T.M.M.O.B. GEMİ MÜHENDİSLERİ ODASI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOMİSYONU TERSANELER İÇİN YENİ BİR İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ POLİTİKASI Kısım 1 PASAPORT UYGULAMASI KASIM 2012
PASAPORT NEDİR? Pasaport; tüm tersane çalışanlarının kayıtlarının bir merkezden kayıt ve takibinin yapılmasını amaçlayan bir yeni bir İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) yaklaşımıdır. Pasaport uygulaması ilk olarak Gemi Mühendisleri Odası İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonunun 5 Mayıs 2012 tarihinde düzenlemiş olduğu Tersanelerde iş güvenliği ve gemi mühendislerinin rolü konulu panelde, Sayın Mustafa Sıkıcı Beyin yapmış olduğu Sorumluluk Paylaşımı sunumu ile gündeme gelmiştir. Daha sonra, yapılan sunum temel alınarak konu kapsam olarak genişletilmiş ve son halini almıştır. Pasaport sisteminin uygulamaya geçmesi için yasal bir engel yoktur, sadece irade gereklidir. AMAÇ Burada önerilen sistemin amacı, işçi ölümlerinin mutlak suretle önlenmesi ve oluşan kazaların minimize edilmesidir. Bu amaca ulaşmak için uygulanacak yöntem ise; tüm tersanelerin tek bir bölge olarak ele alınması, iş güvenliği ve iş sağlığı konularının tek bir merkezden koordine ve kontrol edilmesinin sağlanması ve oluşturulacak eğitim programları ile tersaneler bölgesi çalışanlarının iş sağlığı ve iş güvenliği kültürü kazanmalarının sağlanmasıdır. Sektörümüzün çalışma koşullarının farklılıklarına ve risklerine, tüm sektör çalışanlarının sürekli dikkatini çekerek, konunun sürekli olarak gündemde tutulmasının sağlanmasıdır.
MEVCUT SİSTEMDEKİ SORUNLAR Mevcut sistemin temel sorunlarında bazıları aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır. Tersane İşçilerinin Eğitim Durumları Tersanelerde çalışan işçilerin genel olarak uygulama becereleri yüksek ancak temel eğitim düzeyleri düşüktür. Bunun yanında çalışma şartları pekçok sektöre göre daha ağırdır. Düşük eğitim seviyesi yapılan İSG eğitimlerinin etkisini azaltmaktadır. Buna birde insanımızın ben yaptım oldu, bize birşey olmaz mantığı eklendiğinde İSG kültürünün yerleşmesi için normalden çok daha fazla eğitim ve emek harcanması gerekeceği anlamına gelmektedir. İşçi Devinimi Mevcut alt işverenlik yapısı sebebiyle personel devinimi fazladır. Bu devinim fazlalığı iş sağlığı ve güvenliği kültürünün yerleşmesinin önündeki en önemli engeldir. Lakin alt işverenlik sistemi ülkemizde olduğu gibi gemi inşa konusunda bizden daha ileri olan uzak doğu ülkelerinde de kullanılmaktadır. Diğer pekçok incelemeden farklı olarak bu sistem mevcut alt işverenlik sistemine alternatif geliştirme yerine mevcut sistemin işçi bazında iyileştirilmesini amaçlamaktadır.
Tersanelerde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sağlanamayacağına Olan İnanç Bugün hangi kademede tersane çalışanı ile görüşseniz, tersanelerdeki İSG sorunlarının çözümüne dair karamsar bir tablo çizmektedir. Olumsuzluklar, maddi sorunlar ve hatalı olmasına rağmen alışkanlık haline gelmiş uygulamalar bu karamsar görüşe en büyük dayanaktır. Çalışanlar bu konuda yönetimin irade göstereceğine inanmamakta, benzer şekilde yöneticiler ise çalışanların yeterli özeni göstermediğine inanmaktadır. Tersane Denetimlerinin Kapsam ve Uygulama Olarak Yetersizliği Sektör pratiklerine uymayan kuralların, sektörce gönüllü olarak uygulanması ve faydalı olması mümkün değildir. Ancak sektör pratiklerinin de işçi sağlığı ve güvenliğini riske etmesi kabul edilebilir bir durum değildir. Burada yapılacak şey; Tersane İSG Standartları nın oluşturulması ve tüm tersanelerde bu standartların pratik uygulama haline getirilmesidir. Standardizasyon mutlaka idare bilgisi dahilinde yapılmalı ve yapılacak denetimlerin bu kapsamda olması için, sektör temsilcilerinin irade göstermeli ve siyasi idareye yol göstermeleri gerekmektedir. Sektör düzenli olarak kendi kendini denetleyecek bir mekanizma kurmak zorundadır.
Sektörün İçinde Olduğu Kriz ve Maddi Olanaksızlıklar Sektör ağır bir kriz ile karşı karşıyadır ve ileri doğru bir atılım yaparak daha büyük bir pazar olan açık deniz yapılarına ve butik gemi tiplerine doğru yönelmeye çalışmaktadır. Ancak standart eksikliği ve buna bağlı olarak karşılaşılan İSG sorunları, önüne bir engel olarak çıkmaktadır. Pekçok tersane kendi kaynakları ile bu sorunları aşmanın yollarını aramaktadırlar, bu ise pekçok yerde ancak sınırlı olarak başarılı olabilmektedir. Mevcut maddi sıkıntılar içerisinde alınacak tedbirlerin ortak olarak yapılması ve bir havuzdan finanse edilmesi; daha az hata yapılmasını ve tüm sektörün ortak bir kültür geliştirmesine faydalı olacaktır. Zira bir tersane kendi elemanlarını yetiştirse dahi devinim sebebiyle her defasında harcadığı emek ve parayı tekrar tekrar harcamak zorunda kalmakta ve bu da tersane sahiplerinde motivasyon düşmesine sebep olmaktadır. Ortak hareket zorunludur. Yeni bir anlayışa ve yaklaşıma ihtiyaç duyulmaktadır. Alt İşverenler Açısından Problemler Bir işçinin bir tersaneye girip çalışabilmesi için Ağır ve tehlikeli işler yönetmeliği 'nde istenen periyodik muayene raporu yanında sgk evrakları, kimlik bilgileri, adli sicil kaydı ve gece çalışılabilineceğine dair rapor, kan grubunu gösteren kart ve tetanoz aşısı belgesi gibi belgeler istenmektedir.
Alt işveren açısından sorun şudur; örnek olarak tamir işinde çalışan bir elektrik alt işvereni sabah bir tersaneye öğleden sonra ise başka bir tersaneye girmektedir. Elbetteki tersaneler kendi kayıtlarında alt işveren ait kayıtları belirli bir süre takip etmektedirler ancak her yenileme döneminde her işçi için bu belgeler tekrar tekrar, her tersane için alınması gerekmektedir. Zira pekçok tersane sağlık raporu ve diğer bazı evrakların asılllarını talep etmektedir. Keza eğitimlerde aynı şekildedir. Bu grup işçi her tersane için ayrı ayrı eğitim almaktadır. Bu da sisteme olan inancı azaltmakla birlikte tersaneler açısından da zaman ve para kaybına sebep olmaktadır. Her defasında, gelen işçiler, benzer bir eğitimi başka bir tersanede almış olmalarına rağmen, en az iki saat eğitimde kalmaktadır. Tersanede kısa bir işi olan dahi bu uygulamaya tabidir, mevcut sistemde bu yapılan doğrudur ve yapılması zorunludur. Ancak bu uygulama pratik değildir, zaman ve para kaybına sebep olmaktadır. Bürokrasinin fazlalığı alt işverenlerin; bu sistemin sadece para kazanmak amaçlı olduğuna ve bir işe yaramadığına inanmalarına neden olmaktadır. Mutlak suretle bu düşünce kırılmalıdır. Sıkı kuralları olan ancak bürokrasinin az olduğu bir yönteme ihtiyaç vardır.
İSG Uzmanları Açısından Problemler Devinim sebebiyle eğitimler sürekli tekrarlanmaktadır. Tehlikeli bir ortam olan gemi inşa ve bakım, onarım tersanelerinin sık periyodlarla gezilmesi ve uygunsuz durumların tesbit edilip, tedbir ve yaptırımların uygulanmasına harcanacak vaktin bir kısmı, bu kısır döngü eğitimlere harcanmak zorunda kalınmaktadır, zira eğitim ve risklerin anlatılması kanunen bir zorunluluktur. İşçilerin giriş, çıkış ve periyodik kontrolleri özenle kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu oldukça riskli ve stresli bir iştir ve yapılacak bir hatanın bedeli oldukça ağırdır. Bunun yanında organizasyonel sıkıntılar mevcuttur. İSG uzmanları doğrudan yönetime bağlı çalışmalıdır ve kesinlikle izleyip, uyarmak, gerektiğinde yaptırım uygulamakla yükümlü oldukları üretim bölümlerinin organizasyonel olarak altında olmamalıdırlar. Görevleri varsa mutlaka yetkileri de olmalıdır. Bu onların hem güvenlerini, hemde daha rahat çalışmalarını sağlayacaktır. Elbetteki bu bir çıkar çatışmasıdır ancak olmazsa olmaz şart, unutulmamalıdır ki İNSAN SAĞLIĞIDIR.
SİSTEMİN ÇALIŞMA YÖNTEMİ Sistem çok basit bir mantık üzerine kurulmuştur; devinimin önüne geçilemiyorsa tüm tersane bölgelerinde çalışacak işçilerin, mühendislerin, yöneticilerin tek bir merkezden eğitilmesi, sağlık kontrolünün yapılması ve izlenmesinin sağlanmasıdır. Bunun için yasal dayanaklar aşağıda ayrıca sıralanmıştır. Tersaneler bölgesinde çalışacak tüm işçiler, mühendisler ve yöneticiler yönetmeliklerde istenen ve merkezin önceden talep edeceği tüm evrakları kurulacak bu merkeze sunacaktır. Merkez bunları internet üzerinde çalışan bir veritabanına yükleyecek ve periyodik olarak yenilenecekleri bilgisayar ortamında takip edecektir. Bu merkez ayrıca tersanelerde çalışmak için gerekli eğitimleri vermekle yükümlü olacaktır, merkeze bağlı bir uygulama merkezi kurulabilinir. Tersanelerdeki İSG uzmanları sadece oryantasyon amaçlı, tersaneye özel olan risklerin bildirilmesiyle ilgileneceklerdir. Eğitim dökümanları kurulacak ortak bir komisyonca hazırlanacak ve internet üzerinde dijital olacaktır. Çalışmak üzere başvuru yapan kişiye TC kimlik numarasına karşılık bir şifre verilecektir. Eğitim sonrası eğitimi alan kişi sistemdeki soru bankasından kendisine rastgele olarak bilgisayarın seçtiği sorulardan online sınava girecektir. Ancak ve ancak belirli bir oranın üzerinde not alması durumunda tersaneler bölgesinde çalışma iznine sahip olacaktır. Çalışma dallarına göre kurulacak uygulama merkezinde bu kişilerin iskele kurma, yüksekte güvenli çalışma, kapalı alana girme gibi konularda uygulama yapması ve bunun
kayıda alınması mümkün olacaktır. Alınan eğitim ve yapılan sınavın en fazla iki yıllık geçerliliği olacaktır. İki yıl sonrasında istisnasız herkes bu eğitim ve sınavı tekrarlamak zorunda olacaktır. Belgeleri sisteme yüklenen ve sınavı başarıyla geçen kişiye merkez üzeri karekodlu bir kart verecektir. Kartta ad, soyad dışında fotoğraf, TC kimlik numarası da bulunacaktır. Sisteme tabi olan tersanelerin kapı girişlerinde bu kart okutulacaktır. Okutulan kart periyodik muayene süresinin ve/veya eğitim yenileme süresine belirli bir süre kala kapıda uyarı verecek ve bu sayede giriş yapan kişi yakın sürede yenileme yapması gerektiğini bilecektir. Kişi kendisine verilen şifre ile internetten sisteme girerek kendi bilgilerine ve kalan sürelerine ait bilgilere ulaşma hakkına sahip olacaktır. Yenileme merkezden veya internet üzerinden yapılabilir olacaktır. Kendine ait gelişmiş bir kapı giriş sistemi olan tersanelerde ise sistem sunucusu ile tersane sunucusu arasında belirli aralıklarla veri transferi (replikasyon) yapılarak sistemin mevcut yapıya adaptasyonu sağlanacaktır. Kapı sistemi olmayan tersaneler ise kart kontrolü ve web üzerinden bunun doğrulaması ile sisteme katılabileceklerdir.
YASAL DAYANAKLAR Ortak bir sağlık ve eğitim merkezi kurulması ve tüm evrakların bu merkezden takibi ile ilgili olarak; i. 27/10/2011 tarihli resmi gazete sayısı 27768 İş sağlı ve güvenliği hizmetleri yönetmeliği ; bu yönetmelikte ortak sağlık biriminin yetkileri ve çalışma kapsamı tanımlanmaktadır. ii. 07/04/2004 tarihli resmi gazete sayısı 25426 İş sağlığı ve güvenliği kurulları hakkında yönetmelik ; bu yönetmelikte İSG kurullarının çalışma esasları tanımlanmaktadır. iii. 16/06/2004 tarihli resmi gazete sayısı 25494 Ağır ve tehlikeli işler yönetmeliği ; tersanelerde çalışma esaslarını tanımlar. iv. 07/04/2004 tarihli resmi gazete sayısı 25426 Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin usul ve esasları hakkında yönetmelik ; bu yönetmelik eğitimlerin kapsamını, eğitimlerle ilgili sorumlulukları ve eğitimlerin kimler tarafından verilebileceğini tanımlamaktadır. Bilhassa madde 15 eğitimin tersane dışında da verilebileceğini belirttiğinden önemlidir. Madde 16 ise yukarıda sistemin çalışma yöntemi kısmında belirtilen eğitim sonrası test tanımlanmaktadır.
Güçlü Yanlar SİSTEMİN İNCELENMESİ Evrakların bir merkezden takip edilmesi tersane İSG uzmanlarının iş yükünü azaltarak daha çok saha işlerine konsantre olmalarını sağlayacaktır. Evrak sorumluluğunun üzerlerinden alınması bu konudaki stresi azaltacaktır. Benzer şekilde alt işverenler bu sistemle sadece bir merkeze kayıt yaptırıp, sisteme dahil tüm tersanelere girebileceklerdir. Tüm çalışanaların eğitimi bir veritabanı tarafından takip edileceğinden eğitim süresinin veya sağlık kontrolü periyodunun yanlışlıkla aşılması mümkün olmayacaktır. Ortak sistem ile herkes aynı dili konuşacağından ve tüm tersaneler ortak eğitimler vereceğinden iş sağlığı ve güvenliği kültürünün yerleşmesi mümkün olacaktır. Zayıf Yanlar Sistemin otomatik olarak çalışması için tersanelerin giriş sistemlerinin değiştirilmesi gerekecektir. Merkez tarafından verilecek karekodlu kimliği okuyacak bir sisteme geçilmesi gerekecektir. Kartların bir maliyeti olacaktır. Ancak eğitim yükünün tersanenin üzerinden alınarak ortak merkeze verilmesi bile bunu karşılayacaktır. Merkezin haftasonu dahil çalışır vaziyette olması gerekecektir. Tüm çalışanların sisteme ilk kayıdı için bir defaya mahsus kullanılacak bir eylem planı hazırlanması gerekmektedir.
Fırsatlar Sistem, doğru bir PR çalışması ile kamuoyundaki tersane algısının değiştirilmesi için kullanılabilinir. Tersanelerin bu konudaki iradesinin güçlü bir yansıması olacaktır. Tüm tersanelerin bu sisteme geçmesi durumunda, tersane çalışanlarının eğitim, yaş, çalışma ve sağlık profilleri bir veritabanında toplanmış olacak. Bu sayede eğer isternirse günlük bazda tersanelerde ne kadar kişi istihdam ediliyor ve bunların mesleklerine ait istatistik veriler otomatikman elde edilebilinir. İstihdam rakamları, işlenen çelikle birlikte periyodik olarak açıklanabilinir. Bu veriler bir süre sonra ekonomik bir gösterge olarak kullanılabilinir. Bunun başarılması sektörün elini güçlendirecektir. Sağlık kayıtlarının bir merkezde ve bir veritabanında toplanması, meslek hastalıklarının erken teşhisine katkı sağlayacaktır. Gerek Gemi İnşa Sanayiciler Birliği (Gisbir) gerekse idare tersane kazaları konusunda çözüm arayışı içerisindedir. Mevcut konjektür çözüme çok uygundur.
Tehditler Çok az tersanenin sistemi benimsemesi durumunda fırsat olarak nitelenen maddelerin etkisinin azalmasına sebep olacaktır. Veritabanı ve dökümanlar internet üzerinde olacağından veri güvenliğine özen gösterilmesi gerekecektir. Ancak mevcut teknolojik yapıda bu problemin aşılması için çok fazla yöntem mevcuttur. Sistemin işleyiş mantığı ile mevcut yönetmeliklerdeki maddelerin uyuşmaması durumunda başka yöntemler geliştirilmesi gerekecektir. Bu da etkinliği ve kolaylığı engelleyebilir. Ancak idarenin tersane kazaları ile ilgili olarak karşılıklı görüşmeye ve çözüm önerilerini dinlemeye açık olması bize bu tehdidi avantaja dönüştürme şansı verebilir. SONUÇ Mutlak suretle kaza sayıları aşağı çekilmelidir. Bunun için sektörün tüm bileşenleri bu amaç uğrunda ortak çalışmalı ve çözüm üretmelidirler. Gemi Mühendisleri Odası İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu, kendi üzerine düşen görevi yapma adına bir dizi proje üzerinde çalışmaktadır. Pasaport sistemi de bu projelerden bir tanesidir. Burada önerilen sistem; mevcut işleyişe kolayca adapte edilebilecek olması, göreceli olarak maliyetinin düşük olması ve uygulamanın basit olması açısından avantajlıdır. Ayrıca esas amaç olan tersane çalışanlarının ortak bir iş sağlığı ve güvenliği kültürü geliştirip, özümsemeleri adına da önemli bir adım olacaktır. Buna erişmek için tek gereken şey İRADEDİR.