İHRACAT
İHRACAT ANLAMAK VE YÖNETMEK İÇİN BİLMENİZ GEREKEN HER ŞEY MUTLU YILMAZ - AHMET ÖZKEN
ISBN 978-605-4538-82-9 2010 Optimist Yayım ve Dağıtım Optimist Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Sertifika no. : 11970 Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap www.youtube.com/optimistkitap www.optimistkitapblog.com Optimist yay n no. : 225 Konu : ş ve Yönetim Yay na haz rlayan : Mutlu Dinçer Bas m : Ocak 2011, stanbul 2. Basım : Mayıs 2013 Düzelti : Eser Güray Düzenleme ve Kapak tasarım : Nermin Uçar Vatan Sertifika no. : 13137 Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel: 0212 886 34 74
İÇİNDEKİLER Önsöz...11 1. BÖLÜM: İHRACAT TANIM VE ÇEŞİTLERİ İhracatın Tanımı...15 İhracatçı Olabilme Koşulları...16 Mevzuat Gereğince İhracat Çeşitleri....19 2. BÖLÜM: İHRACATÇI FİRMALARIN DOĞRUDAN YA DA DOLAYLI İLİŞKİ İÇİNDE OLDUĞU RESMİ VE ÖZEL KURUMLAR T.C. Ekonomi Bakanlığı...41 Gümrük Müsteşarlığı...44 Türk Eximbank...46 Sanayi ve Ticaret Odaları...48 TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi)...50 İhracatçı Birlikleri...51 Hazine Müsteşarlığı...55 İhracatçının Özel Durumlarından Dolayı Bağlantılı Olduğu Resmi Kurumlar...58 İhracatçının Bağlantılı Olduğu Özel İşletmeler...61 3. BÖLÜM: ULUSLARARASI TESLİM ŞEKİLLERİ (INCOTERMS) Uluslararası Teslim Şekillerine Giriş...63 Incoterms in Tanımı...66 Incoterms in Tarihçesi...67
Incoterms in Amacı...70 Incoterms in Kapsamı...71 Incoterms in Kapsam Dışı Konuları...74 Incoterms 2000 in Yapısı...76 Incoterms Terminolojisi...78 ICC Tahkimi...80 Teslim Şekillerinin Ayrımı...80 Incoterms 2010...103 Pekiştirme Sorusu...110 Tartışma Soruları...111 4. BÖLÜM: ULUSLARARASI ÖDEME ŞEKİLLERİ Uluslararası Ödeme Şekillerine Giriş...115 İhracatçı Firmanın Ödeme Şekline Karar Vermeden Önce Yanıtlaması Gereken Sorular...116 Uluslararası Ödeme Çeşitleri...119 5. BÖLÜM: İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI Pazar Araştırması Tanımı, Kapsamı ve Süreci...173 Pazar Potansiyelinin Tahmini...179 Ürün Araştırması...191 Pazarlama Uygulaması Konusunda Araştırma....198 6. BÖLÜM: İHRACATTA FİYATLANDIRMA İhracat Fiyatlamasına Giriş...207 İhracat Fiyatının Tanımı...207 İhracatta Fiyatlandırma Amaçlarının Tespiti...209 Fiyatlandırma Stratejileri...211 Fiyatlandırmada Etkili Faktörler....212 İhracat Sürecinden Kaynaklanan Maliyet Unsurları...217 İhracat Fiyat Hazırlama Tablosu...220
7. BÖLÜM: ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER Uluslararası Sözleşmelere Giriş...223 Uluslararası Sözleşmelerde Olması Gereken Maddeler...224 8. BÖLÜM: İHRACATTA KULLANILAN BELGELER İhracat Faturası (Türkçe)...236 Yabancı Fatura (Invoice)....248 Dolaşım Sertifikaları...252 Gümrük Çıkış Beyannamesi...255 Yükleme Notası...268 Taşıma Belgeleri...270 Menşe Şahadetnamesi (Certificate Of Origin):...279 9. BÖLÜM: İHRACATTA UYGULANAN GÜMRÜK İŞLEMLERİ Gümrük Müşavir Yardımcısı ve Gümrük Müşaviri Tanımı...281 Gümrüklerdeki İşleyiş....285 10. BÖLÜM: İHRACATTA FUAR YÖNETİMİ Fuar Tanımı ve İşletme Açısından İşlevi...303 Pazarlama Karması ve Tutundurma Fonksiyonu...303 Ticari Fuarlar ve Tutundurma Karması....306 Fuar Çeşitleri...308 Fuar Seçimi...311 Fuar Planlaması...312 Mevzuat Açısından Fuar Çeşitleri...314 Yurtdışında Düzenlenen Fuarlara Yönelik Teşvikler...316
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Incoterms in Tanımı...66 Şekil 2. Incoterms Süreci...81 Şekil 3. EXW...82 Şekil 4. FCA...86 Şekil 5. FAS...89 Şekil 6. FOB....91 Şekil 7. CFR...93 Şekil 8. CIF...94 Şekil 9. CPT...96 Şekil 10. CIP....97 Şekil 11. DAF...98 Şekil 12. DES...99 Şekil 13. DEQ....100 Şekil 14. DDU...101 Şekil 15. DDP....102 Şekil 16. Peşin Ödeme...120 Şekil 17. Mal Mukabili Ödeme...124 Şekil 18. Vesaik Mukabili Ödeme...126 Şekil 19. Akreditif Açılış Süreci...136 Şekil 20. Teyitsiz Akreditif...138 Şekil 21. Teyitli Akreditif...139 Şekil 22. Geri Dönülebilir Akreditif...140 Şekil 23. Teyitli Görüldüğünde Akreditif...142 Şekil 24. Teyitsiz Görüldüğünde Ödemeli Akreditif...142 Şekil 25. Teyitli Vadeli Akreditif...145 Şekil 26. Teyitli Kabul Kredili Akreditif...146 Şekil 27. Teyitli İştira Akreditif....147 Şekil 28. Peşin Akreditif (Kırmızı Şartlı)...150 Şekil 29. Yeşil Şartlı Akreditif...153 Şekil 30. Devredilebilir Akreditif Açılışı...159 Şekil 31. Teyitli Devredilebilir Akreditif...160 Şekil 32. Karşılıklı Akreditif Açılışı...163 Şekil 33. Karşılıklı Akreditif...164 Şekil 34. İhracatçı-Bayi-Toptancı-Perakendeci Sarmalı...201 Şekil 35. Gümrük Beyannamesi Tescil ve Onay Süreci...286 Şekil 36. Gümrük Beyannamesi Muayene Süreci...286 Şekil 37. Ticari Fuarlar ve Tutundurma Karması Araçlarıyla İlişkisi...306
TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. STM Kapsamında İller, Gümrük Kapıları ve Ülkeler...39 Tablo 2. Teslim Şekillerine Göre İhracatçının Risk ve Maliyet Analizi...103 Tablo 3. Pazar Araştırması Kabul Tablosu...176 Tablo 4. Pazar Araştırma Süreci...178 Tablo 5. Pazar Potansiyeli Tahmini...190 Tablo 6. Ürün Gerekleri...197 Tablo 7. Pazarlama Uygulaması...205 Tablo 8. İhracat Fiyat Hazırlama Tablosu...220 EKLER EK 1. İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterlikleri....321 EK 2. İhracatçılar Birliği ne Verilecek Başvuru Dilekçesi...324 EK 3. İhracatçılar Birliği ne Verilecek Taahhütname...326 EK 4. İhracı Yasak Mallar Listesi...327 EK 5. İhracı Ön İzne Bağlı Ürünler Listesi...328 EK 6. İhracatı Kayda Bağlı Ürünler Listesi...331 EK 7. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracata İlişkin Başvuru Formu...332 EK 8. Bedelsiz İhracat Formu...333 EK 9. İş Alındı Belgesi...334 EK 10. Yurtdışı İş Deneyim Belgesi...335 EK 11. Yurtdışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Kapsamında Yapılacak İhracat/İthalata İlişkin Başvuru Formu...336 EK 12. Bağlı Muamele veya Takas Başvuru Formu...337 EK 13. Transit Ticaret Formu................................... 338 EK 14. Türkçe Fatura Örneği (Boş)...339 EK 15. Türkçe Fatura Örneği (Dolu)...340 EK 16. Yabancı Fatura Örneği (Boş)...341 EK 17. Yabancı Fatura Örneği (Dolu)...342 EK 18. ATR Belgesi Örneği (Boş)...343 EK 19. ATR Belgesi Örneği (Dolu)....344 EK 20. EUR.1. Belgesi Örneği (Boş)...345 EK 21. EUR.1. Belgesi Örneği (Dolu)....346 EK 22. Gümrük Çıkış Beyannamesi (GÇB) Örneği (Boş)...347 EK 23. Gümrük Çıkış Beyannamesi (GÇB) Örneği (Dolu)...348 EK 24. Yükleme Notası Örneği (Boş)...349
EK 25. Yükleme Notası Örneği (Dolu)....350 EK 26. Konşimento Örneği (B/L) (Boş)...351 EK 27. Konşimento Örneği (B/L) (Dolu)...352 EK 28. Havayolu Taşıma Belgesi Örneği (Boş)....353 EK 29. Havayolu Taşıma Belgesi Örneği (Dolu)...354 EK 30. Demiryolu Taşıma Belgesi Örneği (Boş)...355 EK 31. Demiryolu Taşıma Belgesi Örneği (Dolu)...356 EK 32. Karayolu Taşıma Belgesi Örneği (Boş)...357 EK 33. Karayolu Taşıma Belgesi Örneği (Dolu)...358 EK 34. Menşe Şahadetnamesi Örneği (Boş)...359 EK 35. Menşe Şahadetnamesi Örneği (Dolu)...374 EK 36. Özel Menşe Şahadetnamesi Örneği (Form A) (Boş)....382 Kaynakça...393
ÖNSÖZ Atölyemde ürettiğim pantolonu, Tesisimde ürettiğim makineyi, Tarlamdan çıkan patatesi, Bağımdan topladığım üzümü, El işçiliğiyle yaptığım mobilyayı, Madenimden çıkan mermeri, NASIL YURTDIŞINA SATABİLİRİM? Alıcıyla masaya oturduğumda sözleşmeye yazmam gereken maddeler neler? Malı kime, nerede ve nasıl teslim edeceğim? İhracatı yaptım. Hak ettiğim parayı ne zaman ve nasıl alacağım? Ürettiğim mallar fabrikamdan çıktı. Gümrüklü sahada mallarımın ve düzenlediğim evrakın başına neler geliyor, işleyiş nasıl? Düzenlediğim evrakı nasıl ve nereye tasdik ettireceğim? Üretim maliyetlerimin üzerine binen ek mali yükümlülükler nelerdir? Ürünün fiyatını nasıl oluşturmalıyım? Yaklaşık 15 yıllık iş tecrübemiz ve özellikle son 5 yılda verdiğimiz seminer, konferans ve eğitimlerde on binden fazla kişiye ulaştık. Yukarıda sıralananlara benzer sorularla karşılaşma sıklığımız arttıkça, bu ve benzeri sorulara cevap arayan geniş bir kitlenin olduğunu düşünerek siz okurlara İHRACAT fotoğrafının bütününü sunmak istedik. 11
12 ÖNSÖZ Kitabı yazmaya karar vermeden önce yaptığımız tespitler neticesinde ülke ekonomisini güçlendirecek temel taşlardan birinin İHRA- CAT olduğunun kanısına vardık. Bu kanıya varırken memleketimizin otuzdan fazla ilinde Dış Ticaret Müsteşarlığı na bağlı çeşitli İhracatçılar Birlikleri nin, İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi nin, Sanayi ve Ticaret Odaları nın ve çeşitli üniversitelerimizin düzenlediği seminerlere konuşmacı olarak katıldık. İzlenimlerimiz neticesinde dış ticaretin özellikle de ihracatın haritasını ortaya çıkardık. Bu kitabı yazmaya karar verdiğimiz 2008 yılında birimiz Muğla Üniversitesi nde haftada yaklaşık 25 saat Dış Ticaret bölüm derslerini veriyor, diğerimiz ise stresli ve zamana karşı yarışın sergilendiği Gümrük Müşavirliği mesleğini yerine getiriyordu. Birlikte olduğumuz zaman dilimlerinde de yukarıda bahsi geçen eğitimlerde dış ticaret dersleri veriyorduk. Bunca yıldır biriktirdiğimiz bilgileri ihracat yapmak isteyen veya halihazırda ihracat yapan herkesle paylaşmayı kendimize borç bildik. Tüm bunları herkesin ulaşabileceği yazılı bir yayına dönüştürme fikrinin temelinde işte bu arzu yatıyor. Elimizdeki arşivi, yaşanmış hikâyeleri üst üste koyunca karşımıza gözümüzü korkutan bir bilgi dağı çıktı. Önce tüm belge ve bilgilerimizi elden geçirerek sınıflandırdık ve İHRACAT çatısı altında ele alınması gereken ne varsa bölümler halinde toparladık. Derleyip topladığımız tüm belge ve bilginin anlaşılır ve akılda kalıcı olması hedefiyle hemen her konuyu hikâyeleştirdik. Yani elinizdeki kitap ihracatı gerçek hikâyelerle anlatıyor. Bu kitabı literatürde var olan benzerlerinden ayırt eden en büyük özelliği, işte bu hikâyeler. Toplam 10 bölümden oluşan kitabımız boyunca: NASIL İHRACATÇI OLUNUR? sorusunun cevabını ihracat çeşitlerini de anlatarak detaylarıyla inceleyeceğiz. Tüm ihracatçı firmaların, ihracatlarını gerçekleştirirken doğrudan ya da dolaylı olarak irtibatlı oldukları resmi ve özel kurumlardan örnekler vererek bahsedecek, kurumların içeriği ve çalışma sahalarını açıklayacağız. ICC (Milletlerarası Ticaret Odası) tarafından yayınlanan ve tüm dünyada geçerliliği olan alıcı ve satıcı arasındaki hak ve yükümlülükleri belirten, ihracatçının malı nerede ve kime teslim edeceğini açıklayan Teslim Şekilleri ni örneklerle masaya yatıracağız. Incoterms in tüm versiyon-
ÖNSÖZ 13 larını ele alacak, son versiyon olan INCOTERMS 2010 un farklılıklarını yine örneklerle öğreneceğiz. İhracatçı firmanın ürettiği veya tedarik ettiği ürünleri sattıktan sonra hak ettiği parayı nasıl, ne zaman ve ne şekilde alacağına dair soruların cevaplarını ise Dış Ticarette Ödeme Şekilleri başlığı altında vereceğiz. Uygun pazar araştırmalarının nasıl yapılacağı ve ürünün nihai son fiyatının nasıl belirlenmesi gerektiğini de detaylandıracak ve alıcı ile satıcı arasında yapılması gereken (ama maalesef ülkemizdeki dış ticaretçiler arasında yaygın olarak kullanılmayan) uluslararası sözleşmeleri maddeler halinde yine farklı örnekler vererek ele alacağız. Tüm bunlara ek olarak, ihracatçıların ihracatlarını gerçekleştirirken düzenlemek ve ilgili yerlere vize veya tasdikini yaptırmak zorunda oldukları evrakları yine örnek vakalarla göstereceğiz. İhracatçı firma ürettiği malları uluslararası nakliyecinin gönderdiği araca yükledi ve gümrüklü sahaya gönderdi. Düzenlemesi gereken evraklarını düzenleyerek gümrük müşavirliği firmasına iletti. Peki bu noktadan sonra gümrükte mallarının ve evrakının başına neler gelecek? Yani gümrükteki işleyiş nasıl olacak, sorusunun cevabına adım adım birlikte ulaşacağız. Dış ticaret ve gümrük sektörü her geçen gün yeni bir şeyin eklendiği, değişiklik, kanun, yönetmelik, genelge, tebliğ ve iç yazışmaları her gün takip etmeniz gereken dipsiz bir kuyu gibidir. Dış ticaretçinin leh ve aleyhine olan değişikliklerin ânında güncellemesi, mevzuatın takip edilmesi ve uyarlanması zorunludur. Son yıllardaki dış ticaret verilerimize baktığımızda ülkemizin dış ticaret hacminin her geçen gün arttığını görmekteyiz. Dolayısıyla dış ticaret konusunda donanımlı olmak, günümüzün gerekleri arasında yer alıyor. Rakamlar da bunu kanıtlar nitelikte: 1990 da yaklaşık 35 milyar dolar olan dış ticaret hacmi sırasıyla, 1995 te yaklaşık 67 milyar dolar, 2000 de yaklaşık 82 milyar dolar, 2005 te yaklaşık 190 milyar dolar ve geride bıraktığımız 2010 yılında ise yaklaşık 280 milyar dolar dolaylarında gerçekleşmiştir. Değerlerden de anlaşılacağı üzere hızla artan dış ticaret hacmimizin yanında tüm bu işlemleri gerçekleştiren yetişmiş personel ve yöneticilere duyulan ihtiyacın arttığı da aşikârdır. Bu bağlamda ülkemizde 96 devlet üniversitesi ile ellinin üzerinde vakıf üniversitesinin çoğunda ön lisans, lisans ve yüksek lisans seviyesinde Dış Ticaret
14 ÖNSÖZ Eğitimi verilmektedir. Bununla birlikte başta Dış Ticaret ve Gümrük Müsteşarlıkları olmak üzere TOBB a (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği) bağlı Ticaret ve Sanayi Odalarının da konuyla ilgili eğitimlerini artırdıklarını gözlemliyoruz. Kitabın hazırlanmasında öncelikle bizimle geçirecekleri değerli vakitlerinden çaldığımız ailelerimize, danışmanlığını yaptığımız tüm dış ticaret firmalarımıza, Özken Gümrük Müşavirliği ve EU Eğitim & Danışmanlık şirketlerimizin değerli personeline katkılarından dolayı teşekkürlerimizi sunarız. Kitabımızın ikinci baskının revize edilme sürecinde, bizimle yapmış olduğu istişare ve işbirliği için Türkiye İhracatçılar Meclisine (TİM) ve kurumu temsilen TİM Genel Sekreter Yardımcısı Sayın Dr. İsmet Yalçın ve Sayın Onur Güngör beye teşekkür ederiz. Dış ticaret açığımızı kapatmanın yollarından birisinin ihracatımızı artırmak olduğu düşüncesiyle hazırladığımız bu kitabın önemli bir boşluğu doldurması ve okurlara yararlı olabilmesi ümidiyle Mutlu YILMAZ - Ahmet ÖZKEN
1 İHRACAT TANIM VE ÇEŞİTLERİ İHRACATIN TANIMI Dar anlamda ihracat genellikle ülke dışına mal satılması olarak değerlendirilir. Ne yazık ki dar anlamdaki bu tanım, ihracatın yanlış anlaşılmasına sebep olur. Van da ikamet eden Hacı Osman, komşu ülke İran a devamlı gidip gelmektedir. Bu ziyaretler sırasında İranlı bir tüccardan teklif alır. Tüccar, Hacı Osman dan Muş tütününün meşhur olduğunu ve İran da epey rağbet gördüğünü, eğer getirebilirse bir ton sert olandan bir ton da içimi daha hafif olandan toplam iki ton alabileceğini söyler. Hacı Osman için bu çok basittir. Zira Muş hem kendilerine yakındır hem de orada yaşayan akrabaları vardır. İran daki alıcıya bir ay içinde iki ton tütünü göndereceğini söyler ve fiyatta da anlaşırlar. Hacı Osman İran dönüşü doğrudan Muş a geçip iki ton tütünü alır ve mallarla birlikte geri döner. Fakat malları İran a geçirirken herhangi bir gümrük çıkış beyannamesine tabi tutmadan, yani bir fatura ve belge düzenlemeden İran a sokar. Anlayacağınız Hacı Osman iki ton Muş tütününü Türkiye den kaçak yollarla çıkarır. 15