Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri Özge Yalçıner Ercoşkun - Burcu Özüduru Özet: 2007 yılı sonrasında Türkiye deki Alışveriş Merkezleri (AVM) nin sayısının hızla artması, kentlerdeki perakende sisteminin yapısını değiştirmektedir. Bu durum Alışveriş Caddeler (AVC) indeki ticaret alanları ile bu alanlardaki yerel esnafın niteliğinin değişmesine neden olmaktadır. AVC ler, AVM lere taşınmaya, gücü yetmeyen ya da bir zincir perakendeci ile ortaklık kuramayan yerel esnafın ekonomik sıkıntı içinde çalıştığı yerler haline gelmektedir. Ankara da da çok sayıda yeni AVM açılması, AVC lerin iyileştirilmesi için kapsamlı projelerin olmaması nedeniyle yerel esnafın niteliğinin değiştiği gözlemlenmektedir. Bu araştırmada, Ankara kent merkezindeki 11 AVC deki yerel esnafın fiziksel, sosyal, ekonomik, ekolojik özellikleri ve bu özelliklerin kentsel sürdürülebilirlik ile ilişkisi, yerel esnafla yapılan 209 adet anket bulguları ışığında sorgulanmaktadır. Ankara kent merkezinin ölmesi söz konusu değildir ancak güvenlik sorununun çözülmesi, AVC lerde fiziksel düzenlemelerin yapılması, yerel esnafın finansal ve örgütsel yönden desteklenmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Ankara, alışveriş caddeleri, yerel esnaf, sürdürülebilirlik. Local Retilers and Sustainability: Shopping Streets in Ankara Abstract: The rapid increase in the number of shopping centers since 2007 has changed the structure of the existing urban retailing systems in Turkey. This mobility brings about new issues. The quality of inner city shopping areas and characteristics of local retailers have changed. Thus, shopping streets accommodate mostly non-chain, independent, local retailers. In Ankara, the number of new shopping centers is high and public authorities have failed to promote comprehensive projects for the revitalization of the city center. Local retailers face economic problems because shopping streets have lost their prior importance and quality. This study investigates the physical, social, economic and ecological attributes of local retailers in 11 shopping streets of Ankara using the findings of a questionnaire with 209 local retailers. Shopping streets have not deteriorated but local authorities should take some adapt new strategies, such as increasing the level of security, designing new public spaces, and improving the knowledge of local retailers in terms of finance and management in shopping streets Key Words: Ankara, shopping streets, local retailers, urban sustainability. Dr. Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 06570, Maltepe/Ankara/Türkiye. Dr. Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 06570, Maltepe/Ankara/ Türkiye. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 21 Sayı 3 Temmuz 2012, s. 31-48.
32 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 GĐRĐŞ Bugüne kadar çeşitli kuruluşlar tarafından alışveriş merkezleri (AVM) nin açılmasının Ankara daki alışveriş caddeleri (AVC) nin fiziksel, sosyal, ekonomik ve ekolojik özelliklerini yitirmesine neden olduğu sıklıkla vurgulanmaktadır. Buna göre, önemli araştırma soruları ortaya çıkmaktadır: AVC lerin mevcut fiziksel, sosyal, ekonomik ve ekolojik özellikleri nelerdir ve bu özelliklerin hangileri bu alanların çekiciliğini etkilemektedir? Ankara daki AVC ler sürdürülebilirliklerini yitirmekte midir? Yerel esnafın bu alanların sürdürülebilirliğine etkisi nasıldır? AVC ler ile AVM lerin gelişim süreci toplumun tüketim ihtiyaçlarının ve yaşam stilinin değişiminden etkilenmektedir. AVC ler planlanmış merkezler değildir (Ogden - Ogden, 2004); ancak kolay ulaşılabilir, konutlara ve diğer şehir kullanımlarına yakın, merkezi konumda, birbirinden bağımsız dükkânların yer seçip, yayılmasıyla kendiliğinden tarihsel bir süreçte gelişen bir yapıdadırlar (Teller, 2008). Ayrıca, müze, kütüphane, sinema gibi kent ölçeğindeki diğer sosyal ve kültürel aktivite yapıları da bünyelerinde barındırmaktadırlar. AVC lerdeki mağazaların önemli bir özelliği sunulan mal ve hizmetlerin özelleşmiş olması ve çok çeşitli fiyat aralıklarında olmasıdır. Sosyal sürdürülebilirlik açısından buralardaki işletmecilerin, yani yerel esnafın sadık, mahallede yaşayanların çoğunluğunu oluşturduğu bir müşteri profili vardır (Leo - Phillipe, 2002). Bu nedenle de yerel esnafla olan kişisel ilişkiler ön plandadır. AVC lerin özelliği çeşitli ticari birimlerin bir cadde, sokak, meydan, park gibi kamusal alanların etrafında bir araya gelerek ticari bir merkez oluşturmasıdır. Bu merkezlerin yerel özellikleri, sosyal ilişkilerin ve toplum/mahalle ruhunun karakterini yansıtmada daha başarılıdır. AVC tasarımı rahat yaya erişimi sağlamak üzerine olmalıdır ve bunun için caddede kullanılan bitkiler, ışıklandırma ve kaliteli kaldırımlar önemlidir. Kent merkezlerindeki birincil düşünce, insanların rahatça dolaşabilecekleri mekanlar oluşturmak ve onları bu caddelerde daha fazla tutmaktır. Bunun için trafiğin de özel olarak trafik yavaşlatma, otopark düzenlemesi gibi düzenlemelerle tasarlanması gereklidir. AVC lerin sosyal canlılıklarını yitirmemeleri ve sürdürülebilirliklerini sağlayabilmeleri için kentlerin en önemli kamusal alanları olarak yaya trafiğinin odağında olmaları; kültürel ve sosyal etkileşimin sağlanması ve AVC lerde yer seçen esnafın da piyasada kalabilmesi gereklidir. Bu açılardan incelendiğinde, kimlikli kamusal alanlar yaratma olgusu ön plana çıkmaktadır (Çevik vd., 2008). Kimlik, kamusal alanların hem tarihi hem de kültürel sürekliliklerini ön plana çıkardığından, sosyal sürdürebilirlik için de çok önemli bir olgudur. Bu konuda, KTÜ ile Trabzon Belediyesi nin ortaklaşa çalıştığı Kunduracılar Sokağı nın yenilenmesi ve canlandırılması önemli bir örnektir (Çevik vd., 2008). Yenileme ve canlandırma çalışmalarının temel amacı, kentin imajının
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 33 iyileşmesi, mevcut binaların etkin olarak kullanılabilmesi, halkın toplum bilincinin gelişmesi, vergi tabanının genişletilmesi, yaşayanlara perakende ve servis imkânlarının sağlanması, işletmelerin yenilenen alana çekilmesi, sermayenin toplum içinde kalması, köhneleşmenin engellenmesi ve sürdürülebilirliğin sağlanmasıdır (Shields, 2001). Ayrıca, alışveriş caddeleri, insanların sokak festivalleri, panayırlar gibi aktiviteler de düzenleyebileceği, kamusal alanlardır. Bu caddeler önemli hizmet merkezleridir. Finansal kurumlar, postaneler, belediye binaları gibi kamu kurum binaları genellikle AVC lerde bulunmaktadır. Ekonomik sürdürülebilirlik açısından en önemli birimi ise yerel işletmelerdir. Böylece, AVC lerde özel bir alışveriş deneyimi yaşanması sağlanmaktadır (Pendola - Sheldon, 2001). Bir de arabadan bağımsız, konutlara yürüme mesafesinde olmaları bu merkezlerin daha kolay erişilebilir olmalarını sağlamaktadır. Literatürde ana cadde (main street) olarak da tanımlanan AVC lerin en önemli özellikleri bir ana cadde boyunca gelişmeleri ve bu merkezlerde daha çok zincir olmayan, yerel ticari işletmelerin yer seçmesidir. Southworth (2005), ana cadde yapısını, yürünebilir, az katlı binalardan oluşan ve zemin katlarında ticari birimlerin olduğu, kentsel çevre ile ilişkili, yaya trafiğinin yüksek olduğu, kontrol edilmeyen kamusal ve sosyal aktivitelerin gerçekleştiği bir yapıda tanımlamaktadır. Ona göre bu mekânlarda yaşam hissi bu aktivitelerle desteklenmektedir, insanların bu mekânların içine girmeleri sağlanmaktadır ve ana caddedeki bu yaşam hissinin, çevredeki yaşayanların ve bu mekânı kullananların, bir araya geldiklerinde sosyal sürdürülebilirlik kapsamında mahalleli ruhunu hissetmelerine neden olmaktadır. Geleneksel alışveriş caddelerinin yenilenmesi, çağdaş planlamanın bir aracı haline gelmiştir. Bugün pek çok kentte ana caddeler ya yenilenmektedir, ya da yeni marka ana caddeler oluşturularak, ekonomik sürdürülebilirlik sağlanmaya ve bir kent merkezi oluşturulmaya çalışılmaktadır. Aynı işletmelerin bir araya gelmesiyle oluşan mekânda gruplaşma ve çeşitlenme sürdürülebilirliğin bir parçasıdır (Ercoşkun - Özüduru, 2010). AVC lerdeki işletme çeşitliliği, demokrasinin varlığını, mekanın hissini ve aidiyet duygusunu güçlendirir; ayrıca AVC lerdeki ekonomik canlılığın ve tüketici seçeneklerindeki artışın da göstergesidir (Simms vd., 2005). Diğer taraftan 2007 yılından bu yana bazı AVC lerde ekolojik yenilemeler yapılmakta, geridönüşüme önem verilmekte, yeşil yapılar ve donatılar inşa edilmektedir. Enerji tasarrufuna dikkat edilerek bu konuda eğitimler verilmekte, yenileme için finans teşviki daha rahat bulunmaktadır (State of Illinois, 2007). Perakende birimlerinin desantrilizasyonu farklı ülkelerde farklı şekillerde kontrol edilmeye çalışılmıştır. Belçika, Batı Almanya, Hollanda ve Đskandinav ülkeleri bu konuda daha muhafazakâr davranarak, şehir çeperindeki perakende gelişimini sınırlarken, Fransa, Đspanya, Portekiz ile Đngiltere daha liberal bir
34 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 yaklaşımla şehir çeperlerindeki gelişimi desteklemişlerdir (Davies, 1995). Ancak, bu desteği yaparken kent merkezlerine ve AVC lere gelecek zararı da göz önünde tutarak, büyük mağazaların buralarda açılmasını sınırlamışlardır. Bu konuda en muhafazakâr olan ülkeler ise Đtalya, Đsveç ve Avusturya olmuş ve AVM gelişimini AVC lere verebileceği zarar nedeniyle tamamen yasaklamıştır. AVC lerin bu ülkelerde bu şekilde korunmasında sürdürülebilirlik açısından yerel esnaf ve ticaret odalarının etkisi oldukça fazladır. Dawson un (1980) da belirttiği gibi perakende politikaları tarım ve sanayi politikalarına göre oldukça kısıtlı olmakla birlikte, farklı ülkelerde, farklı zaman ve sosyal, politik, kültürel durumlarda farklı şekillerde ele alınmaktadır. Dünyadaki önemli alışveriş caddelerine örnekler şunlardır: New York ta 5. Cadde, Londra da Oxford, Tokyo da Ginza, Barselona da Las Ramblas, Atina da Ermou, Đstanbul da ise Đstiklal Caddesi ve Abdi Đpekçi Caddesi alışveriş caddelerine örneklerdir. YÖ TEM Öncelikle, 1/25000 ölçekli 2023 Başkent Ankara Nazım Đmar Planı nda MĐA sınırları içinde bulunan AVC lerden Atatürk ve Gazi Mustafa Kemal Bulvarları ile Mithatpaşa, Ziya Gökalp, Meşrutiyet, Sakarya, Đzmir, Necatibey, Tunalı Hilmi, Arjantin ve Anafartalar caddeleri araştırmanın örneklem alanı olarak seçilmiştir (Harita 1).
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 35 Harita 1. Anket Yapılan Caddelerin Konumu 15 Mayıs - 15 Haziran 2010 tarihleri arasında 30 sorudan oluşan anket, Alışveriş Caddeleri nde yer seçilerek, 209 esnafla yüz yüze görüşme yöntemi kullanılarak eğitimli anketörler aracılığı ile uygulanmıştır. Uygulamada, Ankara Ticaret Odası ndan 04 Mayıs 2010 tarihinde elde edilen bu caddelerdeki ticaret birimleri adresleri temel alınmıştır. Alınan bu veri tabanından her caddedeki ticaret birimi sayısı ve türü belirlenmiştir. Öncelikle, her türün (ör. i=1 ise ayakkabı ve malzemesi imalat ve satıcıları) toplam sayısı, t i, ve tüm veri tabanındaki türlerin sayısı, T, belirlenmiştir. Daha sonra P i =t i /T oranı ile türlerin toplam içindeki payı, P i, hesaplanmıştır. Aynı zamanda, her alışveriş caddesi, j, deki toplam tür sayısı, T j, de belirlenmiş ve her caddenin payı P j =T j /T oranı ile he-
36 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 saplanmıştır. Son olarak, (P i *P j ) formülünün toplam 209 anket ile çarpılmasıyla da her Caddede, ticaret türü ile ilgili olarak, esnafa yapılması gereken anket sayısı hesaplanmıştır. Bu kapsamda coğrafi yakınlık, topolojik özellikler ve müşteri kitlesindeki benzeşme gibi unsurlar dikkate alınarak Arjantin ile Tunalı Hilmi Caddeleri; G.M.K. Bulvarı ile Necatibey Caddesi; Meşrutiyet ile Ziya Gökalp Caddeleri; ve son olarak Đzmir, Sakarya ile Mithatpaşa Caddeleri aynı kategori içinde birleştirilmiştir. Tablo 1 de birleştirilmiş cadde gruplarına göre iş gruplarının dağılım gösterimi sunulmaktadır. Đşkolları açısından Anafartalar Caddesi nde altın-döviz, Atatürk Bulvarı nda ve diğer tüm caddelerde giyim, ayakkabı, kumaş ve çanta dükkânları ağırlıktadır. Caddelerde ikinci olarak teknoloji ürünleri-iletişim ve lokanta-kafe-pastane grupları yoğunluktadır. Bu ankette AVC'lerde yer seçmiş esnafın durumu, ekonomik açıdan hayatta kalabilirliği, dükkânın fiziksel özellikleri, sorunları, dükkânın çekiciliği, sosyal sürdürülebilirlik kapsamında müşteri-esnaf ilişkisi gibi özellikler, ayrıca dükkânın ekolojik özellikleri sorulmaktadır. Amaç, AVC'lerde yapılacak olası fiziksel düzenleme ve ekolojik yenilemenin niteliklerini talebe göre belirleyebilmektir. Bu nedenle esnafın durumu tespit edilip sorunları belirlenerek gelecek hakkındaki düşünceleri öğrenilmektedir. Sürdürülebilirlik kavramının sosyal boyutu kapsamında dükkân sahiplerinin örgütlenmesi, yapılacak fiziksel veya ekolojik yenilemede bir arada davranmaları, dolayısıyla AVC esnafı topluluğu-birliği oluşturulması, yerel yönetimle, STK larla ilişkiler konusunda sorular sorulmuştur. Bu noktada akademik açıdan öncü bir çalışmadır. Tablo 1. Cadde Gruplarına Göre Đş Gruplarının Dağılımı Cadde grubu iş grubu % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Genel Toplam Anafartalar 23,7 7,9 5,3 10,5 5,3 26,3 7,9 13,2 0,0 100,0 38 Atatürk Bulvarı 31,7 9,8 9,8 4,9 7,3 14,6 2,4 12,2 7,3 100,0 41 G.M.K.+ Necatibey 30,0 6,7 6,7 3,3 10,0 6,7 16,7 13,3 6,7 100,0 30 Đzmir+Sakarya+Mithatpaşa 27,8 11,1 11,1 11,1 2,8 0,0 5,6 11,1 19,4 100,0 36 Meşrutiyet+Ziya Gökalp 28,6 10,7 7,1 7,1 0,0 21,4 7,1 10,7 7,1 100,0 28 Tunalı Hilmi+Arjantin 22,2 8,3 8,3 11,1 13,9 16,7 5,6 5,6 8,3 100,0 36 Genel Toplam 27,3 9,1 8,1 8,1 6,7 14,4 7,2 11,0 8,1 100,0 209 1- Giyim/kumaş/ayakkabı/çanta 2- Teknoloji Ürünleri/iletişim 3- Lokanta/ pastane/cafe 4- Kitap/ kırtasiye/gösteri sanatları/fotoğraf 5- Mobilya/ beyaz eşya/ dekorasyon/ hırdavat 6- Altın/döviz 7- Market/ kasap/ manav/ aktar 8- Eczane/medikal/optik/ kozmetik/aksesuar/hediyelik 9- Seyahat acentesi.
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 37 ES AF KĐTLESĐ Đ ĐTELĐK VE AVC LER HAKKI DAKĐ GÖRÜŞLERĐ Anket yapılan işyerlerinin %5,3 ü iki AVC nin köşesinde konumlanmış olup, %50,2 si cadde üzerinde ön cephede, geri kalanı ise bir işhanı veya pasajın içinde yer almaktadır. Örneklem içindeki işyerlerinin %6,7 si henüz 1 yılını bile doldurmamış iken, %20,6 sı 20 yıl veya daha uzun süredir faaliyettedir. En sık rastlanan grup ise %30,1 lik oranla henüz 5 yılını doldurmamış işyerleridir. Đkinci en kalabalık grup ise %24,4 lük oranda 10-19 yıldır var olan işletmelerdir. Đşletme yaşlarının modlu bir dağılım göstermesi ve dağılımın görece yaşlı ve genç işyerlerinde yoğunlaşması bazı işyerlerinin 1-2 yıl içinde kapandığını, bazı işyerlerinin ise işletmecinin faal yaşam süresi boyunca devam ettiğini göstermektedir. Son 1 yıl içinde açılan işyerlerinin örneklem içinde hiç yer almadığı, buna karşın 20 yıldan daha eski işyerlerinin görece en yüksek orana (%28,9) ulaştığı cadde Anafartalar Caddesi dir. Diğer taraftan son 1 yıl içinde açılan dükkânların görece en yüksek orana ulaştığı, bir başka deyişle yüksek oranda rotasyon gözlenen cadde grupları %11,1 ile Đzmir-Sakarya-Mithatpaşa ve %10,0 ile G.M.K.- Necatibey Caddeleri dir. Đş grupları ayrımında işyeri yaşlarına bakıldığında ise 20 yıldan uzun süredir varlığını koruyan dükkânların en yüksek orana (%31,6) sahip olduğu sektörün Giyim/kumaş/ayakkabı/çanta olduğu görülmektedir. Teknoloji Ürünleri/iletişim sektöründe en sık rastlanan işyeri yaşı 5-9 yıl arasındadır (%42,1). Daha bir yılını bile doldurmamış dükkânların sektör içinde görece yüksek oranı ulaştığı sektörler ise Market/kasap/manav/aktar (%13,3) ve Eczane/medikal/optik/- kozmetik/aksesuar/hediyelik (%13,0) sektörleridir. Ankara nın merkezi AVC lerinde bulunan işyerlerinin %90,9 unun mikro işletme kategorisinde olduğu görülmektedir. Đşyeri sahibi dahil 2-4 kişinin çalıştığı dükkân oranı %58,9 ve 5-9 kişinin çalıştığı dükkân oranı %21,1 dir. Đşyerlerinin %17,9 u 20m 2 den az alana sahip küçük dükkânlardır. En sık (%54,1) rastlanan grup 20m 2 den fazla 50m 2 den az alana sahip dükkânlar olup, işyerlerinin %20,3 ü ise 50-90 m 2 aralığında yer almaktadır. 100m 2 den büyük işyerlerinin toplam oranı %16,4, 250m 2 yi aşanlar ise %9,2 dir. Görüşme yapılan işyerlerinin %87,5 i kiralanmıştır. Geri kalan işyerlerinde (%12,5) kendi mülkiyetlerinde faaliyet gösteren işyerlerinin yarısında (%48,1) ise bireysel mülkiyet söz konusu olmaktadır. Aylık kira tutarına göre işyerlerinin %18,7 u, aylık 250 ile 750 TL arasında kira ödemektedir. En sık rastlanan grup %26,5 oran ile 800-1.500 TL arasında aylık kira ödeyen işyerleri olup, dükkânların dörtte birlik bölümü ise 1.500-3.000 TL arasında kira ödemektedir. %18,7 lik bir kesim 3.500-9.500 TL bandında yer alırken, kira ödeyen dükkânların %11,0 i aylık 10.000 TL den fazla ödemektedir. Cadde grupları ay-
38 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 rımında metrekare başına ortalama kira değerlerine bakıldığında, metrekare başına görece en yüksek kira değerleri Đzmir-Sakarya-Mithatpaşa Cadde grubu ile Atatürk Bulvarı nda gözlenmektedir. Sayılan caddeler yoğun yaya trafiği olan caddelerdir. Göreli olarak en düşük metrekare kiraları ise G.M.K.-Necatibey Cadde grubunda gözlenmektedir. Anket kapsamında işyerlerinin en yoğun olduğu saatler de sorulmuş olup, yanıtlayanların yarısından fazlası (%52,6) öğle tatili saatlerinin (12:00-14:00) en yoğun saatler olduğunu belirtmiştir. Dükkânların %40,2 sinde ise görece yoğun saatler öğleden sonra saatleridir (14:00-18:00). Saat 20:00 den sonra yoğun olduğunu belirten işletmeci mevcut değildir. Görülmektedir ki Ankara nın AVC lerinde dükkânlar yoğun olarak öğle tatili saatlerinde, büyük olasılıkla çalışan nüfus tarafından, öğleden sonra ise büyük olasılıkla öğrenci, emekli, ev hanımı kitlesi tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır. Araştırmanın çarpıcı sonuçlarından bir tanesi görüşülen esnafın dörtte birinin (%24,9) işyerlerini kapatmayı ya da devretmeyi akıllarından geçiriyor olmalarıdır. Devir veya kapatma düşüncesinin dükkânın konumu ile de ilgili olduğunu belirtmek gerekir. Örneğin, köşe başında konumlanan dükkânlardaki esnafın sadece %18,2 si devir veya kapatmayı düşünürken, pasaj içi konumlu dükkânlarda bu oran %32,2 yi bulmaktadır. Anket yapılan kitle içinde dükkânını devretme ya da kapatma düşüncesi en yüksek oranda (%47,4) teknoloji ürünleri/iletişim dükkânlarında gözlenmekte eczane/optik/kozmeti/aksesuar/hediyelik grubunun %36,4 ü ise bu düşünceyi ifade etmektedir. Cadde grupları ayrımında devir ya da kapatma düşüncesine bakıldığında ise bu oranın en düşük olarak (%11,1) Đzmir-Sakarya-Mithatpaşa Cadde grubunda, en yüksek olarak (%34,6) ise Meşrutiyet-Ziya Gökalp Cadde grubunda tespit edildiği görülmektedir. Devir ya da kapatma düşüncesinin ana nedeni görüşülen kitle tarafından satışların yetersiz olması olarak beyan edilmiştir. Devir ya da kapatma düşüncesine sahip olup da bu düşüncesi için sebep belirtmiş olan esnafın %81,8 i bu görüşe kesinlikle katıldığını ifade etmektedir. Öte yandan AVM lerin olumsuz etkilerine kesinlikle katılanların oranı %54,5 ile kitlenin yarısını geçmektedir. Kendi dükkânlarının büyüklük ve altyapı gibi özelliklerinin yetersiz olduğu düşüncesine kesinlikle katılanların oranı ise sadece %13,6 da kalmaktadır. Đlginç olan bir bulgu ise dükkânını kapatmayı ya da devretmeyi düşünen esnafın önemli bir bölümünün (%61,4) başka bir işkoluna yönelmeyi istemediklerini beyan etmiş olmalarıdır. Esnafın %17,3 ü yeni bir konumu düşündüğünü belirtmiştir. Taşınma düşüncesinde olan kişiler, işlerin düşük olmasını temel neden olarak belirtmiştir (%75,0). Taşınmayı düşünen esnafın taşınmak istediği belirli bir konum yoktur. Cevap veren kitlenin yarısından fazlası (%52,8) bu konuda kararsızdır. Taşınmayı düşünenlerin %11,1 i AVM lere, %11,1 i ise işlek bir yere taşınmayı istemektedir.
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 39 Satışlardaki artış ve azalış oranları cadde grupları ayrımına göre de verilmiştir (Tablo 2). Anafartalar Caddesi ndeki esnafın dörtte üçünden fazlası (%76,3) satışlarda bir değişiklik olmadığını beyan ederken, Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde grubunda bu oran üçte birin altında (%32,4) kalmaktadır. Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde grubunda hiçbir esnaf satışların arttığını beyan etmez iken, üçte ikisinden fazlası (%67,6) satışların düştüğünü belirtmiştir. Tablo 2. Cadde Gruplarına Göre Son 1 Yıl Đçinde Satışlarda Meydana Gelen Değişiklik Cadde Grubu arttı %50+ Satışlardaki Değişim (%) arttı azaldı %5- %5- %45 değişmedi %45 azaldı %50+ Genel Toplam (%) ANAFARTALAR 0,0 2,6 76,3 10,5 10,5 100,0 38 ATATÜRK BULVARI 9,8 7,3 43,9 26,8 12,2 100,0 41 G.M.K.+NECATĐBEY 6,7 13,3 56,7 16,7 6,7 100,0 30 ĐZMĐR+SAKARYA+ MĐTHATPAŞA 2,9 5,7 68,6 17,1 5,7 100,0 35 MEŞRUTĐYET+ ZĐYA GÖKALP 0,0 0,0 64,3 21,4 14,3 100,0 28 TUNALI HĐLMĐ+ARJANTĐN 0,0 0,0 32,4 23,5 44,1 100,0 34 Genel Toplam 3,4 4,9 56,8 19,4 15,5 100,0 206 Tablo 3 te esnafın görüşüne göre müşterileri tarafından tercih edilme nedenleri çoklu seçenek biçiminde sunulmuştur. Görüşülen esnaf kitlesinin hemen hemen tümü kendilerini güvenilir ve aynı zamanda güler yüzlü olarak tanımlamaktadır. %92,8 i dükkânlarındaki ürün ve hizmetlerin çeşitliliğini vurgulamakta, %87,6 sı da ürün ve hizmetlerin kalitesinden ve fiyatlarının uygun olmasından söz etmektedir. Tablo 3. Esnafa Göre Müşterileri Tarafından Tercih Edilme edenleri (Çoklu) Sizce müşterileriniz sizi neden tercih ediyor? (çoklu) çoklu % Fiyatların uygun olması 87,6 Ürün ve hizmetler çeşitliliği 92,8 Ürün ve hizmetlerin kalitesi 89,5 Aranan ürün/hizmetin bir tek bu dükkânda bulunması 27,8 Dükkânın atmosferinin çekiciliği 55,0 Güvenilirlik 99,5 Güler yüzlülük 99,0 Köklü marka/ işyeri 0,5 209 Esnafa göre müşteri tercih nedenleri, cadde grupları ayrımına göre incelendiğinde, Anafartalar Caddesi nin özellikle fiyat avantajını ön plana çıkardığı görülmektedir. Burada görüşülen esnafın tümü fiyatların uygun olması nedeniyle müşteri çektiklerini belirtmektedir. Ürün ve hizmet çeşitliliğinde ise Tunalı
40 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 Hilmi-Arjantin Cadde grubu en yüksek beyan yüzdesine (%89,5) sahiptir. Anafartalar Caddesi nde aynı zamanda uzmanlaşmanın etkileri de görülmekte, görüşülen cadde esnafının %52,6 sı aranan hizmetin sadece kendi dükkânlarında bulunması nedeniyle müşteri çektiklerini belirtmektedir. Öte yandan, yine Anafartalar Caddesi esnafının göreli olarak en yüksek oranda (%73,7) dükkânlarının atmosferinin müşteri çekmede önemli bir etken olduğunu düşünmeleri önemli bir bulgudur. Esnaf beyanına göre müşteri tercih nedenleri, iş grupları ayrımında incelendiğinde ise dükkânın atmosferinin çekiciliğinin en yüksek oranda (%76,7) altın/döviz sektöründe, bu oranın en düşük olduğu (%29,4) sektörün ise seyahat acenteleri olduğu gözlenmektedir. Fiyatların uygunluğunu bir tercih nedeni olarak belirten esnafın en yüksek oranda bulunduğu sektör kitap/kırtasiye/gösteri sanatları/fotoğraf grubudur. Esnafın işyerinin konumu hakkındaki öznel algısı incelendiğinde; görüşülen esnafın %79,4 ü dükkânlarının araç trafiğinin yüksek olduğu bir yerde olmasını olumlu bir özellik olarak görürken, yaya trafiğinin yüksek olduğu bir yerde bulunmayı bir avantaj olarak görenler %69,4 tür. Oysa yaya trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde, örneğin önemli bir bölümü yaya bölgesi olan Đzmir-Sakarya- Mithatpaşa Cadde grubunda veya çok geniş yaya kaldırımlarına sahip olan Atatürk Bulvarı nda hem metrekare başına kira oranı daha yüksektir, -bu mekânlar daha değerlidir-, hem de yaya bölgelerinde esnaf memnuniyeti - dükkânı kapatma veya devretme niyeti diğer AVC lere göre daha düşüktür- daha yüksektir. Buna rağmen esnafın araç trafiğinin yüksek olduğu konumda bulunmak istemesi, kendi öznel algılarının nesnel gerçeklerde ve müşteri tercihleri ile uyumsuz olduğuna işaret etmektedir. Öte yandan esnafın hiç de azımsanmayacak bir bölümü (%56,9) de yaya bölgesinde bulunmanın avantajlı olduğunu beyan etmektedir. Yine %90,4 ü bulundukları konuma toplu taşım araçları ile erişim olanaklarının olmasını dükkânları için bir artı olarak kabul etmektedir. Yeşil alanlarla iç içe olmak ise çoğunluk tarafından bir avantaj olarak sayılmamıştır. Esnafın işyerinin konumu hakkındaki öznel algısı incelendiğinde; Atatürk Bulvarı ile Đzmir-Sakarya-Mithatpaşa Cadde grubundaki esnafın önemli bir bölümü yaya trafiğinin yüksek olduğu bir bölgede bulunmayı avantaj olarak kabul ederken, yine bu iki cadde grubundaki yanıtlayanların %80,0 inden fazlası yaya bölgesinde olmayı da olumlu bir özellik olarak görmektedir. Buna karşın kolaylıkla mal indirme ve bindirme açısından Đzmir-Sakarya-Mithatpaşa grubu kendisini avantajlı görmemektedir. G.M.K.-Necatibey, Meşrutiyet-Ziya Gökalp ve Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde gruplarındaki esnaf ise %90,4 ü araç trafiğinin yüksek olduğu bir konumda bulunmayı avantaj olarak kabul etmektedir. Dükkânların konumlarının olumsuz özellikleri sorulduğunda ise esnafın %80,9 u yeşil alanların eksikliğinden söz etmektedir. Toplam kitlenin dörtte üç-
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 41 lük kesimi otopark sorununu ve caddedeki gürültüyü de olumsuzluklar arasında saymaktadır. Otopark sorununu en yüksek yüzdelerle ifade eden esnafın bulunduğu cadde grubu beklentilerin aksine yaya bölgesi içeren caddeler değil, göreli olarak geniş araç şeritlerine, yoğun trafiğe ve dar kaldırımlara sahip Meşrutiyet- Ziya Gökalp Cadde grubudur. Bu gruptaki esnafın %92,9 u otopark sorununu bir dezavantaj olarak ifade etmiştir. Buna karşın çoğunlukla yaya bölgeleri içeren Đzmir-Sakarya-Mithatpaşa Cadde grubunda ise bu oran %77,8 de kalmaktadır. Otopark sorunu en az olduğu (%52,8) belirtilen cadde grubu ise Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde grubudur. Otopark sorununun bu orandan daha düşük olmaması genel olarak AVC ler için otopark sayısının azlığının bir sorun olduğunun göstergesidir. Gürültülü bir konumda olmayı görece yüksek oranlarla bir olumsuzluk olarak belirten esnaf ise Meşrutiyet-Ziya Gökalp Cadde grubu (%89,3) ile Anafartalar Caddesi nde (%86,8) bulunmaktadır. Taşıt trafiğinin dolaşımı engellediğini düşünen esnafın görece en yüksek (%78,6) orana ulaştığı cadde, aynı zamanda otopark sorunundan da yakınmaların görüldüğü Meşrutiyet-Ziya Gökalp Cadde grubudur. Bakımsız bir çevrede bulunmaktan yakınan esnafın en az oranda (%5,6) temsil edildiği caddeler Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde grubudur ve bu iki cadde bu açıdan diğer mekânlardan ayrılmaktadır. Dükkânlarda satılan ürünlerin kaynakları incelendiğinde; yerel esnafın sadece %2,9 ü ürünlerini kendisi imal etmekte, %52,6 sı ise ürünlerini Ankara ili içinden temin etmektedir. %44,5 lik bir kesim ürünlerini Đstanbul dan getirmekte, %9,6 sı ise ürünlerini yurtdışından getirmektedir. Düşük oranlarda olsa da öz imalatın hiç değilse mevcut olduğu istisnaî iki sektör giyim ile kuyumculuk grubudur. Gıda grubundaki (market-bakkal) tüm esnaflar diğer kaynakların yanı sıra Ankara içinden de alım yapmaktadır. Ankara kaynaklarını en düşük oranda kullanan sektör ise kuyumculuk ile medikal-kozmetik-aksesuar gruplarıdır. Yurtdışı kaynaklı ürünlerin ise görece en ağırlıkta oldukları sektör ilaç ve kozmetik ürünlerinin satıldığı medikal-kozmetik-aksesuar grubudur. Ekolojik Özellikler Görüşme yapılan esnafın ulaşım gideri 30-1.500 TL arasında değişirken, ortalama gider 254 TL, ortanca gider ise 200 TL olarak tespit edilmiştir. Bir başka deyişle görüşülen esnafın yarısı 200 TL nin altında, diğer yarısı ise 200 TL ve üzerinde aylık ulaşım harcaması yapmaktadır. Esnafın aylık ulaşım masrafına incelendiğinde, herhangi bir ulaşım masrafı olmayan esnaf sadece %4,8 lik bir orana sahipken, esnafın %10,5 i 100 TL nin altında bir aylık ulaşım masrafı beyan etmektedir. En sık rastlanan grup %32,4 lük oran ile aylık ulaşım harcaması 100-150 TL arasında yer alanlardır. Esnafın %24,3 ü de 160-250 TL aralığında ulaşım harcaması yapmakta, aylık ulaşım harcaması 500 TL nin üzerinde olanlar ise %11,4 oranındadır. Aylık elektrik gideri 23-5.000 TL arasında değişirken, ortalama gider 392 TL, ortanca harcama ise 200 TL dir. Bir başka de-
42 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 yişle görüşülen esnafın yarısı 200 TL nin altında, diğer yarısı ise 200 TL ve üzeri değerinde aylık elektrik tüketmektedir. Dükkânların %18,0 i organik ürünler de sattığını beyan etmiş, yarısından biraz fazlası (%50,5) ise müşterilerine geri dönüşümlü poşet sunduklarını belirtmiştir. Ambalaj atıklarını geri dönüşüm amacıyla ayıran işyerlerinin oranı sadece %3,0, mutfak atıklarını (özellikle atık yağ) aynı amaçla ayırıp değerlendiren işyerlerinin oranı ise sadece %0,5 olarak tespit edilmiştir. Tablo 4 te işyerlerinde var olan çeşitli nesnelerin ve özelliklerin oranları verilmektedir. Dükkânların %88,0 inde klima, %86,1 inde ise elektrikli ısıtıcı bulunmaktadır. Buna karşılık dükkânların sadece %58,4 ünde çift cam, %43,1 inde A sınıfı beyaz eşya, %27,3 ünde ise güneş kolektörü mevcuttur. Bir başka deyişle, işyerlerinin %86,1 i mekânı ısıtmak veya soğutmak amacıyla enerji harcayan bir cihaza sahipken, yaratılan sıcağı veya soğuğu korumaya ya da tasarruflu kullanmaya yarayan cihaz veya düzenekler çok daha düşük oranlarda kullanılmaktadır. Öte yandan işyerlerinin %70,8 inde enerji tasarruflu aydınlatma ampullerinin bulunması önemli bir bulgudur. Tablo 4. Đşyerinde Var Olan Eşya ve Özellikler Dükkânda Aşağıdakilerden Hangileri Var? (Çoklu) Çoklu % Klima 88,0 Elektrikli Isıtıcı 86,1 Plastik Masa-Sandalye 36,4 Çift Cam 58,4 Vasistas 30,1 Tente 49,3 Kepenk-Panjur 72,7 A Sınıfı Beyaz Eşya 43,1 LED Veya Enerji Tasarruflu Aydınlatma 70,8 Güneş Kollektörü 27,3 Doğal Bitkilendirme (Saksı Çiçekleri, Meyve Yetiştirme Vb.) 12,4 Kumaş Peçete 32,5 Binada-Cephede Yalıtım 44,0 209 Gelecek Hakkındaki Düşünceler Esnafın büyük çoğunluğu, dükkânlarının önünün yaya bölgesine dönüştürülmesi durumunda satışların artacağını düşünmektedir. Tablo 5 te esnafın görüşüne göre dükkânların çevreye uyumunun iyileştirilmesi açısından yapılması gerekenler 3 madde halinde sorgulanmaktadır. Đlgili işletmeye benzer diğer dükkânlarla bir sokakta bulunma görüşüne katılan esnafın görece yüksek oranlara ulaştığı cadde grupları Ankara nın görece güneyi ile kuzeyindeki daha yüksek gelir gruplarına yakın bulunan ve diğer caddelere göre daha lokal karakterde olan Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde grubu ile Anafartalar Caddesi dir. Aynı türde
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 43 dükkânlarla bir arada bulunmaya en düşük oranlarda (%33,3) önem veren esnaf ise görece daha kozmopolit bir müşteri kitlesine sahip olan Đzmir-Sakarya- Mithatpaşa Cadde grubu ile müşterileri içinde yoğun bir öğrenci kitlesine sahip olan Meşrutiyet-Ziya Gökalp Cadde grubudur. Đşyerinin cephesinde, girişinde, eşik, vitrin vb. yerlerde düzenlemeler yapma görüşüne katılan esnafın %60,5, %56,1 ve %52,8 ile yüksek oranlarda temsil edildiği caddeler ise Anafartalar Caddesi, Atatürk Bulvarı ile Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde grubudur. Son olarak işyerinin iç düzenini tadil ederek düzenleme görüşüne katılan esnafın yine en yüksek oranda (%73,7) bulunduğu cadde Anafartalar Caddesi olup, bu görüşe en düşük oranda (%27,8) katılan esnafın olduğu mekânsal grup Đzmir-Sakarya- Mithatpaşa Caddeleri dir. Tablo 5. Esnafa Göre Dükkânın Çevreye Uyumunu Đyileştirmek Đçin Yapılması Gerekenler Đşletmeye Benzer Diğer Dükkânlarla Bir Sokakta Bulunmak Katılıyorum Kısmen Katılıyorum Katılmıyorum Genel Toplam ANAFARTALAR 78,9 18,4 2,6 100,0 38 ATATÜRK BULVARI 63,4 22,0 14,6 100,0 41 G.M.K.+NECATĐBEY 43,3 50,0 6,7 100,0 30 ĐZMĐR+SAKARYA+ MĐTHATPAŞA 36,1 30,6 33,3 100,0 36 MEŞRUTĐYET+ ZĐYA GÖKALP 39,3 32,1 28,6 100,0 28 TUNALI HĐLMĐ+ ARJANTĐN 83,3 16,7 0,0 100,0 36 Genel Toplam 58,9 27,3 13,9 100,0 209 Đşletmenin Cephesinde, Girişinde, Eşik, Vitrin vb. Yerlerde Düzenlemeler Yapmak ANAFARTALAR 60,5 36,8 2,6 100,0 38 ATATÜRK BULVARI 56,1 31,7 12,2 100,0 41 G.M.K.+NECATĐBEY 36,7 53,3 10,0 100,0 30 ĐZMĐR+SAKARYA+MĐTHATPAŞA 27,8 63,9 8,3 100,0 36 MEŞRUTĐYET+ZĐYA GÖKALP 32,1 50,0 17,9 100,0 28 TUNALI HĐLMĐ+ARJANTĐN 52,8 47,2 0,0 100,0 36 Genel Toplam 45,5 46,4 8,1 100,0 209
44 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 Đşletmenin Đç Düzenini Tamamen Tadil Ederek Düzenlemek ANAFARTALAR 73,7 21,1 5,3 100,0 38 ATATÜRK BULVARI 51,2 24,4 24,4 100,0 41 G.M.K.+NECATĐBEY 56,7 33,3 10,0 100,0 30 ĐZMĐR+ SAKARYA+MĐTHATPAŞA 44,4 27,8 27,8 100,0 36 MEŞRUTĐYET+ZĐYA GÖKALP 42,9 39,3 17,9 100,0 28 TUNALI HĐLMĐ+ARJANTĐN 41,7 58,3 0,0 100,0 36 Genel Toplam 52,2 33,5 14,4 100,0 209 Tablo 6 da esnafın konumlandığı AVC'nin daha çok kullanılması için yapılması gerekenler hakkındaki görüşleri gösterilmektedir. Esnafın görece en yüksek oranda kesinlikle katıldığı husus %70,8 oran ile otopark sorununun çözülmesidir. Bunu %62,7 ile AVM ler ile ilgili kısıtlayıcı yasal düzenlemeler yapılması isteği takip etmektedir. Esnafın %53,6 sı ise AVC lerde yer seçenlere vergi indiriminin yapılmasına kesinlikle katılmaktadır. Öte yandan bulundukları caddenin yaya bölgesine çevrilmesine kesinlikle katılan esnafın oranı dörtte birin altında (%23,4) kalmaktadır. Bu fikre katılmayanların oranı ise %34,4 ile bütün önermeler içindeki en yüksek orandır. Bu durum ilginç bir çelişkiyi işaret etmektedir. Bir yandan esnafın büyük çoğunluğu bulundukları caddenin yaya bölgesine çevrilmesi durumunda müşteri sayısının çoğalacağını düşünmekte, öte yandan belki de mal yükleme veya kendi aracını dükkânın önüne rahat park edebilme gibi nedenlerle bulunduğu caddenin yaya bölgesine çevrilmesi fikrine sıcak bakmamaktadır. Tablo 6. Esnafın Konumlandığı AVC'nin Daha Çok Kullanılmasına Yönelik Yapılması Gerekenler Hakkındaki Görüşleri Đşletmenizin yer aldığı bu Alışveriş Caddesi'nin daha çok kullanılması için sizce ne yapılması gerekir? 1. Kesinlikle Katılıyorum (%) 2. Katılıyorum (%) 3. Kısmen Katılıyorum (%) 4. Katılmıyorum (%) Genel Toplam AVM'lerle ilgili kısıtlayıcı bir takım yasal düzenlemeler getirilmesi 62,7% 31,6% 0,5% 5,3% 100,0% 209 Burada yer seçen esnafa vergi indirimi/kredi sağlanması 53,6% 42,1% 2,9% 1,4% 100,0% 209 Trafik yoğunluğunun azaltılması 38,8% 29,2% 16,3% 15,8% 100,0% 209 Kaldırımların genişletilmesi, yeniden tasarlanması 26,3% 37,3% 21,5% 14,8% 100,0% 209 Otopark sorununun çözülmesi 70,8% 22,5% 4,8% 1,9% 100,0% 209 Bu caddenin yaya bölgesine çevrilmesi 23,4% 29,7% 12,4% 34,4% 100,0% 209 Ticari birimlerin çeşitliliğinin arttırılması 21,5% 34,9% 35,4% 8,1% 100,0% 209 Daha çok yeşil alan yaratılması 23,9% 54,1% 17,2% 4,8% 100,0% 209 Güvenliğin arttırılması 27,3% 31,1% 28,2% 13,4% 100,0% 209 Yeme/Đçme birimlerinin kalitesinin arttırılması 25,4% 35,9% 34,9% 3,8% 100,0% 209 Daha çok sokak mobilyası olması 17,3% 22,1% 54,3% 6,3% 100,0% 208
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 45 Görüşülen esnaf kitlesinin %37,3 ü işletmesini etkinleştirmek amacı ile bir eğitim programına veya seminere katılabileceğini belirtmiştir. Herhangi bir seminer veya eğitim programına katılmak istemeyen kitlenin %55,7 si böyle bir eğitimi gereksiz/faydasız bulduğunu beyan etmiştir. Bu konuda en yüksek oranda istekli olan esnafın bulunduğu iş grubu %52,9 ile lokanta-pastane grubu olup, arkasından %50,0 ile mobilya- beyaz eşya-dekorasyon grubu gelmektedir. Giyim, teknoloji ve kitap-kırtasiye-sanat gruplarında da eğitim almaya istekli esnafın oranı %41,2 dir. Buna karşın medikal-kozmetik-aksesuar grubunda eğitim almaya istekli kitle sadece %21,7 oranında ölçülmekte, kuyumcular ile seyahat acenteleri arasında da dörtte birin altında (%23,3) kalmaktadır. SO UÇ Bu araştırmada, Ankara daki AVC'lerdeki esnafın durumu, sürdürülebilirlik kavramının ekonomik boyutu kapsamında esnafın piyasada kalabilme potansiyeli, dükkânın fiziksel özellikleri, sorunları, çekiciliği, sosyal boyutu kapsamında müşteri-esnaf ilişkisi, ekolojik boyutu kapsamında da ulaşım ve altyapı giderleri ile esnafın kullandığı çevre dostu eşya ve özellikleri tespit edilmiştir. Ekonomik sürdürülebilirlik açısından esnafın durumunu ortaya koymak amacıyla işyerinin konumu, açılış tarihi, işkolu, çalışan kişi sayısı, büyüklüğü, mülkiyeti, kira değerleri incelenmiş, caddeler arasındaki benzerlik ve farklılıklar karşılaştırılmıştır. Açılış tarihlerine göre, AVC lerdeki esnafın ekonomik varlıklarını ortalama beş yıl gösterdikleri sonucuna varılabilir. En eski işletmelerin çoğunlukla Anafartalar Caddesi nde bulunması, sunulan mal ve hizmetlere, özellikle Giyim/kumaş/ayakkabı/çanta satan bu işletmelerin varlığını sürdürmesini sağlayacak talebin sürekli mevcut olduğuna işaret etmektedir. Anket bulgularına göre, özellikle buradaki esnaf satışlarının değişmediğini belirtmektedir. Rotasyonun en çok olduğu market/kasap/manav/aktar ve eczane/medikal/optik/- kozmetik/aksesuar/hediyelik sektörlerinde ise talebin sürekli olmadığı anlaşılmaktadır. Ürün ve hizmet çeşitliliği, uzmanlaşma, dükkânın atmosferinin çekiciliği, fiyatların uygunluğu incelendiğinde esnafın büyük çoğunluğunun piyasada kalması sundukları ürün ve hizmetlerin çeşitliliği nedeniyle olduğunu vurgulamaktadır. Tunalı Hilmi-Arjantin Cadde grubu en yüksek beyan yüzdesine sahiptir. Ayrıca, Anafartalar Caddesi nde aynı zamanda uzmanlaşmanın etkileri de görülmekte, görüşülen cadde esnafının yarısından çoğu aranan hizmetin sadece kendi dükkânlarında bulunması nedeniyle müşteri çektiklerini belirtmektedir. Fiyatların uygunluğu da, AVC lerin önemli özelliği olarak ön plana çıkmaktadır. Özellikle Anafartalar Caddesi nde fiyat avantajının ön plana çıktığı görülmektedir.
46 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 Ayrıca, belli başlı işkolları AVC lere göre kümelenmektedir. Bu durum, yerel esnafın müşteriye almak istedikleri mal ve hizmetlerin çeşit, fiyat ve kalite karşılaştırma imkânı vererek, ekonomik bir ağırlık oluşturduğunu, böylece varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. AVC lerde sunulan bu çeşitlilik kullanıcıların tercihine yön vermekte önemli bir özelliktir. Đşletmelerde çalışan kişi sayısı ve büyüklüğü incelendiğinde, yerel esnafın genellikle 2-4 kişi çalıştırdığı ve 20-50 m 2 büyüklüğünde olduğu anlaşılmaktadır. Đşletmelerin küçüklüğü AVC lerdeki çeşitlilik, yoğunluğu desteklemektedir. Bu nedenle de kimlikli alanlar oluşmasına neden olmaktadır. AVC lerdeki dükkânların önemli bir kısmı kiralanmıştır. Bu durum, AVC lerde esas olarak başka bir kesimin daha söz sahibi olduğunu ortaya koymaktadır. Bu dükkânların sahipleri, AVM ler gibi organize olamadıklarından, örneğin kiracı seçiminde sektörel dağılımı ve marka yönetimini göz önünde bulunduran AVM yöneticileri gibi davranamadıklarından, AVC lerdeki yerel esnafın ekonomik varlığına zarar verebilmektedir. Bu nedenledir ki, ABD ya da Đngiltere de olduğu gibi ortak bir yönetim organizasyonu kurularak daha etkin bir yönetim şemasının önerilmesi yerel esnafın ekonomik varlığını destekleyecektir. Kira değerlerinin özellikle yaya bölgelerinde fazla olması ise, yerel yönetimlerin yayalaştırmaya karşı olan yaklaşımlarını olumlu yönde etkilemelidir. Sosyal sürdürülebilirlik kapsamında işletmelerin açılış tarihleri, dükkân sahiplerinin örgütlenmesi, fiziksel veya ekolojik yenileme yapılması durumunda bir arada davranabilmeleri, diğer bir deyişle AVC esnafı birliği oluşturma potansiyelleri ile eğitime talepleri olup, olmadığı ve müşterilerin tercih nedenleri hakkında sorular sorulmuştur. Esnafın eskiliği, AVC lere sahip çıkılmasını desteklediğinden önemli bir konudur. Buna göre, işletmelerin en eski olduğu cadde Anafartalar Caddesi olup, esnafın da bu caddeye en çok sahip çıktığı yargısına varılabilir. Öte yandan, G.M.K.-Necatibey ile Đzmir-Sakarya-Mithatpaşa Caddeleri nde ise aksine, sıklıkla yeni işletmelerin açıldığı, bu nedenle de benimsenme oranının daha düşük olduğu söylenebilir. Bu bulguya göre, dükkân sahiplerinin örgütlenmesinin de Anafartalar Caddesi nde daha kolay olabileceği, diğer caddelerde daha zor olabileceği düşünülebilir. Ancak görüşülen kitlenin işletmesini geliştirmek amacıyla verilebilecek eğitim programlarına katılım konusunda olumlu görüşleri olmadığı anlaşılmaktadır. Oysa, verilecek özel eğitimler esnafın işletme kalitesini arttırıp, piyasadaki rekabet güçlerini arttırabilir. Bu hedefle, istekli lokanta-pastane grubu ile eğitimlere başlanıp, diğer sektörlere yaygınlaştırılabilir. Yerel yönetim ve sivil toplum kuruluşlarıyla ilişkilerin özellikle bu konuda arttırılması gereklidir. AVC lerin tercih edilmesinde, müşteri sadakati oldukça ön plana çıkmaktadır. Esnaf, kendisinin güvenilir ve güler yüzlü olma özellikleriyle müşterinin sadakatini sağladığına inanmaktadır. Müşteri tercihindeki bir diğer neden ise dükkânın atmosferinin çekiciliğidir. Bu oranın en yüksek olduğu sektör kuyumculuk, en düşük olduğu ise sağlık ürün ve hiz-
Yerel Esnaf ve Sürdürülebilirlik: Ankara daki Alışveriş Caddeleri 47 metleri satan işletme grubudur. Fiyatların uygunluğu bir tercih nedeni olarak belirten esnafın en yüksek oranda bulunduğu sektör kitap-kırtasiye grubudur. Malların yerelliği, esnafın elektrik, ulaşım harcamaları, organik ürün satışı, geri dönüşümlü poşet kullanımı gibi özellikler AVC lerde ekolojik sürdürülebilirlik için çevreci değerleri saptamaya yaramıştır. Aydınlatma, beyaz eşya tercihi ve mimari çözümlerdeki tedbirler bu özellikleri desteklemektedir. Düşük oranlarda olsa da yerel imalatın olduğu iki sektör giyim grubu ile kuyumculuk grubudur. Bu noktada yerel üretim, yereli teşvik ve kendi kendine yeterlilik ekolojik sürdürülebilirliğin ilkelerindendir ve ekolojik ayak izini azaltmanın yollarındandır. Gıda grubundaki esnaf diğer kaynakların yanı sıra Ankara içinden de alım yapmaktadır. Bu durum, özellikle gıda ürünlerin taşınmasında çevreye verilen zararın diğer ürünlerden daha az olduğunu göstermektedir. Đthal mal getiren sektör ise kuyumculuk ile medikal-kozmetik-aksesuar gruplarıdır. Enerji tasarrufu ve ekolojik ayak izini azaltma konusunda esnafın aylık ulaşım ve elektrik harcaması fazla değildir ancak esnafın %11,6 sının aylık elektrik harcaması ile 1.000 TL yi geçmektedir. Yerel esnaf henüz ekolojik ayak izini azaltma konusunda bilinçli uygulamalar yapmamaktadır. Organik ürün satışı, geri dönüşümlü poşet kullanılması, alternatif enerji kaynaklarının kullanımı gibi uygulamalar çok azdır. En çok esnafın ısı yalıtımı ve elektrik tüketimi konusunda bilinçli davrandığı söylenebilir. Ayrıca esnafla yapılan anket sonucunda sürdürülebilirlik açısından otopark, yeşil alan, yayalaştırma gibi sorularda esnaf dükkânının önünün yaya bölgesi olsa satışlarının artacağına %91,4 oranında inanmaktadır. %70,8 oranında otopark sorunun çözülmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bulvarlarda kaldırımların genişletilmesi veya yeniden tasarlanması konusunda hemfikirdir. Yarısından çoğu trafik yoğunluğunun azaltılmasını istemektedir, daha çok yeşil alan düzenlemesi ve kent mobilyası istemektedir. Buradan yola çıkılarak AVC lerde yaya öncelikli yeniden canlandırma projeleri ve ekolojik yenilemeler gereklidir. Yapılacak herhangi bir yeniden canlandırma projesinde örgütsel olarak esnafla birlikte hareket etmek, o caddenin çekiciliğini arttırmak ve devamlılığını sağlamak için esnafın, dükkânının, özelliklerinin tespiti ve esnafın düşüncelerini araştırmak temeldir. Kurumlarda güncel ve mekansal bir ticari envanter olmaması, AVC lerin geleceğe yönelik doğru kentsel politikaların oluşturulmasında da sıkıntı yaratmaktadır. Bu çalışma esnafın belli özelliklerini sunarak bu açıklığı kapatmaktadır. Belediyelerin, esnaf birliklerinin, üniversitelerin ve diğer STK ların işbirliği içinde bu önerileri dikkate alarak Ankara kent merkezini ve AVC leri yeniden canlandırma çalışması yapmaları gerekmektedir.
48 Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3) Temmuz 2012 TEŞEKKÜR Bu makale TÜBĐTAK 109K325 nolu Alışveriş Mekânlarındaki Sosyal Sürdürülebilirliğe Etkisi: Ankara Örneği isimli proje kapsamında yapılan çalışmalardan oluşturulmuştur. KAY AKÇA Çevik, Sonay - Vural Serbülent - Tavşan Filiz - Aşık Özgür (2008), An Example to Renovation-Revitalization Works in Historical City Centres: Kunduracılar Street/Trabzon-Turkey, Building and Environment, Vol. 43, s. 950-62. Davies, Ross L. (1995), Retail Planning Policies in Western Europe, Routledge, New York. Dawson, John A. (Ed.), (1980), Retail Geography, John Wiley & Sons Inc., New York. Ercoşkun, Özge Y. - Özüduru, Burcu (2010) The Relation Between Retail Activity Transformation and Social Sustainability: A Case Study of Bahçelievler 7th Street, Ankara/ Turkey, 14th Int. Planning History Society Conference Book, Đstanbul, s. 599-609. Leo, Pierre Y. - Phillipe, Jean (2002), Retail Centres: Location and Consumer s Satisfaction, The Service Industries Journal, Vol. 22, No: 1, s. 122-46. Ogden, James R. - Ogden, Denise T. (2004), Retailing: Integrated Retail Management, South-Western College Publications, Chula Vista. Pendola, Rocco - Sheldon Gen (2008), Does Main Street Promote Sense of Community? A Comparison of San Francisco Neighborhoods, Environment and Behavior, Vol. 40, s. 545-74. Shields, Martin (2001), A Manual for Small Downtowns, The Pennsylvania State University, Center for Rural Pennsylvania. Simms, Andrew, Kjell, Petra - Potts, Ruth (2005), Clone Town Britain, New Economics Foundation Publications, London. Southworth, Michael (2005), Reinventing Main Street: From Mall to Townscape Mall, Journal of Urban Design, Vol. 10, No: 2, s. 151-70. State of Illinois (2007), A Guide to Green Main Streets: Illinois Main Street, 2nd Edition, State of Illinois, Chicago. Teller, Christoph (2008), Shopping Streets versus Shopping Malls - Determinants of Agglomeration Format Attractiveness from Consumers Point of View, The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, Vol. 18, No: 4, s. 381-403.