BİYOLOJİ haftalık 2, yıllık toplam 74 ders saati GİRİŞ İçinde yaşadığımız binyılın en önemli ihtiyaçlarından biri toplumsal gelişmenin bir çok alanlarında çalışmalara katılmak, biyoloji biliminin diğer bilimlerle işbirliği içinde bulunmasını sağlamaktır. Yedinci sınıf Biyoloji dersi öğretim programı içerdiği konularla (canlılar ve çevre, biyodiverzite, canlıların yapısı-doku, organ ve organik sistemler, hayatsal olaylar-metabolizma, hayat devri) öğrencilerde psikomotor yeti ve becerilerin geliştirilmesini sağlamaktadır. Biyoloji dersi öğretim programının gerçekleştirilmesinde uygulanan yeni girişim ve stratejiler öğrencilerin eleştirel ve soyut düşünebilme yeteneklerini geliştirir, bu dünya gerçeklerini kavramada yardımcı olur. Biyoloji dersi öğretim programının geliştirilmesi ister metodoloji ve içeriklerin gerçeklestirilmesi açısından, ister de öğretim sürecinde elde edilen sonuçlar, uygulanan yöntemler ve kullanılan araçlar açısından bilimsel bir nitelik taşımaktadır. Biyoloji dersi öğretim programı öğretmenin yapacağı işlerden çok, öğrencinin edineceği bilgi ve becerilere önem vermektedir. Başka bir deyişle, Biyoloji dersi öğretim proğramı öğrencilerin, içinde insanın da bulunduğu canlı dünyaya karşı ilgisini uyandırır, doğanın ve canlıların korunması konusunda sorumluluklarını artırır, doğanın biyolojik zenginliklerini tanıyarak çevre bilinci ile doğru kullanmalarını sağlar. Bütün bunlar, aynı zamanda yeni binyılın getireceği sorunlarla başa çıkmayı sağlayacaktır. UZAK HEDEFLER v Canlılara ait kavram ve konuları kavrayabilme, canlıların organizasyon, yapı ve gelişmelerini kavrayabilme; 91
v Canlılar alemindeki çeşitliğiği, canlıların ekolojik dengenin sağlanmasındaki rolünü kavrayabilme; v Bilimsel çalışmalarda ihtiyaç duyulan bilgilere ulaşabilme ve bu bilgilerden çevre sorunlarının çözümünde yararlanabilme. GENEL HEDEFLER Tutum ve değerlerin geliştirilmesi kapsamında Canlılara ve çevreye karşı saygılı ve sorumlu davranarak ekolojik dengeyi sağlayabilme; Kişisel davranışları (iş birlikçilik, açıklık, hoşgörülük, saygınlık, gönüllülük, eleştirilik ) geliştirebilme; Tanıma kapsamında Biyolojik kavram ve terimleri kavrayabilme; Biyolojik kavram ve ilkeleri kavrayıp aralarında ilişki kurabilme; Biyolojik işlem ve yöntemleri uygulayabilme; Anlama kapsamında Biyolojide uygulanan işlem ve yöntemleri kavrayabilme; Etki-tepki ilişkilerini kavrayabilme; Biyoloji gerçek ve ilkeleri kavrayabime; Uygulama kapsamında Biyoljik sorunlari çözebilme ; Bilimsel çalışmalarda ihtiyaç duyulan bilgilere ulaşabilme; Diğer bilim dallarındaki gelişmelerden biyolojide yararlanabilme; Bilgi alış verişi kapsamında Bilimsel olaylar arasında ilişki kurabilme; Yararlı olan ve yararlı olmayan bilgileri birbirinden ayırt edebilme; Bilim ve bilimsel yöntemlerin özellikerini kavrayabilme; Eleştirel düşünme kapsamında Biyolojide edinilen bilgi ve becerileri günlük hayatta uygulayabilme; İş birliği içinde çalışmayı alışkanlık haline getirebilme; Gerçekleri yargılardan ayırt edebilme; Önemli bilgileri önemsiz olanlardan ayırt edebilme. 92
BİYOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ORGANİZASYONU Biyoloji dersi öğretim programı VII. sınıf genel ve özel amaçlarına uygun olarak bir kaç kategori ve alt kategoride gerçekleştirilmektedir. 74 ders saatinde gerçekleştirilmesi gereken bölüm ve altbölümlerin biyolojiye ait: Kategori Alt kategori Program içeriği Kazanımlar Desler arası ilişki KATEGORİ 1.CANLILAR VE ÇEVRE II.CANLILARIN YAPISI III.HAYATSAL OLAYLAR PROGRAM İÇERİĞİ ALT KATEGORİ I.1.ZOODİVERZİTE II.1.DOKU,ORGAN VE ORGANİK SİSTEMLER III.1.METABOLİZMA DERS SAATİ YÜZDELİK 26 35.14 24 32.43 5 6.76 III.2.HAYAT DEVRİ 6 8.11 PRATİK ÇALIŞMA 10 13.51 SERBEST DERS SAATLERİ 3 4.05 TOPLAM 74 100 93
94
Kategri Alt kategori Proğram içeriği Kazanımlar Dersler arası ilişki I.Canlılar ve Çevre I.1.Zoodiverzite Omurgasız Hayvanlar: Bir Hücreli Hayvanlar; İlkel Çok Hücreli Hayvanlar; Knitliler Yassı Solucanlar; Yuvarlak Solucanlar; Yumuşakcalar; Halkalı Solucanlar; Böcekler; Kabuklular; Derisi Dikenliler; I.1.2.Kordalı-Omurgalı Hayvanlar; Kordalılar; Omurgalı Hayvanlar; Yuvarlak Ağızlılar; Balıklar; İkiyaşayışlılar; Sürüngenler; Kuşlar; Memeliler; Bu konuları başarıyla tamamlayan her öğrenci: Zoodiverziteye ait tanımları açıklar; Canlıların türeyişini ve tükenişini etkileyen değişik evrim etkenlerini inceler ve değerlendirir; Omurgasız ve omurgalı hayvanların çeşitliligini açıklar; Omurgasız ve omurgalı hayvanları ayırt eder ve karşılaştırır; Çevrede bulunan çeşitli omurgasız ve omurgalı hayvanları adlandırır; Omurgasız ve omurgalı hayvanların karşılaştırmalı yapısını açıklar. Bu bolüme ait içeriklerin diğer bilimlerle ilişkisi: Coğrafya ile, toprak tabakalarının yapısını incelemede; Ekoloji ile, ekolojik etkenlerin canlıların evrimsel gelişimini ve biyodiverziteye etkisini inceleme; Genetik ile özelliklerin, kalıtımın ve yeni türlerin meydana gelmesini incelemede. 95
Kategori Alt kategori Program içeriği Kazanımlar Dersler arası ilişki 2.Canlıların Yapısı 2.1.Doku, Organ ve Organik Sistemler 2.1.1. Canlılar Doku, Organ ve Organik Sistemlerden Oluşmuştur. 2.1.2.Bitki ve Hayvanların Hayatsal Olayları Doku,Organ ve Organik Sistemlerde Gerçekleşir. Deri; Hareket Sistemi; Kas Sistemi; Sinir Sistemi; İç Salgı Sistemleri; Duyu Organları; Sindirim Sistemi; Solunum Sistemi; Dolaşım Sistemi; Urogenital Sistem. Bu konuları başarıyla tamamlayan her öğrenci: Hayvansal doku, organ, ve organik sistemlerin yapı ve görevlerine ait kavram ve tanımları açıklar; Omurgasız ve omurgalı hayvanlara ait doku, organ ve organik sistemlerin yapı ve görevini inceler ve betimler. Organların yapı ve görevleri arasında bağlılık kurar; Organizmalara ait iç ortamın değişmezliğini (homeostasi) açıklar; Organların çalışmaması halinde ortaya çıkabilecek neticeleri öngörür; Canlıların yapı ve yaşayışına ait temel ilkeleri açıklar; Omurgasız ve omurgalı hayvanlara ait terimleri kullanır. Bu bölüme ait içeriklerin diğer bilimlerle ilişkisi: Kimya ile, hücre, doku,organ ve organ sistemlerin kimyasal yapısını kavramada; Fizik ile, madde dolaşımı ve diğer fiziksel olayları kavramada. 96
Kategori Alt kategori Proğram içeriği Kazanımlar Derler arası ilişki 3.Hayatsal Olaylar 3.1.Metabolizma 3.1.1. Fotosentez ve Hücre Solunumu Gibi Hayatsal Olaylar Canlılarda Gerçekleşir. 3.1.2. Canlılar Su, Oksijen Karbondioksit ve Çeşitli Organik ve İnorganik Maddelere İhtiyaç Duyarlar. Bu konuları başarıyla tamamlayan her öğrenci: Fotosentez ve hücre solunumuna ait kavram ve tanımları açıklar; Fotosentez ve hücre solunumu gibi hayatsal olayların madde ve enerji dolaşımındaki önemini açıklar; Fotosentez ve hücre solunumu arasındaki bağlılığı açıklar; Fotosentez ve hücre solunumunun canlılar için önemini açıklar; Mayalanmanın günlük hayatımızdaki önemini değerlendirir. Bu bölüme ait içeriklerin diğer bilimlerle ilişkisi: Biyokimya ile, metabolizma olayında önemli rol oynayan kimyasal maddelerin yapı ve görevini kavramada; Kimya ile, hücre yapısına giren maddelerin moleküler yapısını kavramada. 97
Kategori Alt kategori Program içeriği Kazanımlar Dersler arası ilişki 3.2.1.Hücre Bölünmesi: Mitoz ve Meyoz; Bu konuları başarıyla tamamlayan her öğrenci: Bu bölüme ait içeriklerin diğer bilimlerle ilişkisi: 3.Hayatsal Olaylar 3.2.Hayat Devri 3.2.2.Hayvanlarda Gelişme ve Büyüme; Gametogenez; Döllenme; Embriyon gelişimi; Doğum; Büyüme; Üreme; Yaşlanma; Ölüm. 3.2.3.Hayvanlarda Başkalaşma Hayat devrine ait esas kavram ve tanımları açıklar; Üreme hücrelerinin (gamet) meydana gelmesi olayını açıklar; Hücre bölünmesini açıklar, mitoz ve meyoz arasındaki farkları ayırt eder; Değişik hayvanların embriyon gelişmelerindeki benzerlik ve farkılıkları ayırt eder ve açıkar; Ikiyaşayıslılarda (kurbağa) ve kuşlarda (tavuk) embriyon gelişiminin esas safhalarını ayırt eder ve açıklar; Üremenin canlılar için önemini açıklar; Kimya ile, kalıstal maddenin kimyasal yapısını kavramada; Anatomi, fizyoloji ve biyokimya ile; 98
PRATİK ÇALIŞMALAR Pratik çalışmalar öğrencilerin laboratuvar ve doğada gerçeklestirebileceği çalışmalardır. Pratik çalışmalar teorik bilgilerin somutlaştırılması amacıyla yapılmaktadır. Laboratuvarların bulunmaması halinde pratik çalışmalar dersliklerde de gerçekleştirilebilir (ders araç ve gereçleri dersliğe taşınır). Pratik çalışmalar sırasında öğrenciler öğretmenleri ile birlikte deney, diseksiyon, mikroskopik gözlem yaparak değişik konuları inceler. Yedinci sınıf biyoloji dersinde gerçekleştirilmesi gereken pratik çalışmalar aşağıda verilmiştir: Hayvanat bahçelerine yapılan ziyaretler, geziler ve doğa çalışmaları sırasında değişik hayvanların adlandırılması; Ekmek mayasını kullanarak ekmek mayalanmasının yapılması; Su birikintilerinden alınan su örneklerinden paramesyum, amip, yeşil öğlena gibi bir hücreli hayvanların büyüteç yada mikroskopta gözlenmesi; Hayvan hücrelerinin mikroskopta gözlenmesi; Işığın fotosenteze etkisinin incelenmesi; Işık ve suyun bitkiler için öneminin incelenmesi; Kurbağa ve tavukta hayat devrine ait safhaların gözlenmesi ve incelenmesi; Bir kabuklu ve bir böceğin dış yapılarının karşılaştırılması; Çevrede bulunan ikiyaşayışlı ve sürüngenlerin tanımlanması. 99
ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Biyoloji dersi programı, birçok diğer programlar olduğu gibi, değişik yöntemler ile gerçekleştirilebilir. Değişik yöntemlerin uygulandığı derslerin, sadece bir yöntemin uygulandığı derslerden çok daha başarılı olduğu bilinir. Her dersin kendine göre öğretim yöntemleri olduğu gibi, ortak öğretim yöntemleri de vardır. Biyoloji dersinde uygulanabilen yöntemlerin birkaçı aşağıda verilmiştir: Anlatma (monolog) yöntemi; Konuşma (diyalog) yöntemi ; Metin üzerinde çalışma yöntemi; Gösteri yöntemi; İnteraktif yöntem (bilgisayar ve CD lerin kullanılması yöntemleri). Öğretim yöntemlerinin olumlu ve olumsuz tarafları da vardır. Yalnız bir ögretim yönteminin uygulandığı derslerde öğretim programlarının öngördüğü amaç ve ödevlerin gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Bu yüzden derslerde öğretim yöntemlerinin biri değil, birkaçı uygulanmalıdır. Öğrenci merkezli eğitimde öğretmen, danışman ve rehber rolünü üstlenmiştir. Derslerde uygulanacak olan yöntemlerin seçimi bizzat öğretmenin kendisine bırakılmıştır. Ögretmenin GİS (giriş-işleniş-sonuç) strüktürlü derlserde uygulanabilen yöntemlerin birkaçı şunlardır: Klaster, Küp, Kavramlar tablosu, Ven diyagrami, braynstorming, Xhigson I ve II v.b. Öğrencilerle çalışma şekilleri ve öğretim yöntemlerine ait ayrıntılı bilgileri aşağıdaki kitaplarda bulabilirsiniz: B.Musai: Başarılı Öğretim Modelleri (Modele te mësimdhënës se suksesëshem); Tiran;Email: rëct ara@aedp-soros.al. M.Mula: GİS Modeline Göre Öğretim Modelleri (Modele të mësimdhënes sipas strukturës ERR të ores), Prishtinë 2003. Email: office @ kec-ks.org,http://ëëë.kec-ks.org Dokuzuncu ve Onuncu Sınıf Programları; Priştine, 2002 ve 2003, sayfa 11-14 ve 166-169. Pratikte yalnız bir öğretim yönteminin uygulandığı dersler genelde yoktur. Aynı bir derste birkaç öğretim yöntemi uygulandığında çalışmalar daha ilginç ve daha dinamik olur; monotoni kırılır ve öğrencilerin başarısı düzelir. Çalışmalar sırasında yapılan her değişme çalışmaları canlandırır, ilgi ve bilgiyi artırır. Biyolojiye ait ödev ve amaçların daha başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için Bilinenden bilinmeyene, Basitten bileşiğe, Somuttan soyuda, Özelden genele, Büyükten küçüğe gibi didaktik ilkeler uygulanmalıdır. Başka bir deyişle, öğretmen derslik, laboratuvar ve doğada gerçekliştirilen çalışmalarda öğrencileri yönlendirerek ve yardımcı olarak onların öğrenme, gözlem yapma, sıralama, ölçme, kaydetme, sonuç çıkarma, deney yapma, kontrol etme, yani çalışarak ve yaşayarak program 100
içeriklerini anlama ve kavramalarını sağlamaktadır. İşitilen unutulur, görülen bellekte tutulur, gözlenen ve yapılan ise unutulmaz deyimi çok anlamlı bir deyim. Öğretim amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için okulda var olan vivaryum, akvaryum ve teraryumlardan yararlanılır. Çevrede bulunan bitki ve hayvanları tanımlayıp sınıflandırabilmek için anahtar kitaplar kulanılır. Bu işte öğretmenin yardımcı olması gerekir. DEĞERLENDİRME Bireylere verilen eğitim sonunda, istenen yönde bazı davranışların oluşması beklenir. Bu davranışların oluşup oluşmadığını, oluştu ise de ne derecede oluştuğunu saptamak için değerlendirmeye ihtiyaç vardır. Eğitiminin sonunda öğrencilerde gözlenen davranışların (öğrenci kazanımları) değerlendirilmesi, gerek öğrenciler hakkında, gerekse öğretim programları (VII. sınıf öğretim programı) hakkında önemli bilgiler verir. Değerlendirme ilkeleri aşağıda verilmiştir: Değerlendirmeye ait amaç ve önceliklerinin saptanması; Sonuçların uygun ölçme araçlarıyla değerlendirilmesi; Verilen bilgilerin kaliteli olmasının sağlanması; Değerlendirme ile tüm program içeriklerinin kapsanması; Verilen bilgilerin kalıcı olmasının sağlanması; Değişik değerlendirme tekniklerinin uygulanması; DEĞERLENDİRME ARAÇLARI Öğrencilerin sahip olduğu bilgi ve beceriler ölçme ile değerlendirilir. Değerlendirmenin daha gerçekçi olabilmesi için çeşitli ölçme araçları kullanılır. Öğretmen ve okulun kullanabileceği bazı ölçme araçları aşağıda verilmiştir. Gözlem; Sormaca (anket); Yazılı rapor; Sözlü rapor; Yazılı sınav; Sözlü sınav; Dosya değerlendirilmesi; Kriter ve davranış değerlendirilmesi; Test degerlendirilmesi -Alternatif cevaplı testler; -Kısa cevaplı testler; -Çoktan seçmeli testler v.b. 101
KAZANIMLAR DERECESİ: Öğretim yılı sonunda öğrencilerin kazanım dereceleri şöyle değerlendirilir: Pekiyi (bilgi seviyesi çok yüksek); İyi (bilgi seviyesi yüksek); Orta (bilgi seviyesi orta); Geçer (bilgi seviyesi sınırlı); Geçmez (bilgi seviyesi yetersiz); KAYNAK VE DERS ARAÇ İLE GEREÇLERİ VII. sınıf Biyoloji dersi öğretim programının gerçekleştirilmesinde önerilen kaynakça aşağıda verilmiştir: TÜRKÇE KAYNAKÇA: H. Çağırgan, M. Ay: Fen Bilgisi 4,5,6,7,8, MEB-Ankara, 1999 S. Börü, Ş Cavak: Biyoloji, Lise 1, MEB-Istanbul, 2001 Ders kitaplarından başka kaynakça olarak, (Botanik Atlası, Zooloji Atlası, Terimler Sözlüğü), İnternet de kullanılabilir. Örneğin: DİĞER KAYNAKÇALAR: Gazeteler, mesleki ve bilimsel dergiler, fotoğraflar, posterler, şemalar, diyagramalar, haritalar, tablolar, preparatlar, CD ler, video kasetler, internet v.b. İNTERNET: http://ëëë.life.uiuc.edu/cgi-bin/plantbio/cell.cgi virtual plant cell from a University of Illinois project.qeliza bimore, struktura http://ëëë.libfind.unl.edu/ëglider/tutorial/animcell.html animal cell from a course at the university of Nebraska., qeliza shtazore, struktura http://ëëë.biology. Arizona.edu/cell bio/tutorials/pev/page2.html, për baktere http://biology.edu/sciconn/lessons/mccandles/pev/page2.html,osmoza, difuzioni http://photoscience.la.asu.edu/photosyn/default.html,frymëmarrja, fotosinteza http://vector.cshl.org/dnaftb/dna,acidet nukleike http://ëëë.biology.arizona.edu/cell_bio.html cell cycle tutorial,reprodukimi http://ëëë.stg.broën.edu/ëebs/mendelëeb/links to mendels,trashigimi http://ëëë.massinteraction.org/html/genome/sickle cell information-trashëgimi http://ëëë.naturalia.org/zoo/in dexing.html. This is a virtual zoo site,biodiversiteti http://commetechlab.msu.edu/sites/dlc-me/zoo/-biodiversiteti, avertebrorët 102
http://curry.edschool.virginia.edu/go/frog/home.html,this site has a virtual frog dissection, Sistemet e organeve http://arbl.cvmbs.colostate.edu/hbooks/pathphys/endocrine/basics/control.html, endokrinologji, feed-back, http://ëëë.psych.umn.edu/psylabs/mtfs/special.htm. Zhvillimi i bimëve, shtazëve, zigota, embrioni,fetusi, fara Derslerde kullanılacak olan kaynaklar öğrencilere ve konuya uygun olması şartıyla öğretmen tarafından seçilir. Öğretim sürecinde ders araç ve gereçleri de önemli rol oynar. Ders araçlarının en önemlileri görsel araçlar, işitsel araçlar ve görsel-işitsel araçlarıdır. LABORATUVAR VE DOĞA ÇALIŞMALARI VII. sınıfta laboratuvar çalışmalarından başka doğa çalışmalarının (eğitsel geziler) yapılması da öngörülmüştür. Laboratuvar ve doğa çalışmaları, öğretim proğramlarının bir parçasıdır. Bu çalışmalar sayesinde teorik bilgilerin pratikte uygulanması sağlanır. EĞİTSEL GEZİLER: Eğitsel geziler olayları, durumları gerçek görünümüyle tanıma, takdir etme ve bilgileri asıl kaynağından elde etme amacıyla uygulanan bir tekniktir. Bu tür geziler öğrencilerde benimseme, inceleme, analiz ve sentez yapma, mantıksal düşünme, bağımsız düşünme, sezgin ve yapıcı olma yetilerini geliştirir. Eğitsel gezilerin basit bir doğa gezisi olmaması için öğretmen tarafından iyi hazırlanması gerekir. Hazırlıklar aşağıdaki işlemleri kapsamalıdır: EĞİTSEL GEZİLERİN ORGANİZASYONU Eğitsel gezinin konusuna uygun bir yerin (ırmak,çayır,orman,agrokültür, milli park v.b) seçilmesi; Eğitsel gezinin gerçekleştiriliceği yerin bitkiler ve hayvanlar dünyasının, ayrıca konfigurasyonun incelenmesi (eğitsel gezinin gerçekleştirileceği yere gidiş ve dönüş yolunun,didaktik nedenler yüzünden, aynı olmaması gerekir); Öğrencilerin, gözleyecekleri durum ya da olay konusu hakkında önceden bilgilendirilmesi; Öğrencilerin eğitsel gezi sırasında bitki ve hayvanlara ait esas özellikleri ayırt etmesi; canlılar arasındaki ilişkileri incelemesi, bilgi kaybını önlemek amacıyla sonuçların hemen ve gerçeğe uygun olarak not edilmesi; Eğitsel gezi sırasında tartışma, değerlendirme ve özetlemenin yapılmasi; bitki ve hayvanlara ait malzemenin sınıflandırılması; 103
PRATİK ÇALIŞMALAR Biyoloji laboratuvarı, doğa hakkında yararlı bir şekilde hangi soruların sorulabileceğini ve cevapaların en iyi bir şekilde nasıl alınabileceğini en kolaylıkla öğrenilen yerdir (Biyoloji dersi öğretim programı, sınıf X, sayfa 134-171) BİYOLOJİ LABORATUVARI VE LABORATUVAR İŞÇİSİ (LABORANT) Biyoloji dersi öğretim programının başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için doğadaki çalışmalardan başka laboratuvar çalışmalarının da yapılmasına, ayrıca zengin bir kitaplığa ihtiyaç vardır. Bu işte internetten de yarararlanılabilir. Laboratuvar çalışmalarında laboranta da ihtiyaç vardır. Laborantın, laboratuvarda yapması gereken işlerden bazıları laboratuvar bitki ve hayvanların bakımı, laboratuvar araç ve gereçlerin sağlanmasıdır. 104