www.pwc.com/tr İşletmelerin İş Mevzuatı Kapsamında ve Denetimlerde Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar ve Yaptırımlar
İçerik 1. Bölüm İş sözleşmesinin kuruluşunda, devamı süresince ve sona ermesinde dikkat edilecek hususlar 2. Bölüm Denetim esnasında incelemeye tabi tutulacak kayıt ve belgeler 3. Bölüm İş mevzuatına aykırılık halinde öngörülen idari ve cezai yaptırımlar 2
İş sözleşmesinin kuruluşunda, devamı süresince ve sona ermesinde dikkat edilecek hususlar 3
1. Çalışma Koşulları ile İlgili Olarak - İşçilerle yazılı iş sözleşmesi yapılması, - İşçilerin çalışma sürelerine ait belgeler (işçinin imzasını taşıyan günlük izlenim, elektronik kart veya puantaj çizelgesi vb.) tutulması, - Günlük çalışma saatlerinin duyurulması. 4
2. Ücretlerle İlgili Hususlar - Ücretin zamanında ve tam olarak ödenmesi, - İşverenlerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkak ödemelerini banka kanalıyla yapması, - Ücret ödemelerinde ücret hesap pusulası verilmesi. 5
3. Fazla Çalışma, Fazla Sürelerle Çalışma ve Ücreti - Fazla çalışma ücretinin, Kanunun 41 inci maddesi hükümlerine uygun olarak yüzde elli zamlı olarak ödenmesi, - Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yapan işçilerin istemeleri halinde bu çalışmaların karşılığı olan zamlı ücret yerine hak ettikleri serbest zamanın, usulüne uygun olarak kullandırılması, - Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin her takvim yılı yazılı onayının alınması ve işçinin özlük dosyasında saklanması, - Gece döneminde fazla çalışma yaptırılmaması. 6
4.Hafta Tatili ve Ücreti Hafta tatili olması gereken günlerde çalışılıyor ve hafta içinde başka bir gün izin verilmiyorsa bu çalışma gününe denk düşen zamlı ücretin ödenmesi 7
5. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Çalışma ve Ücreti İşçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir. 8
6. Yıllık Ücretli İzin ve Ücreti İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi; a) 1-5 yıl (beş yıl dahil) 14 günden, b) 6-14 yıl 20 günden, c) 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden, az olamaz. 9
7. Engelli Çalıştırma Zorunluluğu İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. 10
8. İşçi Özlük Dosyası İşverenin, çalıştırdığı her işçi için özlük dosyası düzenlemesi gerekir. Dosya içinde, işçinin kimlik bilgilerinin, iş sözleşmesinin, sigortalı giriş bildirgesinin, fazla çalışma onayına ilişkin yazıların, sağlık raporlarının, özürlü veya eski hükümlü işçi ise ilgili belgelerinin ve düzenlenmesi gereken diğer belgelerin, bulunması gerekir. 11
9. Toplu İşçi Çıkarma İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirmesi gerekmektedir. 12
10. İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesinde Yapılması Gerekenler - Çalışma belgesi verilmesi, - İbraname düzenlenmesi, - Ödenmeyen ücret vb. alacakları ve kullanılmayan izin ücretlerinin ödenmesi, - Sone erme sebebine göre; istifa mektubu alınması veya yazılı fesih bildirimi yapılması, - İşveren tarafından fesihlerde (gerekçesi 25/2 olmadıkça) kıdem ve ihbar tazminatlarının ödenmesi. 13
11. Alt İşverenlik Uygulamalarının Kanununa Uygunluğu - Asıl işverenin işyerinde işçi çalıştırıp çalıştırmadığı, - Alt işveren sözleşmesine konu olan işin asıl iş mi, yardımcı iş mi olduğu, - Alt işveren sözleşmesine konu olan iş asıl işlerden ise, işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerden olup olmadığı, bu işte asıl işverenin işçisinin de çalışıp çalışmadığı, asıl işin işletmenin ve işin gereği ile teknolojik sebeplerle uzmanlık gerektirmesi şartlarının birlikte gerçekleşip gerçekleşmediği, - Alt işverenin asıl işverenden aldığı işte çalıştırdığı işçileri, sadece bu işyerinde çalıştırıp çalıştırmadığı, - Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi durumunda bu işçilerin haklarının kısıtlanıp kısıtlanmadığı, X. Çözüm 14
Alt İşverenlik Uygulamaları - Daha önce o işyerinde çalıştırılan kimseyle, alt işveren ilişkisi kurulup kurulmadığı, - Asıl işverenin, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinin, alt işveren ile birlikte yerine getirmesi, - Muvazaanın incelenmesinde; a) Alt işverene verilen işin, işyerinde asıl işveren tarafından yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin asıl işin yardımcı işlerinden olup olmadığı, b) Alt işverene verilen işin işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren bir iş olup olmadığı, 15
Alt İşverenlik Uygulamaları c) Alt işverenin daha önce o işyerinde çalıştırılan bir kişi olup olmadığı, ç) Alt işverenin işe uygun yeterli ekipman ile tecrübeye sahip olup olmadığı, d) İstihdam edeceği işçilerin niteliklerinin yapılacak işe uygun olup olmadığı, e) Yapılan alt işverenlik sözleşmesinin iş hukukunun öngördüğü kamusal yükümlülüklerden kaçınmayı amaçlayıp amaçlamadığı, f) Yapılan alt işverenlik sözleşmesinin işçilerin iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi yahut mevzuattan kaynaklanan bireysel veya kolektif haklarını kısıtlamaya ya da ortadan kaldırmaya yönelik yapılıp yapılmadığı. 16
Denetim esnasında incelemeye tabi tutulacak kayıt ve belgeler 17
İncelemeye tabi tutulacak kayıt ve belgeler 1- Ücret bordroları, ücret hesap pusulaları, banka dekontları, 2- İş sözleşmeleri, çalışma belgesi (varsa), 3- Muhtasar Beyanname, tahakkuk belgeleri, 4- Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi, SGK Aylık Prim ve Hizmet Belgesi, Tahakkuk Belgeleri, 5- Yıllık Ücretli izin defteri, yıllık ücretli izinbelgesi, 6- İşçi özlük dosyası, 7- Teftiş verecek yetkili işveren vekili ise, vekâletnamesi, imza sirküleri, firma kaşesi, 8- Puantaj kayıtları, 18
İncelemeye tabi tutulacak kayıt ve belgeler 9- İşçilerin ad soyadı, doğum tarihi,tc Kimlik No, İşe giriş tarihi ve son aylık brüt ücretini gösterir liste, 10- Vardiya değişim çizelgeleri, 11- İşyerinde postalar halinde yapılan çalışma olması halinde, çalışmayla ilgili ÇSGB İl Müdürlüğüne yapılan bildirim. 19
İş mevzuatına aykırılık halinde öngörülen idari ve cezai yaptırımlar 20
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları (01.01.2011 Tarihinden İtibaren) Kanun Mad. 3/1-2 98 3/2 98 3, 85 98 Ceza Mad. 5 99/a Cezayı Gerektiren Fiil İşyeri bildirim yükümlülüğüne aykırı davranış (çalıştırılan her işçi için) İş Kanunu nun 3. maddesinin ikinci fıkrasında tanımlanan işyerinin muvazaalı olarak bildirilmesi (asıl işveren ile alt işveren için ayrı ayrı) Ağır ve tehlikeli iş kapsamındaki işyerinin bildirim yükümlülüğüne aykırı davranmak (çalıştırılan her işçi için) İşçilere eşit davranma ilkesine uyulmayan her işçi için Ceza Miktarı (TL) 122 12.327 1.232 107. 7 99/a Geçici iş ilişkisi hükümlerine aykırı davranılan her işçi için 107
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları 8 99/b 14 99/b 28 99/c 29 100 30 101 30 101 32 102/a 32 102/a Çalışma koşullarına ilişkin belge verilmeyen her işçi için Çağrı üzerine çalışma usulüne ilişkin hükümlere uyulmayan her işçi için Çalışma belgesi verilmeyen veya belgesine yanlış bilgi yazılan her işçi için Toplu işten çıkarma hükümlerine aykırı davranarak işten çıkarılan her bir işçi için Çalıştırılmayan her özürlü ve çalıştırılmayan her ay için Çalıştırılmayan her eski hükümlü ve çalıştırılmayan her ay için Ücret ile Kanundan veya TİS den veya iş sözleşmesinden doğan ücretin kasten ödenmemesi veya eksik ödenmesi halinde her işçi ve her ay için Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakın zorunlu tutulduğu halde özel olarak açılan banka hesabına ödenmemesi halinde her işçi ve har ay için 107 107 107 442 1.671 1.671 122 122
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları 39 102/a Asgari ücret ödenmeyen veya eksik ödenen her işçi ve her ay için 37 102/b Ücret hesap pusulası düzenlememek 442 38 102/b Yasaya aykırı olarak ücret kesme cezası vermek 442 Yüzde usulü uygulanan işyerlerinde, her hesap 52 102/b pusulasının genel toplamını gösteren belgeyi 442 işçilerin seçtiği temsilciye vermemek 122 41 102/c 56 103 57 103 Fazla çalışma ücreti ödenmeyen, hak ettiği serbest zamanı altı ay içinde kullandırılmayan, onayı alınmadan fazla çalıştırılan her bir işçi için Yıllık ücretli izni yasaya aykırı olarak bölünen her işçi için Yıllık izin ücretini yasaya aykırı şekilde veya eksik ödenen her işçi için 219 219 219
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları 59 103 60 103 63 104 64 104 68 104 İş sözleşmesinin sona ermesinde kullanılmadığı iznin ücreti ödenmeyen her bir işçi için İzin yönetmeliğine aykırı olarak izin kullandırılmayan veya eksik kullandırılan her işçi için Çalışma sürelerine ve buna ilişkin yönetmelik hükümlerine uymamak Telafi çalışmasına ilişkin yasa hükümlerine uyulmadan çalıştırılan her işçi için Ara dinlenmelerini yasa hükmüne göre uygulamamak 219 219 1.113 219 1.113
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları 69 104 71 104 İşçileri geceleri 7,5 saatten fazla çalıştırmak, gece ve gündüz postalarını değiştirmemek Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı hükümlerine aykırı davranmak 1.113 1.113 1.113 18 yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınları 72 104 yer ve su altında çalıştırmak 73 104 74 104 Gece çalıştırma yasağına ilişkin kanun ve yönetmelik hükümlerine aykırı davranmak Doğum öncesi ve sonrası sürelerde kadınları çalıştırmak veya ücretsiz izin vermemek 1.113 1.113 75 104 İşçi özlük dosyalarını düzenlememek 1.113
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları 76 104 77 105/c Çalışma sürelerine ilişkin yönetmelik hükümlerine uymamak İş sağlığı ve iş güvenliğinin gerektirdiği koşullara uymamak 1.113 1.232 İş sağlık ve güvenliği yönetmelik hükümlerine göre 78 105/a alınmayan her iş sağlığı ve güvenliği önlemi için 245 (alınmayan önlemler için izleyen her ay aynı miktarda) 78 105/c 79 105/c 80 105/c İşletme belgesi almadan işyeri açmak veya belgelendirilmesi gereken işler veya ürünler için belge almamak Faaliyeti durdurulan işi izin almadan devam ettirmek veya kapatılan işyerini izinsiz açmak İş sağlığı ve iş güvenliği kurullarının kurulması ve çalıştırması ile ilgili hükümlere aykırı davranmak, iş sağlığı ve iş güvenliği kurullarınca alınan kararları uygulamamak 1.232 1.232 1.232
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları 81 105/c İşyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturma, işyeri hekimi ile diğer sağlık personeli görevlendirme, iş güvenliği uzmanı olan mühendis veya teknik eleman görevlendirme yükümlülüğünü yerine getirmemek 1.232 85 105/d 85 105/d 86 105/b Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılan 16 yaşından küçük her işçi ve yönetmelikte gösterilen yaş kayıtlarına aykırı 1.232 çalıştırılan her işçi için Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılan çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış her işçi için Sağlık raporu alınmadan ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılan her bir işçi için 87 105/b Sağlık raporu alınmayan 18 yaşından küçük her bir işçi için 245 88 105/c Gebe veya çocuk emziren kadınlar hakkındaki yönetmeliğe uymamak 616 245 1.232
4857 Sayılı İş Kanunu na Göre Uygulanacak Para Cezaları 89 105/c 90 106, 108 92/2 107/1- a 96/1 107/1- b 96/2 107/1- b 107/2 107/2 İş Kanununa göre çıkarılan çeşitli yönetmeliklere aykırı davranmak İş-Kur dan izin almaksızın iş ve işçi bulma faaliyetinde bulunmak İş müfettişlerinin davetine gelmemek, ifade ve bilgi vermemek, gerekli belge ve delilleri göstermemek ve vermemek, kendilerine gerekli kolaylığı göstermemek İş müfettişleri tarafından ifade ve bilgilerine başvurulan işçilere telkinde bulunmak, işçileri gerçeği saklamaya ya da değiştirmeye sevk etmek veya zorlamak İşçilerin gerçeğe aykırı haberler vererek işvereni gereksiz işlemlerle uğraştırmaları veya haksız yere kötü duruma düşürmeye kalkışmaları, denetim ve teftişin yapılmasını güçleştirmeleri, kötü niyetli davranışlarda bulunmaları İş müfettişlerinin teftiş ve denetim görevlerini yapmalarını ve sonuçlandırmalarını engellemek 1.232 12.327 9.862 9.862 9.862 9.862
Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetlerimiz Genel İş ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı Danışmanlık Hizmetleri Devir ve Birleşmelerde Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Danışmanlık Hizmetleri Yöneticileriniz Doğru Sigortalılık ve Emeklilik Statüsünde mi? Toplu Sözleşmeler ile ilgili Danışmanlık (Piyasa trendleri dahil) İş ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı Check-Up Hizmetleri İstihdam Teşviklerinden Yararlanma İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Taşeron Çalıştırma ve Sorumluluğu - Taşeron Denetimi (SGK, Bordro, KDV, Stopaj) - Sözleşme Hazırlanması & Denetimi Kriz Dönemlerinde İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Yönetimi Toplu Çıkarma Uygulamaları Kısa Çalışma Uygulamaları Ücret Garanti Fonu Uygulaması Uluslararası Görev. Yönelik Hizmetler Çalışma İzinleri Türk ve Yabancı Sosyal Güvenlik Hizmetleri Yabancı Ülkelerde İş Üstlenen İşverenlere Yönelik Hizmetler İhale ve İnşaat İşlerinde Asgari İşçilik Danışmanlık Hizmetleri Prim Borçlarının Tecil ve Taksitlendirilmesi Müşteri Eğitim ve Seminerleri İş ve Sosyal Güvenlik Dava Danışmanlığı İş ve Sosyal Güvenlik İncelemelerinde Danışmanlık Sirküler Aboneliği Sosyal Güvenlik ve İş Hukuk Hizmetleri 29
Sorularınız? İletişim bilgilerimiz: Ömrüncegül İçöz, Vergi ve Hukuk Hizmetleri, Kıdemli Müdür Tel: +90 212 326 6626 e-posta: omruncegul.icoz@tr.pwc.com [2011] Türkiye. Tüm hakları saklıdır. Bu belgede ibaresi, her bir üye şirketinin ayrı birer tüzel kişilik olduğu PricewaterhouseCoopers International Limited in bir üye şirketi olan Türkiye yi ifade etmektedir. Türkiye, Başaran Nas Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A.Ş., Başaran Nas Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş. ve PricewaterhouseCoopers Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. ticari unvanları ile Türkiye'de kurulmuş tüzel kişiliklerden oluşan Türkiye organizasyonunu ifade ve temsil etmektedir.