giris Temel Anatomi Terimleri İsim takımı tamlaması İsimlerde anlamca küçülme Fiilden türeyen isimler Sıfatlarda karşılaştırma Sıfat tamlaması Tekil çoğul yapısı Kısaltmalar Tıp terminolojisinde sık kullanılan ön ekler Tıp terminolojisinde sık kullanılan son ekler Anatomi Anatomik pozisyon ve düzlemler Anatomik eksenler Genel anatomik terimler İnsan vücudunun bölgeleri Ekstremitelerin bölümleri Kemik tipleri Kemiklerin toplam sayısı Kafatası kemikleri Omurga kemikleri Üst ekstremitedeki kemikler Alt ekstremitedeki kemikler Toraks (göğüs) kemikleri Eklem tipleri Junctura fibrosa Junctura cartilaginea Kas tipleri
2 Temel anatomi terimleri Tıp terimleri, esas olarak Latince ve Grekçe den köken alır ve uluslararası özellik taşır. 7500-8000 kadar özel tıp terimi vardır. Bu terimlerin büyük bölümü (%75) anatomide geçer. Sonuç olarak, tıp terimlerinin büyük bölümü Anatomi de öğrenilir ve kullanılır. Anatomi, tıp terminolojisinin temelini oluşturur. Nomina anatomica, anatomik isimler anlamına gelir. Nomen, isim veya ad demektir. Nomenculature ve terminologia ifadeleri de adlandırma, bir şahıs veya zumre tarafından kullanılan kelimeler olarak ifade edilebilir. Terminologia Anatomica, Anatomi de kullanılan terimleri içeren uluslararası bir listedir. Bu liste, kısa adı FCAT (Federative Committee on Anatomical Terminology) olan bir komite tarafından zaman zaman düzenlenir. İsim takımı tamlaması Anatomi terimlerinin büyük çoğunluğu isim takımı, sıfat takımı şeklindedir. İsim takımı: iki ya da daha fazla ismin biraraya gelmesinden meydana gelir. Biri belirten (tamlayan) diğeri belirtilendir (tamlanan). Örneğin; costa - eye kemiği, caput - baş, caput costa - eye kemiğinin başı. Türkçedekinin tersine ifade edilir. İsimlerde anlamca küçülme Türkçe deki -cik, -cık, -cuk şeklindeki ekler ol,ul,el şeklindedir. Örneğin; Tubus (tüp) Tubulus (tüpcük) Fossa (çukur). Fossula (küçük çukur, çukurcuk) Arteria (atardamar) Arteriola (küçük atardamar, atardamarcık) Canalis (kanal).. Canaliculus (küçük kanal, kanalcık) Nucleus (çekirdek) Nucleolus (küçük çekirdek, çekirdekçik)
Fiilden türeyen isimler İsim fiil olarak da ifade edilebilir. Örneğin; abductor (uzaklaştıran), abductio (uzaklaştırma). Sıfatlarda karşılaştırma Sıfatlar, eşitlik artıklık üstünlük derecesine göre farklı şekilde ifade edilir. Örneğin; Eşitlik derecesi Artıklık derecesi Üstünlük derecesi Exterus; dış Exterior; daha dış Extremus; en dış Interus; iç Interior; daha iç Intimus; en iç Anterus; ön Anterior; daha ön Anticus; en ön Posterus; arka Posterior; daha arka Postremus; en arka Superus; üst Superior; daha üst Supremus; en üst Inferus; alt Inferior; daha alt Infimus; en alt Latus; geniş Latior; daha geniş Latissimus; en geniş Longus; uzun Longior; daha uzun Longissimus; en uzun Magnus; büyük Major (maior); daha büyük Maximus; en büyük Parvus; küçük Minor; daha küçük Minimus; en küçük 3 Sıfat tamlaması Biri belirten (tamlayan) diğeri belirtilendir (tamlanan). Örneğin; labium dudak, superior üst, labium superior -üst dudak. Türkçedekinin tersine sıfat isimden sonra gelecek şekilde ifade edilir.
4 Tekil çoğul yapısı Arteria; atardamar, arter Articulatio; eklem Cartilago; kıkırdak Fibra; lif Ganglion; düğüm Glandula; bez Gyrus; kıvrım Labium; dudak Ligamentum; bağ Meninx; beyinzarı Musculus; kas Nervus; sinir Organum; organ Pilus; kıl Radix; kök Ramus; dal Regio; bölge Septulum; bölmecik Truncus; gövde Vena; toplardamar Arteriae; atardamarlar Articulationes; eklemler Cartilagines; kıkırdaklar Fibrae; lifler Ganglia; düğümler Glandulae; bezler Gyri; kıvrımlar Labia; dudaklar Ligamenta; bağlar Meninges; beyin zarları Musculi; kaslar Nervi; sinirler Organa; organlar Pili; kıllar Radices; kökler Rami; dallar Regiones; bölgeler Septula; bölmecikler Trunci; gövdeler Venae; toplardamarlar Kısaltmalar Tıp terminolojisinde sık kullanılan terimlerin kısaltmaları; -Arteria (atardamar); A., -Arteriae (atardamarlar); Aa., -Articulatio (eklem); Art., -Cartilago (kıkırdak); Cart., -Ganglion (düğüm); Gang., -Glandula (bez); Gl., -Glandulae (bezler); Gll., -Ligamentum (bağ); Lig., -Ligamenta (bağlar); Ligg., -Musculus (kas); M., -Musculi (kaslar); Mm., -Membrana (zar); Membr., -Nervus (sinir); N., -Nervi (sinirler); Nn., -Nucleus (çekirdek); Nuc., -Plexus (ağ); Pl., -Processus (çıkıntı); Proc., -Protuberentia (tümsek); Prot.,
-Proximalis (merkeze yakın); Prox., -Ramus (dal); R., -Rami (dallar); Rr., -Truncus (gövde); Tr., -Trigonum (üçgen); Trig., -Tuberculum (küçük tümsek); Tuberc., -Vena (toplardamar); V., -Venae (toplardamarlar); Vv. Tıp terminolojisinde sık kullanılan ön ekler Tıp terimlerinin türetilmesinde önemli olan ön ekler, genellikle bir ya da iki hecelidirler. Tıp terminolojisinde sık kullanılan son ekler Tıp terimlerinin türetilmesinde önemli yere sahip olan son ekler, türetilen sözcüğün son hecelerini oluştururlar. Genellikle isimlerin sonuna gelerek onları sıfat yaparlar. Anatomi Anatomi; vücudun normal şekil ve yapısı ile vücudu oluşturan organları ve bu organlar arasındaki komşuluğu ve fonksiyonel ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır. Ana + Tome denilen iki sözcüğün birleşmesinden oluşan Anatomi, Yunanca dır. Sözcük anlamı; kesme, doğrama dır. Anatomi eğitiminin esası olan kadavra (cadaver), solucana verilecek et anlamına gelir. Cadaver, üç sözcüğün ilk hecelerinden türetilmiştir; CADAVER = CARO (et) + DATA (vermek) + VERMIS (solucan) 5
6 Anatomik pozisyon ve düzlemler İnsan vucudu ile ilgili yapılan tüm tanımlamalar belirli sabit bir pozisyonda duran insan üzerinde yapılır. Bu duruşta kişi ayakta ve gövdesi dik, üst ekstremiteleri yanlarda ve aşağı doğru sarkık, ayakları bitişik, avuç içleri, yüzü ve gözleri karşıya bakar durumdadır. Bu duruş pozisyonuna da normal anatomik pozisyon (situs) denir. Situs, organların ve belirli noktaların tanımlanmasında önemlidir. Bütün anatomik tarifler, anatomik pozisyondaki bir insanın vücudundan geçen hayali düzlemlerle ilişkisine göre yapılır. Planum medianum (median düzlem); vücudun tam ortasından geçerek, vücudu sağ ve sol iki eşit yarıma ayıran düzlemdir. Planum sagittale (sagittal düzlem); planum medianuma parelel olan düzlemlerdir. Vücudu sağ ve sol iki parçaya ayırırlar. Planum frontale (planum coronale, frontal düzlem); yukarıdan aşağıya ve alına parelel olarak geçen düzlemlerdir. Vücudu eşit olmayan ön ve arka bölümlere ayırırlar. Frontal kemiğe (ya da sutura coronalis e) paralel oldukları için bu isimle anılırlar. Planum horizontale (planum transversum, horizontal düz-
lem); yere parelel olarak geçen bu düzlemler, vücudu üst ve alt iki parçaya ayırırlar. Planum subcostale; costaların altından geçen transvers düzlemdir. Planum transpyloricum; pilor (mide çıkışı) seviyesinden geçen transvers düzlemdir. Planum umbilicale; umbilicus (göbek) seviyesinden geçen transvers düzlemdir. Anatomik eksenler 7 Axis verticalis; yukarıdan aşağıya yani baştan ayaklara doğru inen, yere dik eksendir. Axis transversalis; yere parelel olarak sağdan sola ya da soldan sağa geçen eksendir. Axis sagittalis; yere parelel olarak önden arkaya yada arkadan öne geçen eksendir.
8 Genel anatomik terimler Dexter (dextra); sağ. Sinister (sinistra); sol. Ventralis; ön, önde. Dorsalis; arka, arkada. Medialis; iç yan. Lateralis; dış yan. Medianus; tam ortada bulunan. Intermedius; iki şeyin ortasında. Foramen; delik. Fovea; sığ çukur. Processus; çıkıntı. Sulcus; oluk. Apicalis; tepe. Basilaris; taban. Centralis; merkez. Periferalis; uzak. Proximal; merkeze yakın. Distal; merkezden uzak. Vertical; dikey. Horizontal; yatay. Superficialis; yüzeyel. Profundalis; derin. Flexion; bükme, bükülme. Extention; germe, gerilme. Abduction; vücut orta hattından uzaklaştırma. Adduction; vücut orta hattına yaklaştırma. Circumduction; flexion, extention, abduction ve adduction hareketlerinin beraber yapılması. Rotation; dönme, döndürme. External rotation; dışa döndürme. Internal rotation; içe döndürme. Supination; ön kolun dışa döndürülmesi. Pronation; ön kolun içe döndürülmesi. Invertion; ayak tabanının içe döndürülmesi. Evertion; ayak tabanının dışa döndürülmesi. Elevation; yukarı doğru kaldırma. Depression; aşağı doğru bastırma. Oppositio; başparmak pulpasının diğer parmak pulpalarına değdirildiği harekettir. Kalem tutarken ya da parmaklar arasında bir obje kıstırılırken kullanılır. Repositio; oppositio hareketinin tersi olan harekettir.
9 İnsan vücudunun bölgeleri Caput Cervix (collum) Corpus Thorax Abdomen Dorsum Membri Perineum Regio Superior Inferior : Baş : Boyun : Gövde : Göğüs : Karın : Sırt : Ekstremite : Apış arası : Bölge : Üst : Alt
10 Ekstremitelerin bölümleri Brachium Antebrachium Cubitus Carpus Manus Femur Genu Crus Tarsus Pedis : Kol : Önkol : Dirsek : El bileği : El : Uyluk : Diz : Bacak : Ayak bileği : Ayak
11 Kemik tipleri Kemiklerin toplam sayısı
12 Kafatası kemikleri 3 çift kulak kemikçiği + 22 Kranyum kemiği = 28 kafatası kemiği
13 Omurga kemikleri Omurga kemikleri; toplam 26 kemiktir (24 tane vertebra, 1 sakrum ve 1 koksiks). Ancak 33 omurdan oluşur. Sakrum 5, koksiks de 4 tane omurun birleşmesinden oluşur.
14 Üst ekstremitedeki kemikler Her bir ekstremitenin serbest bölümünün kemik sayısı 30 dur. Bir üst ekstremitedeki kemik sayısı 32 dir (30+köprücük kemiği+kürek kemiği).
15 Alt ekstremitedeki kemikler Bir alt ekstremitedeki kemik sayısı 31 dir (30+kalça kemiği). Kalça kemiği = Ilium + Pubis + Sacrum
16 Toraks (göğüs) kemikleri
17 Eklem tipleri Synarthrosis (oynamaz eklem); Junctura fibrosa ve junctura cartilaginea olmak üzere iki bölümden oluşur. Junctura fibrosa; Sutura, syndesmosis ve gomphosis olmak üzere üç bölümden oluşur. Junctura cartilaginea; Symphysis (sekonder kartilaginöz eklem) ve synchondrosis (primer kartilaginöz eklem) olmak üzere iki bölümden oluşur. Diarthrosis (articulationes synoviales) (oynar eklem); Diğer eklemlerden ayıran en önemli özellik eklem kapsülüdür. Eklem yüzlerini örten eklem kıkırdağı sternoklavikular eklem, akromioklavikular eklem ve temporomandibular eklem fibröz kıkırdak, bunun dışındaki oynar eklemler hiyalin kıkırdak yapısındadır. Sinovyal eklemlerde hareketler; üç ana eksende yapılır. Transvers eksende; fleksiyon ve ekstensiyon, vertikal eksende; iç rotasyon ve dış rotasyon, sagittal eksende; abdüksiyon ve addüksiyon.
18 Junctura fibrosa Sutura; kafa kemikleri arasında bulunan eklemlerdir. Gomphosis; diş kökleri ile çene kemikleri arasındadır. Junctura cartilaginea
Kas tipleri 1-İskelet kası (çizgili kas, istemli kas); Vücudun en uzun kası m.sartorius, en kısa ve küçük kası m.stapedius, en kalın kası m.gluteus maximus, en büyük kası m.quadriceps femoris, en geniş kası ise m.latissimus dorsi dir. 2-Düz kas (çizgisiz kas, otonom kas); Organ ve damar duvarlarında bulunurlar. 3-Kalp kası (çizgili ve otonom kas) 19