Dikkatli, Tedbirli İyimserlik- Dünyada ve Türkiye de Buğday..

Genişletilmiş Sektör Toplantısı, Çanakkale, Marmara Bölgesi Un Sanayicileri Derneği Dikkatli, Tedbirli İyimserlik- Dünyada ve Türkiye de Buğday.. 26 Mayıs 2012 ERHAN ÖZMEN, TUSAF BAŞKANI

Erhan Özmen, TUSAF Başkanı Tedbirli İyimserlik Genişletilmiş Sektör Toplantısı, Çanakkale Marmara Bölgesi Un Sanayicileri Derneği 26 Mayıs 2012 Çok değerli TMO Genel Müdürü Çok değerli Arkadaşlar Farklı kaynaklardan ve bölgelerden topladığımız bilgi ve beklentileri paylaşacağımız bugünkü toplantımız iki bölümden oluşacak. İlk bölümde Dünyada rekolte tahminlerinin ne yolda olacağı bunun içinde Türkiye için hangi öngörülerin yapıldığına dair görüşleri paylaşıp bir ufuk turu yapmak istiyoruz. İkinci bölümde ise Türkiye gerçeğine ilişkin tahminleri bölge başkanlarımızla değerlendirmeye çalışacağız. Geçen yıl yaptığımız kongremizde sizlerle Türk buğdayının İmparatorluğun temel taşı olduğuna dair uluslararası bir makaleyi sizlerle buluşturmuş ve bilgilendirmiştim. Bu kez, Pamukkale Üniversitesinde Tarımsal Biyoçeşitliliğin korunması ve genetik kaynakların sürdürülebilir olarak kullanılması konusunda bir konferans veren Japonya Tsukuba Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kazyo Watanabe, Türkiye nin bulunduğu bölgede buğdayın, Uzakdoğu Asya da pirinç, Orta Amerika da mısır ve patatesin insanların yerleşik düzene geçebilmesini sağladığını ifade ediyor. Öyle bir sektördeyiz ki; tarihi ve stratejik öneminin yanı sıra sektörümüz için en önemlihammaddemiz olan buğdayı etkileyen önemli parametrelerin özellikle son iki yılına baktığımızda, bunları kontrol edebilme kabiliyetinin imkânsızlığını gözlemliyoruz. 5 Ağustos 2010 tarihinden başlamak üzere bazı önemli olaylara baktığımızda; küresel ısınma ve Rusya da kuraklık, akabinde Rusya buğday ihracatının yasaklanması, Pakistan ve Avusturalya dayağmur ve sel felaketleri, ABD ve Kanada da aşırı yağışlar, yükselen petrol fiyatları, dünya politik yapısındaki belirsizlikler, Arap baharı, yurt içi buğday politikaları ve hububat üretimi, ABD dolarında gerek pariteye bağlı gerekse TL na karşı beklentilerin ötesinde iniş ve çıkışlar, ABD nin yüksek mısır üretimi, stokları ve biyoenerji, Euro krizi ve makroekonomik gelişmeler ve sonunda da küresel soğuma. En son geldiğimiz noktada Yunanistan ın Eurodan çıkmasına yönelik olarak global makro ekonomik durumu da bu nedenlere ilave edebiliriz. 1

Bunlara bakıp, Avrupa Un Değirmencileri Birliği nin 3-5 Mayıs tarihilerinde Roma da yaptıkları toplantıda ifade edildiği gibi orta-uzun vade için Tedbirli Kötümserlik içerisinde mi olmalıyız HAYIR Biz politikalarımızı daha doğru oluşturarak dünyadaki konumumuzu korumak ve yurt içerisindeki üretim ve ticaretimizin sağlıklı olması adına Tedbirli İyimserliği benimseyerek güçlerimizi birleştirip TUSAF çatısı altında daha tutarlı olarak kenetlenmeliyiz İşte bunun için 2012/13 sezonu Hasat Öncesi Genişletilmiş Sektör Toplantısı nı Marmara Bölgesi Un Sanayicileri Derneği ev sahipliğinde koordine ediyoruz. Bu konuşmamı ilk kaleme aldığım 14 Mayıs tarihindeki durum ile 15 Mayıs tarihinden sonra yaşanan gelişmeler Dikkatli Tedbirli iyimser olmamızı gerektirecek boyutla karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir. Euro Bölgesi krizinin Türkiye üzerinde yarattığı olumsuz etkileri bir kenara koyarsak, Türkiye nin Avrupa Birliği ne girmeyi hayal ettiği yıllar boyunca belki de ilk kez birlik içinde olmamanın sektörel boyutta göreceli rahatlığını taşımaktayız. Çünkü Avrupa Birliği Un Değirmencileri, halen dünyanın en verimli ekim alanlarına ve en yüksek verimliliğe sahip olmalarına rağmen birlik içinde uyum politikalarının zorlukları ve tarım politikalarında çiftçiyi korumaya yönelik destek programlarının yeniden yapılandırılma gereği nedenleriyle zor günler geçirmektedir. Un Değirmencileri kendilerini sahipsiz ve çaresizlik içerisinde görmektedirler. AB toplantısına katılan Genel Sekreterimiz Vural bey den almış olduğum notların önemli ayrıntılarını sizlerle paylaşmak istiyorum. Çünkü onların gündemlerini, sorunlarını ve sektöre bakış açılarını bilmek bizim iş yapma biçimimizi yeniden şekillendirecek, kapasitemizi ve enerjimizi artıracaktır. Avrupa da ortak tarım politikaları arayışları kapsamında tartışılan ana başlıklar şunlardır; gıda güvenliği, şeffaflık, reform ihtiyacı, kaynak ihtiyacı, doğrudan çiftçi destekleri, çevre politikaları, AB bütçesi ve yeni finansal imkânların araştırılması gibi bir takım öncelikler tespit etmişler. Bu başlıklar altında, AB çatısı altında henüz homojen bir politikanın tespit edilememesi ve bir yandan da dünya koşullarına adaptasyon için yeni reform ihtiyacı, Avrupa Birliği ülkeleri arasında tarım ve gıda gündemini içinden çıkılmaz ve çaresiz bir olgu olarak kabul edilmesine yol açmışa benzemektedir. TUSAF 2012 Kongre ve Sergisi kapsamında konuşmacı konuğumuz olarak Türkiye ye gelen Avrupa Un Değirmencileri Başkanı, piyasada çiftçilerin unculardan daha güçlü olduğunu, AB Komisyonun desteklerini un sanayisine kaydırmasının yolunun bulunmasının daha doğru olacağını savunmaktadır. Şeffaflık konusunda her ülkenin üretimlerinin aynı anda tüm üyeler tarafından bilinmesi gerekliliğinin çok acil bir konu olduğunu, aksi halde yıllık, üretim, stok, ticaret ve tüketim planlarının mümkün olamayacağını düşünmektedir. Başkan ayrıca, ABD nin uyguladığı yanlış ethanol politikaları nedeniyle gerek mısır gerekse buğday da ciddi fiyat dalgalanmaları yaşanmasına sebep olduğunu dile getirmişlerdir. İtalya Un Değirmencileri Derneği Başkanı ise; AB ülkelerinin tarım ve gıda konusunda göstermiş olduğu güçlü farkındalık politikaları tüm dünya ülkeleri tarafından paylaşılmamakta ve ciddiye alınmamaktadır. Bu yüzden, tahıl fiyatlarında müthiş oynaklıklar yaşamaktayız. Kendi aramızda, anlaşmamızı kurumsallaştırmalıyız. Sözleşmeye bağlı, sigortalı 2

stoklarımızla gelecekte olabilecek krizlerle başa çıkmalıyız. Dünya ülkeleri, politikadan bağımsız olarak bunun farkında olmalı, bu konuda hemen harekete geçmelidirler, ifadeleri ile AB ülkeleri dışında kalan ülkeleri hedef göstererek karamsarlığa ve korumacı politikaların devamına daha sıkı sarılmaları gerektiğini vurgulamıştır. Değerli Arkadaşlar Bu AB bilgileri çerçevesinde, sektörümüzü değerlendirecek ve karşılaştıracak olursak, bizler çok daha zor piyasa şartlarında, yoğun bir rekabete açık olarak tüm riskleri göğüsleyerek mücadele veriyoruz. Bu kadar atıl bir kapasitenin olduğu sektörümüzde dileyenin dilediği yerde yeni bir un fabrikası kurabildiği, keza aynı atıl kapasitenin olduğu ekmek sektöründe de yine dileyen dilediği yerde Ekmek fabrikası kurabiliyor. Kurulan her yeni Un fabrikasının veya Ekmek fabrikasının çalışan işletmelerimizin mevcut sorunlarını daha da büyüttüğü, ağırlaştırdığı ve dahası da üretici hakları diye bir kavramın oluşmadığı bir süreci yaşıyoruz. Ancak burada şunun da altını çizmek lazım ki, çok değerli Tarım Bakanımızın, Ekonomi Bakanımızın ve ayrıca çok yakın diyalog içerisinde olduğumuz TMO nun çok değerli Genel Müdürünün istişareye açık, çözüm odaklı yapıları bu ağır yükümüzü biraz hafifletmekte ve geleceğe yönelik sürece moral vermektedir. Bunun için de Sektörümüz adına teşekkürlerimizi bir kez daha ifade etmek istiyorum. Değerli Arkadaşlarım Şimdi birazda Dünya ve Türkiye buğday üretimlerine bir göz atalım; Dünya ve Türkiye değerlendirmeleri için elde ettiğimiz genel bilgileri; Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü(FAO), Avrupa Un Değirmencileri Birliği, ABD Buğday Birliği, ABD Tarım Bakanlığı, ABD Türkiye Büyükelçiliği Tarım Müşavirliği, Dünya Bankası, Rabobank, Uluslararası Hububat Konseyi, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü ve Türkiye İstatistik Kurumu verilerinden sağladık. Bu çerçevede; dünya tahıl üretimine yukarıda saydığımız tüm kaynaklar bazında baktığımızda, 2012/13 sezonunda üretimin tüketimi bir miktar geçtiğini gözlemekteyiz. 2012/13 döneminde stokların ve stok/tüketim rasyosunun geçen yıla göre bir miktar daha rahat olacağı beklenmektedir. ABD ve diğer ülkeler açısından da durum aynı gözükürken, tahıl ihracatçı ülkeleri açısından stokların tüketimlerine oranında bir miktar iyileşme bile gözlemlenmektedir. Dünya hububat üretiminin en önemli iki kaynağa(uluslararası Hububat Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı) göre Mayıs 2012 tarihi itibariyle ortalama olarak %2.25 artış göstermesi beklenirken, tamamladığımız 2011/2012 döneminde 1.842 M/T hububat elde edilirken 2012/2013 sezonunda 1.869 M/T hububat rekoltesi beklenmektedir. ABD Tarım Bakanlığı ise toplam tahıl üretiminde yeni dönem için daha iyimser tahminde bulunmaktadır. Yem ve etanol üretiminde kullanılan mısır üretiminde; ABD, Kanada, Güney Afrika ve Arjantin kaynaklı bir artış beklenmektedir. Gıda üretiminde kullanılan tahılların üretiminde bir artış beklenmezken, yemlik kullanımda bir yükseliş tahmin edilmektedir. 3

Hububat ticaretinin 263 M/T olarak 2012/13 sezonunda 3 M/T artacağı, bunun yanında mısır ihracatının artacağı ve mısır fiyatlarının azalacağı beklenmektedir. Hububat ihracatındaki artışın arkasında ABD kaynaklı mısır ihracatı önemli rol oynayacaktır. 2012/13 sezonunda Dünya buğday üretimin de bir miktar azalma beklenmektedir; Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütüne göre %3.6, Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı na göre %2.5 ve Uluslararası Hububat Konseyine göre %2.8 kadar azalacağı beklenmektedir. Üretim düzeyinin bu çerçevede 675 677 M/T aralığında olacağı tahmin edilmektedir. Ancak, bu üretim düzeyinin halen iyi olduğu düşünülmektedir. Geçen yıla göre azalış yönünde bu tahminde rol oynayan önemli ülkeler arasında(ab, Avustralya, Türkiye, Ukrayna, Kazakistan ve Arjantin) bulunmaktadır. Bu kapsamda, Türkiye buğday üretimi için %10 a yakın bir düşüş beklenmektedir. 2012/13 sezonu için Gıda ve Tarım Örgütü 19.4 M/T luk bir beklentiyi yansıtırken, ABD Tarım Bakanlığı 17.5 M/T luk bir tahmini öngörmüş bulunmaktadır. Bilindiği üzere, TÜİK in 2011/2012 sezonu gerçekleşme tahmini 21.8 M/T dur. Azalışın ABD Tarım Bakanlığına göre geçen seneden farkı 1.3 M/T(%6.91) iken Gıda ve Tarım Örgütü için aynı fark 2.4 M/T (%11)dur. Bu konuda, bugün gün sonunda, açılış konuşmasında yer alan diğer misafirlerimiz ile ikinci oturumumuzda Dernek Başkanlarımızın görüşleri doğrultusunda, genel bir tahmin yapabilme kabiliyetimizi görmüş olacağız. Nisan ayı boyunca 10 Mayıs tarihine kadar mevsim normalleri üzerinde seyreden sıcakların yerini tüm yurtta yağışlı bir havaya bırakması konuşmamı hazırlamaya başladığım 15 Mayıs itibariyle olumsuz beklentileri bir ölçüde rahatlatmış bulunmaktadır. Dünya nüfusunun yoğun olduğu ülkelerde, (Hindistan, Çin, Rusya ve ABD) üretim beklentilerinin iyimser olması bu dönem için dikkati çeken tespitlerden birisidir. Gıda ve Tarım Örgütüne göre ABD de rekolte artışı bu yıl %8.5 iken ABD Tarım Bakanlığına göre %12 yi bulmaktadır. Çin ve Hindistan için kendi kendine yeterli bir üretim öngörüsü yapılırken, Rusya geçen seneki üretim düzeyine yakın gözüküyor. Burada; dikkat çekilmesi gereken en önemli nokta, özellikle uydu görüntüleri ile geçen yıla göre karşılaştırma yapılarak tahmin edilmeye çalışılan rekolte durumuna yönelik ABD Buğday Birliğinin 10 Mayıs 2012 tarihli raporunda 6 haftalık bir gecikmenin söz konusu olabileceği yönündeki görüşüdür. Gerçekten ABD Türkiye Büyükelçiliği tarafından TUSAF ile paylaşılan haritalara baktığımızda bu belirsizliği öngörmek mümkün görülüyor. Dün gece elimize geçen bir bilgiyi de sizinle paylaşmak istiyorum... ABD Buğday Birliğinin 24 Mayıs 2012 tarihinde yayınladığı son raporunda 10 Mayıs tarihli ABD Tarım Bakanlığı verilerinden herhangi bir sapma olabileceği yönünde ek bir bilgi yer almamaktadır. Buna ilaveten, yine 25 Mayıs tarihinde Hindistan ın Türkiye Büyükelçiliğinden TUSAF olarak aldığımız resmi yazıda, Hindistan ın içinde bulunduğumuz yıl çok iyi bir sezon geçirdiği ve kendi ihtiyacının çok ötesinde kaliteli buğday fazlalığı olduğu ifade edilerek Türkiye ile bu konuda işbirliği olanaklarının artmasının mümkün olup olmadığı sorulmaktadır. Bu diyalog talebini önümüzdeki günlerde değerlendireceğiz. 4

Tarım ürünleri içerisinde dünya ticaretine konu en önemli ürünün buğday olduğunu biliyoruz. Dünya buğday ticaretinin 2012/13 sezonunda 135 M/T ile 2011/12 sezonuna göre %1.7 azalacağı beklenmekle birlikte, bu seviye son beş yılın ortalaması olan 133 M/T nun üzerinde olduğu dikkati çekmektedir. 2012/13 sezonunda ülkelerin buğday ithalat ihtiyaçlarına baktığımızda ise, başta Asya ülkeleri olmak üzere bir azalma olacağı beklenmektedir. Buğday ihracatı tahminleri ise; ABD de geçen seneye göre fazlalık göstermekte, Rusya ve Kanada da aynı seviye korunmaktadır. Son istatistik verilere göre Rusya ihracat yasağını uyguladığı sezon 4 M/T, 2011/12 döneminde 21 M/T yapmıştır. 21 M/T ile Rusya tarihi bir rekora imza atmış bulunmaktadır. ABD nin ise geçen seneye göre 3.4 M/T fazlalıkla 31.30 M/T buğday ihracatı planladığını görmekteyiz. Bu çerçevede, sizleri bilgilendirmem gereken önemli bir hususta, Karadeniz Bölgesinden yapılan ithalata konu buğdaylar için, Chicago Ticaret Borsası ile vadeli işlemlerin 6 Haziran 2012 tarihi itibariyle başlayacak olmasıdır. Karadeniz de Rusya, Ukrayna ve Romanya limanlarından vadeli işlemlere dayalı sözleşmelerin yapılacağının tespit edildiği uygulama ile dünya buğday ihracatının yaklaşık %20 nin yapıldığı Karadeniz Bölgesi için orta-uzun vade için verimli bir ticaret ağının oluşturulması ile riskin minimize edildiği ve fiyat dalgalanmalarından arınmış bir buğday piyasası yaratılmasıdır. Buna rağmen yeni hasat öncesinde bir miktar artış eğilimine giren buğday fiyatları azalma trendine devam etmekte, vadeli işlemlerde Eylül 2012 tarihi için azalış beklentisi içinde görülmektedir. Ayrıca, Rusya da yeni mahsulün Ağustos ayında piyasada olacağı varsayımı ile kısa dönemde dünya buğday fiyatları ABD deki gelişmelere bağlı olacak gibi görünmektedir. ABD buğday fiyatlarında da trend, muhtemel mısır hasadı rekor beklentisinin buğday fiyatlarına olumlu yansıması ile Ağustos-Eylül aylarında belli olacaktır. Son olarak Karadeniz Bölgesi: Kazakistan; Tamamladığımız 2011/2012 sezonunu 27 milyon /ton gibi rekor bir hasat ile tamamlayan Kazakistan hedeflediği ihracat rakamlarına navlun dezavantajından dolayı ulaşamadı. Bu sebeple Kazak buğdayının uluslar arası piyasalara satışını kolaylaştırmak için 15 milyar tenge demir yolu taşıması desteği yapılacak ve geçen yıldan hasat ın satışı tamamlanmaya çalışacak. Ton başına 27 $ lık bir destek verilerek 4 milyon /ton buğdayın Ağustos sonuna kadar ihraç edilmesi hedeflenirken stoklardaki malların planlandığı şekilde ihraç edilememesi durumunda depolardaki ürünün yeni sezon mallarına fiyat baskısı yapması ihtimalinden son derece rahatsızlar. Kazakistan D.D.Y İSE hedeflenen 4 milyon tonun hızlı ve seri bir şekilde ihracatı için Karadeniz ve Baltık Limanları için özel tarife indirimi anlaşmaları gerçekleştirildi. Ancak Kazakistan dan da yeni sezonla alakalı kısmi kuraklıklar olduğu söyleniyor. 5

Ukrayna; 1 Temmuz itibariyle rekor bir hububat stoku ile yeni sezona giriyor. 12 milyon /ton tahmin edilen stoklar geçen yıl bu tarihlerde 5 milyon ton idi. ancak kuraklığın şuanda buğday ürünü için alarm verdiği söyleniyor. 2011/2012 sezonundaki 22 milyon/tonluk buğday üretimi 2012/2013 için 14 milyon /ton civarında olabileceği söylenmektedir. Bu da Ukrayna nın buğday ihracatında ağresif olmayacağı anlamını işaret etmektedir. Ancak 2012/2013 sezonu Ukrayna da mısır yılı ilan edildi. 23 milyon ton rekor bir miktar bekleniyor. Rusya; 2011/2012 sezonunu 56 milyon/tonluk yüksek bir buğday rekoltesi ile ve 25 milyon tonluk ihracat ile tamamlayan Rusya da 2012/2013 yılı ile alakalı Güney de özellikle Rostov, Stavropol ve Krasnodar gibi bazı bölgelerde kuraklık olduğu bu sebeple 56 milyon/ton olarak tahmin edilen buğday rekolte tahmini 54 milyon/tona indirildi. Bunun tekrar revize edilerek rekoltenin bir miktar daha düşürüleceği söylense de bunların spekülatif yada gerçeklik payının ne olduğunu önümüzdeki 15 gün özellikle kuraklık bölgesi denilen güneydeki hava şartları belirleyecek. 91 milyon/ton (İKAR) (bazı kaynaklara göre 93 milyon/ton) hububat ve içerisinde kabaca 51-55 milyon/ton arası buğday üretimi beklentisinin, 4 Nisandan itibaren başlayan 2 milyon/ton luk devlet iç satışlarının da ortaya konan karamsar tablonun karşısında değerlendirilmesi gerekir diye düşünüyorum. 18 milyon/ton olan ihracat beklentisi de 16 milyon/ton a düşebilir. Sonuç; 200 milyon /tonun üzerinde bir stokun olduğu ve her yıl hasat öncesi yoğun spekülasyonların yaşandığı gibi bu dönemde de yine farklı görüşlerin ortaya konulacağını normal karşılamalıyız. Ancak tamamladığımız 2011/2012 yılındaki 695 milyon/ ton luk üretimin fevkalade olduğunu çünkü 2010/2011 in 654 milyon/ton, 2009/2010 sezonunda 679 milyon/ton, 2008/2009 685 milyon/ton olarak gerçekleştiğini düşünürsek 2012/2013 sezonu için tahmin edilen 675 milyon/ton luk buğday üretim miktarının ve 200 milyon/tonun üzerinde bir devir stoku piyasaların spekülasyonlara prim vermemesi ve sakin olması için önemli kriterler diye düşünüyorum. Bunun içinde sunumumun ismi olan dikkatli-tedbirli iyimserlik önerisi ile öneriyoruz. Sözlerime son verirken, Marmara Bölgesi Un Sanayicileri Derneğimize bu anlamlı toplantımızı Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşunda Çanakkale zaferinin milli mücadeleye etkisi açısında çok önemli bir yerde düzenlediği için çok teşekkür ederek, toplantımızın sektörümüze hayırlar getirmesini dileyerek, bitirmek istiyorum. Türk milletinin bu başarısı Kurtuluş Mücadelesinde de etkili olmuş, Türkleri tarih sahnesinden silme peşinde koşan ülkelerin bu emellerini hiçbir zaman yerine 6

getiremeyecekleri kanaati milletçe kabul görmüştür. Çanakkale de birçok şehit ve gazi veren Türk milleti, Atatürk ün önderliğinde tek bir çatı altında toplanarak, bağımsızlık mücadelesini kazanıp, Türkiye Cumhuriyeti Devleti ni kurmuştur. Çanakkale Savaşı, ilgili bütün ulusları derinden etkilemiştir. Özellikle, Avustralyalı ve Yeni Zelandalılar o gün toplanarak Gelibolu Yarımadası'ndaki Anzakların çıkarma yaptıkları Anzak Koyu'na gelerek atalarının savaştıkları bu yeri ziyaret ederler. Atatürk ün, 1934 Anzak Kutlamaları sebebiyle gönderdiği mesaj ülkeler arası dostluğu pekiştirmiştir. Bu duygu dolu sözler ile konuşmamı tamamlamak istiyorum. "Bu Memleketin toprakları üstünde kanlarını döken kahramanlar! Burada dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükun içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır, huzur içindedirler ve huzur içinde rahat rahat uyuyacaklardır. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır." Teşekkür ederim. 7