The Rieter İplikçilik El Kitabı Cilt Rieter İplikçilik El Kitabı Cilt Harman hallaç & Taraklama Werner Klein
Yayıncı Rieter Machine Works Ltd. Copyright 0 by Rieter Machine Works Ltd. AG, Klosterstrasse 0, CH-8406 Wintherthur, www.rieter.com İçeriğin bu kısmı Textile Institute den izin alınarak kullanılmıştır. Tercüme Prof. Dr. H. Erhan Kirtay Mevcut ciltler / Baskı: Cilt Kısa Lif İplikçilik Teknolojisi ISBN 0-957--4 / ISBN 978--957--0 Cilt Harman Hallaç & Tarak ISBN 0-957-- / ISBN 978--957--7 Cilt İplik Hazırlık ISBN 0-957--0 / ISBN 978--957--4 Cilt 4 Ring İplikçiliği ISBN 0-957-4-9 / ISBN 978--957-4- Cilt 5 Rotor İplikçiliği ISBN 0-957-5-7 / ISBN 978--957-5-8 Cilt 6 Alternatif Eğirme Sistemleri ISBN 0-957-6-5 / ISBN 978--957-6-5 Cilt 7 Kimyasal Lifler ISBN 0-957-7- / ISBN 978--957-7- Tüm Ciltler (Vol. -7) ISBN 0-957-0-6 / ISBN 978--957-0-
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama Rieter İplikçilik El Kitabı Cilt Harman hallaç & Taraklama Werner Klein
4 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama 5 GENEL AÇIKLAMA Cilt Kısa Lif İplikçiliği Teknolojisi Cilt 5 Rotor İplikçiliği Rieter İplikçilik El Kitabı serisinin bu ilk cildinde, kısa lif iplikçiliğinde temel kavramlara ve bu nedenle genellikle kısa lif iplikçiliğinde geçerli olan, teknolojik ilişkilere değinilmektedir. Bu serinin sonraki ciltleri, makinalar veya makina gruplarına göre düzenlenecektir. Böylece genellikle geçerli olan temel prensipler, makina tasarımı ve konstrüksiyonunda devam eden gelişmelerden ayrı tutulmuş olacaktır. Rotor eğirme prosesi, alternatif eğirme sistemleri alanında yapılan araştırmanın bir sonucu olarak geliştirilmiştir. Devam eden çalışmalar sayesinde, eğirme elemanları ve koşullarında optik olarak ring ipliği ile rotor ipliğini birbirinden ayırmayı neredeyse imkansızlaştıran büyük ilerlemeler sağlanmıştır. Bu cilt, rotor iplikçilik prosesi ve özellikleri hakkında detaylı bilgi içermektedir. Cilt Harman Hallaç & Tarak Rieter İplikçilik El Kitabı`nın ikinci cildi, açma, temizleme, karıştırma ve taraklama hakkında detaylı bilgi sağlamakta ve tarak garnitürlerinin ve regüle sisteminin seçimi ve bakımı yanında hammaddelerin klimatizasyonu, çeşitli temizlik derecelerdeki liften beklenen telef, temizleme ve karıştırma makinalarının seçimi ve ayarlaması, telef geri kazanımı, taşıma, çeşitli tarak parçalarının işlevleri hakkında bilgiler vermektedir. Cilt İplik Hazırlık Rieter İplikçilik El Kitabı`nın bu cildi, tarak ve ring iplik arasındaki iplik üretim prosesinin teknik ve teknolojik özelliklerini kapsamaktadır. Bu aşama, prosesin en önemli kısmıdır, çünkü iplik kalitesi büyük ölçüde kendisinden önceki ara ürünlerin kalitesine bağlıdır. Bu cilt, sırasıyla tarama (tarama hazırlık dahil), cer ve fitil olmak üzere bölümden oluşmaktadır. Cilt 6 Alternatif Eğirme Sistemleri Alternatif eğirme sistemleri, ring eğirme standartlarından belirli derecede ayrılan bir kalitede iplik ve dolayısıyla son ürün üretmektedir. Alternatif eğirme sistemlerinin tüm avantajlarından yararlanmak için, sistemlerin detaylı bir şekilde anlaşılması önemlidir. Bu cilt, bu amaca ulaşmak için katkıda bulunacak şekilde oluşturulmuştur ve en önemli alternatif eğirme sistemlerini detaylı olarak açıklamaktadır. Cilt 7 Kimyasal Lifler Bu serinin en son cildi, sentetik liflerin önemli alanlarıyla ilgilenmektedir. Ticari olarak tanıtılmalarından itibaren, sentetik liflerin pazar payı, etkileyici bir büyüme hızı sergilemiştir. Farklı özelliklerde sentetik lif çeşitleri gittikçe artmaktadır. Günümüzde çeşitli uygulamalar için, pratik olarak isteğe özel lifler mevcuttur. Bu nedenle, iplik üreticisinin bu liflerin özelliklerini ve proseslerini etkileyen belirli özellikleri kapsamlı bir şekilde anlaması önemlidir. Cilt 4 Ring İplikçiliği Dördüncü cilt, ring iplikçiliğinin teknik ve teknolojik durumunu içermektedir. Bu aşama, iplik üretiminin çok önemli bir alt alanıdır, çünkü ring iplik makinesinin iplik üretimi ve kalitesi üzerine çok temel bir etkisi vardır. Ring ipliği, diğer eğirme prosesleri ile üretilen iplikler değerlendirilirken kıyaslamada kesin bir standart.
6 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama 7 EDİTÖRDEN Harman hallaç & Taraklama, modern kısa lif iplikçiliğinde temel prensipleri güncelleyen, Rieter İplikçilik El Kitabı serisinin ikinci cildidir. Bu cilt, günümüzdeki mevcut proses ve tekniklere çağdaş bir bakış sağlama amacıyla, eğirme teknolojindeki en son gelişmeleri aktarmayı amaçlamaktadır. Bu cilt ve sonrakiler, bu amacın gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak için tasarlanmıştır. Birlikte düşünüldüğünde, Rieter İplikçilik El kitabı serisinin yedi kitabı, tamamen kısa lif iplikçiliğini içerecektir. İkinci cilt, açma işleminin hazırlık işlemleri, temizleme, karıştırma ve taraklama prosesleri ile ilgili detaylı bilgiler içermektedir. Hammaddelerin kullanılması ve hazırlanması, telef uzaklaştırma ve çeşitli lif derecelerinden beklenilen telef miktarı, temizleme ve karıştırma makinelerinin seçimi ve ayarlanması, telefin geri dönüşümü, materyalin taşınması ve beslenmesi gibi işlemsel konuları içermektedir. Tarak makinasının farklı parçalarının işlevleri, tarak garnitürlerinin seçimi ve bakımı ve otomatik regüle sistemlerine de değinmektedir. Tarak verimliliğinde artış ve çok büyük ilerlemeyi açıklayan arka plandaki veriler, proses entegrasyonundaki seçenekler ve potansiyellerin bir çerçevesi ile birlikte sunulmaktadır. Bu kitapların başyazarı Werner Klein, İsviçre Tekstil Fakültesi`nin eski bir öğretim üyesi ve Tekstil Institute Manchester tarafından yayınlanan Tekstil Teknolojisi El kitabı nın orijinal baskısının yazarıdır. Diğer tüm yazarlar, aralarında Rieter Firmasında çeşitli pozisyonlarda yer alan tekstil uzmanlarının bulunduğu kendi alanlarında tecrübeli kişilerdir. El kitabı, Rieter`in mevcut ürün yelpazesinin de dışına çıkarak, diğer üreticiler tarafından geliştirilen proses ve çözümleri de dikkate almaktadır. Bu El Kitabının yapısı ve konularının düzenlenmesi, bu işin devam ettirilmesinde izinlerini esirgemedikleri için minnettar olduğumuz Tekstil Institute Manchester tarafından yayınlanan orjinal Kısa Lif İplikçilik Teknolojisinden alınmıştır. Bu ansiklopediden yararlanacak tüm kullanıcılara iyi okumalar diliyorum. Heiner Eberli, Pazarlama Müdürü, Rieter Spun Yarn Systems
8 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama 9 IÇİNDEKİLER. HARMAN HALLAÇ.. Giriş.. Prosesin özeti... Harman hallaçta temel işlemler... Açma... Temizleme... Toz ayırma...4. Karıştırma...5. Materyalin tarak makinasına düzgün beslenmesi 4... Beslenen materyal 4... Ham madde 4... Yeniden kullanılabilir telef 4... Hammaddeye telef ilave edilmesi 5...4. Balyalardan gelen materyal 5...5. Hammaddenin klimatize edilmesi 5... Harma hallaç dairesi makinaları 6.. Harman hallaç makinalarıın bileşenleri 7... Besleme aparatları 7... Açma donanımları 7... Sınıflandırma 7... Sonsuz yollu donanımlar (çivili hasırlar) 7... Çalışma modu 7... Karıştırma ve yuvarlama etkileri 8... Tutucu elemanlar (yolucu yaylar) 8...4. Döner donanımlar 8...4.. Dişli (bıçaklı) veya çivili silindirler 8...4.. Dişli ve çivili tamburlar 9...4.. Dişli diskli harman hallaç silindirleri 9...4.4. Taraklama 0...4.5. Dövücü kollar (çok kanatlı dövücüler) 0...4.6. İğneli çubuklu dövücüler ve silindirler... Izgara... Bir işletim donanımı olarak ızgara... Izgaranın elemanları... Izgara altındaki telef toplama haznesi...4. Izgara ayarı..4. Besleme donanımı, açıcı eleman ve ızgaranın etkileşimi..5. Alternatif temizleme olanakları 4..6. Açma ve temizlemeyi etkileyen genel faktörler 4.4. Bir harman hallaç tesisini oluşturan makinalar 4.4.. Özet 4.4... Modern bir harman hallaç hattı 4.4... Yeni nesil harman hallaç hattı 6.4.. Açma makinaları 7.4... Otomatik balya açıcı makinalar 7.4... Rieter UNIfloc A 7.4... Trützschler Blendomat BDT 00 otomatik balya açıcı 8.4..4. Klasik balya açıcılar 9.4.. Kaba temizleme makinaları (ön temizleyiciler) 9.4... Temel bilgiler 9.4... Kademeli temizleyici 0.4... Çift silindirli temizleyici 0.4..4. Rieter in önceki tek silindirli temizleyicisi 0.4..5. Rieter UNIclean B.4.4. Karıştırma makinaları.4.4.. Mikser grubu (Şekil 49, 50).4.4.. Trützschler MCM/MPM Çoklu karıştırıcı.4.4.. Rieter UNImix B 70.4.4.4. Tek bir makinada dozajlama ve karıştırma.4.5. Ara temizleme makinaları 4.4.5.. Temel bilgiler 4.4.5.. Trützschler RN temizleyici 4.4.6. İnce temizleme makinaları 4.4.6.. Temel bilgiler 4.4.6.. Rieter UNIflex B 60 hassas temizleyici 4.4.6.. Trützschler CLEANOMAT TFV ince açıcı 5.4.7. Tarak besleme makinaları 6.4.7.. Temel bilgiler 6.4.7.. Tarak makinasının Rieter AEROfeed ile beslenmesi 6.4.7.. Hallaç makinası 7.4.7.4. Rieter UNIstore A 78 besleme makinası 7.4.8. Toz çıkarma 7.4.8.. Temel bilgiler 7.4.8.. Rieter toz uzaklaştırıcı (toz emici) 8.4.8.. Trützschler DUSTEX toz alma makinası 8.5. Kolay kullanılan yüksek performanslı makinalar 8.5.. Talepler 8.5.. Rieter VarioSet 8.6. Materyalin taşınması 9.6.. Taşınma ihtiyacı 9.6.. Mekanik taşıma ekipmanları 9.6.. Pnömatik taşıma 40.6... Temel prensibi 40.6... Havanın ve materyalin ayrılması 40.7. Materyal akışının kontrolü 40.7.. Sınıflandırma 40.7.. Kesikli çalışmada optik ayarlama sistemi 4.7.. Sürekli çalışma 4.7.4. Rieter UNIcommand 4.8. Hasar önleme ve yangından korunma 4.8.. Metal saptama 4.8... Mıknatıslı metal ayırıcılar 4.8... Elektronik metal ayırıcılar 4.8... ComboShield (Rieter) 4.9. Telef yönetimi 44.9.. Hammadde kullanım ekonomisi 44.9.. Telef materyalinin miktarı 44.9.. İplikhane teleflerinin sınıflandırılması 45.9.4. Telefin geri kazanılması 45.9.4.. Yeniden kullanılabilir telefler için geri kazanım tesisi 45
0 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama.9.4.. Kirli telefin geri kazanılması 45.9.4.. Tüm telef çeşitleri için geri kazanım tesisi 46.9.4.4. Tüm iplik işletmesi için On-line geri kazanım tesisi 47.9.5. Tozun ve uçuntunun uzaklaştırılması 47.9.5.. Toz ve uçuntu problemi 47.9.5.. Tozun filtreden geçirilmesi 48.9.5.. Merkezi filtre tertibatı 48.9.6. Telefin elden çıkarılması (imha edilmesi) 49. TARAK MAKİNASI 5.. Özet 5... Giriş 5... Tarak makinasının görevleri 5... Elyafın açılması 5... Yabancı maddelerin temizlemesi 5... Tozun temizlenmesi 5...4. Nepslerin açılması 5...5. Kısa elyafın temizlenmesi 5...6. Elyafın harmanlanması 5...7. Elyaf oryantasyonu 5...8. Şerit oluşumu 5... Çalışma prensibi 5..4. Farklı tasarım çeşitleri 5..4.. Temel unsurlar 5..4.. Duo veya tandem tarak makinaları 54.. Tarak makinasındaki çalışma bölgeleri 54... Materyalin beslenmesi 54... Gereksinimler 54... Topak beslemenin temelleri 55... İki bölümlü silo sistemi 56...4. Tarak silosuna entegre ince temizleyici 56... Brizöre besleme tertibatı 57... Konvansiyonel sistem 57... Brizörün dönüş yönü ile aynı yönde besleme (tek yönlü besleme) 58... Brizör bölgesi 58... Brizör 58... Brizörün işlevi 58... Döküntünün temizlenmesi 59...4. Liflerin tambura transferi 59..4. Yardımcı taraklama ekipmanları (taraklama yardımcıları) 59..4.. Bu donanımlara duyulan ihtiyaç 59..4.. Brizör sayısının arttırılması 60..4.. Taraklama plakaları ve ya çubukları 60..4.4. Taraklama elemanlarının amacı ve etkisi 6..5. Tambur 6..5.. Tambur 6..5.. Tamburun kafeslenmesi 6..6. Şapkalar 6..6.. Fonksiyonu 6..6.. Şapkaların konstrüksiyonu 6..6.. Şapkaların hareketi 64..6.4. Şapkalar yerine taraklama plakaları 64..6.5. Şapkaların önündeki temizleme pozisyonu 65..7. Penyör 65..7.. Penyör 65..7.. Penyörün çalışması 65..8. Koparma 66..8.. Koparma tertibatı 66..8.. Koparma silindirleri (tülbent koparma) 67..8.. Kovaya yerleştirme 67.. Makina tahriki 68.4. Garnitür telleri 68.4.. Garnitür teli seçimi 68.4.. Sınıflandırma 68.4.. Esnek garnitürlerin detayları 69.4.4. Yarı-rijit garnitür telleri 69.4.5. Metalik garnitür 69.4.5.. Metalik garnitürlerin imalatı 69.4.5.. Garnitür tellerinin geometrisi [] 70.4.5.. Garnitür tellerinin en önemli işlem parametreleri 70.4.5.4. Garnitür teli önerileri 7.5. Regüle ekipmanları 7.5.. Temel bilgiler 7.5.. Sınıflandırma 7.5.. Kısa-periyotlu otomatik regüle sistemin temelleri 7.5... Çıkışta regülâsyon 7.5... Beslemede otomatik regüle 7.5.4. Orta-periyotlu otomatik regüle prensibi 74.5.5. Uzun-periyotlu regüle prensibi 74.5.6. Ölçüm cihazları 74.5.6.. Aktif pnömatik sistem 74.5.6.. Mekanik prensip 75.6. Bakım 75.6.. Garnitür tellerinin sıyrılması 75.6.. Garnitür tellerinin polisajı (parlatılması) 75.6.. Garnitür tellerinin bilenmesi (taşlanması) 75.6... Bileme sıklığı 75.6... Bileme derinliği 76.6... Şapkaların bilenmesi 77.6..4. Bileme aletleri 77.6.4. Yüksek performanslı bakım sistemleri 78.6.4.. Zorunluluklar 78.6.4.. Modüllerin kolay değiştirilmesi 78.6.4.. Rieter Otomatik Bileme Sistemi (IGS) 79.6.4.4. IGS-top entegre bileme sistemi 79.6.4.5. Tüm farkı keskin kenar sağlar 79.7. Ayarlar 80.7.. Temel bilgiler 80.7.. Ayar tablosu 8.8. Yardımcı Ekipman 8.8.. Yüksek performanslı tarak makinalarında toz çıkarma 8.8.. Döküntünün uzaklaştırılması 8.9. Yüksek performanslı taraklara ait teknik veriler 8 KAYNAKLAR 8 ŞEKİLLER 85
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama. HARMAN HALLAÇ.. Giriş Rieter İplikçilik El Kitabının ilk ciltleri genel olarak pamuğun işlenmesine odaklanmıştır. Suni ve sentetik elyafın işlenmesi ayrı bir ciltte ele alınmıştır. Harman hallaç hattının işlevi: materyali çok küçük tutamlar halinde açmak; yabancı maddelerin büyük bir kısmını uzaklaştırmak; tozu uzaklaştırmak; iyi bir karışım sağlamaktır. Ve bu işlem: optimum kalite düzeyi sağlanırken, hammaddenin çok dikkatli bir şekilde işlenmesi ile; hammaddeden maksimum ölçüde yararlanarak, yapılmalıdır. Görev kapsamı ve etkileyen faktörler arasındaki ilişki şekil de gösterilmiştir. Burada belirtilen gereksinimler tüm harman hallaç hatları için standarttır; modern yüksek performanslı hatlar için bunlara aşağıdaki hususlar eklenir: yüksek işleme randımanı; yüksek ekonomi; yüksek esneklik; makinaların ergonomik tasarımı, diğer bir deyişle emniyet ve kolay kullanım, kolay bakım, tekrarlanabilir ve stabil ayarlar. Bir ring iplikçilik tesisinin genel maliyetleri göz önüne alındığında harman hallaç hattının genel maliyetler içindeki yaklaşık %5 -%0 luk payı çok önemli değildir. Ancak hammaddeden mümkün olduğunca en iyi bir şekilde yararlanılması, bozulmanın önlenmesi ve sonraki işlemler için optimum hazırlık yapılması gibi işlemlerde harman hallaç makinası hammadde işleme açısından çok önemlidir. Buna ek olarak %50 -%70 lik kısmını hammadde maliyetinin oluşturduğu bir ipliğin maliyet yapısına bakıldığında, hammadde yoluyla maliyetleri azaltmaktan daha iyi bir yolun olmadığı son derece açıktır. Ve bu, örneğin yüksek performanslı modern bir harman hallaç hattı ile yapılabilir çünkü eski makinalara göre biraz daha ucuz hammadde kullanımı gerçekleşebilir. Ana tasarruf potansiyeli, ancak, profesyonel ve uzman hammadde yönetiminin tanıtımı ile başarılabilir. Bu, hammaddenin, gereksinimleri tam olarak karşılayacak şekilde seçilmesine ve aynı zamanda hammaddenin optimum şekilde hazırlanmasına ve kullanımına olanak verir. Ancak hammaddenin temizlenmesini harman hallacın görevlerinden biri olarak gerçekleştirmek o kadar kolay değildir. Yabancı maddenin eşzamanlı olarak iyi elyafı uzaklaştırmadan temizlenmesi mümkün değildir. Bu önlenemez, sadece iyi elyaf kayıp miktarı etkilenebilir ve etkilenmelidir. Klasik harman hatlarında karşılaşılan diğer büyük bir problem hammaddenin bozulmasıdır: iplikteki eksikliklerin yaklaşık %50 si; kaliteyi düşüren faktörlerin yaklaşık %50 si;ve iplik kopuş sebeplerinin yaklaşık %50 si harman hallaç ve tarak makinalarının çalışmasına kadar uzanmaktadır. Yukarıda belirtilen tüm olgular harman hallaç hattını çok önemli kılmaktadır. Temizleme randımanı Hamadde kullanım faktörü Açma kapasitesi Etkileyen faktörler: Donanım Hammaddeler Çevre şartları İnsan faktörü Teknolojik know-how Karıştırma randımanı Lifin zedelenmeden (hassas bir şekilde) işlenmesi Şekil Bir harman hallac hattının teknoljik performansı ve etkileyen faktörler
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama [cm /g] A 0 00 80 60 40 0 0 B Şekil Çeşitli harman hallaç hattı makina kademelerinden sonra liflerin açılması A ekseni: Açılma derecesi (özgül hacım); B ekseni: Harman hallaç kademeleri 4 5 6 7 8 9 0 Harman hallaç kademesinde hammaddenin seçiminde, kompozisyonunda ve işlenmesinde yapılacak hatalar veya ihmaller sonraki işlem kademelerinde hiçbir şekilde düzeltilemez... Prosesin özeti... Harman hallaçta temel işlemler... Açma hatlarında bile hammaddedeki yabancı maddelerin hepsini veya hemen hemen hepsini temizlemek mümkün değildir. Bir harman hallaç tesisi yabancı maddelerin yaklaşık %40-70 ni uzaklaştırır. Sonuç, hammaddeye, makinalara ve çevre şartlarına bağlıdır. Trützschler tarafından verilen Şekil temizliğin hammadde tipine, burada kirlilik seviyesine olan bağımlılığını göstermektedir. Harman hallaç hattında gerekli ilk işlem açmadır. Liflerin teksel hale getirildiği tarak kademesinin aksine bu kademede lifler tutamlar halinde açılırlar. Harman hallaçta tutam ağırlığı yaklaşık olarak 0. mg a azaltılabilir. Artzt, Schenek ve Al Ali [] harman hallaç hattında açılma derecesinin Şekil de gösterildiği gibi değiştiğini belirtmektedirler. Bu bilgi teorik bir yerleşimi göstermektedir ve sadece çalışma amacıyladır. Son kısma doğru eğrinin düzleşmesi hattın çok uzun olduğunu göstermektedir. veya 4 numaralı makinada bitmelidir. Sonraki makinaların her birinde küçük ilerlemeler sadece ilave bir gayret, materyalin zorlanması, gereksiz elyaf kaybı ve nepste belirgin bir artışla sağlanabilir. Eğer gerekli ise tarak makinası daha fazla görev yüklenebilir. A [%] 00 50... Temizleme Yabancı maddelerin sadece tutamların yüzeyinden uzaklaştırılabileceği akılda tutulmalıdır. Bu nedenle makinaların ilerleyen safhalarında materyali açarak sürekli yeni yüzeyler oluşturmak gereklidir. Ve hatta en iyi harman hallaç 0 0 5 0 B [%] Şekil Hammadde içindeki % çepel içeriğinin (B) bir fonksiyonu olarak temizlik derecesi(a)
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama Bu diyagramdan da açıkça anlaşılabileceği gibi, çok fazla kirli olan materyalden daha az kirli olan materyale göre daha yüksek oranda yabancı maddenin daha kolay temizlenmesinde olduğu gibi temizleme etkisi tüm kirlilik seviyelerinde aynı değildir ve aynı olmamalıdır, Makinaya baktığımızda, temizlik bir ayar meselesidir. Ancak, Şekil 4 de gösterildiği gibi temizleme etkisini işlemin yoğunlaştırılması ile arttırılması temizlik derecesinin yanı sıra pamuğa olan negatif etkiyi de arttırır ve bu durum katlanarak artar. Bu nedenle hattaki her bir makina optimum işlem aralığına sahiptir. Önemli olan bu aralığı bilmek ve bu aralıkta çalışmaktır. Sonuç... Toz ayırma Günümüzde hemen hemen tüm harman hallaç makinası üreticileri açma ve temizleme makinlarına ilave olarak toz çıkarma makinaları veya donanımlarını sunmaktadırlar. Ancak, toz partikülleri tamamen lif tutamı içinde kapatılmış olduğundan ve dolayısı ile emme sırasında geride kaldığından, toz ayırma kolay bir işlem değildir (çünkü çevreleyen lifler bir filtre görevi yapar). Mandl [4] tarafından gösterildiği gibi, genellikle emme üniteleri bu tozu uzaklaştırır (bu örnekte %64), tutamlar ne kadar küçük olursa toz uzaklaştırma o kadar yoğun olacaktır. Bundan toz çıkarma işleminin eğirme prosesinin her kademesinde yer aldığı sonucu çıkar. Şekil 5, Mandl ın çeşitli makinalarla ilgili araştırma sonuçlarını göstermektedir. A [%] 0 0 Optimum İşlemsel yoğunluk Lif kaybı Temizlik derecesi Neps Lif hasarı 0 a Şekil 4 İşlemsel verimlilik ve yan etkiler Siersch [] tarafından yapılan bir çalışmada, makina ayarlarını ve hızları değiştirerek çıkarılan telef miktarı %0.6 dan %. ye yükseltilmiştir: buna karşın çıkarılan yabancı madde miktarında sadece %4 lik bir artış meydana gelirken çıkarılan lif miktarı %40 artmıştır. Normal olarak, lifler harman hallaç telefinin %40-60 nı temsil eder. Bu nedenle, temizlemek için, yabancı madde kadar lif çıkarmak gerekir. Telefteki lif oranı makinadan makinaya değişik olduğu ve önemli ölçüde etkilendiği için, her bir makinadaki lif kaybı bilinmelidir. Bu değer toplam çıkarılan maddeye göre iyi elyaf kaybı yüzdesi olarak ifade edilebilir. Diğer bir deyişle temizleme randımanı (C E ): C E = A T - A F A T 00 A T = toplam telef (%); A F = çıkarılan iyi elyaf (%). Örneğin, A T =.% ve A F = 0.65%: ise C E =. - 0.65. 00 = 69% 0 0 4 5 6 7 I II Şekil 5 Çeşitli işlem kademelerinde (B) ham pamukta ki (A) toz içeriğinin yüzdesi olarak toz çıkarma -5, Harman hallaç makinaları; 6, Tarak; 7, Cer makinaları; (a) Filtre; (b) brizör haznesi; I, Telef içindeki toz; II, Emiş havasındaki toz....4. Karıştırma Liflerin karıştırılması iplik üretiminde önemli bir ön hazırlık işlemidir. Lifler prosesin çeşitli kademelerinde karıştırılabilirler. Bu olanaklardan her zaman tam olarak yararlanılmalıdır, örneğin enlemesine dublaj. Ancak, komponenetlerin hala ayrı ayrı olmaları ve bu nedenle tam olarak ve tesadüfi etkilere bağlı olmaksızın ölçülebilmeleri nedeniyle prosesin başlaması karıştırma için en önemli işlem kademelerinden birisidir. Bu nedenle, iyi bir balya dizimi ve tüm balyalardan liflerin düzgün bir şekilde ve mümkün olduğunca eşzamanlı alınması büyük önem taşımaktadır. Klasik karıştırma odacıklarında normal olarak, kullanılmakta olan tüm balyalardan eşzamanlı alma artık mümkün değildir (otomatik balya açıcılar). b B
4 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama Buna göre, dizili balyalardan lif tutamların alınmasından sonra uygun bir karıştırma makinasında yoğun karıştırma gerçekleştirilmelidir. Bu karıştırma işlemi ayrı balyalardan gelen lif demetlerini toplamalı ve tamamen karıştırmalıdır. (Bkz. Şekil. 6, ve açıklama.4.4.. Rieter UNImix B 70).... Beslenen materyal... Hammadde Kısa lif iplikçiliğinde kullanılan materyal üç gruba ayrılabilir: çeşitli orijinli pamuklar; sentetik lifler, özellikle polyester ve poliakrilik; rejenere lifler (viskon lifleri). Şekil 6 Hammaddenin sandviç karışımı...5. Materyalin tarak makinasına düzgün beslenmesi Sonuç olarak, harman hallaç hammaddenin düzgün biçimde tarak makinalarına ulaşmasını sağlamalıdır. Önceleri bu işlem, açıcıdan gelen vatkaların hassas bir şekilde tartılmasıyla gerçekleştiriliyordu, fakat günümüzde otomatik tutam besleme donanımları kullanılmaktadır. Başlangıç aşamasında bu donanımlar tutamın tarak makinasına düzgün sevkiyatı ile ilgili problemler oluşturmasına rağmen günümüzde genel olarak mükemmel çalışmaktadır. Diğer bir sınıflandırma önceki işlemin derecesi esas alınarak yapılabilir: ham lif, doğrudan çırçırhaneden veya sentetik elyaf üreticisinden; şerit vatkası veya tülbent kopuğu gibi temiz telef; cer makinası, fitil makinası, ring iplik makinası ve rotor iplik makinası filtre sıyrıntısı; open end iplik makinaları için penye telefi; harman hallaç ve tarak dairelerinden gelen kirli teleflerden geri kazanılan lifler; fitil, iplik ve bükülü iplikler gibi sert teleflerden çıkarılan lifler. Ham pamuk ve sentetik lifler çoğunlukla az miktarda temiz telef ve bazen de hammadde ile karıştırılmış geri kazanılmış lifler ile kullanılır.... Yeniden kullanılabilir telef Rieter sanayileşmiş ülkelerin iplikhanelerinde meydana gelen ortalama telef miktarını (% olarak) Tablo de göstermektedir. Binder [5] teleften elde edilebilecek kullanılabilir nitelikteki lif miktarı ile ilgili olarak aşağıdaki rakamları vermektedir. Makinalar Pamuk (uzunluk) Sentetikler /6 /8 / Ring iplik makinası.5..7.0. Fitil makinası Cer pasajı 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6 Penye makinası 5 7 9 Şerit vatka Penye vatkası 0.5 0.5 0.5 0.5 Tarak makinası 5.8..8 0.6 Harman hallaç 6 5 4 0.5 Tablo Endüstrileşmiş ülkelerde farklı makinalardan çıkan telef miktarı (%)
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama 5 Temiz telef Kullanılabilir nitelikteki lif (%) şerit ve vatka kopuğu 00 filtre telefi 95-98 Penye telefi 95-97 Kirli telef harman hallaç makinalarından 5-55 tarak makinalarından (brizör) 5-55 şapka ve filtre sıyrığı 65-80 Sert telef fitil 95-97... Hammaddeye telef ilave edilmesi Bilindiği gibi, ham lifler, genellikle telef liflerden daha iyidir. Çünkü telef işlenmiş ve dolayısı ile zorlanmış lifleri içermektedir. Ayrıca, telef lifleri farklı sayıda makina pasajlarından geçtikleri için karakteristikleri açısından birbirlerinden farklıdır. Örneğin vatka tülbenti çok fazla sıkıştırılmıştır, ancak emiş sisteminden gelen iplik kopuğu hemen hemen hiç sıkıştırılmamıştır. Böyle bir lif materyalinin rastgele ve kontrolsüz olarak geriye normal eğirme prosesine beslenmesinden her ne pahasına olursa olsun kaçınılmalıdır, aksi takdirde belirgin numara varyasyonu ile birlikte kalite varyasyonları meydana gelecektir. Tercihen: lif karışımına sabit oranda telef lifler ilave edilmelidir; ve Telefin bu sabit oranı içinde farklı tür telef liflerin oranı sabit olmalıdır. Sert telef lifleri ilgili olarak sadece fitil kullanılır. Bu çeşit lifler kullanıldığında, genellikle geldikleri karışıma ilave edilemezler, daha düşük kaliteli bir karışıma ve mümkün olduğunca az ilave edilirler....4. Balyalardan gelen materyal Homojen olmayan liflerden oldukça homojen bir üretim yapmak için pek çok balyanın liflerinin iyice karıştırılması gerekir. Pratikte 0-48 pamuk balyasından lifler eşzamanlı olarak alınır; sentetik liflerde 6 - balya yeterlidir. 48 balyadan daha fazla sayıdaki balyadan eşzamanlı tutam yolma nadiren faydalıdır, çünkü, balya açıcının veya karıştırıcının karışım odalarında dağılımın düzgünlüğünü bozmadan ilave karışım komponenetleri için yer yoktur. Öte yandan balya yerleşim aşamasında homojeniteye dikkat edilirse karışımın sabitliği iyileştirilebilir. Balyalar yerleşim için sabit ortalama değerler elde edilebilecek şekilde seçilebilir, örneğin, uzunluk, incelik ve/veya mukavemet için önceden belirlenmiş üst ve alt limitler bir balya yönetim sistemine göre seçilebilir. Bunu gerçekleştirebilmek için, her bir balyanın kalitesi bilinmelidir. Günümüzde balya gruplandırılması için bilgisayar yazılımı mevcuttur. İplikhanede meydana gelen her türlü temiz telef, telefin meydana geldiği karışıma iade edilebilir; penye telefi genellikle open end iplikçilikte kullanılır; geri kazanılmış lifler sınırlı miktarlarda meydana geldiği karışıma iade edilebilir. Rieter, aşağıda normal karışıma ilave edilebilecek geri kazanılmış lif miktarını vermektedir. Ring iplikleri: karde %5 e kadar penye %.5 a kadar Open end iplikler kalın % 0 ye kadar orta %0 a kadar ince % 5 e kadar Şekil 7 Otomatik balya açıcının önünde balya yerleşimi...5. Hammaddenin klimatize edilmesi Harman hallaç dairesinde hava sıcaklığı C nin üstünde ve bağıl nem %45-50 aralığında olmalıdır. Nemli hava zayıf bir temizleme yapılmasına ve aşırı kuru hava elyafın hasar görmesine sebep olur. Bunun hava şartlarından kaynaklanmadığı ama liflerin bir problemi olduğu akılda tutulmalıdır. Ancak liflerin hava şartlarına uyum sağlayacağı kabul edilir.
6 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama Bunun sağlanması için liflerin uygun bir süre havayla temas etmeleri gerekir. Bu temas işlemi, pamuk veya hatta daha da kötüsü sentetik elyaf soğuk hammadde deposundan alınır alınmaz harman hallaç dairesi zeminine yerleştirildiğinde gerçekleştirilemez. Pamuk balyaları harman hallaç dairesinde açılmış vaziyette işlenmeden önce en az 4 saat daha iyisi 48 saat klimatize edilmelidir. Sentetik lif balyaları ise açılmamış vaziyette pamuk liflerinden 4 saat daha fazla bekletilmelidir. Bu işlem balyaların ısınmasını sağlar. Aksi takdirde soğuk liflerin yüzeyinde yoğunlaşma oluşacaktır. Klimatizasyon için diğer düzenlemeler pnömatik nakil donanımlarında gerçekleşir. Bu çeşit donanımlarda nispeten küçük tutamlar hava kanallarında sürekli olarak hava akımına tabi olurlar. 5 4 6... Harma hallaç dairesi makinaları Materyalin işlenmesi için, açma, temizleme ve karıştırma işlemlerine uygun farklı tipte makinalara gereksinim vardır. Lif tutamları kademeden kademeye geçerken gittikçe küçüldüklerinden proseslerin farklı yoğunluklarına da gereksinim vardır. Buna göre, balya açıcısından sonra kaba garnitürlü bir temizleme donanımı idealken, örneğin, hattın sonunda bu hiç uygun değildir. Bu nedenle, farklı makinaları içeren ve transport kanalları ile birbirine bağlanmış üniversal makinalar ve farklı makinaların seri halinde dizildiği bir harman hallaç hattı yoktur. Hattaki pozisyonuna göre her bir makina optimum performansı gösterirken bir başka pozisyonda daha az performans gösterir. Ayrıca üretim hattı boyunca makinadan makinaya farklı transport, besleme, işleme, temizleme ve buna benzer modlarda avantaj olabilir. Son olarak, bir harman hallaç hattının montajı aşağıdaki diğer faktörlere de bağlıdır: materyal tipi; hammadde karakteristik özellikleri; telef içeriği; kirlilik durumu; üretim miktarı; karışıma verilen farklı orijinli materyal sayısı. Şekil 8 Rieter harman hallaç hattı. Balya açıcı UNIfloc A. Ön temizleyici UNIclean B. Homojen karıştırıcı UNImix B 75 4. Depo ve besleme makinası UNIstore A 78 5. Kondenser A 6. Tarak makinası C 60 7. Koyler CBA 4 7 Çoğu durumda modern bir harman hallaç hattı aşağıda gösterilen makinalardan oluşmaktadır. Şekil 8 de (Rieter) ve Şekil 9 (Trützschler), iki tipik harman hallaç hattı gösterilmektedir. 4 7 6 5. Balya açıcı. Kondenser. Securomat 4. Multimixer 5. Cleanomat 6. Dustex 7. Yabancı madde ayırıcı Şekil 9 Trützschler harman hallaç hattı (Penye pamuk için klasik. Varyasyonlar içeren bir hat)
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama 7.. Harman hallaç makinalarının bileşenleri... Besleme aparatları Açma ve/veya temizleme makinasının açıcı silindirlerine materyal besleme serbest uçuş (materyali zedelemeden, fakat liflerin daha az yoğun işlenmesi) veya sıkıştırılmış bir şekilde (yoğun fakat daha sert bir işleme) gerçekleşir. Serbest uçuş sadece bir dikey silo, emiş borusu veya silindirlerden bir vortex transport gerektirir; sıkıştırılmış bir besleme özel makina parçaları gerektirir. Bu durumda besleme donanımları içerdikleri tertibata göre ayırt edilebilirler: karşılıklı etkileşen iki sıkıştırma silindiri; bir besleme silindiri ve bir besleme tablası; bir besleme silindiri ve pedallar. küme halinde tülbentten dışarıya sürüklenebilir. Pedallar kullanıldığı zaman (Şekil ) tabla, her biri tülbenti silindire doğru ayrı ayrı, örneğin yay baskısı ile, sıkıştıran, pek çok kısma ayrılır. Bu, küçük bir sıkıştırma mesafesi (a) ile güvenli sıkıştırma sağlar. Besleme sistemi ile ilgili olduğu kadar, sadece sıkıştırma tipi vasıtasıyla, esas olarak sıkıştırma mesafesi (a) nin açıcı elemana olan sıkıştırma mesafesi ile, açma ve temizleme üzerine etki yapabilir. İki sıkıştırma silindiri ile çalıştırma öne doğru en iyi hareketi verir, ancak, maalesef silindirler ve dövücü elemanlar arasında da en büyük sıkıştırma mesafesi (a) oluşur. a Şekil Bir silindir ve pedallarla besleme... Açma donanımları... Sınıflandırma a Şekil 0 Iki sıkıştırma silindiri ile dövücüye (batöre) besleme Besleme silindirli ve tablalı (Şekil ) bir donanımda sıkıştırma mesafesi (a) çok küçük olabilir. Bu, yoğun bir açma ile sonuçlanır. Ancak tüm genişlik boyunca sıkıştırma zayıftır, dolayısıyla silindir, tülbenti sadece en kalın olduğu noktalarda sıkıştırır. Tülbentteki ince yerler dövücülerle Harman hallaç makinalarındaki bazı açma donanımları sadece açma fonksiyonu görevini yaparlar. Ancak pek çoğu ızgaralar vb. temizleme donanımlarıyla birlikte çalışırlar ve dolayısıyla temizleme üniteleri gibi fonksiyon yaparlar. Dolayısıyla, bu donanımlar gerek açma ve gerekse temizleme makinalarında çalışmaya uygun biçimde tasarlanmışlardır. Açıcı üniteler aşağıda belirtildiği şekilde sınıflandırılabilir: sonsuz yollu üniteler; tutucu donanımlı üniteler; dönme tertibatlı üniteler. Tasarımlarına, konstrüksiyonlarına, ayarlanmalarına vb, bağlı olarak, bu donanımlar tüm prosese önemli ölçüde etki ederler.... Sonsuz yollu donanımlar (çivili hasırlar)... Çalışma modu a Şekil Bir üst silindir ve bir alt tabla ile besleme Çivili hasırlar (Şekil ) balya açıcılarda ve kasalı besleyicilerde yönlendirme ve açma donanımı gibi görev yaparlar. Bunlar, kısa aralıklarla enlemesine çubuklardan oluşan dönen sonsuz hasırlardan veya kayışlardan meydana gelir. Çubuklar ağaç veya alüminyumdur; çelik çiviler belirli bir açı ve belirli bir aralıkla çubuklar üzerine tespitlenmiştir.
8 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama toplam çalışma yüzeyine; uç sayısına bağlıdır. İğnelerin birbirleri içine girme oranı açma etkisini arttırır. Bu durumda iğneler bir sıra halinde değildirler ve materyali düz bir hat boyunca çıkarmazlar. İğneli hasırla açma işlemi, biraz yoğun yapılsa bile daima materyal zedelenmeden gerçekleşir.... Karıştırma ve yuvarlama etkileri Şekil Çivili hasır Çivili hasırlar genelikle besleyici içindedir. Materyalin sadece küçük kısmı daha küçük tutamlar çok yakın yerleştirilmiş çivili sistemler arasından geçtiğinden, materyalin büyük bir kısmı sürekli olarak geriye kasaya boşaltılır ve buradan tekrar çivili hasıra beslenir. Silindirin sürekli dönmesi materyale kasa içinde şekil verir ve bunun pozitif ve negatif etkileri vardır. Dönme bir taraftan karıştırma işlemini gerçekleştirirken diğer taraftan neps oluşumuna yol açar. Kasa içindeki materyal miktarı arttıkça her iki etki de belirgin hale gelir.... Tutucu elemanlar (yolucu yaylar) Bazı üreticiler, örneğin, eski Schubert & Salzer ve Trützschler firmaları, açma için yolucu yaylar kullanmışlardır. Maşanın ağzına benzer şekilde birbirlerine bakan iki yay sistemi, birbirinden ayrılır ve besleme materyalinin içine bırakılır ve daha sonra kaldırılmadan önce kapatılır. Bu sistem materyali parmaklar gibi kavrar. Bu tip tutma tüm açma metotları arasında en yumuşak olmakla beraber, genelikle büyük boyutlu düzensiz tutamlar üretir. Bu nedenle bu tip açma donanımları artık kullanılmamaktadır. Şekil 4 Emniyet bandı (a/b),eğik hasırın çubukları ve çivileri Konfigürasyonlarına bağlı olarak, eğik hasırlar materyali belirli bir açı ile yukarıya doğru beslerler. Hammaddenin içine nüfus eden çiviler materyali taşır. Çiviler çok miktarda beslenen malzemeden küçük tutamlar çeker ve hasırın üst kısmında ters yönde dönen ve hasıra oldukça yakın, iğneli bir silindir (Şekil 44) sayesinde açma meydana gelir. Bu silindir, hasırdan büyük materyal topaklarını sıyırır. İki çivili sistemin birbirlerine göre zıt hareketi tutamların yolunmasına sebep olur. Açılma işleminin yoğunluğu: donanımlar arasındaki mesafeye; hız oranlarına; Şekil 5 Yolucu yaylar...4. Döner donanımlar...4.. Dişli (bıçaklı) veya çivili silindirler Düz, oval veya yuvarlak çubuklar kapalı silindirlere kaynaklanmış, perçinlenmiş veya vidalanmıştır. Diğer bir sistemde düz çubuklar dönme yönüne bakan dar kenar ile emniyete alınmıştır.
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama 9 Bu nedenle silindirlere çivili silindirler (Şekil 6) denir. Çeşitli aralıklara sahip vurucu elemanları kullanılır. Bu donanımlar genellikle, harman hallaç hattının başlangıcından ortasına kadar yer alan modern yatay temizleyiciler, topak besleme, harmanlı balya açıcılar, kademeli temizleyiciler vb. ile birleştirilmiştir. Hattın başlangıcında silindir üzerindeki çarpma elemanları arasındaki mesafe daha büyüktür; hattın ortasında (sonuna kadar) daha ince aralıklar kullanılır. Silindirler 600-000 dev/dak. hız aralığında dönerler. Şekil 7 Bıçaklı tambur Rieter UNIclean ön açıcıda yeni bir düzenek kullanmaktadır: tambura cıvatalanmış çift pim. Şekil 6 Çivili silindir...4.. Dişli ve çivili tamburlar Silindirik kısımları çivili silindirlere benzer ancak, çapları 600 mm veya daha büyüktür. Çarpma elemanları genellikle aynı tipte olmakla beraber farklı da olabilir. Çeşitli tasarımlarda silindirik gövdeler yerine, diskleri taşıyan miller kullanılır. Diskler dış çevrelerinde, kaynaklı veya perçinlenmiş düz çubuklar formunda vurucu burunları taşırlar. Disk aralıkları aralayıcı halkalarla istenildiği şekilde korunur. Tüm açıcı donanımlarda, materyalin besleme vatkasından şeritler halinde çıkarılmasının önlenmesi önemlidir. Bu amaçla dişler veya çiviler genellikle değişken çapraz açılarla yerleştirilmişlerdir. Tambur, prosesin başlangıcında kullanılmak için tasarlanmış ise (Örneğin Rieter UNIclean B ) tambur üzerindeki çarpma elemanlarının mesafesi büyüktür, eğer hattın ortasına veya uç kısmına göre tasarlanmış ise küçüktür, (örneğin; daha önceşleri kullanılan kirpi temizleyici). Dönme hızı 400-800 devir/dak. arasında değişir ve donanım materyal akışına paralel veya dik olarak ayarlanabilir. Şekil 8 Çift pimli tambur...4.. Dişli diskli harman hallaç silindirleri Dörtgen veya yuvarlak elemanlara sahip çivili silindirler ve tamburların aksine, dişli disk üniteleri burunludur üçgen yolucu elemanlar (kaba testere dişleri). Komple açıcı donanım, uygun sayıda aralayıcı ile mili muhafaza eden çok sayıda bu tip dişli diskten meydana gelmiştır (Şekil. 9). Bu durumda materyalin şerit formunda alınması da önlenmelidir. Dişli silindirlerde dişler daima bir yönde çalıştıklarından ve bu nedenle sadece tek yöne döndüklerinden hemen hemen asimetriktirler.
0 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama Bu, günümüzde açıklanmış olan açma donanımları ile gerçekleştirilemez; bu amaç için elemanların örneğin testere dişi tellerin, çok daha ince aralığı olmalıdır. Sonuç olarak, harman hallaç makinasına yıllarca önce brizörün, yani taraklama silindirinin entegre edilmesi gerekli olmuştur. Bu silindir, en ince açma ve en iyi temizleme sağlar fakat aynı zamanda liflere çok şiddetli bir gerilim yükler. Bu nedenle, dönüş hızının ayarlanması ve diğer ayarlar, çalışma için sezgi gerektirir. Garnitür tipi yaklaşık olarak, 6-8.5 mm diş aralığına, 4.5-5.5 mm diş yüksekliğine ve yaklaşık olarak bir inçte 6-8 tura sahip brizöre karşılık gelir. Tel, brizör teli gibi sağlamdır. Dönüş hızları 600-000 devir/dakikadır. Taraklama silindirleri modern ince temizleyicilerin başlıca parçasıdır ve hattın sonunda kullanılır. Bir makina hattında bazen, veya 4 tane bu tip silindir kullanılır. Şekil 9 Dişli diskli silindirler Otomatik balya açıcı makinalar, genellikle öne ve arkaya hareket ettiklerinden, diğer bir deyişle hareket yönü ve materyal çıkarılması değişken olduğu için, alternatif düzenlemeler gerektirirler. Bu nedenle materyal çıkarma silindiri bazen bir yönde bazen diğer yönde döner. Bu durumda dönüş yönü gereksinimlere göre değişmeli veya balya açıcıda kullanılan böyle iki silindir farklı yönlerde dönmelidir. Eğer sadece daima aynı yöne dönen bir silindir kullanılacak olursa, bu durumda silindir her iki yöne etkileyen simetrik dişlere sahip olmalıdır. Eğer elemanlar çift dişli olarak düzenlenmiş ise bu gereksinim tatmin edici olabilir (Şekil. 0, Rieter UNIfloc). Şekil Taraklama silindirleri...4.5. Dövücü kollar (çok kanatlı dövücüler) Şekil 0 İki sıra dişli alıcı silindir...4.4. Taraklama Çok kanatlı dövücüler genellikle dört veya beş dökme demir kol ile tutulan destek miline paralel iki veya üç dövücü çubuğundan ibarettir (Şekil ). Milin bir dönüş kursunda, besleme silindirlerinden gelen tülbent tüm genişliği boyunca iki veya üç vuruşla karşılaşır. Açma etkisi ve dolayısıyla temizleme etkisi azdır. Bu makina günümüzde nadiren kullanılmaktadır; bulunsa bile, sadece eski çift dövücü formundadır. Geçen birkaç on yıl içerisinde pamuk içerisindeki kirlilik miktarı büyük ölçüde artmamış fakat sert çırçırlama koşulları nedeniyle pamuk içindeki yabancı maddeler oldukça küçülmüştür. Bu yabancı maddeleri çıkarmak oldukça zorlaşmıştır. Eğer makina bu çok küçük parçacıkları da ayıracak ise, daha fazla tutam yüzeyinin oluşturulması gerekir, diğer bir deyişle materyalin eskisine göre daha da küçük tutamlar halinde açılması gerekir. Şekil Kanatlı dövücü
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama...4.6. İğneli çubuklu dövücüler ve silindirler Bu makinalar çok kanatlı dövücülere benzer, ancak, dövücü çubukların yerine dökme demir kolların uçlarında iğneli çubuklar (iğneli ayaklar) yer almaktadır. Bunlar Kirschner dövücüler olarak isimlendirilmekte olup tülbenti 800-900 devir/dak. hızla tararlar. Nispi olarak derine dalma daha iyi açılma sağlar. Bu nedenle Kirschner dövücüler genellikle harman hallaç hattının son açma pozisyonunda kullanılırlar, böylece lifler ön açılma nedeniyle tarak makinasının brizöründe zedelenmeden açılırlar. Kirschner dövücülerin temizleme randımanları yüksektir, fakat maalesef, lif eliminasyonu da çok fazladır. Bu nedenle bazı makina üreticileri Kirschner dövücünün altındaki ızgarayı bir kılavuz plaka ile değiştirmişlerdir; bu durumda ortaya çıkan makina bir açıcıdır, fakat bir temizleyici değildir.... Izgara... Bir işletim donanımı olarak ızgara Son analizlerde, telef miktarını ve telef kompozisyonunu iyi lifler ve yabancı maddeler olarak belirleyen açıcı donanımın altındaki ızgara veya ızgaraya benzer yapıdır. Izgaralar, açma tertibatları altındaki segment şeklindeki donanımlar olup, çeşitli (veya çok sayıda) ayrı poligonal çubuklardan veya kanatlardan (diğer bir deyişle kenarları olan elemanlar) ibarettir ve hep beraber bir oluk oluştururlar. Izgaranın en az /4 ü en fazla /4 ü ve genellikle / - / si açma tertibatı ile çevrilmiştir. Izgaranın temizleme etkisini: çubuklar bölümü; poligonal çubukların kenarlarının tutma etkisi; açıcı elemanlara göre çubukların açı ayarları; çubuklar arasındaki açıklıkların genişliği; ızgaranın toplam yüzey alanı etkiler. Şekil İğneli çubuklu dövücüler (Kirschner dövücüler) Modern Kirschner açıcılar genellikle kapalı silindir yerine üç kollu vurucu üniteler olarak tasarlanmıştır. Tasarım basit ve akış şartları çok daha elverişlidir. Diğer taraftan, bunlar Kirschner dövücülere benzer şekilde çalışırlar, ancak genellikle üç yerine dört ila altı iğneli çubuk içerirler. Kirschner dövücüler veya silindirleri sadece eski tip dövücülerde bulunur. Şekil 4 İğneli çubuklu silindirler (Kirschner silindirler) Şekil 5 İki parçalı ızgara
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama... Izgaranın elemanları... Izgara altındaki telef toplama haznesi c b d a Telefler ve lifler ızgara aralıklarından aşağıya düşer ve ızgaranın altındaki haznede büyük miktarlarda birikir. Telef eskiden periyodik olarak elle çıkarılıyordu, ancak günümüzde pnömatik telef çıkarma sistemleri kullanılmaktadır. Temizleme etkisi söz konusu olduğunda, modern telef hazneleri, çalışmayı etkilemeyen pasif elemanlardır. Daha eski tasarımlarda, bunlar bazen aktif olarak katılmışlar ve tutamların telef kutusuna ve ızgaraya girmesi için taşıma havasının girmesine izin vererek önemli bir etki yapmışlardır. Bu sistemler hava akımının etkileşimine ve vurma kuvvetinin kullanılmasına olanak vermiştir. Ağır parçalar yüksek kütle hacım oranı nedeniyle hava akımı sayesinde ızgara boşluklarından aşağıya düşebilirler. Ancak, lifler düşük kütle hacım oranları nedeniyle hava akımı ile tekrar taşınmışlardır. Günümüzde, yabancı maddelerin küçük boyutta olmaları ve dolayısı ile liflerle beraber geriye taşındıkları için, bu prensip kullanılmamaktadır. Dolayısıyla, günümüzde ızgara boşluklarından transport havası geçmeyen bir hazne kullanılmaktadır. e Şekil 6 Bir ızgaranın elemanları Bir ızgarada aşağıdaki elemanlar kullanılabilir: kertikli levhalar (a): zayıf temizleme; delikli levhalar (b): zayıf temizleme; üçgen seksiyon çubukları (c): en yaygın olarak kullanılan ızgara çubukları; açılı çubuklar (d): biraz zayıf; bıçaklar (e): sert ve etkili. Bu elemanlar ayrı ayrı veya birlikte kullanılabilirler, ancak, önceleri brizörün altına yerleştirilen, kertikli ve delikli levhalar, geçmişte kalmıştır, bunlara sadece tarak makinalarında rastlanmaktadır. Modern ızgaralar genellikle üçgen çubuklardan yapılmaktadırlar. Bunlar sağlam, kolay çalıştırılabilir ve iyi bir temizleme etkisine sahiptir. Aynı şey ızgara bıçakları için de geçerlidir. Bıçaklar ızgara elemanı olarak uzun süredir (döküntü bıçağı) hemen hemen daima üçgen seksiyon çubukları ile birlikte kullanılmaktadır. Günümüzde, ızgaralar diğer eleman tipleri olmaksızın tek başına bıçak ağızlarından yapılmaktadır. Açılı çubuklar daha az sağlam ve blokaj yaratma eğilimindedir....4. Izgara ayarı Izgara bir, iki veya üç parçalı olabilir. Buna bağlı olarak, sadece bir ünite olarak veya ayrı seksiyonlar halinde ayarlanabilir. Üç temel ayar imkanı vardır: komple ızgaranın dövücüden olan mesafesi; çubuklar arasındaki açıklığın genişliği (Şekil 8, a = kapalı, b = açık); vurucu dış kısmına göre nispi ayar açısı (Şekil 7 ve Şekil 8c). Bu üç ayarlamanın hepsini yapmak yaygın değildir. Çoğu durumda makinalar sadece iki ayar tipi mümkün olacak şekilde tasarlanmıştır. Şekil 7 Izgara çubuğu açısının vurucuya göre değiştirilmesi
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama a b A [%] 4 a b c 0 0 4 B Şekil 8 Izgara çubuklarının ayarlanması Şekil 0 Telef çıkarmanın: (A, %) ızgara açıklığı genişliği ile olan ilişkisi (B) ( kapalı, 4 açık). a = iyi liflerin oranı; b = çepel miktarı...4. Besleme donanımı, açıcı eleman ve ızgaranın etkileşimi Şekil 9 - Şekil bu elemanların ayarlarının etkileşimini göstermektedir: Şekil 9, besleme donanımı ve dövücü arasındaki mesafe; Şekil 0, ızgara açıklığı genişliği; Şekil, dövücü hızı 740 devir/dak. (ve ızgara çubuklarının ayar açısı); Şekil, dövücü hızı 550 devir/dak. Şekiller sebep olunabilecek lif parçalanmasını veya hasarını göstermez. Yine de, çok hassas ayarlar ve yüksek dönme hızları çok olumsuz etkiler yaratabilir. Öte yandan, neps sayısı çok az etkilenir. Makina tasarımının ve komponentlerinin neps oluşumu üzerine kuvvetli etkisi vardır. A [%] 4 0 0 0 0 40 I II III Fig. A [%] Fig. B 4 0 0 0 0 40 Şekil Telef çıkarmanın: (A, %) ızgara çubuklarının dövücüye göre ayar açısına (B derece olarak) olan bağımlılığı. I, lif miktarı; II,çepel miktarı; III,filtre kaybı. (Vurucu dönüş hızı: 740 devir/dak.) Şekil Şekil deki aynı fonksiyon, fakat vurucu dönüş hızı 550 devir/dak. B A [%] s 0,75 0,5 0,5 Şekil 9 Besleme pedalı mesafesinin ( s; B, mm) telef çıkarmaya etkisi (A, %) 0 4,5 8,5,5 B [ s]
4 Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama..5. Alternatif temizleme olanakları Yaygın olarak kullanılmakta olan mekanik temizleyicinin alternatifi eski Platt şirketinin hava akımlı temizleyicisi olmuştur. Hava akımlı temizleyici, Şekil de diyagramatik olarak gösterildiği gibi açıcı donanım olarak bir Kirschner silindiri (ve ön açıcı) ve hava akımlı temizleyicinin kendisi olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Pamuk, Kirschner silindirinden (A nın önünde) şekilde A ile gösterilen kanala geçer. Taşıma havası kanal iç çapının daralması nedeniyle önce hızlanır ve fan (V) tarafından ilave bir hava akımı oluşturulur. A V B Şekil Hava akımlı temizleyici E C bölgesinde, tüm hava akımı E ye doğru keskin bir sapmaya maruz kalır. Nispeten hafif pamuk tutamları değişen yönü takip ederken, daha ağır yabancı parçacıklar kanaldaki açıklıklardan C bölgesinin arkasındaki telef kutusuna uçarlar. Bu son derece yumuşak bir temizleme tekniğidir, yabancı maddenin liflere göre hava içinde çok daha az yüzmesini gerektirir, diğer bir deyişle yabancı maddelerin liflerden önemli ölçüde ağır olması gerekir. Maalesef, bu tüm pamuk çeşitleri için doğru değildir ve bu nedenle de bu mükemmel temizleme fikri günümüzde kullanılmamaktadır. C..6. Açma ve temizlemeyi etkileyen genel faktörler Açılma derecesi, temizlenme derecesi ve elyaf kaybı öncelikle aşağıda belirtilen faktörlere bağlıdır ve bu nedenle de bu faktörlerden etkilenir: açıcı donanımın tipi; açıcı donanımın hızı; materyale dalma derecesi; besleme tipi; beslemeden açıcı donanıma olan mesafe; ızgara tipi; ızgara yüzey alanı; ızgara ayarları (ızgaradan geçen hava akımı); ön açma koşulları; beslenen tülbentin kalınlığı; üretilen materyal; makina sırasındaki makinanın pozisyonu..4. Bir harman hallaç tesisini oluşturan makinalar.4.. Özet.4... Modern bir harman hallaç hattı İşletimsel olanaklar önceki bölümlerde ele alındığından, şartlar ve etkileyen faktörler de bilindiğinden, modern ve etkin bir harman hallaç hattını belirlemek (teorik olarak) zor değildir. Başlangıçta balyalanmış pamuğu dikkatli bir şekilde mümkün olduğunca küçük tutamlar halinde açan, çok büyük olmayan bir balya yerleşimine olanak veren bir balya açıcıya ihtiyaç vardır. Ayrıca karışımların varyasyonu ile çalışabilecek şekilde esnek olmalıdır. Hattaki bu ilk makina, otomatik balya açıcısı olup henüz temizlenmemiş büyük miktarda yüzeyler oluşturur. Bu açıcıdan sonra, bir temizleme makinası gereklidir. Temizlenmeye tabi tutulan büyük yüzeylerden pislikler kolaylıkla uzaklaştırılır, bu ikinci makinada ne ilave bir açma işlemine ve ne de besleme donanımına gerek yoktur. Serbest halde uçan pamuk dikkatli bir şekilde işlenebilir. Makina bu noktada bir ön açıcı gerektirir. Önceki balya açıcıların aksine, modern otomatik balya açıcılarda pamuk tutamları dizili balyalardan eşzamanlı olarak çıkarılmaz, diğer bir deyişle ayrı komponentler henüz beraberce karıştırılmaz. Bu nedenledir ki ön açıcıdan sonra ayrı bir karıştırma makinası gerekir. Dolayısı ile hatta üçüncü bir makina vardır. Otomatik balya açıcı ön açıcı vasıtasıyla oldukça büyük miktarlarda temizlenmiş yüzeyler sevk etse de, pamuk tutamları içinde hala çok miktarda pislik vardır. Bunları çıkarmak için ikinci bir temizleyiciye ihtiyaç vardır. Ancak, bu makina çok fazla yüzey ve dolayısı ile çok küçük tutamlar oluşturmak zorunda olduğundan, yüksek açma etkisi olan bir temizleyiciye ihtiyaç vardır.
Rieter İplikçilik El Kitabı. Cilt. Harman hallaç & Taraklama 5 Burada materyalin işlenmesi için sıkıştırılmış durumda bulunan beslemeli testere dişli silindirler gereklidir Materyal hiç şüphesiz ince temizleyici olarak isimlendirilen bu tertibatta oldukça sert bir şekilde temizlenir, ancak bu kaçınılmazdır. Burada ince açıcının neden karıştırıcının önünde değil de arkasında olduğu sorusu aklımıza gelebilir. Bunun sebebi açıktır. İnce açıcı doğrudan tarak makinasının brizörünün önünde bulunması gerekir. Böylece materyalin tarak makinasının beslemesinde daha dikkatli bir şekilde işlenmesi mümkün olabilir. Önceki bölümlerde öğrendiğimiz gibi harman hallaç hattının diğer bir görevi tozu uzaklaştırmaktır ve bu iş için henüz hiçbir makinadan söz edilmemiştir. Ancak, bu ihmalin sebebi çok açıktır. Bir harman hallaç hattındaki yüksek performanslı makinalar, toz uzaklaştırma işleminin hattaki her açma makinasında, çok sistematik bir yan etkisi olacak şekilde tasarlanmıştır. Normal koşullarda hiç bir özel toz uzaklaştırma makinası gerekmez. Ancak, çok sayıda üretici günümüzde özel toz uzaklaştırma makinaları veya ekipmanları önermektedir. Makina dizimi sırasında bunlar genelikle hattın sonunda yer almaktadır. Belli bir bölge içindeki makinalar farklı tasarımlara sahip olsalar bile (farklı üreticilerden gelen makinalar), temel bir konsepte dayanmaktadırlar, dolayısı ile genel olarak verilen bir bölgedeki tüm makinalardan bir tanesi örnek olarak alınıp aşağıdaki bölümlerde olduğu gibi genel olarak açıklama yapılabilir. Hat, özel amaçlar için, yabancı madde uzaklaştırma (yani, plastik parçaları, balya sargı malzelemeler vb.), toz uzaklaştırma makinaları, geri kazanım tesisleri, vb ile uzatılabilir. Bu yüksek performanslı harman hallaç hatları, Şekil 5a da gösterildiği gibi, yüksek bir açılma oranı ve mükemmel temizleme randımanı verir. Tutam büyüklüğü Klasikl UNIfloc A 0 UNIfloc A Üretim hızı YÜKSEK PERFORMANSLI HARMAN HALLAÇ HATTI Otomatik balya açıcı İnce tutamlar halinde açma Şekil 5a Otomatik balya açıcıların açma performansı sol: klasik makina; orta: iyi, fakat makinaların bir nesli; sağ: son nesil yüksek performanslı balya açıcı Ön temizleyici Karıştırıcı İnce açıcı Serbest uçma ile kaba çepelleri ve tozu ayırma (zedelemeden) Homojen karışım Yoğun açma ile ince çepelin ve tozun uzaklaştırılması Şekil 4 Yüksek performanslı harman hallaç hattı Bu dört makina (Şekil 4 de gösterildiği gibi) modern yüksek performanslı harman hallaç hattının temel gereksinimleridir. Hatta daha fazla makine bulunması hammaddenin bozulmasına sebep olur. Bununla birlikte, son derece iyi tasarlanmış makinalar bu hatların ön koşuludur. Bu, pamuk hatlarının büyük çoğunluğu için geçerlidir; diğer düzenlemeler ve/veya makinalar sadece özel işlemler için gereklidir. [%] 00 90 80 70 60 50 40 0 0 0 0 0 4 6 7 8 Başlangıç çepel içeriği[%] iyi, çok iyi orta zayıf, çok zayıf Şekil 5b Farklı temizlik şartlarına göre pamuk için yüksek performanslı bir harman hattının temizleme randımanı