TÜBİTAK-BİDEB Katkılarıyla Lise Öğretmenleri(Fizik, Kimya, Biyoloji, Matematik) Proje Danışmanlığı Eğitimi Çalıştayı Lise-1(Çalıştay 2011) TABULOJİ GRUBU PROJE RAPORU PROJENİN ADI MAT-TABU PROJE DANIŞMANLARI Doç. Dr. Necla TURANLI Hacettepe Üniversitesi/ANKARA Doç. Dr. Erdal EKĠCĠ Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi/ÇANAKKALE PROJE EKİBİ Özgü TÜRK Ġnebolu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi / KASTAMONU Ömer GÜNGÖR Anadolu Öğretmen Lisesi / BURDUR Gökhan KARAASLAN Merkez Ticaret Meslek Lisesi / BURDUR Kepez/ÇANAKKALE TEMMUZ - 2011
İÇİNDEKİLER ŞEKİLLER DİZİNİ 3 PROJENİN AMACI...4 GİRİŞ...4 MATERYAL VE YÖNTEM...6 BULGULAR ve YORUM...8 SONUÇ ve ÖNERİLER...10 TEŞEKKÜR 11 KAYNAKÇA...11 PROJE EKİBİ 13 2
ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1: Mat-Tabu Geometri Oyun Kartları-1...6 Şekil 2: Mat-Tabu Geometri Oyun Kartları-2...7 Şekil 3: Mat-Tabu Matematik Oyun Kartları-1...7 Şekil 4: Mat-Tabu Matematik Oyun Kartları-2...8 Şekil 5: Dizi kavramının yer aldığı mat-tabu oyun kartı...9 Şekil 6: Silindir kavramının yer aldığı mat-tabu oyun kartı 9 Şekil 7: İntegral kavramının yer aldığı mat-tabu oyun kartı...10 3
PROJENİN AMACI: Lise öğrencilerine yönelik matematik dersini ilgi çekici bir ders haline getirmenin farklı yöntemleri vardır. Bu projede oyunla öğretim yöntemi kullanılarak, öğrencilerin olumsuz tutuma sahip oldukları Matematik ve Geometri dersleri daha eğlenceli hale getirilmesi, öğrencilerin sahip olduğu matematiksel kavramların kalıcılığının sağlanması ve matematiksel kavramlar arasındaki ilişkilerin öğrenciler tarafından daha iyi anlaşılması hedeflendi. GİRİŞ Literatürde öğrencilerin matematik tutumları ile ilgili yapılan araştırmalar sonucunda, Matematik dersinin öğrenciler tarafından çoğu zaman sıkıcı ve anlaşılması zor olan bir ders olarak algılandığı ortaya çıkmıştır (Yurtluk, 2003; Yıldız, 2006; Akdemir, 2006; Aksoy, 2010). Aslında matematik psikolojik olarak merak uyandıran ve ilgi çeken bir bilimdir (Meb, 2005). Matematik dersine yönelik tutumu Neale (1969) matematiği sevme ya da sevmeme, matematiksel aktivitelerle uğraşma ya da onlardan kaçma eğilimi, kişinin matematikte iyi ya da kötü olacağı inancı ve matematiğin faydalı ya da faydasız olduğu inancı nın toplam bir ölçüsü olarak tanımlamaktadır (Akgün, 2002; Akt. Yıldız, 2006). Akdemir (2006), öğrencinin matematiğe karşı olumlu ya da olumsuz tutum geliştirmesinin, matematik ile ilgili geçirdiği deneyimlere bağlı olduğunu belirtmektedir. Bu deneyimler; anne, baba ve öğretmen davranışları, derste kullanılan yöntemler, başarısızlık vb. dir. Altun (2001) a göre, matematik dersine yönelik olumlu tutumun geliştirilebilmesi için aşağıdaki önlemler alınabilir (Yıldız, 2006): Matematiğin eğlendirici, dinlendirici yanı öğrencilere tanıtılmalı matematik öğretiminde oyunlaştırılmış etkinliklere yer verilmelidir. Matematik etkinlikleri sırasında öğrencilerin kendi düşüncelerini açıklamaları için fırsat verilmeli, daha iyi durumda olanların hızlı çözümlerinin yavaş olan öğrencileri bloke etmesi önlenmelidir. Her öğrencinin derse katılımı sağlanmalıdır. Oyun, fiziksel ve zihinsel yeteneklerle sosyal uyum ile duygusal olgunluğu geliştirmek amacıyla, gerçek hayattan farklı bir ortamda yapılan, sonunda maddi bir çıkar sağlamayan, kendine özgü belirli kurallara sahip, sınırlandırılmış yer ve zaman içinde süren, gönüllü katılım yoluyla toplumsal grup oluşturan ve katılanları tümü ile etkisi altında tutan eğlenceli bir etkinliktir (Akandere, 2003; Birktirir, 2008). Aksoy (2010) öğrencilerin matematiği sevmesi ve başarılı olabilmesi için öğretimde değişiklikler yapmanın ve yeni yaklaşımlardan, yöntemlerden yararlanmanın faydalı olacağını belirtmiştir. Matematik korkusunun daha öğrenci okula başlamadan oluştuğunu ifade eden Aksoy (2010), bu korkuyu yenmek için çocukların en çok sevdikleri zaman geçirme yöntemi olan oyun ile matematiği ilişkilendirmenin önemli olduğunu ifade eder. Oyunlar, öğrencilerin beceri düzeylerini, zevk ve motivasyonlarını yükseltir ve daha hızlı düşünmeyi sağlar. Matematik oyunla birleştirildiğinde çocuklar katılmaya istekli olurlar (Stupiansky ve Nicholas,1999; Aksoy, 2010). 4
Matematik derslerinde oyunların kullanılması üzerine araştırma yapan Randel, Morris, Wetzel ve Whitchil (1992) matematik başarısının gelişmesinde oyunların geleneksel öğretimden üstün olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Yaptıkları araştırmalarda ulaştıkları sonuçlar aşağıda ifade edilmiştir. Oyunlar, matematiğin hem alt hem de üst düzey konularında yararlı bulunmuştur. Oyunlar alt düzey beceri ve kavramların öğrenilmesinde, alıştırmalardan daha etkili olmuştur. Üst düzey içeriği öğretmekte diğer öğretim metotları ile birlikte kullanılır. Onslow (1990) oyunların motivasyonu artırdığından dolayı, öğrenme ortamına ek yarar sunduğunu belirtmiştir. Oyunlar öğrencileri oyun süresince aktif kılar ve rekabet becerilerini artırır. Her oyun, kavramların geliştirilmesinin parçalarından biridir. Oyunlar kavramların yeniden gözden geçirilmesinde daha etkilidir. Öğrencilerin matematiksel düşüncelerinin kalıcılığını sağlar. Öğrencilerin matematikten aldıkları zevk ve matematiğe olan güvenleri zamanla azalır. Oyunlar bunu engeller. Öğrencilerin matematiğe karsı pozitif tutumlar geliştirmelerine zemin hazırlar (Aksoy, 2010). Oyun üzerine yapılmış olan literatür çalışması sonucu görülmektedir ki, öğrencilerin derslere karşı tutum düzeylerini artırma ihtiyacı sonucu son yıllarda oyunlarla öğretim yöntemine olan ilgi zaman geçtikçe artmaktadır (Biriktirir, 2008; Tural, 2005; Kayhan, 2004; Güneş, 2010; Özgenç, 2010; Altunay, 2004; Songur, 2006). Oyunlarla öğretim yöntemi ile öğrencilerin bir takım oyunlar yardımı ile eğlenerek ve yarışarak öğrenmeleri sağlanabilir. Her seviye için oyunlar hazırlanabilir. Oyunlar, sınıftaki öğrencilerin derse katılmalarına, dikkat çekmede ve konuların tekrarında yararlıdır (Uğurel, 2003). Hazırlanan oyun, dünyada ve Türkiye de çok bilinen Tabu oyununun matematik öğretimine uyarlanmış halidir. Bu yüzden bu oyunun adına Mat-Tabu koyduk. Tabu oyunu kelime kartlarının yer aldığı bir oyundur. Oyun en az 4 kişiyle oynanmaktadır. Kelime kartlarında, anlatılması istenilen bir kelime ve kelimenin altında bu kelimeyi anlatırken kullanılmayacak 3-5 anahtar kelime yer alır. Yarışmacı 1 dakikada mümkün olduğunca çok kelimeyi anlatmaya çalışır. Yaptığımız literatür çalışmasında, tabu oyununun matematik eğitiminde kullanıldığı akademik çalışmaya ve projeye rastlamamıştır. Uğurel (2003), matematik ve oyunun bir arada düşünmenin bir çok insan için olanaksız olduğunu, çünkü oyunun eğlenceli, zararsız, hoş vakit geçirme aracı, matematiğin ise zor ve ciddi bir ders olduğunu ifade eder. Ama bu iki kavramın birbirinden uzak olmadığını belirten Uğurel (2003), matematiksel bilginin üretilmesinde ve öğrenilmesinde izlenen somuttan soyuta gitme, basit yapılardan kompleks yapılara ulaşma ve onlar üzerinde yorumlar yapmanın, çocukluktan yetişkinliğe doğru oynanılan oyunlar içerisinde de gözlenebildiğini, bu yüzden oyunlar içerisinde matematiği, matematik içerisinde de oyunları bulmanın zor olmadığını belirtir. 5
Oyunlar ve matematiği bir araya getirerek oluşturulacak Mat-Tabu oyununun matematik eğitiminde kullanılmasının çok faydalı olacağı düşünülmektedir. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmada oyunlarla öğretim yöntemi benimsenerek, matematik ve geometri derslerinde kullanmak amacıyla Mat-Tabu oyunu oluşturulmuştur. Proje sürecinde ilk olarak ortaöğretim matematik ve geometri öğretim programları incelenerek oyunda anlatılması istenen 68 kavram belirlenmiştir. Daha sonra her bir kavram için, o kavram ile yakından ilişkisi olan 3-5 anahtar kelimeler belirlenmiştir. Projenin ikinci adımında renkli A4 kâğıtları ve mukavvalar 10cm x 7cm boyutlarında kesildi ve renkli A4 kâğıtları mukavvalara yapıştırıldı. Hazırlanan kartlara belirlenen matematik ve geometri kavramları yazıldı. Her kavramın altına o kavram anlatılırken söylenmesi yasak olan anahtar kelimeler yazıldı. Böylece, oyunun en önemli araçları olan kelime kartları hazırlanmış oldu. Hazırlanan oyun kartları Şekil 1,2,3 ve 4 de verilmiştir. Şekil-1: Mat-Tabu Geometri Oyun Kartları-1 6
Şekil-2: Mat-Tabu Geometri Oyun Kartları-2 Şekil-3: Mat-Tabu Matematik Oyun Kartları-1 7
Şekil-4: Mat-Tabu Matematik Oyun Kartları-2 BULGULAR VE YORUM Mat-Tabu Oyununun Kuralı: Oyun en az 4 kişiyle oynanır. İki takım halinde yarışacak olan öğrencilerden, takımdaki bir kişi kelime kartlarındaki kelimeleri, anahtar kelimeleri söylemeden arkadaşlarına bir dakika içinde anlatmaya çalışacaktır. Ancak takımdaki diğer kişiler, anahtar kelimelerden hangisini söylerse, anlatan kişi o anahtar kelimeleri kullanabilecektir. Kelimeyi anlatan yarışmacı matematiksel kavramları, kelimeleri bölerek anlatamaz. Yarışmacı, matematik ve geometri kavramlarını anlatırken, o kavramın günlük hayattaki uygulamalarından ve ilişkili olduğu matematiksel kavramlardan yararlanabilir. Matematik ile ilgisi olamayan eş anlamlı kelimelerden yola çıkarak kavramı anlatamaz. Eğer anlatmaya çalışırsa uyarı (sesli uyarı) alır. Kelimeyi bilen takım, bir puan kazanacak, ancak kelimeyi anlatan yarışmacı yasak kelimelerden birini söylerse bir uyarı alacak. İkinci uyarıda bir puanı silinecektir. 10 puana ulaşan takım oyunu kazanacaktır. 8
Örnek: Dizi, Silindir ve İntegral Kavramlarının Yer Aldığı Oyun Kartlarının Anlatılması Şekil 5: Dizi kavramının yer aldığı mat-tabu oyun kartı Dizi: Dizi kavramını anlatacak öğrenci, seri, ıraksak, indis, aritmetik ve geometrik kelimelerini takım arkadaşları bu kelimeleri söylemeden kullanamaz. Şu şekilde anlatabilir. Örneğin, başlangıç ve genel terimi vardır, n ye değer verdikçe farklı sıradaki terimlerini buluruz, limitini alabiliriz, en büyük alt sınırı (EBAS) ve en küçük üst sınırı (EKÜS) olabilir, yakınsak olabilir. Ancak yarışmacı, televizyonda izleriz, her akşam çıkar gibi matematikle ilgisi olmayan ifadeler kullanamaz. Şekil 6: Silindir kavramının yer aldığı mat-tabu oyun kartı Silindir: Yarışmacı, taban, daire ve yükseklik kelimelerini takım arkadaşları söylemedikçe kullanamaz. Örneğin, yarışmacı soba borusu hangi geometrik şekle benzer sorusunu takım 9
arkadaşlarına sorup silindir cevabını hemen alabilir. Böylece, öğrenci günlük hayatta gördüğü nesneleri geometri ile ilişkilendirmiş olur. Ancak, yarışmacı silmek (temizlemek) kelimesinden silindiri anlatamaz. Öğrenciler mat-tabu oyunundaki kelimeleri anlatırken, anlattığı kavramın ilişkili olduğu kavramları hatırlamaya çalışacak, o kavramın hangi disiplinlerle ilişkili olduğunu düşünecektir. Örneğin öğrenci, integral kavramını anlatacaktır. Şekil 7: İntegral kavramının yer aldığı mat-tabu oyun kartı Öğrenci alan kelimesini söyleyemez. Ancak şu soruyu sorduğunda; bir kenarı a cm olan karenin formülü neyi verir? takım arkadaşları alan kelimesini söyleyebilir. Daha sonra kelimeyi anlatan öğrenci eğrinin altında kalan alanı nasıl bulabilirsiniz? diye sorduğunda takım arkadaşları integral cevabını bulabilir. SONUÇ ve ÖNERİLER Mat-Tabu oyunu, kavramların tekrar edilmesinde etkilidir. Mat-Tabu oyunu en az 4 kişiyle ve istenildiğinde sınıftaki tüm öğrenciler ile birlikte oynanabilir. Sonuç olarak sınıftaki tüm öğrenciler, oyun sürecinde aktif katılım sağlarlar. Böylece, Aksoy (2010) ve Uğurel (2003) in yaptığı çalışmalarda vurguladığı aktif katılım sağlanmış olur. Mat-Tabu oyunu tüm ortaöğretim matematik ve geometri derslerinde uygulanabilir. Öğretmen bu oyunu hangi sınıf düzeyinde oynatmak istiyor ise o sınıf düzeyi ile ilgili kavramların yer aldığı kartları seçip, oyunu oynatabilir. Bu proje sonucunda öğretmenlere ve araştırmacılara yönelik öneriler; Mat-Tabu oyunu diğer derslerde (disiplinlerde) de uygulanabilir. Hangi derste kullanılmak isteniyor ise o ders ile ilgili kavramlar ve o kavramla ilgili anahtar kelimeler belirlenerek oyun kartları oluşturulabilir. Matematik öğretiminde oyunun önemli bir yeri olduğu için farklı popüler oyunlar da matematik dersine uyarlanabilir. Öğretmenler, her oyunu bilemeyebilir. Bu yüzden 10
öğrencilere proje ödevi olarak farklı oyunları matematik dersine uyarlamaları istenebilir. Mat-Tabu oyunu öğrencilerin dikkatinin dağıldığı zamanlarda öğrencilerin derse ilgisini çekmek için ve konu anlatımı sonunda anlatılan konunun pekiştirilmesi için kullanılabilir. TEŞEKKÜR Ülkemizin farklı illerinden gelen öğretmenlerin yeni ufuklar açmak amacıyla bir araya toplanmasını sağlayan, bize tüm imkânları ile destek olan, bizim mesleki geliģimimize katkıda bulunan ve bu çalıģtay boyunca bize karģı sergilediği anlayıģlı tutumundan dolayı ÇalıĢtay Koordinatörü Sayın Prof. Dr. Mehmet AY hocamıza; sunuları ve çalıģmalarıyla bizi aydınlatan, yönlendiren, destek veren, her sorunumuzda yanımızda olan, engin bilgileriyle projemize büyük katkıda bulunan danıģman hocalarımız Sayın Doç. Dr. Erdal EKĠCĠ ve Sayın Doç.Dr. Necla TURANLI ya; özverili bir Ģekilde bu proje sürecinin her adımında bizim yanımızda olan ve desteğini bizden esirgemeyen Matematik Alanı Sorumlu Teknisyeni Gözde GÜLġĠN e, olaylara farklı açılardan bakmamız gerektiğini hatırlatan ve oynattığı oyunlar ile oyunun öğrenmede ne kadar etkili olduğunu gösteren Sayın Uğur DEĞĠRMENCĠOĞLU hocamıza, sunuları ile bizleri aydınlatan, fizik, kimya, biyoloji alanlarındaki son geliģmelerden bizi haberdar eden tüm danıģman hocalarımıza, Çanakkale ġehitlikleri ve Çanakkale Ģehir gezisinde, sahip olduğu bilgileri bizimle paylaģan, milli ve manevi duygularımızın kabarmasına sağlayan Sayın Yrd. Doç. Dr. Ahmet ESENKAYA hocamıza; bu çalıģtay süresince çalıģtayın verimli bir Ģekilde devam etmesini sağlamak için özverili çalıģmalarından dolayı tüm çalıģtay ekibine; konukseverliği ve hizmetlerinden dolayı AOTML çalıģanlarına ve verimli bir çalıģtay ortamı oluģmasında katkısı bulunan tüm katılımcı arkadaģlara ve desteklerinden dolayı ÇOMÜ ve TÜBĠTAK a teģekkür ederiz. KAYNAKÇA Akdemir, Ö. (2006). İlköğretim Öğrencilerinin Matematik Dersine Yönelik Tutumları ve Başarı Güdüsü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Aksoy, N.C. (2010). Oyun Destekli Matematik Öğretiminin İlköğretim 6.Sınıf Öğrencilerin Kesirler Konusundaki Başarı, Başarı Güdüsü, Öz-Yeterlik ve Tutumların Gelişimlerine Etkisi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Altunay, D. (2004). Oyunla Desteklenmiş Matematik Öğretiminin Öğrenci Erişisine ve Kalıcılığa Etkisi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Biriktirir, A. (2008). İlköğretim 5. Sınıf Matematik Dersi Geometri Konularının Verilmesinde Oyun Yönteminin Erişiye Etkisi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. 11
Güneş, G. (2010). İlköğretim İkinci Kademe Matematik Öğretiminde Oyun ve Etkinliklerin Kullanımına İlişkin Öğretmen Görüşleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi, Kars. Hasbro, Tabu Oyunu, Parker. Kayhan, H. C. (2004). Yaratıcı Dramanın İlköğretim 3.Sınıf Matematik Öğrenmeye, Bilgilerin Kalıcılığına ve Matematiğe Yönelik Tutumlara Etkisi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. MEB (2005). Ortaöğretim Matematik Dersi 9-12.Sınıflar Öğretim Programı, Ankara. MEB (2010). Ortaöğretim Geometri Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı, Ankara. MEB (2010). Ortaöğretim Geometri Dersi 9-10.Sınıflar Öğretim Programı, Ankara. Özgenç, M. (2010). Oyun Temelli Matematik Etkinlikleriyle Yürütülen Öğrenme Ortamlarından Yansımalar. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Trabzon. Uğurel, I. (2003). Orta Öğretimde Oyunlar ve Etkinlikler ile Matematik Öğretimine İlişkin Öğretmen Adayları ve Öğretmenlerin Görüşleri. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Songur, A. (2006). Harfli İfadeler ve Denklemler Konusunun Oyun ve Bulmacalarla Öğrenilmesinin Öğrencilerin Matematik Başarı Düzeylerine Etkisi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Tural, H. (2005). İlköğretim Matematik Öğretiminde Oyun ve Etkinliklerle Öğretimin Erişe ve Tutuma Etkisi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Yıldız, S. (2006). Üniversite Sınavlarına Hazırlanan Dershane Öğrencilerinin Matematik Desine Karşı Tutumları. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. 12
PROJE EKİBİ Özgü TÜRK 12.05.1980 Kahramanmaraş ın Elbistan ilçesinde doğdu. İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Kahramanmaraş ta tamamladı. 2003 yılında İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi OFMA Bölümü Matematik Eğitimi Anabilim dalını bitirdi. Evli ve bir kız çocuğu sahibi olan Özgü Türk ün görev yaptığı okullar, 2003-2006 yılları arasında Elbistan Çok Programlı Lisesi, 2006-2010 yılları arasında A. Nilüfer Kadayıfçıoğlu Anadolu Kız Teknik ve Meslek Lisesinde görev yaptı. 2010 yılında göreve başladığı İnebolu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi nde görevini sürdürmektedir. Ömer GÜNGÖR 11.08.1980 Mersin in Tarsus İlçesinde doğdu. İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Mersin de tamamladı. 2000 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Matematik Bölümünü bitirdi. Evli olan Ömer Güngör ün görev yaptığı okullar, 2000-2005 yılları arasında Erzincan Anadolu Lisesi, 2005-2009 yılları arasında Burdur USO Anadolu Lisesinde görev yaptı. 2009 yılında göreve başladığı Burdur Anadolu Öğretmen Lisesi nde görevini sürdürmektedir. Gökhan KARAASLAN 29.07.1987 Aydın ın Nazilli İlçesinde doğdu. İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Nazilli de tamamladı. 2010 yılında Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi OFMA Bölümü Matematik Eğitimi Anabilim Dalını bitirdi. Şu an Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü OFMA Bölümünde yüksek lisans yapıyor. Evli olan Gökhan KARAASLAN 2010 yılında göreve başladığı Burdur Ticaret Meslek Lisesi nde görevini sürdürmektedir. 13