Cetvel-12 Büyüklük Faktörü k b d,mm 10 20 30 50 100 200 250 300 k b 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,57 0,56 0,56 Cetvel-13 Sıcaklık Faktörü k d Cetvel-13 Güvenirlik Faktörü k g T( o C) k d T 350 1 350<T 500 0,5 Güvenirlik (%) 50 90 95 99 99,9 99,99 99,999 k g 1,0 0,897 0,868 0,814 0,753 0,702 0,659 Şekil-1 Yüzey düzgünlüğü faktörü k y
Şekil-2a Tam değişken eğilme ve tam değişken eksenel kuvvetlere maruz çelik ve dövme alüminyum alaşımları için çentik duyarlılığı (hassasiyet) faktörü q Şekil-2b Tam değişken burulmaya maruz çelik ve dövme alüminyum alaşımları için çentik (hassasiyet) duyarlılığı faktörü q Cetvel-15 Malzemelere göre çentik duyarlılığı(hassasiyet) faktörü q Malzeme q değeri Malzeme q değeri Karbon çelikleri 0,4-0,6 Sementasyon çelikleri 0,5-0,7 Islah çelikleri 0,6-0,9 Yay çelikleri 0,9-0,96 Dökme demir 0,2-0,25 Hafif metaller 0,3-0,6
Şekil-3 Eğilmeye çalışan millerde teorik gerilme yığılması faktörü (K t ) Şekil-3.1.Eğilmeye çalışan kademeli mil (K t )
Şekil-3.2. Eğilmeye çalışan çentikli mil (K t )
Şekil-3.3. Eğilmeye çalışan enine delikli mil (K t ) Şekil-4 ya çalışan millerde teorik gerilme yığılması faktörü (K tτ ) Şekil-4.1. ya çalışan kademeli mil (K tτ )
Şekil-4.2. ya çalışan çentikli mil (K tτ )
Şekil-4.3. ya çalışan enine delikli mil (K tτ ) Şekil-4.4. ya çalışan kama kanallı mil (K tτ )
Şekil-5 Çekmeye çalışan millerde teorik gerilme yığılması faktörü (K t ) Şekil-5.1. Çekmeye çalışan kademeli mil (K t )
Şekil-5.2. Çekmeye çalışan çentikli mil (K t ) Şekil-6 Çekmeye veya basmaya çalışan çubuklarda teorik gerilme yığılması faktörü (K t ) Şekil-6.1. Çekmeye veya basmaya çalışan çentikli çubuk (K t )
Şekil-6.2. Çekmeye veya basmaya çalışan ani kesil değişimli çubuk (K t ) Şekil-6.3. Çekmeye veya basmaya çalışan enine delikli çubuk (K t )
Şekil-7 Eğilmeye çalışan çubuklarda teorik gerilme yığılması faktörü (K t ) Şekil-7.1. Eğilmeye çalışan çentikli çubuk (K t ) Şekil-7.2. Eğilmeye çalışan ani kesit değişimli çubuk (K t )
Şekil-7.3. Eğilmeye çalışan enine delikli çubuk (K t ) Cetvel-16 Çentik faktörü K ç için genel ipucu değerleri Çentik Formu Zorlanma Şekli Malzeme 2 K ç 3 1.Çentikli mil (Yuvarlak çentik) 2. Çentikli mil (Yuvarlak çentik) 3.Milde segman kanalı 4.Kademeli mil (Yatak muylusu) 1 5. Kademeli mil (Yatak muylusu) 1 6.Milde uygu kaması kanalı 7. Milde uygu kaması kanalı 8. Milde uygu kaması kanalı 9. Milde uygu kaması kanalı 10. Milde disk yay kanalı 11.Kamalı mil 12.Milin sabit göbeğe geçiş yeri 13.Milde veya aks ta enine delik (yağlama deliği) 1 14.Enine delikli yassı çubuk 15. Enine delikli yassı çubuk Eğilme Eğilme veya Eğilme Eğilme Eğilme Eğilme veya Eğilme Eğilme veya Çekme Eğilme 1 Ölçülerin kesin belirli olması halinde diğer diyagramlardan bulunur. St, σ K>600 St, σ K >600 St 37...St 60 St 37 St 37 1,5.2,2 1,3.1,8 2,5.3 1,5.2,0 1,3.1,8 1,7 (1,5) 4 2,0 (1,6) 4 1,6 (1,4) 4 1,8 (1,5) 4 2,0.3,0 2,0.2,5 2 1,5 1,4.1,7 1,6.1,8 1,3.1,5 2 σ K N/mm 2; Verilen malzemelerin dışındaki malzemelerde σ K değerleri belirleyicidir. 3 K ç nin büyük değerleri malzemenin artan kopma mukavemetinde ve çentiğin artan keskinliğinde alınır. 4 ( ) içindeki değerller mil ucına disk freze çakısı ile açılmış kama kanalları içindir.
Cetvel-17 Emniyet katsayıları s= 1,25.1,5 s= 1,5..2 s= 2 2,5 s= 2,5.3 s= 3 4 s=2 s=1,5 s=1,25 Statik zorlanmada emniyet katsayıları Kesinlikle tespit edilebilen kuvvetler ile gerilmelere maruz ve kontrol edilebilen şartlar altında çalışan olağanüstü güvenilir malzemeler için. Hafiflik şartının önemli bir istek olduğu yerlerde öncelikle kullanılır. Nispeten sabit çevre şartları altında çalışan ve kolayca tespit edilebilen kuvvetler ile gerilmelere maruz tanınmış malzemeler için Normal çevre şartlarında çalışan ve tespit edilebilen kuvvetler ile gerilmelere maruz orta kaliteli malzemeler için Normal çevre, kuvvet ve gerilme şartlarında çalışan az denenmiş ve kırılgan malzemeler için Normal çevre, kuvvet ve gerilme şartlarında çalışan az denenmiş ve kırılgan malzemeler için. Belirsiz çere şartlarında çalışan veya belirsiz gerilmelere maruz tanınmış malzemeler için de uygulanmalıdır. Değişken zorlanmada emniyet katsayıları Eğer dış kuvvetler kesin olarak belirlenemiyorsa veya maks. yükün tekrar sıklığı %100 ise (örneğin: motorlarda, pompalar, sürekli rejim halindeki türbinlerde veya kuvvetli darbeli yüklemelerde) Maks. yükün tekrar sıklığının %50 olması halinde (örneğin: takım tezgahları, iletim makinaları, kuvvet ve iş makinalarının kalkış ve durma fazlarında) ve normal şartlarda Maks. yükün tekrar sıklığının %25 olması halinde (örneğin: kaldırma makinaları) veya eğer dış kuvvetler rejim halindeki işletme şartlarında belli ise veya imalat parçalarının kesin olarak bilinen işletme şartlarında kontrolu söz konusu ise Cetvel-17a Değişken zorlanmada mukavemet değerleri arasındaki bağıntılar Çelik Dökme demir ve dökme çelik Alüminyum alaşımları σ K 1400 MPa σ K > 1400 MPa Eğilme σ ed =0,5 σ K σ ed =70 MPa Çekme σ ÇD =0,4 σ K σ ÇD =60 MPa τ AK 0,58 σ AK ; τ K 0,58 σ K ; τ D 0,58 σ ed = 0,29 σ K σ K 600 MPa σ K > 600 MPa Eğilme σ ed =0,4 σ K (N=10 6 ) σ ed =280 MPa τ D 0,8 σ D = 0,32 σ K σ K 330 MPa σ K > 600 MPa Eğilme σ ed =0,45 σ K (N=5x10 8 ) σ ed =130 MPa Cetvel-18 Bazı metallerin mekanik özellikleri Malzeme Elastiklik modülü Kayma modülü Poisson Özgül ağırlık, E, [MPa] G, [MPa] Oranı [MPa] Çelik 2,1093-10 5 0,8086-10 5 0,292...0,303 7.8057 Dökme çelik 2,0389-10 5 0,7875-10 5 0,265 7,7504 Paslanmaz çelik 1,9405-10 5 0,7453 10 5 0,305 7,7504 Nikel alaşımlı çelik 2,109310 5 0,8086-10 5 0,291 7,7504 Dökme demir 1,0195-I0 5 0,421910 5 0,210...0,270 7,1968 Alüminyum ve alaşımları 0,7242-10 5 0,2672-10 5 0,334 2,7126 Nikel - gümüş alaşımı 1,3007-10 5 0,4922-10 s 0,322 8,7469 Fosfor bronzu 1,1320-10 5 0.4219-10- 0,349 8,1656 Magnezyum ve alaşımları 0,4570-10 5 0,1687 10 5 0,350 1,7992 Molibden 3,3749-10 5 1,1953-10 5 0,307 10,1862 Titanyum 1,0546-10 5 - - 4,4841
Cetvel-19 Çeşitli malzemelerin yüksek sıcaklıktaki mukavemet değerleri 100000 saat için 10000 saat için Sembol 500 C 550 C 600 C 650 C 700 C 750 C 800 C σ K σ 1 σ K σ 1 σ K σ 1 σ K σ 1 σ K σ 1 σ K σ 1 σ K σ 1 15Mo3 10 7 15CrMo3 9 8 13CrMo44 14 11 5 4 13CrMoV42 16 10 5 4,5 10CrMo910 15 10 6,5 4 3,5 3 22CrMo54 16 14 6,5 3,5 24CrMoV55 28 25 10 4,5 X22CrMoWVl21 13 10,5 4,5 3 X10CrNiNb189 1 10 8 7 7 3,5 6,5 5 XSCrNiNbl613 17 11,5 11 8 7 5,5 7,5 6 X8CrNiMoNb*6l3 19 13 13 9 8,5 6.5 8 6,5 X8CrNiNbl6l3 +B 21 16 15 11 9,5 6,5 10 7 X8CrNiMoNb1613+B 25 20 17,5 15 13,5 10 11 7 CoCrNi 24 19 18 14 19 10 11 7 6 4 CoNiCr 19 17 19 12 13 9 9 6 Nimonic80A 14 13,5 17,5 16 8 7 4 3,5 Nimonic 90 24,5 24 31,5 20 13 12 7 6,5 Cetvel-20 Çeşitli malzemelerin alçak sıcaklıktaki mekanik özellikleri Mukavemet değerleri σ AK [MPa] σ K [MPa] ε 5, % Sıcaklık, C +20-78 -197 +20-78 -197 +20-78 -197 C 10 270 390 790 380 460 740 400 470 100 Ck 22 Hacim merkezli kübik 250 330 770 480 540 780 340 380 20 Ck 60 340 410 860 770 860 1030 200 200 40 C 85 370 920 720 840 920 160 140 12 AlCuMg Yüzey merkezli kübik 310 330 430 440 470 570 150 150 150 Cu 99, 95 57 58 64 220 260 340 570 540 660 V2A-çeliği 240 410 480 650 1180 1610 870 500 450