2.8 ARA DĐSĐPLĐ ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ SORU LARIMI PAYLAŞABĐLĐYOR MUYUM? SI IF : 6 : Canlılarda Üreme, Büyüme, Gelişme KAZA IMLAR : 3.2 1. Sınıftaki her öğrenciye üçer tane yapışkanlı kağıt verilir. Birinci kağıda ergenlik dönemiyle ilgili kendisinin yada bir tanıdığının yaşadığı bir sorunu yazmaları istenir. Đkinci kağıda ergenlikle ilgili merak ettikleri bir konuyu yazmaları ve son olarak da üçüncü kağıda bu soruları kimlere sorup tartışmak istediklerini (öğretmen, anne, baba, arkadaş, doktor vb. gibi) yazmaları istenir. 2. Daha sonra sınıfta bir şerit şeklinde üç sorunun yazıldığı kağıt asılır ve öğrencilerin yazdıkları cevapları uygun soruların altına yapıştırmaları istenir. 3. Bu işlemin ardından sınıftaki herkesin üç soruyla ilgili neler yazıldığını okumaları istenir. 4. Sınıfla birlikte cevaplarda görülen benzerlikler değerlendirilir ve özellikle öğretmenleri ile tartışmak istedikleri bir kaç konu seçilerek tartışılır. 390
KĐMĐ LE KO UŞMALIYIM SI IF : 6 : Canlılarda Üreme, Büyüme, Gelişme KAZA IMLAR : 3.2 Öğrencilere ergenlik döneminde karşılaşabilecekleri bedensel ve ruhsal değişimlerin neler olabileceği konusunda kısaca bilgi verilir. Ergenlik döneminde karşılaşılan bedensel ve ruhsal değişimler konusunda öğrencilerin tepkilerini ve bu değişimlere yaklaşım tarzlarını nasıl ortaya koyduklarını belirlemek amacıyla öğretmen sınıfta bilgi toplama etkinliği düzenler. Bunun için aşağıda oluşturulan tablo kullanılabilir. Bu tablo çoğaltılarak her öğrenciye dağıtılır. Öğrencilere 10 dakika süre verilip tabloyu doldurmaları istenir. Ergenlik dönemi değişimleri Ruhsal değişim durumları konusunda Bedensel değişim durumları konusunda Neler hissediyorum? -Nasıl üstesinden gelebilirim? -Bana kimler bu konuda yardımcı olabilir? Aynı tablo sınıfın yazı tahtasına da çizilir. Öğrencilerin tablodaki maddelere ilişkin ortak ve farklı olan düşünceleri alınarak tahtadaki tablo doldurulur. Ortaya çıkan tabloda ergenlik dönemi değişimlerinin üstesinden gelme konusunda hangi kaynaklara ulaşmayı tercih ettikleri, bu tercihlerin doğru kaynaklar olup olmadığı üzerinde tartışılır. Daha sonra öğretmen; * Ergenlik döneminde karşılaşılan bedensel ve ruhsal değişimlerin doğal bir süreç olduğu, * Her bireyin bu dönemi yaşadığını ve bunun normal bir süreç olduğunu, bu dönemde oluşan değişimlerin vücuttaki salgıların artışının bir sonucu olduğu, Bu değişimlerle ilgili sorunların paylaşılması ve bilgilenilmesi konusunda gerektiğinde güvenilir kaynaklardan (aileler, öğretmenler ya da konu uzmanları vb.)yardım almanın önemi üzerinde durur. 391
AŞI TAKVĐMĐ SI IF : 6 : Vücudumuzda Sistemler KAZA IMLAR : 2.14 1. Bu etkinliğin uygulanabilmesi için dersten bir hafta önce Öğrencilerden anne ve babalarına kendilerinin hangi aşıları ne zaman olduklarını sorup yazarak sınıfa getirmeleri istenir. 2. Öğretmen öğrencilerle birlikte onların getirdikleri bilgileri de kullanarak bir kişinin olması gereken aşıları gösteren bir aşı takvimi oluşturur. Bu çalışma ile öğrencilerin kendi deneyimlerinden hareketle bir kişinin sağlıklı yaşaması için hangi yaşlarda hangi aşıları olması gerektiği belirlenmiş olur. 3. Aşı takvimi için aşağıda verilen çizelge önerilebilir. AŞI TAKVĐMĐ Aşı adı Yaş Hepatit B Doğum Hepatit B 1. ay BCG (Verem aşısı) 2. ay. 392
AŞI OLMASAYDI E OLURDU? SI IF : 6 :Vücudumuzda Sistemler KAZA IMLAR :2.14 1. Öğretmen aşıların hem bireylerin hem de başkalarının sağlığını nasıl koruduğuna ilişkin bir araştırma yapmaları istenir. Bu araştırma için, yazılı ve görsel kaynaklar kullanılabileceği ayrıca konu uzmanlarıyla da görüşmeler yapılabileceği belirtilir. 2. Bu araştırmada kullanılmak üzere aşağıda verilen tablonun kullanılması gerektiği söylenir. Öğrencilerden elde ettikleri bilgileri bu tabloya yazarak sınıfa getirmesi istenir. Bu çalışma için bir haftalık süre yeterli olacaktır. Aşı bireyin sağlığını nasıl korur? Aşı başkalarının sağlığını nasıl korur? 3. Araştırma tamamlandıktan sonra sonuçları sınıfa doğrudan sunulmaz. Öğretmen tahtayı ikiye ayırarak bir tarafa aşı ve birey sağlığı, diğer tarafa da aşı ve toplum sağlığı temalarını yazar. 4. Bu temalardan çıkaracakları okların üzerine yaptıkları araştırma sonuçlarından uygun gördükleri cümleleri, duygularını yazarak ya da resimlerini çizerek sınıfla birlikte bir zihin haritası oluşturmalarını ister. Böylece, araştırma sonuçlarının bütün olarak tahtada görülmesi sağlanmış olur. Zihin haritasında hem bilgiler hem de bu konudaki duygu ve düşünceler de yazılacağı ya da sembol veya resimle ifade edileceği için konunun sadece bilgi boyutu değil, toplumsal sorumluluk boyutu da ele alınmış olacaktır. 393
KA BAĞIŞI YAPMALIYIZ SI IF : 6 : Vücudumuzda Sistemler KAZA IMLAR :2.7 1. Öğretmen aşağıda verilen metni yüksek sesle tüm sınıfa okur. Bu duyarlılık hep olsun isteriz! Bir sabah öğrenciler arasında kulaktan kulağa yayılan haber duyanları şok etmişti. Mesut öğretmen o sabah evinden okula gitmek üzere arabasıyla yola çıkmıştı. Yolda bir dikkatsiz şoförün hatası yüzünden direksiyon hakimiyetini yitirmiş ve ağır yaralı olarak hastaneye kaldırmıştı. Öğretmene acil kan aranıyordu. Bu durum tüm okulu harekete geçirmişti. Bu olay kısa zamanda medya da da gündeme geldi. Mesut öğretmeni tanıyan tanımayan herkes tek yürek olup hastaneye akın ettiler. Hastane yetkilileri bağışlanan fazla kanları nasıl değerlendireceklerini ve saklayacaklarını düşünüyorlar... 2. Bu kısa metin okunduktan sonra sınıf dört gruba ayrılır ve gruplara aşağıdaki konular verilir. 1. Grup: Kan bağışının hastaneye faydası 2. Grup: Kan bağışının hastalara faydası 3. Grup: Kan bağışının kan veren kişilere faydası 4. Grup: Ameliyatta acil kana ihtiyacı olan Mesut öğretmen ve yakınlarının mutluluğu 3. Gruplara 15 dakika süre verilerek, kendilerine verilen konuyla ilgili bir canlandırma yapmaları istenir. 4. Her grubun gösterisinin ardından konu ile ilgili değerlendirmeler yapılır. Canlandırma sırasında neler hissettiniz? Bu tür durumlar sık yaşanıyor mu? vb. gibi sorular sorularak kan bağışının bireye ve topluma olan faydaları tekrar vurgulanır. 394
MADDE BAĞIMLILIĞI ĐLE MÜCADELE ETMELĐYĐZ SI IF : 7 : Vücudumuzda Sistemler KAZA IMLAR :5.2 1. Öğrenciler dört gruba ayrılır. Her gruba bir konu verilir. Bunlar; - bağımlılık yaratan maddelere başlama nedenleri, - bağımlı olan insanlar nasıl davranır? - bağımlılık yaratan maddelerin sağlık üzerindeki olumsuz etkileri - madde kullanımı engellenmek için neler yapılabilir? 2. Gruplardan 10 dakika içinde kendilerine verilen konu hakkındaki görüşlerini maddeler halinde yazmaları istenir. 3. Verilen konu ile ilgili görüşler yazıldıktan sonra grupların çalışma kağıtlarını değiştirmeleri ve yeni gelen konu üzerindeki görüşlerini eklemeleri, var olanları geliştirmeleri istenir. Bu işlem her grubun dört konuyla ilgili görüş ve önerilerini yazana kadar devam ettirilir. 4. Daha sonra çalışma kağıtları sınıfa asılır ve üzerinde tartışılarak bağımlılığın sağlık açısından riskleri tekrar vurgulanır. 395
SI IF : 7 :Vücudumuzda Sistemler KAZA IMLAR :5.3 1. Öğrencilerin altı şapkalı düşünme tekniği ile Türkiye de organ bağışının çok yetersiz ve toplumsal bir sorun olması durumunu farklı açılardan değerlendirmeleri istenir. 2. Sınıf altı gruba ayrılır ve her gruba organ bağışı ile ilgili gazete haberlerinin yer aldığı metin dağıtılır. Bu metinde verilen haberlerin okunarak grupların verilen şapka rengine göre görüş ve önerilerini büyük çalışma kağıtlarına yazmaları istenir. Buna göre; Beyaz şapka: Net bilgiler (Okuduğunuz haberlerde organ bağışı ilgili nasıl bir durum söz konusudur?) Kırmızı şapka: Duygular (Organ bağışı bekleyen bir kişi olsaydınız neler hissederdiniz?) Siyah şapka: Riskler ve tehlikeler (Organ bağışının önündeki engeller nelerdir? Organ mafyaları vb. dikkat çekilmesi istenebilir.) Sarı şapka: Avantajlar ve yararlar (Organ bağışının toplumsal önemi nedir?) Yeşil şapka: Yaratıcılık (Türkiye de organ bağışını arttırmak için neler yapılabilir?) Mavi şapka: Sonuçlar (Türkiye de organ bağışındaki yetersizlik ne gibi sonuçlar doğurur?) 3. Her grubun hazırladığı rapor sınıfça tartışılarak organ bağışı yapılmasının Türkiye de yeterli düzeyde olup olmadığı ve toplumsal önemi değerlendirilir. Haber Örnekleri BĐRGÜ BE ĐMDE BAŞIMA GELEBĐLĐR Haber 1: Haydi organ bağışı yapın Sağlık Bakanı Recep Akdağ, Türkiye genelinde 2002 yılında 1073, 2003 yılında 984 kişi olmak üzere toplam 2057 kişi organlarını bağışladığını belirterek, bu sonuçların organ bağışı konusundaki duyarsızlığı ortaya koyduğunu ifade etti. Akdağ, Türkiye'de yeterli sayıda Organ Nakil Merkezi ve deneyimli bilim adamı olmasına rağmen, nakil sayılarının henüz istenilen düzeye ulaşamadığını vurguladı. ''Vatandaşlarımızın organ bağışında bulunmaları ve hayatını kaybeden yakınlarının doku ve organlarını bağışlamaları hayat kurtarmaya vesile olacaktır'' diyen Akdağ, Sağlık Bakanlığı'nda organ bağışının artırılması ve organ nakli hizmetlerinin hedeflenen düzeye çıkarılması için geniş kapsamlı çalışmalar yapıldığını kaydetti. Haber 2: Organ bağışı artmazsa ölümler artacak. Belek'teki Organ Bağışı ve Kullanımı Sempozyumu'nda, bağış yetersizliği nedeniyle her yıl diyaliz hastalarının yüzde 10'unun hayatını kaybettiği açıklandı. Yardımsever Türk halkı, sıra organ bağışlamaya geldiğinde cimri davranıyor. Belek Atlantis Oteli'nde 7-10 Nisan tarihleri arasında gerçekleşen 'Organ Bağışı ve Kullanımı Sempozyumu', Türkiye'de bir ilki gerçekleştirdi. Organ bağışı konusunda yapılan en geniş katılımlı toplantı, Türkiye'nin içine düştüğü durumu gözler önüne serdi. Sağlık Bakanlığı, Akdeniz Üniversitesi, Başkent Üniversitesi ve Türkiye Organ Nakli Derneği'nin ev sahipliğinde düzenlenen ve 510 kişinin katıldığı sempozyum, organ bağışı yapılmayan ülkemizde, önümüzdeki beş yıla dair hiç de umut vaat etmeyen açıklamalara sahne oldu. Sempozyumun bilimsel sekreteri ve aynı zamanda Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Organ Nakli Ünitesi Başkanı Doç. Dr. Alper Demirbaş, beş yıl 396
içinde yeterli kadavra bağışı gerçekleşmediği taktirde, ilk başta diyalize mahkum yaşayan 30 bin böbrek hastasının büyük bölümünün hayatını kaybedeceğini, bunları da sırasıyla karaciğer, kalp, pankreas ve akciğer hastalarının izleyeceğini açıkladı. Haber 3: Organ nakli için adil sistem Organ nakli çalışmalarında verimliliği artırmak ve adaletli dağıtımı sağlamak amacıyla Ulusal Organ ve Doku akli Koordinasyon Sistemi kuruldu. Koordinasyon sistemi, Sağlık Bakanlığı'nın denetiminde üniversitelerin yanı sıra ilgili kamu ve özel sağlık kuruluşlarının katılımıyla oluşturuldu. Sağlık Bakanı Recep Akdağ, organ ve doku nakli bekleyen hastaların sayısının arttığına dikkat çekerek, "Bütün vatandaşlarımızı organ bağışı yapmaya ve ölen yakınlarının organlarını bağışlamaya davet ediyorum" dedi. Akdağ, Diyanet Đşleri Başkanlığı'nın organ bağışı konusunda Đslam dini açısından hiçbir sakınca olmadığı yönündeki fetvasını hatırlattı. Akdağ'ın verdiği bilgiye göre, 6 bin 501 kişi böbrek, 3 bin 635 kişi kornea, 351 kişi karaciğer, 191 kişi kalp, 64 kişi kalp kapağı, 65 kişi pankreas, 277 kişi kemik iliği nakli bekliyor. Yeni sistemle, ülke genelinde organ ve doku nakli hizmetleri alanında koordinasyon sağlanacak. Merkez Ankara'da olacak. Đstanbul, Đzmir, Antalya, Adana ve Kayseri'de bölge koordinasyon merkezleri bulunacak. Haber 4: Ucundan yakalanan yaşam: organ nakli Özellikle böbrek nakli uluslar arası düzeyde bir tür endüstriye dönüştü. Bu ticaretin en kirli tarafı ise ölen kişilerden alınan organların nakli. Örneğin Çin de ölüme mahkum edilen kişilerden alınan organ nakli skandalı bir süre önce tüm dünya medyasına konu oldu. Çin in yanı sıra benzer uygulamalar Güney Amerika, Asya, Afrika ve Doğu Avrupa ülkelerinde de biliniyor. Böbrek nakli ticaretinin ulaştığı boyutlar ise bir hayli ürkütücü. Asya ülkelerinde yaşayan zengin kişilerin böbrek satın almak amacı ile Hindistan ve başka Asya ülkelerine ilk defa 1980 lerin başında gitmeye başladıkları biliniyor. Aradan geçen zaman içinde uluslar arası böbrek ticareti yeni arterlere yöneldi. Bu yönde Brezilya, Filipinler ve bugün böbrek satan güney-doğu Avrupa ülkeleri organ ticaretinin en önemli kavşak noktaları oldu. Organizasyonun mükemmel işlediği ülkelerde bile nakledilecek organ sayısı yaşam süresinin uzaması, kazaların ve hastalıkların önlenmesi gibi nedenlerle giderek azalıyor. Araştırmalar alternatiflere yönelik. Doku mühendisliği ve hayvandan insana nakiller önde gelen umutlar ancak başarılı sonuçlar için henüz yıllar gerek. (31 Mayıs 2004) 397
POSTER HAZIRLIYORUZ SI IF : 7 :Vücudumuzda Sistemler KAZA IMLAR :5.2 1. Sigarayı bırakanların vücudunda oluşan değişiklikler konulu yazı 4 kişiden oluşan gruplara dağıtılır. 2. Her grubun bu yazıda belirtilen ifadelerden yola çıkarak bir poster oluşturması istenir. 3. Bu posterde şifreli anlatımlar (resim, sembol, yazı vb. olabilir) kullanmaları istenir. Seçilen ifadede yer alan sözcükler ve heceleri anlamlarına göre resim, sembol ve yazılarla postere aktarılır. Daha sonra hazırlanan posterler tahtaya asılarak herkesin görmesi sağlanır. 4. Posterleri hazırlayan gruplar aralarından bir sözcü seçerek yaptıkları posterle ilgili açıklamalar yapması istenir. Bu sunumda posterde yer alan şekil, sembol ya da yazıların neden seçildiği belirtilmelidir. SĐGARAYI BIRAKA LARI VÜCUDU DA OLUŞA DEĞĐŞĐKLĐKLER - 20 dakika: Kan basıncı ve kalp hızı normale döner. Eller ve ayaklar, dolaşım normale döndüğü için ısınmaya başlar. - 8 saat: Kanda oksijen düzeyi normale döner. Kalp krizi riski düşmeye başlar. - 24 saat: Karbonmonoksit (egzoz gazı) vücuttan atılır. Akciğerlerdeki balgam ve diğer birikimler temizlenmeye başlar. - 48 saat: Nikotin vücutta artık saptanamaz. Tat ve koku alma duyusu artmıştır. - 72 saat: Solunum yolları gevşediği için nefes almak kolaylaşır. Vücut enerjisi artar. - 2-12 hafta: Dolaşım bütün vücutta düzelir. Yürümek kolaylaşır. - 3-9 ay: Öksürük, nefes darlığı düzelir. Akciğer işlevi yüzde 5-10 oranında artar. - 5 yıl: Kalp krizi riski sigara içenlerin riskinin yarısına iner. - 10 yıl: Akciğer kanseri riski sigara içenlerin riskinin yarısına iner. Kalp krizi riski hiç sigara içmemiş biri ile eşit olur. 398
AKRABA EVLĐLĐĞĐ Đ RĐSKLERĐ Đ ÖĞRE ELĐM SI IF : 8 : Hücre Bölünmesi ve Kalıtım KAZA IMLAR : 2.9 1. Öğretmen tarafından akraba evliliğinin, anne ve bebek sağlığı açısından risklerinin neler olabileceği konusunda aşağıdaki temel bilgiler verilir. Türkiye de akraba evliliği yapanların oranı yaklaşık % 25 dir. Akraba evliliğinde önemli olan sorun sağlıklı olan bireylerin genlerinde taşıdıkları hastalıkların çocuklarına aktarılmasıdır. Tüm gebelikler içerisinde engelli bebek doğma riski %1-2 civarındadır. Akraba evlilikleri bu tür hastalıkların ortaya çıkması için uygun bir ortam oluşturduğundan risk oranını arttırmaktadır. Çünkü bu hastalıkların genel toplum içinde farklı ailelerden gelen kadın ve erkeklerde görülme oranı çok düşüktür. Ancak akrabalar arasında görülme oranı ise çok daha yüksektir. Bunun nedeni yakın akrabalıklarda genetik yapıların birbirine benzemesi ve genetik hastalık taşıyıcılarının da bir araya gelerek bir aile kurma olasılıklarının yüksek olmasıdır. Akraba olmayanlarda aynı hastalığı taşıyan iki birey çok düşük olasılıkla bir araya gelirken, akraba evliliğinde iki taşıyıcı bir araya geldiğinde bebeklerin de hem anne hem de babadan bu taşıyıcılığı alarak hasta olma riskleri yükselmektedir. Erken yaş evliliklerde akraba evlilikleri en çok birinci dereceden akrabalar yani kuzenler arasında gerçekleşmektedir. Bu nedenle, özellikle "birinci derece akraba" evliliğinden kaçınılması, akraba evliliği yapmış olanların ise mutlaka genetik araştırmalarını yaptırmaları gerekir. Kız çocuklarının erken yaşlarda evlenmeleri ve özellikle akraba evliliği yapmaları ülkemizde bebek ve anne ölümlerinin düzeyini artırıcı bir etkendir. 2. Öğrenciler gruplara ayrılarak, onlardan yukarıda açıklanan konu ile ilgili sınıfta bir sunum yapmaları istenir. Bunun için öğrencilere bir hafta hazırlık süresi verilir 3. Öğretmen, öğrencilerin hazırlık aşamasında, akraba evliliği konusunda hiç bilgisi olmayan bir gruba bilgi verecek olduklarını varsaymalarını söyleyerek, bu konuyu kimlere ve nasıl vereceklerini grup olarak planlamalarını ister. 4. Bu çalışmada, öğrencilerin hangi yaş ve cinsiyet grubunu neden seçtiklerini (Örneğin; 15-18 yaş grubu kız ve erkek öğrenciler, 25 yaş üstü evli ya da bekar kadın ve erkekler vb. gibi belli yaş ya da cinsiyet gruplarını seçebilirler ) mutlaka belirtmeleri ve çalışmada hangi konuları, nasıl ve ne kadar süre vereceklerini gerekçeleriyle açıklamaları ve sınıfta sunmaları istenir. 399