H A Z I R L A Y A N L A R

H A Z I R L A Y A N L A R M. Fesih YAŞAR ÇED ve Planlama Şb Md. Baytekin BÜLBÜL Sedat KARAHANLI Necmettin ASLAN Çevre Mühendisi Kimyager V.H.K.İ (Dizgi) Diyarbakır Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Tel : (412) 251 23 05 Fax : (412) 251 23 10 Web :www.diyarbakir-cevreorman.gov.tr

İÇİNDEKİLER KONULAR SAYFA İçindekiler Tablo dizini Harita Dizini A. COĞRAFİ KAPSAM A.1.Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırlar 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 2 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 4 A.5.1 Metomorfizma ve Magnetizma 5 A.5.2 Tektonik ve Paleocoğrafya 5 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları 7 B.1.1. Güneş 7 B.1.2. Su Enerjisi 8 B.1.3. Kömür 9 B.1.4. Doğal Gaz 9 B.1.5. Rüzgar 9 B.1.6. Biyomas 9 B.1.7 Petrol 10 B.1.8. Jeotermal Sahalar 10 B.2. Flora ve Fauna 10 B.2.1 Ormanlar 10 B.2.2. Çayır ve Mera 11 B.2.3. Sulak Alanlar 11 B.2.4. Endemik Bitkiler 11 B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar 11 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı ve Tabiat Koruma 11 Alanları B.3. Toprak 12 B.4. Su Kaynakları 15 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 15 B.4.2. Yer Altı Su Kaynakları 19 B.4.3 Akarsular 20 B.4.4. Göller ve Göletler 23 B.5. Mineral Kaynaklar 23 B.5.1 Sanayi Madenleri 23 B.5.1.1. Endüstriyel Hammaddeler 23 B.5.2. Metalik Madenler 24 B.5.3. Enerji Madenleri 25 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 25 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava 26 C.1.1 Doğal Değişkenler 26 C.1.1.1. Rüzgar 26 C.1.1.2. Basınç 27 C.1.1.3. Nem 27 I

C.1.1.4. Sıcaklık 28 C.1.1.5. Yağışlar 29 C.1.1.6. Seller 30 C.1.1.7. Kuraklık 30 C.1.1.8. Mikroklima 31 C.1.2. Yapay Etmenler 31 C.1.2.1 Plansız Kentleşme 31 C.1.2.2 Yeşil Alanların Azalması 31 C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 31 C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 32 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 32 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 32 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 32 C.2.2. Partikül Madde Emisyonları 34 C.2.3. Karbonmonoksit 34 C.2.4. Nitrojen Oksitler (NOX) 34 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 34 C.3. Atmosferik Kirlilik 34 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkisi 34 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 34 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 34 C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri 34 C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 34 C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 34 C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 35 C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 35 C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri 35 D.SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 36 D.1.1 Yer altı Suları 36 D.1.2. Akarsular 36 D.1.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlar 36 D.1.4. Denizler 38 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 38 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 38 D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik 38 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 39 D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 41 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi Strateji ve Politikalar 43 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 44 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı 46 E.1.1. Genel Toprak Bünyesi 46 E.1.2. Diyarbakır İli Toprağına Ait Özellikler 46 E.2. Toprak Kirliliği 47 E.3. Arazi 47 E.3.1. Arazi Varlığı 47 E.3.1.1. Arazi Sınıfları 47 II

E.3.1.2. Arazi Kullanma Durumu 48 E.3.2. Arazi Problemleri 48 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri 57 F.1.1. Ormanlar 57 F.1.1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı 57 F.1.1.2. İlin Orman Envanteri 58 F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 58 F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 58 F.1.2. Çayır ve Meralar 59 F.2. Flora 60 F.2.1. Türler ve Populasyonları 61 F.3. Fauna 64 F.3.1. Habitat ve Topluluklar 64 F.3.2. Türler ve Populasyonu 70 F.4. Hassas Yöreler 81 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 81 F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan 82 ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman 82 Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. 82 Maddesinin a-tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri 83 İstihsal ve Üreme Sahaları F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su 83 Kirliliği Kontrol Yönetmenliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete de 80 Yayımlanan 85 Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 85 85 85 85 III

F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması 85 Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 85 F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 85 Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca 86 Korunması Gerekli Alanlar F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 86 Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Ya_ama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F.4.2.3. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de 86 Yayımlanarak Yürürlü_e Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 86 F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak 86 Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, 86 Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F.4.3.3. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 86 F.4.3.4. Bilimsel Araştırmalar için önem arz eden ve / veya Nesli Tehlikeye 86 Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz için Endemik olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biosfer Rezervi, Biotoplar, Biogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F.4.3.5. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda 87 Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip,Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G.TURİZM G.1.Yörenin Turistik Değerleri 88 G1.1.Yörenin Doğal Değerleri 88 G.1.1.1.Konumu, Fiziksel Özellikleri 88 G.1.2. Kültürel Değerler 90 G.2.Turizm Çeşitleri 100 G.3.Turistik Altyapı 100 G.4.Turist Sayısı 105 G.5.Turizm Ekonomisi 107 G.6.Turizm Çevre İlişkisi 108 H.TARIM VE HAYVANCILIK H.1.Genel Tarımsal Yapı 109 H.2.Tarımsal Üretim 112 IV

H.2.1. Bitkisel Üretim 112 H.2.1.1.Tarla Bitkileri 112 H.2.1.1.1.Buğdaygiller 115 H.2.1.1.2.Yem Bitkileri 116 H.2.1.1.3.Endüstriyel Bitkiler 117 H.2.1.1.4.Süs Bitkileri 118 H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 118 H.2.1.2.1.Meyve Üretimi 118 H.2.1.2.2.Sebze Üretimi 119 H.2.2. Hayvansal Üretim 120 H.2.2.1.Büyükbaş Hayvancılık 121 H.2.2.2.Küçükbaş Hayvancılık 123 H.2.2.4.Su Ürünleri 124 H.2.2.5.Kürk Hayvancılığı 127 H.2.2.6.Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği 128 H.2.2.7.Kanatlı Hayvancılık 129 H.3.Organik Tarım 130 H.4.Tarımsal İşletmeler 130 H.4.1.Kamu İşletmeleri 130 H.4.2. Özel İşletmeler 130 H.5.Tarımsal Faaliyetler 130 H.5.1.Pestisit Kullanımı 131 H.5.2. Gübre Kullanımı 131 I.MADENCİLİK I.1.Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları 133 Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1.Sanayi Madenleri 134 I.1.2.Metalik Madenler 135 I.1.3.Enerji Madenleri 137 I.1.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 137 I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 138 I.3.Cevher Zenginleştirme 139 I.4.Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 139 I.5.Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla 140 Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J.ENERJİ J.1.Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması 141 J.1.1.Birincil Enerji Kaynakları 141 J.1.1.1.Güneş Enerjisi 141 J.1.1.2.Rüzgar Enerjisi 141 J.1.1.3.Su Enerjisi 141 J.1.1.4.Biyogaz Enerjisi 144 J.1.1.5.Biyomas Enerjisi 144 J.1.1.6.Odun 144 J.1.1.7.Kömür 144 J.1.1.8.Petrol 145 J.1.1.9.Jeotermal Enerji 146 J.1.1.10.Doğalgaz Enerjisi 146 J.1.2.İkincil Enerji Kaynakları 146 V

J.1.2.1.Termik Enerji 146 J.1.2.2.Hidrolik Enerji 146 J.1.2.3.Nükleer Enerji 146 J.2.Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 147 K.SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1.İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçim Süreçleri ve Bunu Etkileyen 148 Etmenler K.2.Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 149 K.3.Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 150 K.4.Sanayi Gruplarına Göre İş Yeri Sayıları Ve istihdam Durumu 150 K.5.Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 150 K.6.Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 151 K.6.1.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 151 K.6.2.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 151 K.6.3.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 151 K.6.4.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 151 K.6.5.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 152 K.7.Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 152 L.ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1.Altyapı 153 L.1.1.Su Sistemi 153 L.1.2.Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 154 L.1.3.Yeşil Alanlar 156 L.1.4.Elektrik İletim Hatları 158 L.2.Ulaşım 159 L.2.1.Karayolları 159 L.2.1.1.Karayolları Genel 159 L.2.1.2.Ulaşım Planlaması 160 L.2.1.3.Toplu Taşım Sistemleri 160 L.2.1.4 Kent içi Yollar 160 L.2.1.5 Araç Sayıları 160 L.2.2. Demiryolları 161 L.2.2.1.Kullanılan Raylı Sistemler 161 L.2.4. Havayolları 161 L.3. Haberleşme 161 L.4. İlin imar Durumu 162 L.5. İldeki Baz istasyonları Sayısı 163 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 164 M.1.1. Kentsel Alanlar 164 M.1.1.1.Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 164 M.1.1.2.Kentsel Büyüme Deseni 165 M.1.1.3.Planlı Kentsel Gelişme Alanları 165 M.1.1.4.Kentsel Alanlarda Yoğunluk 166 M.1.1.5.Kentsel Yenileme Alanları 168 M.1.1.6.Endüstri Alanlarda Yer Seçimi 168 M.1.1.7.Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 168 M.1.2. Kırsal Alanlar 169 M.1.2.1.Kırsal Yerleşme Deseni 169 VI

M.1.2.2.Arazi Mülkiyeti 171 M.2.Altyapı 176 M.3.Binalar ve Yapı Çeşitleri 176 M.3.1. Kamu Binaları 177 M.3.2.Okullar 180 M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 182 M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler 183 M.3.5.Endüstriyel Yapılar 184 M.3.6.Göçer ve Hareketli Barınaklar 184 M.3.7.Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 184 M.3.8.Bürolar ve Dükkanlar 184 M.3.9.Kırsal Alanda Yapılaşma 185 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 185 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel 186 materyaller M.4.Sosyo-Ekonomik Yapı 186 M.4.1.Göçler 186 M.4.2.Göçebe İşçiler ( Mevsimlik ) 187 M.4.3.Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 187 M.4.4.Konut Yapım Süreçleri 187 M.4.5.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 190 M.5.Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 190 M.5.1.Binalarda Ses İzolasyonu 190 M.5.2.Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan 191 Gürültü Zonları M.5.3.Ticari ve Endüstriyel Gürültü 191 M.5.4.Kentsel Atıklar 191 M.5.5.Binalarda Isı Yalıtımı 191 M.6.Nüfus 191 M.6.1.Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 191 M.6.2.Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre 192 Dağılımı M.6.3.Nüfus Değişim Oranı 193 M.6.4.Yer Değiştirme Olayları 199 M.6.5.Turizm ve Seyahat 199 M.6.6.İşsizlik 199 N.ATIKLAR N.1.Evsel Katı Atıklar 201 N.2.Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 209 N.3.Özel Atıklar 209 N.3.1.Tıbbi Atıklar 209 N.3.2.Atık Yağlar 213 N.3.3.Pil ve Aküler 213 N.3.4.Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 213 N.3.5.Tarama Çamurları 213 N.3.6.Elektrik ve Elektronik Atıklar 213 N.3.7.Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 213 N.4.Diğer Atıklar 213 N.4.1. Radyoaktif Atıklar 213 VII

N.4.2. Hayvan Kadavraları 214 N.4.3. Mezbaha Atıkları 214 N.5. Atık Yönetimi 214 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 214 N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer 214 istasyonları N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri 214 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 214 N.8.2. Atıkların Yakılması 214 N.8.3. Kompost 215 N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 215 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 215 O.GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1.Gürültü 216 O.1.1.Gürültü Kaynakları 216 O.1.1.1.Trafik Gürültüsü 217 O.1.1.2.Endüstri Gürültüsü 217 O.1.1.3.İnşaat Gürültüsü 219 O.1.1.4.Eğlence Yerlerinde Oluşan Gürültüler 219 O.1.1.5.Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 219 O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 219 O.1.2.1.Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 219 O.1.2.2.Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 219 O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 220 O.1.3.1.Fiziksel Etkileri 220 O.1.3.2.Fizyolojik Etkileri 220 O.1.3.3.Psikolojik Etkileri 220 O.1.3.4.Performans Etkileri 220 O.2.Titreşim 220 P.AFETLER P.1.Afet Olayları 221 P.1.1. Depremler 221 P.1.2.Heyelan ve Çığlar 222 P.1.3. Seller 222 P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları 222 P.1.5 Fırtınalar 223 P.2.Afetler ve Sağlık Zararları 223 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 223 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli 223 Atıklar P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler 223 P.3.Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 223 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 223 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 224 P.3.3. İlkyardım Servisleri 224 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 224 P.3.5.Tehlikeli ve zararlı Maddelerin Sınırlar arası 226 Taşınımı için Alınan Tedbirler R.SAĞLIK VE ÇEVRE VIII

R.1Temel Sağlık Hizmetleri 227 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 227 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 229 R.1.2.1.İçme ve Kullanma Suları 229 R.1.2.3.Zoonoz Hastalıklar 231 R.1.3. Gıda Hijyeni 231 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 231 R.1.5. Bebek Ölümleri 232 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına 232 Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 233 S.ÇEVRE EĞİTİMİ S.1.Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile ilgili Faaliyetleri 237 S.2.Çevre ile ilgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 239 S.2.1. Çevre Vakıfları 239 S.2.2. Çevre Dernekleri 239 T.ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1.Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 240 T.2.Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak 242 Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma 242 Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4.Çevrenin insan-psikososyal ihtiyaçlarıyla Uyumunun 242 Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 243 Z.SANAYİ TESİSLERİ KAYNAKLAR 245 EKLER Sanayi tesisleri listesi IX

TABLOLAR SAYFA b.1 Ortalama Güneşlenme Süresi 7 b.2 Ortalama Güneşlenme Şiddeti 7 b.3 Petrol Üretim Miktarı 10 b.4 Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları 14 b.5 Kuyu ve Kaynak Suları Bilgileri 17 b.6 Diyarbakır içme Suyu Kaynaklarının Adı, 18 b.7 İçme Suyu Kaynaklarına Ait Debi Verileri 18 b.8 Yapılan Akım Ölçümleri 20 b.9 Devamlı Ölçüm Yapılan Akarsu ve Kaynaklar 22 b.10 Petrol Üretim Envanteri 25 c.1 2003 yılı Diyarbakır ili Aylık Basınç Değerleri 27 c.2 Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Nispi Nem 27 Ortalaması c.3 Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Sıcaklık 28 Ortalaması c.4 74 yıllık Sıcaklık Rasatlarına Göre Diyarbakır ve 28 Türkiye Genelinin Kıyaslaması c.5 Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Yağış Ortalaması 29 c.6 1999-209 Yılları Arasında İlimiz SO2 ve PM 32 Ortalamaları, En Düşük ve En Yüksek Değerleri Ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı d.1 Devegeçidi ve Göksu Barajları İle Gözegöl Göletine Ait 36 Su Kotları d.2 Dicle Nehri Suyunda Bazı Ağır Metal Tayinleri 40 d.3 Devegeçidi Barajı Dip savağından Alınan Su Numuneleri 41 Analiz Sonuçları d.4 Dicle Baraj Aksından Alınan Su Numuneleri Analiz 41 Sonuçları d.5 Devegeçidi Barajı-Dipsavak Analiz Sonuçları 41 d.6 Dicle Baraj Aksı Analiz Sonuçları 42 d.7 Devegeçidi Barajı-Dipsavak Örnekleme Noktasında Bazı 43 Parametrelerin % 90 Olasılık Değerleri ile Bunlara Karşılık Gelen Kalite Sınıfları d.8 Dicle Baraj Aksı için Bazı Parametrelerin % 90 Olasılık 43 Değerleri ile Bunlara Karşılık Gelen Kalite Sınıfları e.1 Diyarbakır Topraklarına Ait ph, Tuz, Organik Madde, 46 Kireç Analiz Sonuçları e.2 Dicle Nehri Suyu ile Sulanan Topraklarda Cu, Zn ve Ni 47 Konsantrasyonu Karşılaştırması e.3 Diyarbakır İli Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı 47 e.4 Arazi Kullanımı 48 e.5 Diyarbakır İli Topraklarının Eğim Taş Kayalılıkları 48 e.6 İlimizde Erozyonlardan Etkilenen Alanların Havza 49 Bazında Dağılımı e.7 Diyarbakır İlinde Toprak Sınıflarına Göre Erozyona 49 Uğrayan Topraklar e.8 2009 yılı Korunan Ağaçlandırma Sahaları 50 e.9 Hatıra Ormanları 50 f.1 Diyarbakır İli Çayır, Mera, Orman Varlığı 59 X

f.2 Sulak Alanlar ve Bitki Toplulukları 60 f.3 Ağaçlar, Çalılar ve Otsu Bitkiler 60 f.4 GAP Bölgesi nde İşletmeye Açılmış Olan Baraj Gölleri 84 f.5 DSİ Genel Müdürlüğünce GAP Rezervuarlarında 85 Uygulanan Balıklandırma Çalışmaları g.1 Diyarbakır İlinde Kutlanan Festivaller Ve Diğer Özel 100 Günler g.2 Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerimiz 101 g.3 Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesislerimiz 101 g.4 Turizm İşletme Ve Yatırım Belgeli Yeme İçme 101 Tesislerimiz g.5 İlimizde Mevcut Seyahat Acenteleri 102 g.6 Mahalli idarelerce Belgelendirilen Konaklama 104 Tesislerimiz g.7 İlimizi Ziyaret Eden Yerli ve Yabancı Turistlerin Turizm 108 Sezonunda Bıraktıkları Döviz Miktarı h.1 Arazi Dağılımı 109 h.2 GAP ta Tarımsal Sulama 110 h.3 İlimizdeki GAP Kapsamındaki Sulama Alanları 111 h.4 Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu 111 h.5 Diyarbakır İlinde Önde Gelen Ürünlerde Üretim 112 Miktarları h.6 İlimizde Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri 113 h.7 Diyarbakır İli Tarım Arazileri Dağılımı 115 h.8 Diyarbakır İlinde Hububat Üretim Miktarı 115 h.9 Diyarbakır İli 2008 Yılı Yem Bitkileri Üretiminin 116 Dağılımı h.10 Diyarbakır İli 2008 Yılı Endüstri Bitkileri Üretiminin Dağılımı 117 h.11 İlimizde Üretimi Yapılan Meyveler 118 h.12 İlimizde Üretimi Yapılan Sebzeler 119 h.13 Diyarbakır İli İlçeler Bazında Sebze Üretim Alanları 119 h.14 Genel Hayvan Varlığı 120 h.15 Yıllara Göre Hayvan Varlığı Karşılaştırması 120 h.16 2009 Yılı İlimiz Hayvan Varlığı 121 h.17 İlimizde Büyükbaş Hayvan Varlığı 122 h.18 İlimizde Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Türleri 122 h.19 İlimizde Elde Edilen Hayvansal Ürünler 123 h.20 İlimizde Küçükbaş Hayvan Varlığı 123 h.21 İlimizde Küçükbaş Hayvancılıktan Elde Edilen 124 Hayvansal Ürünler h.22 Diyarbakır İl Sınırları içerisinde Yer Alan Rezervuar 126 Alanları h.23 Diyarbakır İlinde Yıllara Göre Yapılmış Balıklandırma 127 Çalışmaları (Sazan-Adet) h.24 Diyarbakır Arıcılık Ve Ürünleri İstatistiği 128 h.25 İlimizde Arıcılık ve ipekböcekçiliğinden Elde Edilen 129 Hayvansal Ürünler h.26 İlimizde Kanatlı Hayvan Varlığı 129 h.27 İlimizde Kanatlı Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal 129 XI

Ürünler h.28 Diyarbakır İlinde Ortalama Yıllık Tüketilen Gübre 132 Miktarı ı.1 Diyarbakır İlinin Maden Potansiyeli 133 ı.2 Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan İşletmeler 138 j.1 2009 Yılı Abone Gruplarına Göre KWH Satışı 147 k.1 İlimizde Organize Sanayi Bölgesi Yatırımları 148 k.1.2 İlimizin Genel Sanayi Durumu 149 k.1.3 Küçük Sanayi Siteleri 149 k.1.4 Sanayi Tesislerinin Sektörel Bazda İlçelere Göre 150 Dağılımı k.1.5 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Dur. 150 I.1 Atıksu Arıtma Tesisi Dizayn Verileri 155 I.2 Atıksu Arıtma Tesisi Çıkışında Beklenen Değerler 156 I.3 Yeşil Alanların Kent İçindeki Dağılımı 157 I.4 380 Kilovoltluk Enerji İletim Hatları 158 I.5 154 Kilovoltluk Enerji İletim Hatları 158 I.6 Diyarbakır ın Bazı İllere Olan Uzaklığı 159 I.7 İl Merkezinin İlçelere Uzaklığı 159 I.8 2009 Yılı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait İstatistik Formu (motorlu) 160 I.9 2009 Yılı Ağustos Ayı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait 161 İstatistik Formu (motorsuz) I.10 İldeki Baz İstasyonları Sayısı 163 m.1 Diyarbakır Merkez Kentsel Arazi Kullanımı 166 m.2 Kentsel Nüfusun İlk Kademe Belediyelerine Göre 167 Dağılımı m.3 Planlama Alanındaki Arazilerin Tarımsal Potansiyeli 170 m.4 Tarım dışı kullanıma izin verilen alanlar 171 m.5 Kamuya Ait Araziler 172 m.6 Kamu Arazilerinin Bölgelere Göre Dağılımı 172 m.7 Büyükşehir Belediyesi ve İlk Kademe Belediyelerinin 173 Arazi Kullanımı m.8 Kamu Arazilerinin Belediyelere Göre Dağılımı 175 m.9 Kamu Arazilerinin Ortalama Parsel Büyüklükleri 175 m.10 Diyarbakır Kenti Öğretim Kurumları Sayısı 181 m.11 2000 Yılı İtibariyle Diyarbakır İli ve İlçelerinde Yataklı 182 Tedavi Kurumlarının Durumu m.12 Diğer Sağlık Kuruluşlarının Dağılımı 182 m.13 Diyarbakır Kenti - Sağlık Tesisleri 182 m.14 Tiyatrolar 183 m.15 Tescilli Yapılar 183 m.16 Diyarbakır Kenti, İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri 184 m.17 Nazım İmar Planına Göre Yerleşim Alanları Yoğunluk 189 ve Nüfus Dağılımı m.18 Nüfusun Belediyelere Göre Dağılımı 190 m.19 İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu,Yıllık Nüfus Artışı 191 Hızı m.20 Nüfus Yoğunlukları 192 m.21 Diyarbakır Kanalizasyon ve Yağmursuyu Master 194 XII

Planına Göre Tahmini Nüfus Artışları m.22 Diyarbakır İlinin Yıllık Nüfus Artış Hızları 195 m.23 İlimizin Nüfus Projeksiyonu 195 m.24 Kentsel Bölge Nüfus Tahmini 196 m.25 Kırsal Bölge Nüfus Tahmini 197 m.26 Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı Nüfus Tahmini 197 m.27 İlk kademe Belediyeleri nin Nüfus Projeksiyonları 198 (Sonuç Tablosu) m.28 İş ve İşçi Bulma Kurumu na Yapılan Başvurular ve 199 İstihdam n.1 Diyarbakır da Üretilen Çöpün Özellikleri ve Bileşenleri 201 n.2 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Diyarbakır Büyükşehir 201 Belediyesi) n.3 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Ergani İlçe Belediyesi) 202 n.4 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çüngüş İlçe Belediyesi) 202 n.5 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Eğil İlçe Belediyesi) 203 n.6 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Lice İlçe Belediyesi) 203 n.7 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çınar İlçe Belediyesi) 204 n.8 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Dicle İlçe Belediyesi) 204 n.9 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kulp İlçe Belediyesi) 205 n.10 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Silvan İlçe Belediyesi) 205 n.11 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bismil İlçe Belediyesi) 206 n.12 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kocaköy İlçe Belediyesi) 206 n.13 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çarıklı Belde Belediyesi) 207 n.14 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bağıvar Belde Belediyesi) 207 n.15 Diyarbakır Kent Merkezi Katı Atık Analiz Sonuçları 208 n.16 Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Boşaltım 208 Yerinde Yapılan Katı Atık Analiz Sonuçları, % Değerleri ve Toplam Katı Atık İçindeki Varsayımsal Miktarı n.17 N.V. Turkse Perenco Atık Envanteri 209 n.18 Tıbbi Atık Üreten Kurum ve Kuruluşlara Ait Atık Miktarları 209-212 o.1 2009 İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait İstatistik Formu 217 (Motorlu) o.2 2009 Ağustos Ayı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait 217 İstatistik Formu (Motorsuz) o.3 Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 217 o.4 Gürültü Düzeylerine Karşı Çalışma Süreleri 218 o.5 İlimiz Merkezinde Faaliyet gösteren İşletmelere Ait 219 Ölçümlerden Elde Edilen Sonuçlar p.1 Yapımı Devam Eden Afet Konutları Listesi 225 r.1 Diyarbakır İlinde İlçelere Göre Sağlık Kurumlarının 227 Dağılımı r.2 Diyarbakır İllinde En Sık Görülen Bulaşıcı Hastalıklar 229 r.3 Bakteriyolojik ve Kimyasal Analiz Sonuçları 230 r.4 İçme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu - 1 230 r.5 İçme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu - 2 230 r.6 İçme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu - 3 231 r.7 Bakiye Klor Ölçüm Durumu 231 r.8 İlimizde Görülen Zoonoz Hastalıklar 231 XIII

r.9 Rutin Aşılama Çalışmaları 232 r.10 UAG Çalışmaları 232 r.11 Kızamık Aşı Günleri Tamamlama Kampanyası 232 r.12 TAG ( Tetanoz Aşı Günleri Kampanyası ) 233 r.13 İlimizde Etkin Aile Planlamaları Yöntemi Kullanımının 233 Yıllara Dağılımı r.14 İlimizde faaliyet gösteren ayakta teşhis ve tedavi yapılan özel sağlık kuruluşları. 234-236 XIV

HARİTALAR SAYFA a.1 Diyarbakır İli İl ve İlçe Sınırları 2 a.2 Diyarbakır İli Yükselti Haritası 3 m.2 Kamu Kuruluş Alanları 185 XV

A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş : Diyarbakır ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin orta kısmında, El-Cezire de denilen Mezopotamya nın kuzey batısındadır. Doğudan Batman, Muş; Güneyden Mardin; batıdan Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya; kuzeyden Elazığ ve Bingöl illeriyle çevrilmiştir. Diyarbakır ın tarihi M.Ö. 5000 yıllarına uzandığı bilinmektedir. İnsanların göçebelikten yerleşik hayata geçtikleri ve kent uygarlığının ilk temelleri atıldığı Neolitik Dönem den başlamak üzere teknolojinin yaşam biçimi içerisinde yerine aldığı tarihsel süreçte, bir çok İlklerin tanıklığını yapan bir kenttir. Yüzyıllar boyunca 26 medeniyete beşiklik etmiş olan Diyarbakır da her devrin ayrı bir izini görmek mümkündür. M.Ö. 300 Yıllarında Hurriler döneminden başlayarak Osmanlılara kadar uzanan yoğun bir tarihi olan Diyarbakır da yaşayanlar kendi kültür ve medeniyetleriyle şehri güzelleştirmişlerdir. Diyarbakır M.Ö. 14. yüzyıldan günümüze kadar Amidi, Amida, Augusta, Karaamid, Karakale, Karacakale, Hamid, Karahamid, Diyarbekir ve Diyarbakır isimleri ile anılmıştır. Rekor yoğunluğu ile Çin Seddi nden sonra dünyada birinci gelen Diyarbakır surları şehri çepeçevre sarmaktadır. Dünyada eşi olmayan yüksek ve büyük burçları günümüzde koruma altına alınmıştır. Üzerindeki taş işçiliği ve motiflerin zenginliği ile göz dolduran surlar 4 büyük yapı ile geçit vermekte ve şehir tüm saldırılardan bu sayede korunmaktadır. Belirli bir mimari üslubun ürünü olan çok sayıdaki tarihi eserlerin böylesin topluca bir alanda görüldüğü yerlerden biridir. Akkoyunlulardan kalan Dört Ayaklı Minare, Anadolu nun en eski Camii olan Ulu Camii, Anadolu nun İlk Türk Üniversitesi olan Mesudiye Medresesi İlk anda görülmesi gereken eserlerdendir. A.2. İl ve İlçe Sınırları: Diyarbakır İli doğudan Batman il merkezi, Beşiri, Kozluk, Sason, Hasankeyf ve Gerçüş, Muş İl Merkezi,Hasköy; Şanlıurfa nın Siverek, Viranşehir; Adıyaman ın Gerger; Malatya nın Pötürge, Doğanyol; kuzeyden Elazığ ın Solhan İlçeleriyle sınırlandırılmıştır. Diyarbakır İli nin İlçeleri sırasıyla şöyledir; Bismil, Çermik, Çınar, Çüngüş, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Hazro, Kocaköy, Kulp, Lice ve Silvan dır. 1

İl ve İlçe sınırlarının gösterimi Harita a.1. de verilmiştir. A.3. İlin Coğrafi Durumu : Diyarbakır İli Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, 37 derece 30 dakika ve 38 derece 43 dakika kuzey enlemleriyle, 40 derece 37 dakika ve 41 derece 20 dakika doğu boylamları arasında yer almaktadır. Yüz ölçümü 15.355 Km 2 dir. İl merkezinin denizden yüksekliği 670 m dir. 2007 ADNKS(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) veri tabanına göre ilin toplam nüfusu 1.460.714 olup, bunun 855.389 u İl ve İlçe Merkezlerinde, 605.325 i bucak ve köylerde yaşamaktadır. İl topraklarının % 45 i sürüme elverişlidir. Toprakların % 95 i ise tarıma elverişli nitelik taşımaktadır. % 37 sini dağların kapladığı il alanında ovaların payı % 31 dolaylarındadır. Diyarbakır çevre il ve ilçelere devlet karayolları ile bağlanmış durumdadır. Türkiye nin nüfus bakımından gelişmiş kentlerden bir olan Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Torosların güneyinde kalmaktadır. Dicle Irmağı ile Güneydoğu Toroslar arasında uzanan geniş alana Diyarbakır havzası denir. Bu bölümün güneyinde ise orta yükseklikteki dağlardan oluşan Mardin yükseltisi yer alır. Kuzeybatı Güney doğrultusunda uzanan Karacadağ yükseltisi, Diyarbakır Havzasıyla batıdaki Şanlıurfa yaylasını birbirinden ayırır. Sönmüş bir Volkan olan Karacadağ 1.954 m. yüksekliği ile yörenin en yüksek noktasıdır. Bölgenin batı sınırını Fırat Nehri oluşturur. Doğuda yer alan Ambar ve Göksu Çayları Dicle Nehrine karışır. Batısında Şanlıurfa, Güneydoğusunda Mardin kuzey batısında Elazığ ve doğusunda Batman illeri bulunan Diyarbakır da karasal iklim gözlenir. Gündüz ile gece arasında belirgin sıcaklık farkları yaşanır. Doğal bitki örtüsü ve Orman alanları gelişmemiştir. Daha çok makilik ve çalılık alanları gözlenmektedir. 2

A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Diyarbakır ve çevresinde ana Jeomorfolojik birimler; Plato alanları, aşınım yüzeyleri, ova ve vadi tabanı ile bu birimler arasında yer alan geçiş zonu olmak üzere dört gruba ayrılır. Plato Alanları : Dicle Nehri nin batısında yer alır. Volkan yaşlarına göre farklı eğimler gösterir. Eski volkanizma üzerinden topoğrafya aşınmadan dolayı düz olup, yer yer akarsularla ayrılmıştır. Çıkış bacaları düzleşmiştir. Yeni volkanizma üzerinde kraterler volkan konileri belirgin olup, eğimleri fazladır. Aşınım Yüzeyleri : Dicle Nehri nin batısında Pliyosen yaşlı yeniköy formasyonu üzerinde yer yer akarsularla yarılmış, uzayabilen geniş düzlüklerdir. Vadi Tabanı Taşkın Alanı : Dicle Nehri boyunca menderesli yataklar, akarsu sekileri, bum odaları, eski nehir yatakları, kopuk menderesler, kulaklar, taban dolgusu biçiminde oluşmuştur. Geçiş Zonu : Plato alanı ve aşınım yüzeyleriyle Dicle nehri taşkın alanı arasında yer alan, yer ter az eğimli yamaçlar, dik yamaçlar aşınım ve birikim glasileri ile akarsu ağızlarında yelpazeler şeklinde gözlenir. Diyarbakır ilinin yükselti haritası harita a.2 de gösterilmiştir. Diyarbakır İmar Planı Araştırması - 1991 3

A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi İnceleme alanında Jeolojik birimler otokton ve allokton olmak üzere iki kısımda incelenir. Diyarbakır ilinin jeolojik durumu Ekler bölümünde harita a.3. de verilmiştir. a)otokton Birimler Midyat Grubu : İsmini Mardin in Midyat İlçesinden almıştır. Alton üste doğu Gercüş Formasyonu ve Gaziantep Formasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Alt Eosen yaşlı Gercüş Formasyonu kırmızı, pembe, mor renkli konglomera, kumtaşı, çamurtaşı ile temsil edilir. Tane boyutu 1-3 cm den oluşan çakıl Eosen yaşlı Gaziantep formasyonu bulunur. Killi-kumlu, tebeşirli kireç taşlarından oluşan birim kirli beyaz, krem renk tonuna sahiptir. Bal fasilli ve karstik yapılara sahiptir. Fırat Formasyonu : Alt Miyosen yaşlı formasyon daha çok pembe, krem renkli sert kristalize kireç taşlarından oluşur. Resifal kireçtaşı litolojisinde olan birim, bol alg-mercan ve kavkılıdır. Taban kısımlarında yerel olarak çakıllı kireçtaşı seviyesi gözlenir. Lice Formasyonu : İnceleme alanında çok geniş alanlar kaplayan birim, Alt Miyosen yaşındadır. Kumlu, Killi ve kireçtaşı bantları içermektedir. Kalınlığı 1000 m 2 ye kadar varan istifle fosil gözlenmektedir. Şelmo Formasyonu : Üst Miyosen yaşlı formasyon tutturulmamış çakıltaşı, kiltaşı ardalanmasından oluşur. Bol çapraz tabakalı olan birim, gri- beyaz renklidir. b) Allokton Birimler Karadut Karmaşığı : Kretase yaşlı Karadut formasyonu krem, kirli beyaz gri renkli kumtaşı, kiltaşı ortalamasından oluşur. Yer ter Dört yumrulu kumlu kireçtaşı tabakaları da mevcuttur. Tanelerde derecelenme ve çimentolaşma mevcuttur. Koçali Karmaşığı : Juro-alt kretese yaşlı Koçali Karmaşığı olarak adlandırılanlar, birim serpantinit, gabro, bozalt tüt ve piroklastlardan oluşur. Genelde yeşil renk tonlarına sahiptir. Kalınlığı 300 m. civarındadır. 4