Türk Psikoloji Yaz lar 2005, 8 (16) 25-35 liflki stikrar Ölçe i ( Ö): Geçerlik ve Güvenirlik Çal flmas Ayda Büyükflahin* Derya Hasta Selim Hovardao lu Ankara Üniversitesi Özet Bu çal flman n amac, Rusbult, Martz ve Agnew (1998) taraf ndan gelifltirilen liflki Doyumu/ Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme/ liflki Yat r m Ölçeklerinin duygusal birlikteli i olan üniversite ö rencileri üzerinde geçerlik ve güvenirli ini incelemektir. Bu çal flmada sözü edilen ölçekler, liflki stikrar Ölçe i ( Ö) ad alt nda ele al nm flt r. Ö, duygusal birlikteli i olan 325 üniversite ö rencisine uygulanm fl ve ölçüt geçerli ini s namak amac yla Aflka liflkin Tutumlar Ölçe i: K sa Form (LAS) kullan lm flt r. Ö nün, yap geçerli ini s namak amac yla varimaks eksen döndürme yöntemi kullan larak faktör analizi yap lm flt r. Ö, üç faktörlü bir yap göstermifltir. Ö alt ölçekleri ile LAS alt ölçekleri aras ndaki korelasyon katsay lar -.45 ile.67 aras nda de iflmektedir. Bu de erler beklenen yönde ve anlaml d r. Ö nün alt ölçeklerinin Cronbach alfa iç tutarl k katsay lar.84 ile.90 aras ndad r. Analizler, Ö nün Türk üniversite ö rencileri üzerinde yeterli düzeyde geçerlik ve güvenirlik de erlerine sahip oldu unu göstermifltir. Bulgular kültürel ba lamda tart fl lm flt r. Anahtar Kelimeler: Yat r m modeli, iliflki doyumu, seçeneklerin niteli ini de erlendirme, iliflki istikrar Relationship Stability Scale (RSS): A Study of Validity and Reliability Abstract The purpose of this study was to investigate the validity and reliability of Satisfaction/ Alternatives/ Investment Scales, developed by Rusbult, Martz & Agnew (1998) for university students who are in a romantic relationship. In the study, these scales were investigated under the name of Relationship Stability Scale (RSS). RSS was administrated to 325 university students and Love Attitudes Scale (LAS) was used for criterion validity. In order to determine the construct validity of RSS, factor analysis was conducted by using principal compenents analysis with varimax rotation. The factor analaysis resulted in three factors. The correlation coefficents of the RSS subscales with LAS subscales ranged between -.45 and.67. These values were found to be in the expected direction and statistically significant. The Cronbach s alpha coefficents of the RSS s subscales ranged between.84 and.90. Analyses demostrated that RSS has satisfactory level of reliability and validity on Turkish university students. The findings are discussed in cultural context. Key Words: Investment model, relationship satisfaction, comparision level of altarnatives, relationship stability *Yaz flma Adresi: Uzm. Psk. Ayda Büyükflahin, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Co rafya Fakültesi, Psikoloji Bölümü, 06100 S hhiye, Ankara. E-posta: bsahin@humanity.ankara.edu.tr
A. BÜYÜKfiAH N D. HASTA S. HOVARDAO LU kili iliflkilerde, iliflkinin istikrar n ya da süreklili ini belirleyen etmenler konusunda pek çok aç klama bulunmaktad r. Bunlardan en iyi bilinen ve destek görenleri genelde, Thibaut ve Kelley nin (1959) karfl l kl ba ml l k kuram ndan (a theory of interdependence) esinlenmektedir. Karfl l kl ba ml l k kuram - na göre, iliflkiden al nan doyum ve iliflkiye ba l olmak ayn anlama gelmemektedir. liflkiden elde edilen doyum için karfl laflt rma düzeyi (comparison level), iliflki istikrar n belirlemek amac yla da seçenekler için karfl laflt rma düzeyi (comparison level for alternatives) kavramlar kullan lmaktad r. Thibaut ve Kelley e (1959) göre karfl laflt rma düzeyi, bireyin o zamana kadar yaflad iliflkilerden elde etti i kazançlar n a rl kl ortalamas d r ve genelde yükselme e ilimi göstermektedir. Seçenekler için karfl laflt rma düzeyi ise, var olan iliflki d fl nda olas baflka iliflkileri ve bunlardan elde edilebilecek sonuçlar göz önünde bulundurmakt r. Kurama göre, birey yaflad iliflkiden ne denli doyum ald na karar verirken karfl laflt rma düzeyini temel almakta ve mevcut iliflkiden elde etti i kazançlar, karfl - laflt rma düzeyinin üstünde ise iliflkiyi doyumlu olarak nitelendirmektedir. Buna karfl l k, iliflkiden edinilen kazanç, karfl laflt rma düzeyinin alt ndaysa, iliflki doyumsuz olarak kabul edilmektedir. liflkinin doyumlu veya doyumsuz olmas, iliflkinin istikrar n tek bafl na belirleyen etmen de ildir. Kurama göre bu noktada, seçenekler için karfl laflt rma düzeyi kavram ön plana ç kmakta ve birey, mevcut iliflkiden elde etti i kazançlar, olas di er iliflkilerin kazançlar ndan yüksek olarak de erlendirirse, iliflkiyi sürdürme e ilimi göstermektedir. Buna karfl l k, olas iliflkilerin kazançlar daha yüksek olarak de erlendirilirse, mevcut iliflki doyum verici olsa bile istikrarl de ildir ve birey, uygun bir seçenek durumunda mevcut doyumlu iliflkisini bitirmeye yönelebilecektir (Hovardao lu, 1996a; Thibaut ve Kelley, 1959). Thibaut ve Kelley, iliflkinin istikrar konusunda karfl laflt rma düzeyi ve seçenekler için karfl laflt rma düzeyi kavramlar n önermifller, ancak bunlar etkileyen de iflkenler hakk nda belirgin aç klamalar getirmemifllerdir. Bu konuda en göze çarpan giriflimlerden biri, Rusbult un (1980, 1983) yat r m (investment) modelidir. Yat r m modeline göre, iliflki ba lan m na neden olan üç bileflen vard r: Bunlar, doyum düzeyi, seçeneklerin niteli i ve yat r m miktar d r. Bunlardan doyum düzeyi ve seçeneklerin niteli i kavramlar, yukar da belirtildi i gibi, karfl l kl ba ml - l k kuram na aittir. liflkiye yap lan yat r m di er iliflkilere oranla var olan iliflkiye zaman ay rma, duygusal paylafl m, paylafl lan an lar, kendini açma, birlikteli in süresi, birlikte edilinen arkadafll klar ve maddi paylafl mlar gibi hem kiflinin kendisi ve iliflki ile do rudan iliflkili olarak, hem de d flsal kaynaklar n söz konusu oldu u durumlarda ortaya ç kabilmektedir (Hasta, 2002; Hortaçsu, 1997a; Impett, Bears ve Peplau, 2003; Rusbult, 1980, 1983; Rusbult ve Buunk, 1993; Rusbult ve ark., 1998). Model, iliflkiye yap lan yat r m artt kça iliflkinin istikrar nda da artma olaca n ileri sürmektedir. Bir anlamda, Rusbult un yat r m kavram, karfl laflt rma düzeyini seçenekler için karfl laflt rma düzeyinin üstüne ç kartmaya zorlayan etmen (Hovardao lu, 1996b) olarak düflünülebilir. Rusbult, Arriage ve Agnew e (2002) göre iliflkiye ba l l k, kiflinin kendi davran fl n eflinin davran fl na göre uyarlamas, özveri göstermesi, ba fllay c olmas gibi davran flsal sürdürme mekanizmalar ndan ve ARALIK 2005, C LT 8, SAYI 16 26
L fik ST KRARI ÖLÇE seçeneklere kapal olma, pozitif yan lsama, efllerin biliflsel olarak birbirlerine karfl l kl ba- ml l klar gibi biliflsel sürdürme mekanizmalar ndan etkilenmektedir. Ancak, onlara göre iliflkinin doyumunun azald ve seçeneklerin çekicili inin giderek artt durumlarda iliflkiye ba l l belirleyen tek güç, iliflkiye yap lan yat r m miktar n n büyüklü üdür. Literatür incelendi inde, iliflki doyumu yüksek, iliflkisine daha fazla yat r m yapan ve daha iyi seçeneklerinin olmad n düflünenlerin, iliflkilerine ba lan mlar n n daha fazla oldu u gözlenmektedir (Agnew, Van Lange, Rusbult ve Langston, 1983; Cox, Wexler, Rusbult ve Gaines, 1997; Impett ve ark., 2003; Lin ve Rusbult, 1995; Rusbult, Zembrodt ve Gunn, 1982; Rusbult, Verette, Whitney, Slovik ve Lipkus, 1991; Rusbult ve Buunk, 1993; Sprecher, 1988; Van Lange ve ark., 1997). Ayr ca Impett ve arkadafllar (2003) taraf ndan yap lan çal flmada, iliflki doyumunun iliflkinin istikrar n, iliflkiye yap lan yat r m miktar ve seçeneklerin niteli inden daha fazla belirledi i anlafl lmaktad r. Rusbult ve arkadafllar (1998) yat r m modelini temel alarak liflki Doyumu, Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme, liflki Yat r m ve liflki Ba lan m Ölçeklerini gelifltirmifllerdir. Ölçekler iliflkiye yap lan yat r m, seçeneklerin niteli ini de erlendirme, iliflki doyumunu ve ba lan m n ölçmeyi hedeflemektedir. Ülkemizde bugüne kadar ikili iliflkiler kapsam nda yap lan çal flmalar incelendi inde, hem evlilere hem de flört iliflkisi olanlara yönelik pek çok ölçek oldu u anlafl lmaktad r. Evlilikle ilgili çal flmalarda kullan lan ölçeklere, Çift Uyum Ölçe i (F fl lo lu ve Demir, 2000), Evlilik çin Karfl laflt rma Düzeyi Ölçe- i (Binici ve Hovardao lu, 1996), Evlilikte Problem Çözme Ölçe i (Hünler, 2002), Evlilikte Uyum Ölçe i (Tutarel-K fllak, 1999a), liflkilerde Yükleme Ölçe i (Tutarel-K fllak, 1999b) örnek verilebilir. Flört iliflkileri çal fl ld nda ise, liflki Anketi (Sümer ve Güngör, 1999); liflki Doyumu Ölçe i (Curun, 2001); Romantik liflkilerde Gelecek Zaman Yönelimi Ölçe i (Öner, 2000) ve Yak n liflkilerde Yaflant lar Envanteri (Sümer ve Güngör, 2000) ülkemizde s kl kla kullan lan ölçekler aras ndad r (Ayr ca ayr nt l bilgi için bkz., Büyükflahin, 2004). Ancak, hem evlilik hem de flört iliflkilerinde, iliflkiyi sürdürme nedenlerini (iliflki doyumu, seçeneklerin niteli ini de erlendirme ve iliflki yat r m ) birarada ölçen bir ölçe in olmamas, sosyal psikoloji literatürü için önemli bir boflluktur; bu nedenle çal flman n amac, sözü edilen liflki Doyumu, Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme ve liflki Yat r m ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde geçerli i ve güvenirli ini incelemektir. Sözü geçen ölçekler bu çal flmada tek bir ölçek alt nda toplanacak ve liflki stikrar Ölçe i alt ölçekleri olarak ele al nacakt r. Örneklem Yöntem Çal flmaya 196 s (%60) kad n, 128 i (% 40) erkek ve cinsiyet belirtmemifl olan 1 kifli olmak üzere duygusal birlikteli i olan toplam 325 üniversite ö rencisi kat lm flt r. Ankara, Bilkent, Baflkent, Gazi ve ODTÜ üniversitelerinin çeflitli fakültelerinde ö renim gören bu kat l mc lar n yafllar 18-31 aras nda de iflmektedir ( x = 21.82, S = 2.64). Devam eden iliflki süresi kad nlarda ortalama 11.91 ay (S = 16.89), erkeklerde 12.54 ayd r (S = TÜRK PS KOLOJ YAZILARI 27
A. BÜYÜKfiAH N D. HASTA S. HOVARDAO LU 16.64). Erkeklerin iliflki süresi daha uzun görünmekle birlikte, süre yönünden yap lan karfl laflt rma sonucunda, kad n ve erkekler aras nda anlaml fark olmad anlafl lm flt r. Veri Toplama Araçlar Araflt rmada veri toplama amac yla liflki stikrar Ölçe i ve ölçüt geçerli ini s namak amac yla Aflka liflkin Tutumlar Ölçe i: K sa Form (LAS) kullan lm flt r. Ölçüt geçerli i için LAS n tercih edilmesinin nedeni, ilgili literatürde (Hendrick, Hendrick ve Adler, 1988; Meeks, Hendrick ve Hendrick, 1998) bu ölçekte yer alan aflk biçimleri ile iliflki doyumu, seçeneklerin niteli ini de erlendirme ve iliflkiye yap lan yat r m aras nda aras nda gözlenen iliflkilerdir. Ayr ca kat l mc lara yafl, cinsiyet, e itim durumu gibi demografik özelliklerine iliflkin sorular sorulmufltur. liflki stikrar Ölçe i ( Ö; Relationship Stability Scale; RSS). Ölçek, Rusbult ve arkadafllar (1998) taraf ndan iliflkiye yap lan yat - r m (örn., emek verme), bir baflkas yla beraber olmay de erlendirme, iliflki doyumu ve ba lan m n ölçmek amac yla gelifltirilmifltir. Ölçek, iliflki istikrar n belirlemek amac yla üç faktörlü (bir baflkas yla beraber olmay de erlendirme, iliflki doyumu ve iliflkiye yap lan yat r m) olarak da kullan labilmektedir (Rusbult, 2003). Buna göre, ölçek liflki Doyumu (10 madde), liflki Yat r m (10 madde), Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme (10 madde) alt ölçekleri olmak üzere toplam 30 maddeden oluflmaktad r. Her bir alt ölçe in ilk befl maddesi dört dereceli (1= tamamen yanl fl, 2= oldukça yanl fl, 3= oldukça do ru, 4= tamamiyle do ru) Likert tipi bir ölçek üzerinden de erlendirilmektedir. Alt ölçeklerin di er maddeleri ise 1 (tamamen yanl fl) ile 9 (tamam yla do ru) aras nda de er alan Likert tipi bir ölçek üzerinden de erlendirilmektedir. Ölçe in geçerlik ve güvenirli ini belirlemek amac yla birbirini izleyen üç ayr çal flma yap lm flt r (Rusbult ve ark., 1998). Bu çal flmalarda varimaks eksen döndürme yöntemi kullan larak faktör analizi yap lm fl, maddelerin ölçmeyi amaçlad faktörler alt nda yer ald görülmüfltür. Alt ölçeklerin Cronbach alfa iç tutarl k katsay lar na bak ld nda ise, de- erlerin liflki Doyumu için.92 ile.95, liflki Yat r m için.82 ile.84 ve Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme için.82 ile.88 aras nda de iflti i gözlenmifltir. Her bir alt ölçek için ayr ayr toplam puan al nmaktad r. Rusbult ve arkadafllar (1998) taraf ndan gelifltirilen ölçekler, farkl üniversitelerde görev yapan ve ikili iliflkiler konusunda çal flan iki sosyal psikolog ve bir klinik psikolog taraf ndan Türkçe ye çevrilmifltir. Daha sonra çevrilen tüm maddeler ve özgün form, befl ö retim eleman na verilmifl, uygun ve uygun olmayan maddeleri saptamalar, varsa önerilerini belirtmeleri istenmifltir. Ço unlu un yan tlar temel al narak ölçe in Türkçe versiyonu oluflturulmufltur. Türkçe ye uyarlama aflamas nda ölçekler, liflki Doyumu, Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme ve liflki Yat r m alt ölçekleri olarak de erlendirilmifl ve liflki stikrar Ölçe i ( Ö) ad alt nda ele al nm fllard r. Aflka liflkin Tutumlar Ölçe i: K sa Form LAS (Love Attitudes Scale; LAS). Hendrick, Dicke ve Hendrick (1998) taraf ndan gelifltirilen Aflka liflkin Tutumlar Ölçe i: K sa Form (LAS) insanlar n aflka yönelik tutumlar n be- ARALIK 2005, C LT 8, SAYI 16 28
L fik ST KRARI ÖLÇE lirlemeyi amaçlamaktad r. LAS: K sa Form Lee nin (1973) aflk s n fland rmas n temel almakta ve tutkulu aflk (eros), özgeci aflk (agape), sahiplenici aflk (mania), oyun gibi aflk (ludus), arkadaflça aflk (storge) ve mant kl aflk (pragma) olmak üzere alt farkl aflk biçimini ölçmektedir. Bu ölçek, Hendrick ve Hendrick (1986, 1990) taraf ndan gelifltirilen 42 maddelik Aflka liflkin Tutumlar Ölçe i nin 24 maddelik k sa formdur. Her bir madde, likert tipi 5 dereceli bir de erlendirme göz önüne al narak de erlendirilmektedir. Ölçekten alt ayr puan elde edilmekte ve her bir alt ölçek için en az 4 en fazla 20 puan al nmaktad r. Bir alt ölçekteki puanlar n artmas, o aflk biçiminin tercih edildi i anlam na gelmektedir. Ölçe in geçerlik ve güvenirlik çal flmas Büyükflahin ve Hovardao lu (2004) taraf ndan 867 üniversite ö rencisi üzerinde yap lm flt r. Faktör yap s incelenmifl ve bunun sonucunda ölçe in özgün formda oldu u gibi tutkulu aflk, özgeci aflk, sahiplenici aflk, oyun gibi aflk, arkadaflça aflk, mant kl aflk olmak üzere alt faktörden olufltu u gözlenmifltir. LAS n iç tutarl l için ise Cronbach alfa katsay s hesaplanm fl ve.70 olarak bulunmufltur. Ölçe in iki yar m güvenirli i ise.70 dir. fllem Ölçekler gönüllü kat l mc lara s n flarda, ders bitimlerinde uygulanm fl ve kimlik bilgileri al nmam flt r. Uygulamaya geçmeden hemen önce kat l mc lara duygusal birliktelikleri olup olmad sorulmufl, ölçekler duygusal birlikteli i olan ö rencilere uygulanm flt r. Uygulamalar, araflt rmac lar taraf ndan gerçeklefltirilmifltir. Araflt rmaya kat lan ö rencilere, hem araflt rman n amac hem de uygulama aflamas nda nelere dikkat etmeleri gerekti i konusunda bilgi verilmifltir. Ölçeklerin uygulanmas yaklafl k 20-25 dakikal k bir süreyi kapsam flt r. Bulgular Geçerli e liflkin Bulgular Ö nün yap geçerli i konusunda bilgi edinebilmek için faktör analizi yap lm flt r. Analiz bafllang c nda betimleyici faktör analizi yap lm fl fakat, do rulay c faktör analizi ile ayn sonuçlar elde edildi inden afla da do rulay c faktör analizi sonuçlar na yer verilmifltir. Do rulay c faktör analizinde, faktör say s üç olarak belirlenmifl ve varimaks eksen döndürme yöntemi uygulanarak faktör yap s incelenmifltir. Faktör analizinde faktör yükü kesim noktas olarak.35 temel al nm flt r. Bu analiz sonucunda, Rusbult ve arkadafllar n n (1998) sonuçlar yla tutarl faktör yap s elde edilmifltir. Ölçekteki maddelerin ait olduklar faktörler ve faktör yükleri Tablo 1 de verilmifltir. Tablo 1 de görüldü ü gibi faktörlerden birincisi varyans n % 21.76 sinden, ikincisi %16.24 ünden ve üçüncüsü % 14.03 ünden sorumludur. Faktörlerin üçü birden toplam varyans n %52.04 ünü aç klamaktad r. Her bir faktör 10 maddeden oluflmaktad r. Maddeler özgün ölçekte oldu u gibi ölçmeyi amaçlad faktörler alt nda yer almaktad r. Alt ölçekler s ras yla liflki Doyumu, Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme ve liflki Yat r m olarak adland r lm flt r. Ö nün ölçüt geçerlik düzeyini belirlemek amac yla Ö nün alt ölçeklerinden elde edilen toplam puanlar ile LAS n alt ölçeklerinden elde edilen toplam puanlar aras ndaki iliflkilere TÜRK PS KOLOJ YAZILARI 29
A. BÜYÜKfiAH N D. HASTA S. HOVARDAO LU Tablo 1 liflki stikrar Ölçe i Faktör Yap s ve Her Maddenin Toplam Puanla Korelasyonlar * Maddeler Birlikte oldu um kifli, kiflisel düflünceleri, s rlar paylaflma gibi yak nl k gereksinimlerimi karfl l yor. Birlikte oldu um kifli, beraberce birfleyler yapma, beraber olmaktan keyif alma gibi arkadafll k gereksinimlerimi karfl l yor. Birlikte oldu um kifli, elele tutuflma, öpüflme gibi cinsel gereksinimlerimi karfl l yor. Birlikte oldu um kifli istikrarl bir iliflki içinde güvende ve rahat hissetme gereksinimlerimi karfl l yor. Birlikte oldu um kifli duygusal olarak ba l hissetme, o iyi hissetti inde kendimi iyi hissetmem gibi gereksinimlerimi karfl l yor. liflkimiz benim için doyum verici. liflkim baflkalar n n iliflkilerinden çok daha iyi. liflkim ideal bir iliflkiye yak n. liflkimiz beni çok mutlu ediyor. liflkimiz yak nl k, arkadafll k vb. gereksinimlerimi karfl lama aç s ndan oldukça baflar l. Kiflisel düflünceleri, s rlar paylaflma gibi yak nl k gereksinimlerim bir baflkas yla beraber olsam da karfl lanabilir. Birlikte birfleyler yapma, birbirinin varl ndan keyif alma gibi arkadafll k gereksinimlerim bir baflkas yla beraber olsam da karfl lanabilir. Elele tutuflma ve öpüflme gibi cinsel gereksinimlerim bir baflkas yla beraber olsam da karfl - lanabilir. stikrarl bir iliflkide güvende ve rahat hissetme gereksinimlerim bir baflkas yla beraber olsam da karfl lanabilir. Duygusal olarak ba lanm fl hissetme, bir baflkas iyi hissetti inde iyi hissetme gibi duygusal ba l l k gereksinimlerim bir baflkas yla beraber olsam da karfl lanabilir. Birlikte oldu um kifli d fl nda bana çok çekici gelen insanlar var. Bir baflkas yla flört etme, kendi kendime ya da arkadafllar mla zaman geçirmek gibi seçeneklerim de var. Birlikte oldu um kifliyle ç km yor olsayd m, birfley de iflmezdi- çekici bir baflka kifli bulabilirdim. Bir baflkas yla flört etme, kendi kendime ya da arkadafllar mla zaman geçirme bana oldukça çekici geliyor. Yak nl k, arkadafll k gibi gereksinimlerim bir baflka iliflkide de kolayl kla karfl lanabilir. liflkimiz için çok fazla yat r m yapt m. Birlikte oldu um kifliye, s rlar m gibi pek çok özel fley anlatmaktay m. Birlikte oldu um kifli ve ben birlikte yeri doldurulmas güç bir entelektüel yaflama sahibiz. Bireysel kimlik duygum yani kim oldu um birlikte oldu um kifli ve iliflkimle ba lant l. Birlikte oldu um kifli ve ben pek çok an y paylafl yoruz. liflkimize öyle çok yat r m yapt m ki, e er bu iliflki sona erecek olursa çok fley kaybetmifl olurum. Bofl zaman etkinlikleri gibi yaflam m n pek çok yönü, flu anda birlikte oldu um kifliye çok fazla ba l ve e er ayr lacak olursak bunlar n hepsini kaybederim. liflkimize çok fazla ba land m ve bu iliflkiye çok fley verdi imi hissediyorum. Birlikte oldu um kifliyle ayr lmam z, aile ve arkadafllar mla olan iliflkilerimi olumsuz etkiler. Baflkalar n n iliflkileriyle karfl laflt r l rsa, ben iliflkime oldukça fazla yat r m yapmaktay m. liflki Doyumu Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme liflki Yat r m Aç klanan Varyans% 21.76 16.24 14.03 Özde erler 6.53 4.87 4.21 *Tüm r de erleri.05 düzeyinde anlaml d r..67.71.54.71.66.79.73.76.77.79.74.76.59.71.65.51.62.58.65.71.65.45.38.47.36.80.72.73.64.77 r.64.66.45.69.67.90.86.88.89.84.59.59.57.57.52.74.75.73.82.82.61.58.49.49.50.83.80.83.65.80 ARALIK 2005, C LT 8, SAYI 16 30
L fik ST KRARI ÖLÇE Tablo 2 Ö Alt Ölçeklerinin Ölçüt Al nan LAS Alt Ölçekleri ile Korelasyonlar N= 325 liflki Doyumu Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme liflki Yat r m Özgeci aflk (Agape).26* -.22*.49* Arkadaflça aflk (Storge).31* -.29*.27* Tutkulu aflk (Eros).67* -.45*.48* Mant kl aflk (Pragma).06 -.02.10 Oyun gibi aflk (Ludus) -.28*.41* -.25* Sahiplenici aflk (Mania).17* -.20*.43* *p <.05 bak lm flt r. Bu iliflkiler Tablo 2 de verilmektedir. Tablo 2 de görüldü ü gibi iliflki doyumunun özgeci aflk, arkadaflça aflk, tutkulu aflk, sahiplenici aflk ile aras ndaki iliflkiler anlaml ve pozitif iken; oyun gibi aflk ile aras nda negatif iliflki gözlenmifltir. Seçeneklerin niteli ini de- erlendirmenin ise özgeci aflk, arkadaflça aflk, tutkulu aflk, sahiplenici aflk ile iliflkisi anlaml ve negatif iken; oyun gibi aflk ile aras ndaki iliflki anlaml ve pozitiftir. liflki yat r m ile özgeci aflk, arkadaflça aflk, tutkulu aflk ve sahiplenici aflk aras nda da anlaml ve pozitif iliflkiler gözlenirken, oyun gibi aflk ile aras nda anlaml ve negatif iliflki gözlenmifltir (iliflkiler -.45 ile.67 aras nda de iflmektedir). Güvenirli e liflkin Bulgular Ö nün alt ölçeklerinin güvenirli i için Cronbach alfa iç tutarl l k katsay s ve iki yar m test güvenirli ine bak lm flt r. Ö nün alt ölçeklerinin Cronbach alfa katsay lar liflki Doyumu alt ölçe i için.90, Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme alt ölçe i için.84, liflki Yat r m alt ölçe i için ise.84 tür (bkz., Tablo 3). Alt ölçeklerin ki yar m güvenirlikleri s ras yla.84,.71, ve.78 dir (bkz., Tablo 3) Testin tamam ndan al nan tek bir toplam puan elde edilmedi i için ölçe in bütünü için cronbach alfa iç tutarl k katsay s ve iki yar m güvenirli i hesaplanmam flt r. Ayr ca, her bir maddenin toplam puanla korelasyonlar na bak ld nda, bu de erlerin.45 ile.90 aras nda de iflti i gözlenmifltir (bkz., Tablo 1). liflki stikrar Ölçe i Alt Ölçeklerinin Cinsiyet Yönünden Karfl laflt r lmas Kad nlar n ve erkeklerin Ö alt ölçeklerinden ald klar puanlar aç s ndan farkl l k gösterip göstermediklerini belirlemek amac yla t test uygulanm flt r. Tablo 4 te kad nlar n ve erkeklerin Ö alt ölçeklerinden ald klar ortalama, standart sapma ve t testi sonuçlar verilmifltir. Tablo 4 te görüldü ü gibi kad nlar ve erkekler sadece seçeneklerin niteli ini de er- Tablo 3 Ö Alt Ölçeklerinin Güvenirlik Katsay lar Cronbach alfa ki Yar m Güvenirli i liflki Doyumu.90.84 Seçeneklerin Niteli i.84.71 liflki Yat r m.84.78 TÜRK PS KOLOJ YAZILARI 31
A. BÜYÜKfiAH N D. HASTA S. HOVARDAO LU Tablo 4 Ö Alt Ölçeklerinin Ortalamalar, Standart Sapmalar ve t de erleri Kad n Erkek X S X S t liflki Doyumu 53.49 10.01 51.19 12.31 1.77 Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme 29.95 12.10 36.68 13.01-4.75* liflki Yat r m 36.06 12.24 36.72 12.69 -.47 * p <.05 lendirme aç s ndan farkl laflmaktad r (Kad nlar x = 29.95, Erkekler x = 36.68; t = -4.67, p <.005). Buna göre, kad nlarla karfl laflt r ld nda erkeklerin baflkas yla birlikte olma olas l na daha s cak bakt klar düflünülebilir. Tart flma Son y llarda ülkemizde ikili iliflkiler kapsam nda kullan labilecek pek çok ölçek gelifltirilmifl ve uyarlanm flt r. Ancak, yat r m modelinin öne sürdü ü gibi iliflki istikrar üzerinde etkili oldu u düflünülen etmenleri (iliflki doyumu, seçeneklerin niteli i ve yat r m miktar ) çok boyutlu olarak ölçen bir ölçe e rastlan lmam flt r. Bu bofllu u doldurmak için, bu çal flmada Rusbult ve arkadafllar (1998) taraf ndan gelifltirilen liflki Doyumu /Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme / liflki Yat r m alt ölçeklerinin Türkçe ye uyarlanmas amaçlanm flt r. Bu çal flmada sözü edilen ölçekler liflki stikrar Ölçe i ad alt nda toplanm flt r. Bulgular, üniversite ö rencisi örneklemine uygulanan liflki stikrar Ölçe i nin geçerli ve güvenilir oldu unu göstermifltir. Ölçe in yap geçerli ini s namak amac yla faktör analizi yap lm flt r. Özgün formla tutarl olarak maddelerin üç faktör alt nda topland - ortaya konulmufltur. Bu çal flma ile özgün formun faktör yap s tekrarlanm flt r. Ölçüt geçerli inin saptanmas nda, Ö alt ölçeklerinin LAS K sa Form alt ölçekleri ile iliflkilerine bak lm flt r. Elde edilen korelasyon de erleri, -.45 ile.67 aras nda de iflmektedir ve bu de erlerin ölçe in ölçüt geçerlili i için yeterli oldu- u söylenebilir. Ö ve LAS alt ölçekleri aras ndaki iliflkiler ayr ayr ele al nd nda, liflki Doyumu ile Özgeci Aflk, Arkadaflça Aflk, Tutkulu Aflk, Sahiplenici Aflk alt ölçekleri aras ndaki iliflkiler anlaml ve pozitiftir. Bu aflk biçimlerinin genel özellikleri dikkate al nd nda bunlar n iliflki doyumuyla ba lant l oldu u ileri sürülebilir. Örne in, özgeci aflk biçimi olanlar iliflkilerinde verici, ba fllay c, destekleyici ve anlay fll olma e ilimindedirler. Arkadaflça aflkta ise, yo un tutku olmasa da ilgilerin paylafl m, uyum ve benzerlik ön plandad r. Tutkulu afl klar için fiziksel çekicilik, iliflkide güvende olma ve duygusal ba l l k önemlidir. Arkadaflça ve tutkulu aflk biçimlerindeki bireyler iliflkilerine yönelik olumlu duygular hissetmekte ve dolay s yla iliflkiye daha fazla yat r m yapmaktad rlar. Bu nedenle, arkadaflça ve tutkulu aflk yaflayanlar n iliflki doyumlar araflt rma bulgular yla (Büyükflahin ve Hovardao lu, 2004; Hendrick ve ark., 1988; Levesque, 1993; Meeks ve ark., 1998) tutarl olarak bu çal flmada da yüksektir. ARALIK 2005, C LT 8, SAYI 16 32
L fik ST KRARI ÖLÇE Çal flmada, iliflki doyumu ile sahiplenici aflk biçimi aras nda ise pozitif yönde anlaml iliflki bulunmufltur. Bu sonuç, yurt d fl nda yap lan çal flma bulgular (Meeks ve ark., 1998; Richardson, Medvin ve Hammock, 1988) ile tutars z olmakla birlikte, ülkemizde yap lan baz çal flmalar n (Büyükflahin ve Hovardao lu, 2004; Büyükflahin, 2005) bulgular ile tutarl - d r. Bulgular aras ndaki bu tutars zl k, çal flmalar n gerçeklefltirildi i toplumlar n kültürel de erleri ve ö retileri temel al nd nda anlafl labilir. Türkiye gibi toplulukçu e ilimlerin a rl kta oldu u ülkelerde (Hortaçsu, 1997b; Ka tç bafl ve Sunar, 1997; Medora, Larson, Hortaçsu ve Dave, 2002), tutkulu ve k skanç olan sahiplenici afl klar n iliflkilerinde saplant - l ve güvensiz olmalar, mevcut iliflkilerini kaybettiklerinde bir baflkas ile iliflki kuramayacaklar korkusuna yol açabilir. Bu korkuyla bireyler iliflkilerine daha fazla ba lan p, iliflkilerini oldu undan daha olumlu alg layabilirler ve iliflkilerinden doyum alabilirler. Bu bulgu, Türk kültüründe iliflki ba ml l, k skançl k gibi iliflkisel de iflkenlere olumlu anlam yüklenmesiyle de ba lant l gözükmektedir (Demirtafl, 2004). Di er yandan, iliflki doyumunun oyun gibi aflk biçimi ile aras ndaki iliflkinin negatif yönde ve anlaml olmas, aflk oyun gibi gören kat l mc lar n k sa süreli iliflkileri tercih etmeleri, iliflkiye çok fazla yat r m yapmama e ilimleriyle ba lant l olarak düflünülürse, bu bulgu da ölçe in ölçüt geçerli i hakk nda olumlu bir bilgi olarak kabul edilebilir. Seçeneklerin Niteli ini De erlendirme alt ölçe inin tutkulu, arkadaflça, sahiplenici ve özgeci aflk biçimleri ile aras ndaki iliflkiler negatif yöndedir. Morrow, Clark ve Brock un (1995) araflt rma sonuçlar yla da tutarl olan bu bulgu, söz konusu aflk biçimlerinde bireylerin mevcut iliflkilerine yönelik olumlu alg lar - n n, onlar n baflkalar ile beraber olmay tercih etme olas l klar n azaltmas yla ve mevcut iliflkilerine daha fazla yat r m yapmalar yla ba lant l olarak kabul edilebilir. Ayn de iflkenin oyun gibi aflk biçimi ile pozitif yönde iliflki göstermesi, iliflki istikrar ile yat r m aras ndaki ba lant n n bir göstergesi olarak düflünülebilir. liflki stikrar Ölçe i alt ölçeklerinin güvenirli ini s namak amac yla hesaplanan Cronbach alfa iç tutarl l k katsay lar na bak ld nda ise de erlerin.84 ve.90 aras nda de- iflti i görülmektedir. Benzer flekilde, ölçe in.71 ile.84 aras nda de iflen iki yar m güvenirlik katsay lar n n da oldukça yüksek oldu u gözlenmifltir. Bu çal flmadan elde edilen bulgular Rusbult ve arkadafllar (1998) taraf ndan yap lan çal flman n bulgular yla tutarl d r. Bu çal flmada, hem ölçe in özgün formunda test tekrar test çal flmas yap lmad ndan, hem de ölçek duygusal iliflkilerde herhangi bir de iflikli e duyarl oldu undan test tekrar test çal flmas yap lmam flt r. Ö nün alt ölçeklerinden al nan puanlar cinsiyet aç s ndan karfl laflt r ld nda, kad nlar ile erkekler aras nda sadece seçeneklerin niteli ini de erleme bak m ndan fark bulunmufltur. Buna göre kad nlarla karfl laflt r ld - nda erkekler olas baflka iliflkileri daha olumlu de erlendirmektedirler. Bütün bu bulgular dikkate al nd nda, liflki stikrar Ölçe i nin Türk örneklemi üzerinde anlaml geçerlik ve güvenirlik de erlerine sahip oldu u söylenebilir. Bu ölçek kullan larak ayn anda iliflki doyumu, seçeneklerin nite- TÜRK PS KOLOJ YAZILARI 33
A. BÜYÜKfiAH N D. HASTA S. HOVARDAO LU li i ve yat r m miktar de iflkenleri hakk nda bilgi edinilerek, iliflki istikrar na iliflkin yordamalar yap labilir. Ayr ca, bu yordamalardan yola ç k larak doyumsuz iliflkilerin neden bitirilemedi ine iliflkin ç kar mlarda bulunulabilir. Kaynaklar Agnew, C. R., Van Lange, P. A. M., Rusbult, C. E., & Langston, C. A. (1983). Cognitive interdependence: Commitment and the mental representation of close relationships. Journal of Personality and Social Pyschology, 74, 939-954. Binici, S.A., & Hovardao lu, S. (1996). Evlilik için Karfl laflt rma Düzeyi Ölçe i nin (EKDÖ) geçerlik ve güvenirlik çal flmas. Türk Psikoloji Dergisi, 11, 66-76. Büyükflahin, A. (2004). Türkiye de uyarlama çal flmalar yap lm fl ya da Türk kültüründe gelifltirilmifl ikili iliflkiler kapsam ndaki ölçeklerin k sa tan t m. Türk Psikoloji Dergisi, 19, 129-143. Büyükflahin, A. (2005). Çok Boyutlu liflki Ölçe i: Geçerlik ve güvenirlik çal flmas. Türk Psikiyatri Dergisi, 16, 97-105. Büyükflahin, A., & Hovardao lu, S. (2004). Çiftlerin aflka iliflkin tutumlar n n Lee nin çok boyutlu aflk biçimleri kapsam nda incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 19, 59-72. Cox, C. L., Wexler, M. O., Rusbult, C. E., & Gaines Jr., S. O. (1997). Prescriptive support and commitment processes in close relationships. Social Psychology Quarterly, 60, 79-90. Curun, F. (2001). The effects of sexism and sex role orientation on relationship satisfaction. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Orta Do u Teknik Üniversitesi, Ankara. Demirtafl, H. A. (2004). Yak n iliflkilerde k skançl k: Bireysel, iliflkisel ve durumsal de iflkenler. Yay mlanmam fl doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. F fl lo lu, H., & Demir, A. (2000). Applicability of the Dyadic Adjustment Scale for measurement of marital quality with Turkish couples. European Journal of Psychological Assessment, 16, 214-218. Hasta, D. (2002). Romantik iliflkiler ve yat r m modeli. Türk Psikoloji Bülteni, 24-25, 114-119. Hendrick, C., & Hendrick, S. (1986). A theory and method of love. Journal of Personality and Social Psychology, 50, 392-402. Hendrick, C., & Hendrick, S. (1990). A Relationship-spesific version of the Love Attitudes Scale. Journal of Social Behavior and Personality, 5, 239-254. Hendrick, S, Dicke, A., & Hendrick, C. (1998). The Relationships Assessment Scale. Journal of Social and Personal Relationships, 15, 137-142. Hendrick, S., Hendrick, C., & Adler, N. L. (1988). Romantic relationships: Love, satisfaction, and staying together. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 980-988. Hortaçsu, N. (1997a). nsan iliflkileri, Ankara: mge Kitabevi. Hortaçsu, N. (1997b). Cross-cultural comparison of need importance and need satisfaction during adolescence: Turkey and the United States. The Journal of Genetic Psychology, 158(3), 287-296. Hovardao lu, S. (1996a). Sonuç, karfl laflt rma düzeyi ve seçenekler için karfl laflt rma düzeyi aras ndaki ba lant lar n evlilikle ilgili de erlendirmelere etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 11 (36), 12-24. Hovardao lu, S. (1996b). Sosyal mübadele: Evlilikle ilgili de erlendirmelere etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 11, 12-24. Hünler, O. S. (2002). The Effects of religiousness on marital satisfaction and the mediator role of perceived marital problem solving abilities between religiousness and marital satisfaction relationship. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Orta Do u Teknik Üniversitesi, Ankara. Impett, E. A., Bears, K. P., & Peplau, L. A (2003). Testing the investment model of relationship commitment and stability in longitudinal study of married couples. In N. J. Pallone (Ed.), Love, romance, sexual interaction, New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. Ka tç bafl, Ç., & Sunar, D. (1992). Family and socialization in Turkey. In J. L. Roopnarine & Carter (Eds.), Parent-child relations in diverse cultural settings: Socialization for insrumental competency. Annual advances in applied developmental psychology (vol. 5, pp. 75-88). Norwood, NJ: Ablex. ARALIK 2005, C LT 8, SAYI 16 34
L fik ST KRARI ÖLÇE Lee, J. A. (1973). The colors of love: An exploration of the ways of loving. Toronto: New Press. Levesque, R. J. R. (1993). The romantic experience of adolescents in satisfying love relationships. Journal of Youth & Adolescence, 22 (3), 219-251. Lin, Y-H, W., & Rusbult, C. E. (1995). Commitment to dating relationships and cross-sex friendships in America and China. Journal of Social and Persona l Relationships, 12, 7-26. Meeks, B. S., Hendrick, S., & Hendrick, C. (1998). Communication, love and relationship satisfaction. Journal of Social and Personal Relationships, 15, 755-773. Medora, N. P., Larson, J. H., Hortaçsu, N., & Dave, P. (2002). Perceived attitudes towards romanticism: A cross cultural study of American, Asian-Indian, and Turkish young Adults. Journal of Comparative Family Studies, 33(2), 155-773. Morrow, G. D., Clark, E. M., & Brock, K. F. (1995). Individual and partner love styles:implications for the quality of romantic involvements. Journal of Social and Personal Relationships, 12, 363-387. Öner, B. (2000). Relationship satisfaction and dating experience: Factors affecting future timeorientation in relationships with the opposite sex. The Journal of Psychology, 134, 527-536. Richardson, D. R., Medvin, N., & Hammock, G. (1988). Love styles, relationship experience,and sensation seeking: A test of validity. Personality and Individual Differences, 9, 645-651. Rusbult, C. E. (1980). Commitment and satisfaction in romantic associations: A test of the investment model. Journal of Experimental Social Psychology, 16, 172-186. Rusbult, C. E. (1983). A Longitudinal test of the investment model - the development (and deterioration) of satisfaction and commitment in heterosexual involvements. Journal of Personality and Social Psychology, 45, 101-117. Rusbult, C. E. (2003). Satisfaction/ Alternatives/ Investments Scales. Retrived March 14,2003, From Web site: http:// www.unc.edu/depts/socpsych/cr/satisfaction.html. Rusbult, C. E., & Buunk, B. P. (1993). Commitment processes in close relationships: An Interdependence analysis. Journal of Social and Personal Relationships, 10, 175-204. Rusbult, C. E., Martz, J. M., & Agnew, C. R. (1998). The Investment Model Scale: Measuring commitment level, satisfaction level, quality of alternatives, and investment size. Personal Relationships, 5, 357-391. Rusbult, C. E., Verette, J., Whitney, G. A., Slovik, L. F., & Lipkus, I. (1991). Accommodation processes in close relationships: Theory and preliminary empirical evidence. Journal of Personality and Social Psychology, 60, 53-78. Rusbult, C. E., Zembrodt, I. M., & Gunn, L. K. (1982). Exit, voice, loyalty, and neglect: Responses to dissatisfaction in romantic involvements. Journal of Personality and Social Psychology, 43, 1230-1242. Sprecher, S. (1988). Investment model, equity, and social support determinants of relationship commitment. Social Psychology Quartely, 51, 318-328. Sümer, N., & Güngör, D. (1999). Yetiflkin ba lanma stilleri ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik de erlendirmesi ve kültürleraras bir karfl laflt rma. Türk Psikoloji Dergisi, 14, 71-109. Sümer, N., & Güngör, D. (2000). The relationships between anxiety and avoidance dimensions of adult attachment and affective aspects of the self. International Conference on Personal Relationships, Brisbane, Australia, 27 June-2 July 2000. Thibaut, J. W., & Kelley, H.H. (1959). Social psychology of groups. New York: Wiley. Tutarel- K fllak, fi. (1999a). Evlilikte Uyum Ölçe i nin (EUÖ) güvenirlik ve geçerlik çal flmas. 3P: Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi, 7, 50-57. Tutarel-K fllak, fi. (1999b). liflkilerde Yükleme Ölçe i nin ( YÖ) güvenirlik ve geçerlik çal flmas. 3: P Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi, 7, 193-199. Van Lange, P. A. M., Rusbult, C. E., Drigotas, S. M., Arriaga, X. B., Witcher, B. S., & Cox, C. L. (1997). Willingness to sacrifice in close relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 72, 1373-1395. Rusbult, C. E., Arriage, X. B., & Agnew, C. R. (2002). Interdependence in close relationships. In G. J. O. Fletcher & M. S. Clark (Eds), Blackwell handbook in social psychology (vol. 2.). Oxford: Blackwell. TÜRK PS KOLOJ YAZILARI 35