GİRİŞ KOAH Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH), tüm dünya ülkelerinde önemli bir sağlık sorunu Dünya üzerindeki 600 milyon KOAH'lı hasta her yıl 2.5 milyonu ölmekte Uzun süre sigara içiminin ve/veya çevresel/mesleki Dr. Soner IŞIK AÜTF Acil Tıp AD 9-2-2010 1 kökenli gaz ve partiküllerin kronik inhalasyonunun yol açtığı bir hastalıktır 2 GİRİŞ Türkiye de Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 10 Hastalığın Cinsiyete Göre % dağılımı (2000) Akciğer fonksiyonlarında %50'ye ulaşan kayıplar gelişinceye kadar ciddi hiçbir belirti vermemekte Hastaların sadece %25'inin sağlık kuruluşlarınca bilinmesine yol açmakta Ülkemizde 5 milyon kişiyi etkilemekte 25000 ölüme yol açmaktadır Hastalıklar 1.İskemik kalp hastalığı 2.Serebrovaskuler hastalık 3.KOAH 4.Perinatal nedenler 5.Alt solunum yolu enfeksiyonları 6.Hipertansif kalp hastalığı 7.Trakeo, Bronş ve Akciğer kanseri 8.Diabetes Mellitus 9.Trafik kazaları 10.İnflamatuvar kalp hastalığı Toplam 21.7 15.0 5.8 5.8 4.2 3.0 2.7 2.2 2.0 1.9 Erkek 20.7 14.5 7.8 5.6 4.0 2.7 4.4 2.6 1.8 Kadın 22.9 15.7 3.5 5.9 4.5 3.3 2.9 2.0 3 UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye 4 TANIM KOAH: Kronik bronşit ve amfizeme bağlı, genellikle geri dönüşsüz hava akımı obstrüksiyonu ile karakterize bir hastalıktır Hava akımı obstrüksiyonu çoğu olguda ilerleyicidir Bronş hiperreaktivitesi ile birlikte olabilir KOAH ın temel özelliği olan kronik hava akımı obstrüksiyonu akciğerlerde bulunan inflamasyonla yakından ilişkili 5 TANIM Kronik bronşit: Akciğer tüberkülozu, bronşektazi, akciğer apsesi gibi başka bir hastalığa bağlanamayan, birbirini izleyen en az iki yıl boyunca her yıl en az üç ay devam eden öksürük ve balgam çıkarma Amfizem: Terminal bronşiyollerin distalindeki hava yollarının, belirgin fibrozisin eşlik etmediği duvar hasarı ile birlikte anormal ve kalıcı genişlemesi 6 1
TANIM AYIRICI TANI Kronik bronşit ve amfizemli hastalarda kronik hava akımı obstrüksiyonu gelişmediği sürece KOAH varlığından söz edilemez. 7 8 RİSK FAKTÖRLERİ KOAH gelişiminde en önemli risk faktörleri sigara kullanma, mesleki maruziyet ve a-1 antitripsin (AAT) eksikliğidir Tütün ürünlerinin tümü KOAH gelişme riskinin %80-90`ından sorumluyken Sigara kullananların sadece %15-20`sinde KOAH gelişmektedir 9 RİSK FAKTÖRLERİ Çevre faktörleri faktörler Sigara içimi Aktif sigara içimi Pasif sigara içimi Annenin sigara içimi Mesleki karşılaşmalar Hava kirliliği Dış ortam İç ortam Sosyoekonomik faktörler /yoksulluk Diyetle ilgili faktörler Yüksek tuzlu diyet Diyette antioksidan vitaminlerin azlığı Diyette doymamış yağ asitlerinin azlığı Enfeksiyonlar Konakçı ile ilgili faktörler Alfa-1 antitripsin eksikliği Genetik faktörler Aile öyküsü Etnik faktörler Yaş Hava yolu hiperreaktivitesi Atopi Düşük doğum ağırlığı Semptomlar (aşırı mukus yapımı vb) 10 KOAH ile ilgili patolojik değişiklikler, büyük hava yollarında, küçük hava yollarında Büyük hava yolları Kronik bronşitin temel özelliği olan aşırı mukus salgılanması, büyük hava yollarından kaynaklanır Submukozal bez kütlesinde ve yüzey epitelindeki mukus salgılayan hücrelerin (goblet hücreleri) sayısında artış akciğer parankiminde görülür 11 Siliyer hücrelerin sayısında ve ortalama siliyer uzunlukta azalma 12 2
hava yolu inflamasyonu ile hava yolu obstrüksiyonu arasında yakın ilişki İnflamasyon, hava yolu duvarında kalınlaşmaya ve lümende ilerleyici daralmaya yol açabilir 13 Küçük hava yolları Çapı 2 mm`den küçük bronş ve bronşiyollerden oluşur Muköz tıkaçlar, goblet hücre metaplazisi, hava yolu duvarında inflamasyon, peribronşiyal fibrozis, düz kas hipertrofisi görülür. Bu değişiklikler: Hava yolu duvarında kalınlaşmaya Lümende daralmaya yol açar 14 Hava yolu duvarındaki inflamasyon, çevresindeki alveollerin duvarında hasara neden olarak Alveoler tutunmada azalmaya Hava yolunda bükülme/deformasyona yol açar Bronşiyollerin temel sekretuar hücresi olan Clara hücreleri, sigara içenlerde azalır ve goblet hücreleri artar Küçük hava yollarında mukus birikimi Antiproteaz savunmanın kaybı 15 16 Akciğer parenkimi: KOAH`ta akciğer parankiminde gözlenen temel değişiklik amfizemdir. Amfizem terminal bronşiyol distalindeki hava boşluklarında, belirgin fibrozis olmaksızın, duvar hasarı ile birlikte anormal ve kalıcı genişleme olarak tanımlanır Diğer değişiklikler: KOAH`ta alveoler hipoksi gelişir Pulmoner arteriollerin medial düz kasları, kas içermeyen distaldeki damarlara doğru yayılır İntimada kalınlaşma oluşur Amfizem nedeniyle pulmoner damar yatağında kayıp Pulmoner hipertansiyon oluşur Sağ ventrikülde dilatasyon ve hipertrofi gelişimine (kor pulmonale) 17 18 3
ÖZET Sigara dumanı ve solunum yolu ile alınan diğer irritan maddeler hava yollarında ve akciğer parankiminde inflamatuar bir yanıt geliştirir İnflamasyon, akciğerlerin koruyucu/tamir mekanizmaları ile ortadan kaldırılamazsa, doku hasarına neden olur Sonuçta, mukus hipersekresyonu, hava yolu daralması fibrozis, parenkim harabiyeti (amfizem) damarsal değişiklikler Bu patolojik değişiklikler KOAH`a özgü kronik hava akımı obstrüksiyonu ve diğer fizyolojik anormalliklere neden olmaktadır 19 20 FİZYO Akciğerin elastik geri çekilme özelliğindeki kayıp (amfizem), Hava yolu direncinde artma (küçük hava yolu hastalığı) Hava yollarının kollabe olma eğilimindeki artış ekspiratuar hava akımı obstrüksiyonu Akciğerde hava hapsi (statik hiperinflasyon) Ventilasyon dağılımı ve gaz değişiminde bozulma 21 22 TANI Spirometrede FEV1/VC`nin, kadınlarda beklenenin %89`unun, erkeklerde %88`inin altında olması, hava yollarında obstrüksiyon bulunduğunu gösterir 23 TANI KOAH TA EVRELEME Hastalık Hafif Orta Ağır Çok ağır FEV1 (beklenenin yüzdesi ) >%70 %50-70 %35-50 <%35 24 4
SEMPTOMLAR Sinsi başlangıç Egzersiz dispnesi Öksürük Balgam Nefes darlığı Hışırtılı solunum (wheezing) Siyanoz Anoreksi / kilo kaybı 25 26 FİZİK MUAYENE Ekspiryum uzar Solunum sesleri azalır Ronküsler, kaba ral Göğüs ön-arka çapı artar Büzük dudak solunumu Paradoksal içe çekilme Periferik ödem jügüler venöz dolgunluk karaciğerde büyüme ve hassasiyet Akut atakta taşipne, Taşikardi Yardımcı solunum kaslarının kullanımı siyanoz 27 28 ß2-Agonistler Düz kas hücrelerinde kalsiyum düzeyini düşürerek bronkodilatasyon yapar Bronkodilatör uygulamasına erken ve düzenli olarak başlamanın KOAH` ın seyrinde değişiklik yaptığına ilişkin kanıt yok Tremor, taşikardi, çarpıntı, kardiyak aritmi ve periferik vasküler dirençte artışa yolaçabilir 29 30 5
Antikolinerjikler Muskarinik reseptörleri (M1, M2, M3) seçici olmayarak bloke ederek bronkodilatasyon sağlar KOAH`ta uzun süreli tedavide antikolinerjikler tek başına veya b2-agonistlerle birlikte kullanılır Antikolinerjiklerle kısa etkili b2-agonistlerin kombine edilmesi aditif etki oluşturur Yan etkileri ilacın tadının beğenilmemesi ve öksürüğe neden olabilmesidir üriner sisteme etkisi, göze kaçarsa glokomda artış 31 Metilksantinler Fosfodiesteraz, adenozin ve prostaglandin inhibisyonu Katekolamin salınımını artırıcı Solunum merkezini uyarıcı Kalp debisini artırıcı Diürez yapıcı Diyafragma ve solunum kaslarını güçlendirici antiinflamatuar 32 B2-agonist veya antikolinerjiklerden daha az bronkodilatör tedavi aralığı dar Önceden teofilin almayan hastalarda teofilinin İV uygulamasında önerilen doz, 5-6 mg/kg (20 dakikadan daha uzun sürede) yükleme dozu İdame dozu yaklaşık 0.5 mg/kg/saat Aminofilin dozu, teofilin/0.8 olarak hesaplanır Bulantı, kusma, taşikardi, sinirlilik, uykusuzluk, konvülsiyon gibi yan etkiler 33 Kortikosteroidler Kronik oral kortikosteroid tedavinin stabil KOAH`ta yararlı olduğuna dair kanıt yok Ciddi yan etkiler Kronik oral steroid tedavisi önerilmiyor İnhale kortikosteroidlerin (İKS) tedavideki yeri hâlâ tartışmalı Ağır KOAH`lı hastalarda semptomları, atak sayısını ve şiddetini azaltabildiği bildirilmiştir 34 Mukoaktif ilaçlar yararlarına ait yeterli kanıt bulunmamaktadır Antibiyotikler Atakların yaklaşık olarak %80`inden infeksiyonlar sorumlu En sık etkenler Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae ve Moraxella catarrhalis Akut ataklarda en az iki semptom (dispnede artış, balgam miktarında artış, balgam pürülansında artış) varlığında ampirik antibiyotik tedavisi 35 Antibiyotikler amoksisilin, ko-amoksiklav, tetrasiklin ve makrolidlerdir 60 yaş üstü, son bir yılda 4`ten fazla atak, ek hastalık [örneğin, konjestif kalp yetmezliği], ileri derecede obstrüksiyona [FEV1 <beklenenin %50`si]) sahip KOAH hastalarında Gram-negatif mikroorganizmalar, stafilokok, dirençli H. influenzae ve dirençli streptokok infeksiyonları daha sık ko-amoksiklav, 2. kuşak makrolidler, 2.-3. kuşak sefalosporinler ve kinolonlar 36 6
Uzun Süreli Oksijen Tedavisi (USOT) Hipoksemiye ikincil polisitemiyi düzeltir, Vücut ağırlığını artırır, Pulmoner hipertansiyonu düşürür, Kor pulmonaleye bağlı sağ kalp yetmezliğini düzeltir, kalp fonksiyonlarını güçlendirir. Efor kapasitesini artırır Günlük yaşam etkinliklerini olumlu etkileyerek yaşam kalitesini yükseltir Yaşam süresini uzatır. 37 GOLD 2006 KOAH alevlenmesini hastalığın doğal seyri esnasında, günlük olağan değşimlerin ötesinde, başlangıçtaki dispne, öksürük ve/veya balgamdaki değişiklikle karakterize olan, tedavide değişiklik gerektirecek kadar belirgin, akut olaylar 38 Anthonisen ve arkadaşları, KOAH alevlenmesini üst solunum yolu infeksiyonu semptomları ile birlikte veya birlikte olmaksızın nefes darlığı, balgam miktarı ve balgam pürülansının en az birinde artma Hafif bir alevlenmede ise, bu üç özellikten birine eşlik eden, yakın zamanda üst solunum yolu infeksiyonu veya ateş veya hışıltılı solunum, öksürük, solunum hızı veya nabız hızı gibi özelliklerden en az birinde artış söz konusudur. 39 40 KOAH hastalarında yılda yaklaşık 1-4 kez akut atak görülür Akut atak nedenleri Trakeobronsiyal sistem infeksiyonu (genellikle viral) Pnömoni Sag veya sol kalp yetmezligi veya aritmiler Pulmoner emboli Spontan pnömotoraks Oksijenin uygunsuz kullanilmasi Ilaçlar (hipnotikler, trankilizanlar, diüretikler, vb) Metabolik hastaliklar (diyabet, elektrolit bozuklugu, vb) Beslenme bozuklugu Son dönem (end-stage) solunum hastaligi (solunum kaslari yorgunlugu, vb) Diger hastaliklar (gastrointestinal kanama, vb) 41 42 7
( evde tedavi) Ilaç Tedavisi 1. Antibiyotik tedavisi (dispne, balgam miktari ve/veya pürülansi artmissa) 2. Bronkodilatör tedavi: Bir bronkodilatör ilaçla (inhale b2- agonist veya antikolinerjik) tedaviye baslanilir. Daha önce kullaniyorsa dozu ve sikligi artirilir. Tedaviye yeterince yanit alinamadiginda iki bronkodilatör ilaç kombine edilir. 3. Kortikosteroid tedavi: Hastada belirgin wheezing varsa veya tedaviye yeterince yanit alinamadiginda kisa süreli (1-2 hafta) 0.4-0.6 mg/kg/gün prednizolon tedavisi verilebilir. 43 44 ( evde tedavi) 4. Sedatif ve hipnotiklerden kaçinilir. b) Destek Tedavisi 1. Hastalara balgam çikarmalari önerilir. Bu amaçla etkin öksürmeye tesvik edilir. Yeterli sivi almalari tavsiye edilir. 2. Yukarida uygulanan tedaviden 48 saat sonunda yanit alinamazsa veya hasta bu süre içinde kötülesirse hastanin bir hekime veya saglik kurulusuna basvurmasi gerekir. 3. Semptom ve bulgular iyilesirse tedaviye aynen veya dozu azaltilarak devam edilir. 45 46 A. Orta şiddette-ağır atakların hastane tedavisi Semptomların şiddetini tayin et, kan gazları ve akciğer grafisini değerlendir Kontrollü oksijen tedavisi Bronkodilatör tedavi b2-agonist başlanır veya mevcut tedavinin dozu/sıklığı artırılır. Örneğin, ÖDİ ile 1.5-2 saatte bir 6-8 püskürtme veya her 1.5-2 saatte bir doz inhalasyon solüsyonu nebülizatör ile uygulanır. Hemen yanıt alınamazsa, Ek olarak ipratropiyum bromür başlanır veya mevcut tedavinin dozu/sıklığı artırılır. ÖDİ ile 3-4 saatte bir 6-8 püskürtme veya 4-8 saatte bir 0.5 mg inhalasyon solüsyonu uygulanır 47 48 8
Şiddetli vakalarda serum düzeylerinin 8-12 µg/ml olmasını sağlayacak teofilin dozu İV yolla uygulanır. Aminofilin dozajı: Daha önce teofilin kullanmayan veya klirensi etkileyecek herhangi bir durumu olmayanlarda başlangıçta 5-6 mg/kg yükleme dozu minimum 20 dakikada verilir. İdame dozu 0.5 mg/kg/saattir. Teofilin klirensini etkileyecek bir durum olduğunda yükleme dozu 2.5 mg/kg olarak toplam 300 mg`dır.idame dozu ise hasta semptomatik olmadığı veya serum konsantrasyonu <10 mg/ml olmadığı sürece 400 mg/günü geçmemelidir. 49 Kortikosteroidler Ağır bir atakta oral veya İV yolla 0.5-1 mg/kg/gün dozunda prednizon (veya eşdeğeri) uygulanır. Tedavi İV formdan oral forma geçilerek uygun bir sürede (1-2 hafta) azaltılarak kesilir. Antibiyotikler: Bakteriyel enfeksiyon bulguları varsa oral olarak, bazen de intravenöz olarak uygulanır. Diğer önlemler Balgam viskozitesi çok fazla ise fizyoterapiyi düşün ve/veya kendi kendine balgam temizliği Sıvı dengesi ve beslenme kontrol edilir. KOAH ile eşzamanlı bir hastalık varsa tedavi edilir. Profilaktik heparin tedavisi düşünülebilir. Hastanın yakın izlemi 50 B. Hayatı tehdit eden atakların tedavisi Uygulanan tedaviye rağmen hasta iyileşmemişse, ancak koma, kardiyak veya solunumsal arrest yoksa (A) maddesinde belirtilen yoğun tedaviye ek olarak yüz veya burun maskesiyle CPAP veya BIPAP ile invazif olmayan mekanik ventilasyon (NIPPV) uygulanır. 51 Hastada koma, kardiyak veya solunumsal arrest varsa, solunum hızı >35 dakika ise, B.1. maddede uygulanan tedavi yetersiz kalmışsa, PaO2<40 mmhg, PaCO2 >60 mmhg, ph< 7.25 ise, kardiyovasküler komplikasyonlar (hipotansiyon, şok, kalp yetmezliği) varsa, Diğer komplikasyonlar (metabolik anormallikler, sepsis, pnömoni, pulmoner embolizm, barotravma, yoğun plevral efüzyon) varsa, Yardımcı solunum kas kullanımı ve paradoksal abdomen hareketinin eşlik ettiği şiddetli dispne varsa (A) maddesinde belirtilen yoğun tedaviye ek olarak endotrakeal entübasyon ve invazif mekanik ventilasyon uygulanır. 52 Akut atakta taburcu etme kriterleri İnhale ß2-agonist tedavisine 4 saatten daha uzun süre gereksinim duyulması Atak öncesi yürüyebilen hastanın tedaviden sonra odanın bir başından öbür başına yürüyebilmesi Yemek yiyebilmesi ve nefes darlığı nedeniyle uykudan sık sık uyanmaması Parenteral tedavi kesildikten sonra 12-24 saat içinde klinik stabil olması Arteriyel kan gazlarının son 12-24 saat içinde stabil olması Hastanın veya hastaya evinde bakacak kişilerin ilaçları hatasız olarak kullanmayı öğrenmiş olması Hastanın, ailesinin ve hekimin, hastanın evde başarıyla tedavi edilebileceğinden emin olması 53 54 9