Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 50 Soruda 32 SORU Yeni ÖABT TÜRKÇE
Komisyon ÖABT Türkçe Konu Anlatımlı ISBN 978-605-318-918-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 7. Baskı: 2018, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Pelin Özdemir Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI Baskı: Vadi Grup Basım AŞ İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net İnternet: www.pegem.net
ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki kitap, Kamu Personel Seçme Sınavı (KPSS) Türkçe Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (ÖABT-Türkçe Öğretmenliği) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. ÖABT Türkçe Öğretmenliği Alan Bilgisi testi kapsamında gelen sorular incelendiğinde, 2006-2015 ve 2017 Türkçe Dersi Öğretim Programları'nın her birinin harmanlanmasıyla oluşturulduğu ve dolayısıyla öğretmen adaylarının bütün programlara olabildiğince hâkim olması gerektiği gözlenmektedir. Kitabımızda tüm programların gereken bilgilerine ve karşılaştırmalarına yer verilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak ya da 0 507 316 60 66 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından cevaplandırılacaktır. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar...
TÜRKÇE ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER TÜRKÇE ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Türkçe Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Dilin Öğrenme Alanları - Dil Bilgisi Öğretimi - Kelime Tanıma ve Serveti - Anlama Teknik ve Becerileri - Metin, Metin Türleri ve Metin Öğrenme) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Kitabımızda Edebiyat Bilgi ve Kuramları başlığı ayrı bir bölüm şeklinde ele alınmamış olup bu başlık konu bütünlüğünü sağlamak ve tekrara düşmemek adına kitabın edebiyat bölümlerine dağıtılmıştır. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Türkçe Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % 80 1-40 a. Anlama ve Anlatma Teknikleri b. Dil Bilgisi ve Dilbilimi c. Çocuk Edebiyatı d. Türk Halk Edebiyatı e. Yeni Türk Edebiyatı f. Eski Türk Edebiyatı g. Edebiyat Bilgi ve Kuramları % 24 % 16 % 8 % 8 % 8 % 8 % 8 1-12 13-20 21-24 25-28 29-32 33-36 37-40 Alan Eğitimi Testi % 20 41-50 Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2017 TÜRKÇE ÖABT çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: ANLAMA VE ANLATMA TEKNİKLERİ: TÜRKÇE ÖĞRETİMİ I. Dinleme Eğitimi...3 A. Dinlemeyi Etkileyen Faktörler...8 B. Dinlemenin Önemi...9 C. Dinleme Becerisinin Türkçe Öğretim Programlarındaki Yeri... 11 D. Dinlenecek / İzlenecek Materyallerin İçeriğinde Bulunması Gereken Özellikler...21 E. Dinleme Tür, Yöntem ve Teknikleri...21 Çözümlü Test - I...28 Çözümler...31 Çözümlü Test - II...33 Çözümler...36 II. Konuşma Eğitimi...38 A. Konuşma Tür, Yöntem ve Teknikleri...44 B. Drama-Yaratıcı Drama...46 C. Konuşma Eğitiminde Ölçme ve Değerlendirme...54 D. Sesle İlgili Kavramlar...55 E. Konuşma Bozuklukları...62 Çözümlü Test - I...70 Çözümler...73 Çözümlü Test - II...75 Çözümler...78 III. Okuma Eğitimi...79 A. Metin Yapısı ve Okuduğunu Anlama...79 B. Metin Türleri...81 C. Okuma ve Bilişsel Farkındalık Stratejileri...89 D. Okuma Yöntem ve Teknikleri...95 E. Ortaokul Türkçe Öğretim Programı'nda Okuma Eğitimi...103 Çözümlü Test - I... 118 Çözümler...121 Çözümlü Test - II...122 Çözümler...125 IV. Yazma Eğitimi...127 A. Yazma Eğitiminin Amaçları...128 B. Yazma Becerisini Geliştirmede Kullanılabilecek Yöntem ve Teknikler...140 C. Yazmanın Psikolojik ve Sosyolojik Açıdan Önemi...145 D. Yazılı Anlatımın Aşamaları...145 E. Yazılı Anlatım Unsurları...153 F. Metinsellik Ölçütleri...161 G. Yazma Eğitiminin Sorunları...164 H. Yazma Eğitiminde Ölçme Değerlendirme...165 Çözümlü Test - I...171 Çözümler...174 Çözümlü Test - II...175 Çözümler...179
vi V. Dil Bilgisi Öğretimi...181 A. Türkçe Öğretiminde Dil Bilgisinin Yeri ve Önemi...184 B. Dil Bilgisi Öğretiminin Bugünkü Durumu...185 C. Dil Bilgisi Öğretiminin Sorunları...188 D. Dil Bilgisi Öğretiminin Önemi...189 E. Dil Bilgisi Öğretiminin Türkçe Programlarındaki Yeri...192 F. Dil Bilgisi Öğretiminin İlkeleri...195 G. Dil Bilgisi Öğretimin Yaklaşımları...196 H. Dil Bilgisi Öğretimin Yöntemleri...198 Çözümlü Test...203 Çözümler...206 VI. Türkçe Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme...207 Değerlendirme Araç ve Yöntemleri...210 Çözümlü Test...218 Çözümler...222 2017 Türkçe Dersi Öğretim Programı ile İlgili Genel Bilgiler...224 I. Giriş...224 Öğretim Programının Temel Felsefesi...224 Öğretim Programında Temel Beceriler...225 Öğretim Programında Değerler Eğitimi...227 Öğretim Programında Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı...228 Öğretim Programında Rehberlik...229 II. Türkçe Dersi Öğretim Programı'nın Uygulanması...230 A. Türkçe Dersi Öğretim Programı'nın Genel Amaçları...230 B. Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımı...230 C. Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı...231 D. Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar...231 2006, 2015 ve 2017 Türkçe Öğretim Programlarının Karşılaştırılması...235 2. BÖLÜM: ESKİ TÜRK DİLİ I. Dillerin Sınıflandırılması ve Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri...257 A. Yapı Bakımından Dünya Dilleri...257 B. Köken Bakımından Dünya Dilleri...259 C. Altay Dilleri Teorisi...259 D. Türk Dilinin Tarihî Dönemleri...260 Çözümlü Test...267 Çözümler...270 3. BÖLÜM: YENİ TÜRK DİLİ I. Ses Bilgisi (Fonetik)...273 A. Ünlüler (Vokaller)...273 B. Ünsüzler (Konsonant)...274 C. Türkçenin Ses Özellikleri...277 D. Seslerin Birleşmesi...277 E. Ses Olayları...279 Çözümlü Test...286 Çözümler...289
vii II. Biçim Bilgisi...291 A. Kök ve Özellikleri...291 B. Ekler ve Özellikleri...292 Yapım Ekleri...292 Çekim (İşletme) Ekleri...293 C. Yapıları Bakımından Kelimeler...296 Basit Kelime...296 Türemiş Kelime...296 Birleşik Kelime...296 Çözümlü Test...299 Çözümler...302 III. Fiiller...304 A. Anlamına Göre Fiiller...304 B. Fiillerin Çekimlenmesi...304 C. Ek Fiil...304 D. Yapısına Göre Fiiller...306 E. Fiilimsiler...307 F. Fiillerde Çatı...309 Çözümlü Test...313 Çözümler...316 IV. İsimler...318 A. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler...318 B. Varlıkların Niteliklerine Göre İsimler...318 C. Varlıkların Niceliklerine (Sayılarına) Göre İsimler...319 D. Yapısına Göre İsimler...319 E. İsimlerin Çekimlenmesi...319 F. İsim Tamlaması...319 Çözümlü Test...323 Çözümler...326 V. Yardımcı Sözcük Türleri...328 A. Zamirler (Adıllar)...328 B. Sıfatlar...330 C. Zarflar...332 D. Yardımcı Sözcük Türleriyle İlgili Uyarılar...333 Çözümlü Test...334 Çözümler...337 VI. Görevli Sözcükler...338 A. Edatlar...338 B. Bağlaçlar...339 C. Ünlemler...339 Çözümlü Test...341 Çözümler...344
viii VII. Söz Öbekleri (Kelime Grupları)...345 A. Tekrar Grupları (İkilemeler)...345 B. Bağlama Grupları...345 C. Sıfat Tamlaması Grupları...345 D. İsim Tamlaması ve İyelik Grubu...345 E. Birleşik İsim Grupları...346 F. Birleşik Fiil Grupları...346 G. Unvan Grupları...346 H. Ünlem Grupları...346 İ. Sayı Grupları...346 J. Edat Grupları...346 K. Fiilimsi Grupları...346 L. Kısaltma Grupları...347 M. İsnat Grupları...347 N. İlgi Grubu (Genitif Grubu)...347 O. Yönelme Grubu (Datif Grubu)...347 P. Bulunma Grubu (Lokatif Grubu)...347 R. Ayrılma Grubu (Ablatif Grubu)...347 S. Vasıta Grubu...347 Çözümlü Test...350 Çözümler...352 VIII. Cümle Ögeleri...354 A. Yüklem...354 B. Özne...355 C. Yardımcı Ögeler (Tümleçler)...355 Nesne (Düz Tümleç)...355 Dolaylı Tümleç...355 Zarf Tümleci...356 IX. Cümle Türleri...357 A. Yüklemin Yerine Göre Cümleler...357 B. Yüklemin Türüne Göre Cümleler...357 C. Anlamına Göre Cümleler...358 D. Yapısına Göre Cümleler...359 Çözümlü Test...362 Çözümler...365 Karma Test - I...367 Çözümler...370 Karma Test - II...374 Çözümler...377 Karma Test - III...379 Çözümler...382 Karma Test - IV...384 Çözümler...387
ix 4. BÖLÜM: DİLBİLİM Dilbilim...391 A. Dil İncelemeleri Tarihçesi...391 B. Dilbilim Kuramları...398 C. Göstergebilim (Semiotic) ve Kuramları...423 D. Edimbilim (Sözedimi) ve Sözceleme Kuramları...430 E. Ses ve Dilbilim...433 F. Biçim ve Dilbilim...435 G. Cümle ve Dilbilim...437 H. Anlam ve Dilbilim...440 I. Dilbilim Dalları...444 Çözümlü Test - I...451 Çözümler...454 Çözümlü Test - II...456 Çözümler...459 5. BÖLÜM: TÜRK HALK EDEBİYATI I. Halk Bilimi...463 A. Halk Edebiyatı ve Araştırma Yöntemleri...463 B. Halk Bilimi Yöntem ve Kuramları...463 C. Halk Bilimi Alanında Çalışmış Önemli Araştırmacılar...469 D. Halk Edebiyatının Yazılı Kaynakları...471 II. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı...474 A. Sözlü Türk Edebiyatı (... -VIII. yy.)...475 B. Yazılı Türk Edebiyatı (VIII. yy. - X. yy.)...477 Çözümlü Test...478 Çözümler...481 II. İslam Kültürü Etkisindeki Türk Halk Edebiyatı...482 Halk Şiirinde Tür ve Şekil...482 Redif ve Kafiye (Uyak) Türleri...482 Halk Şiirinde Tema, Dil ve Üslup...483 Halk Şiirinde Kullanılan Heceli Nazım Şekilleri...483 Halk Şiirinde Kullanılan Aruzlu Nazım Şekilleri...486 Çözümlü Test...489 Çözümler...492 A. Anonim Halk Edebiyatı...493 Anonim Halk Edebiyatı Söylemelik Türleri...493 Mâni...493 Türkü...494 Ağıt...495 Ninni...495 Anonim Halk Edebiyatı Konuşmalık Türleri...496 Tekerleme...496 Bilmece...497 Atasözleri...497 Deyimler...498 Alkışlar ve Kargışlar...498
x Anonim Halk Edebiyatında Seyirlik Türler (Geleneksel Türk Tiyatrosu)...498 Karagöz Oyunu...498 Orta Oyunu...499 Meddah...500 Kukla Oyunu...500 Köy Seyirlik Oyunları...501 Anonim Halk Edebiyatı Anlatmalık Türleri...502 Destan Kitapları / Nameler, Tekke-Tasavvuf Kaynaklı Eserler...502 Efsane...503 Destan (Epik Destan)...504 Mit...506 Halk Hikâyesi... 511 Kahramanlık Hikâyeleri...513 Sevda Konulu Hikâyeler...514 Masal...518 Fıkra...521 Çözümlü Test...524 Çözümler...527 B. Âşık Edebiyatı...528 Çözümlü Test...535 Çözümler...538 C. Tekke - Tasavvuf (Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı) Edebiyatı...539 Tekke Edebiyatı Nazım Türleri...539 Anadolu Dışında Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı...540 Anadolu'da Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı...541 Çözümlü Test...547 Çözümler...550 6. BÖLÜM: ESKİ TÜRK EDEBİYATI I. Eski Türk Edebiyatının Tanımı, Estetik Anlayışı ve Kaynakları...553 A. Eski Türk Edebiyatının Çerçevesi ve Tanımı...553 B. Eski Türk Edebiyatında Adlandırma Sorunu...553 C. Eski Türk Edebiyatında Şiirin Dönemleri...553 D. Eski Türk Edebiyatında Şiir Kitapları...554 E. Dîvân Şiirinin Geleneksel Özellikleri...555 F. Dîvân Şiirinde Biçim ve Âhenk...556 G. Dîvân Şiirinde Muhteva (İçerik)...556 II. Eski Türk Edebiyatında Biçim, Vezin ve Söz Sanatları...584 A. Dîvân Şiirinde Nazım Biçimleri...584 Beyitlerden Oluşan Nazım Biçimleri...585 Tek Dörtlükten Oluşan Nazım Biçimleri...593 Bentlerden Oluşan Nazım Biçimleri (Musammatlar)...594
xi B. Dîvân Şiirinde Nazım Türleri...601 C. Dîvân Şiiriyle İlgili Bazı Kavramlar...602 D. Aruz Vezni...605 E. Edebî Sanatlar (Söz Sanatları)...612 Çözümlü Test - I...633 Çözümler...636 Çözümlü Test - II...637 Çözümler...640 Çözümlü Test - III...642 Çözümler...645 III. Dîvân Edebiyatının Tarihsel Gelişimi...647 A. XIII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı...647 B. XIV. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı...650 C. XV. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı...656 D. XVI. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı...667 E. XVII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı...679 F. XVIII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı...687 G. XIX. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı...694 IV. Dîvân Edebiyatında Nesir...699 A. Dîvân Nesrinin Türleri...699 B. Dîvân Nesrinin Tarihsel Gelişimi...705 C. Şair Tezkireleri...714 Çözümlü Test...734 Çözümler...737 7. BÖLÜM: EDEBİYAT AKIMLARI VE YENİ TÜRK EDEBİYATI I. Batı Edabiyatı Akımları...741 Çözümlü Test - I...752 Çözümler...755 Çözümlü Test - II...756 Çözümler...760 II. Yenileşme Dönemi...762 A. Yeni Türk Edebiyatında Dönemler...762 B. Yeni Türk Edebiyatında Tür, Şekil, Tema ve Ahenk Unsurları...766 Çözümlü Test...786 Çözümler...788 III. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı...789 A. Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri (I. Dönem)...792 B. Tanzimat Sanatçıları (I. Dönem)...794 İbrahim Şinasi...794 Ziya Paşa...794 Namık Kemal...795 Şemsettin Sami...796 Ahmet Mithat Efendi...797
xii Ahmet Vefik Paşa...798 Beşir Fuat...798 C. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı (II. Dönem)...799 D. Tanzimat Sanatçıları (II. Dönem)...799 Recaizade Mahmut Ekrem...799 Abdülhak Hamit Tarhan...800 Samipaşazade Sezai...801 Muallim Nâci...801 Nabizade Nazım...802 Mizancı Murat Bey...802 E. Ara Nesil Yazarları...802 Fatma Aliye Hanım...802 Çözümlü Test...804 Çözümler...807 IV. Servetifünun (Edebiyatıcedide) Dönemi Edebiyatı...808 A. Servetifünun Edebiyatının Genel Özellikleri...808 B. Servetifünun Dönemi Sanatçıları...810 Tevfik Fikret...810 Cenap Şahabettin...810 Ali Ekrem... 811 Hüseyin Sîret... 811 Süleyman Nazif... 811 Faik Ali... 811 Celal Sahir... 811 Halit Ziya Uşaklıgil...812 Mehmet Rauf...813 Hüseyin Cahit Yalçın...813 Ahmet Şuayp...813 C. Servetifünun Dönemi'nde Bağımsız Sanatçılar...815 Hüseyin Rahmi Gürpınar...815 Ahmet Rasim...815 Şair Nigar Hanım...816 Selanikli Fazlı Necip...816 Çözümlü Test...817 Çözümler...821 V. II. Meşrutiyet Dönemi Edebiyatı...822 A. Fecriâtî Topluluğu...823 Ahmet Haşim...824 Emin Bülent Serdaroğlu...825 Fazıl Ahmet Aykaç...825 Tahsin Nahit...825 B. Nesl-i Âtî (Nâyîler)...825 C. Millî Edebiyat Dönemi...826
xiii D. Millî Edebiyat Dönemi Sanatçıları...828 Ömer Seyfettin...828 Ali Canip Yöntem...828 Ziya Gökalp...829 Mehmet Emin Yurdakul...829 Ahmet Hikmet Müftüoğlu...829 Mehmet Fuat Köprülü...830 Rıza Tevfik Bölükbaşı...830 Halide Edip Adıvar...830 Yakup Kadri Karaosmanoğlu...831 Reşat Nuri Güntekin...831 Refik Halit Karay...832 Aka Gündüz...833 E. Millî Edebiyat Yıllarında Bağımsız İsimler...833 Mehmet Âkif Ersoy...833 Yahya Kemal Beyatlı...834 Çözümlü Test - I...837 Çözümler...841 Çözümlü Test - II...841 Çözümler...844 Karma Test - I...845 Çözümler...849 Karma Test - II...850 Çözümler...854 Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı...855 I. Cumhuriyet Dönemi'nde Şiir...857 A. Millî Edebiyat Akımına Bağlı Şiir...858 B. Beş Hececiler...861 C. Saf (Öz) Şiir Anlayışı...864 D. Yedi Meşaleciler...866 E. Toplumcu Gerçekçi Şiir...867 F. Garip (I. Yeni)...869 G. Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şairler (Bağımsızlar)...872 H. Maviciler...875 I. Hisarcılar...875 J. İkinci Yeni...877 K. 1960-1980 Arası Toplumcu Gerçekçi Şiir...880 L. Yeni İslamcı Şiir...882 M. 1980 Sonrası Türk Şiiri...884 II. Cumhuriyet Dönemi'nde Roman - Hikâye (Anlatmaya Bağlı Metinler)...887 A. Bireyin İç Dünyasına Yönelen Roman - Hikâye...888 B. Bağımsızlar...890 C. Toplumcu Gerçekçi Roman - Hikâye...893
xiv D. Postmodern (Soyut/Modernizmi Esas Alan) Roman - Hikâye...897 E. Yeni Gelenekçi Roman...902 F. Cumhuriyet Dönemi'ndeki Bazı Eserler...904 III. Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinler... 911 IV. Cumhuriyet Dönemi'nde Tiyatro...914 Çözümlü Test - I...918 Çözümler...921 Çözümlü Test - II...922 Çözümler...925 Çözümlü Test - III...926 Çözümler...930 Karma Test - I...932 Çözümler...935 Karma Test - II...937 Çözümler...940 Karma Test - III...941 Çözümler...944 8. BÖLÜM: ÇOCUK EDEBİYATI Çocuk Edebiyatı...947 A. Çocuk ve Çocuğun Gelişim Özellikleri...947 B. Gelişimin Temel İlkeleri...947 C. Çocuğun Gelişim Özellikleri...947 D. Çocuk Edebiyatının Tanımı...950 E. Çocuk Edebiyatının Niteliği...950 F. Çocuk Edebiyatının Hedefleri...950 G. Çocuk Edebiyatının Önemi...951 H. Çocuk Yayınlarında Bulunması Gereken Özellikler...952 I. Batı Ülkelerinde Çocuk Edebiyatının Tarihî Gelişimi...954 İ. Türkiye'de Çocuk Edebiyatının Gelişimi...955 J. Çocuk Edebiyatının Kaynakları...959 Çözümlü Test - I...975 Çözümler...979 Çözümlü Test - II...981 Çözümler...984 9. BÖLÜM: EDEBİYAT BİLGİ VE KURAMLARI Edebiyat Bilgi ve Kuramları...989 Kaynaklar...991
1. BÖLÜM ANLAMA VE ANLATMA TEKNİKLERİ: TÜRKÇE ÖĞRETİMİ
3 I. DİNLEME EĞİTİMİ Dinleme, fark edilmeden edinilen ve kullanılan bir beceridir. Birey, bebeklik çağında özellikle kendine yapılan seslenmeler dışında bilinçli bir dinleme becerisine sahip değildir. Böyle olmakla birlikte bazı sesleri de dinleyebilir. Çocukluk evresinde çocuk dinlemeye dikkat kesildiği bir anda dışarıdan gelen ses, ışık, hareket gibi uyarıcıların etkisiyle dinlemeden hemen vazgeçebilir. Dinlerken kendi düşüncelerini ifade etme konusunda da son derece sabırsızdır. Büyüdükçe kendi deneyimleriyle dinledikleri arasında ilgi kurmaya ve konuşmalara katılmaya başlar. Çocuğun dinleme becerisindeki bu gelişme ve algılama gücü on beş / on altı yaşına kadar devam eder. (Özbay, 2009:70). Bu ifadeler, dinlemenin edinilmiş ve geliştirilemeyen bir beceri olduğu yönündeki yanlış kanıların aksine dinlemenin geliştirilebilir bir beceri olduğunu ve bu gelişimin 16 yaşına kadar sürdüğünü göstermesi bakımından önemlidir. Günlük hayatta bireyler dinlemeyi bir öğrenme süreci olarak kullanırlar. Bilişsel açıdan bireyler farkında olarak veya olmayarak dinlerken şu aşamaları işletirler. Dinleme Süreci: 1. Duyum/algı (iştime) 2. Dikkat (odaklanma-dinleme) 3. Sesleri ayrıştırma (ilişki kurma/sınıflandırma) 4. Tanımlama (anlama/öğrenme) 5. Değerlendirme (Eleştirel düşünme/tepkide bulunma) 6. Kodlama (önemli bilgileri hafızada saklama) Dinleme de diğer beceriler gibi öğrenilir ve öğretilir. Dinlemeyi öğrenmek, okumayı öğrenmek kadar önemlidir. Okumak gibi dinlemek de bilgi, beceri, alışkanlık gerektirmektedir. İnsanlar, bilgi edinmek, uygun yanıt vermek, eleştirip değerlendirmek için en önemlisi nezaket ve demokratik tutumun gereği olarak başkalarını dinlemelidir (Nas, 2003: 179-180). Özdemir (1987, 117). ÖABT Çıkmış Soru Dinleme sürecindeki zihinsel etkinliklerin sıralaması aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) işitme - anlama - ilişkilendirme - seçme - dikkat etme B) işitme - dikkat etme - ilişkilendirme - seçme - anlama C) işitme - anlama - seçme - dikkat etme - ilişkilendirme D) işitme - dikkat etme - seçme - ilişkilendirme - anlama E) işitme - anlama - seçme - ilişkilendirme - dikkat etme Çözüm Dinleme süreci; işitme-dikkat (odaklanma)-şeçme-ilişki kurma-anlamadan oluşur. Dinleme sürecinin ilk aşaması sesleri ve konuşmaları işitmektir. İkinci aşamada sesler ve konuşmalara dikkat yoğunlaştırılır, ilgi duyulanlar ve gerekli görülenler seçilir. Seçilen bilgi ve düşünceler, çeşitli zihinsel işlemlerden (analiz etme) geçirilerek bireyin ön bilgileriyle ilişkilendirildikten sonra anlamlandırma gerçekleşir. En yakın çeldirici B olarak görülmektedir ancak birey, dikkatini yoğunlaştırdıktan, seçtikten sonra ön bilgileriyle ilişkilendirir. İlişkilendirme daha üst düzey ve sonraki işlemdir. Cevap D İnsanlar, yeterli dinleme verimliliğine sahip değildir. Dinleme verimliliğinin artırılması için gerekli çabanın gösterilmesi gerekir. Dinlemenin doğuştan getirilen ve belirli bir eğitim gerektirmeyen bir beceri olarak ele alınması dinleme verimliliğini düşüren ana etmen olarak düşünülebilir. Başarılı bir iletişim için gerekli olan anlayabilmek için dinleme, kişinin rastlantılara bağlı olarak kendi kendini eğitmesine bırakılmaktadır. Kimi bireyler, dinleme becerisinde yeteneklerinin yardımıyla başarılı olurken kimilerinin iyi bir dinleyici olabilmek için bilinçli bir çaba harcaması ve yeni beceriler geliştirmesi gerekir. Bu da ancak sistemli bir eğitimle mümkün görünmektedir. Dinleme eğitiminin temelleri okul öncesi dönemde başlar. Birey okul öncesine ait bütün bilgi, duygu ve düşünce evrenini dinleme yolu ile oluşturur (Sever, 2000:9). Bu dönemde kazanılan bilgilerin kalıcılığı ve etkililiği düşünüldüğünde dinlemenin insan hayatındaki önemi daha iyi kavranabilir. Bu aşamada en önemli görev, aileye düşer. Ailede verilen eğitim, çocukların dinleme yeteneklerinin gelişmesini etkiler. Kendi konuşması dinlenmişse; masal dinlemeye, yönerge dinleyip iş yapmaya, soru sorup yanıt almaya alışkınsa, kendisine iyi davranılmışsa, çocuk okula dinlemeyi öğrenmiş olarak gelir (Göğüş, 1978: 230). Evlerde anne, babalar; kreş, yuva ve anaokullarında öğretmenler, çocuklara dinleme alışkanlığı kazandırmaya çalışırlar. Ancak okul öncesi dönemde dinleme eylemi, kendiliğinden ve bilinçsiz bir şekilde gerçekleşir. Bu dönemde çocuk neyi, niçin, nasıl ve ne ölçüde dinlemesi gerektiğini bilemez. Bu kazanımların küçük yaşta bilinçli hâle getirilebilmesi verilen eğitime bağlıdır. Elbette verilecek bu eğitime, çocuğun o zamana kadar edindiği dinleme ve konuşma becerileri de dâhildir. Demirel (1999:35) bu noktayı Okul öncesi dönemden başlayarak istekli, amaçlı, planlı, eleştirel dinleyiciler yetiştirmenin yolları aranmalı böylece aydın birey olma özelliklerinden biri yerine getirilmelidir. ifadesiyle vurgulamaktadır. Böylelikle dinlemenin, erken yaşlarda bilinçli bir eğitime tabi tutulması gerekliliği bir kez daha ortaya çıkmaktadır.
4 ÖABT Çıkmış Soru Konuşmanın konusunu, ana ve yardımcı düşüncelerini bulma, konuşmacının hareket ettiği noktaları belirleme, amacını yorumlama, bilgileri sıralama, sınıflama, düzenleme, ön bilgilerle yeni bilgiler arasında bağ kurma, dinlemenin hangi aşaması ile ilgilidir? A) Sözel anlama B) Zihinde yapılandırma C) Bilgiyi uygulama D) Zihinsel hazırlık E) Amaç belirleme Çözüm Dinlemenin işlem boyutu düşünüldüğünde işitme, anlama ve zihinde yapılandırma olarak üç boyuttan oluşur. Bu işlemler aşamalı olarak düz bir çizgi şeklinde değil iç içe geçmiş halkalar biçiminde yürütülmektedir. Birey dinleme sırasında bir taraftan işitmeyi sürdürmekte, bir taraftan da işittiklerini anlamakta ve zihinde yapılandırmaktadır. Konuşmanın konusunu, ana ve yardımcı düşüncelerini bulma, konuşmacının hareket ettiği noktaları belirleme, amacını yorumlama, bilgileri sıralama, sınıflama, düzenleme, ön bilgilerle yeni bilgiler arasında bağ kurma işlemlerinin yapıldığı işlemsel boyut zihinde yapılandırmadır. Cevap B Küçük yaşlardan itibaren çocuğun dinleme becerisinin gelişmesi başlıca şu aşamalardan oluşmaktadır: Çocuk özellikle kendisine yapılan seslenmeler dışında bilinçli olarak dinleme becerisine sahip değildir. Sadece bazı belirgin sesleri dinler. Başlangıçta çocuk, dinlemek için dikkat kesildiği bir anda dışarıdan gelen ses, ışık, hareket vb. davranışlarla dinlemekten kolayca vazgeçer. Dinlerken kendi düşüncelerini ifade etmek konusunda sabırsızlanır. Söylenenlerden çok, kendisiyle ilgilenir. Dinledikleri ile kendi deneyimleri arasında çağrışım yoluyla ilgi kurar ve konuşmaya katılır. Bu aşamada çocuk, dinleme sürecinde soru ve yorumlarla aktif hâle gelir. Duygular, zihinsel faaliyetler ve önceki bilgiler de dinleme sırası ve sonrası uygulamalara katılır (Stricland den Akt.: Yalçın, 2002:125). Genel anlamda günlük hayatta, özelde ise ders işleme süreci düşünüldüğünde en çok kullanılan beceri, dinlemedir. Birey, diğer becerilere harcadığı toplam zaman kadar bir süreyi dinlemeye ayırmaktadır. Okul döneminde öğrenciler, bilgilerin büyük bir kısmını dinleyerek öğrenir. Bu durum, eğitim öğretim faaliyetlerinde dinleme çalışmalarına gereken önemin verilmesi gerekliliğini tekrar vurgulamaktadır. Çiftçi (2001:169), öğrencilerin dinlemeye ayırdıkları zamana dikkat çekmekte ve öğrendiklerinin neredeyse %83 ünü dinleme yoluyla elde ettiklerini belirtmektedir. Temur (2001:62) çocuğun okula başladığında sınıf içindeki zamanının ortalama % 60 ını dinlemekle geçirdiğini söylemektedir. Yangın (1999:30) ise Türkiye de sınıf içerisinde bir ders saatinin % 67 sinin sözlü davranışlara ayrıldığını; yapılan araştırmaların, öğrencilerin okulda öğretmen ve arkadaşlarını 2,5 4 saat dinlediklerini gösterdiğini açıklamaktadır. Bu oranlara göre dinleme becerisi istenen düzeyde gelişmemiş bir öğrencinin, etkisiz bir öğrenim süreci yaşaması kaçınılmazdır. Bu nedenle yeterli düzeyde bir dinleme becerisine sahip olmak akademik başarı için de gereklidir. İlkokul ve ortaokulda dinleme, ağırlıklı olarak sadece öğretmen veya başka bir yetişkinin konuşmasına dayandığı için öğrenci pasif bir konumda kalmakta, buna öğrenciler arasındaki bireysel farklılıklar da eklenince öğrenciler, öğretimden yeterince yararlanamamaktadır. Bireysel farklılıklar dikkate alındığında her öğrencinin dikkat düzeyi, birbirinden farklılık gösterecektir. Bunun için sınıf seviyelerine göre her öğrenciyi kapsayacak ortalama dikkat süreleri belirlenmelidir. Çünkü dinleme süresinin, dinlediğini anlama üzerindeki etkisi oldukça önemlidir. Dinleme süresiyle ilgili olarak öğretim programlarında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Sadece 1998 yılında hazırlanan ancak uygulanamayan taslak programda yaş gruplarına göre dinleme süreleri belirtilmiştir. Bu durum aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 1: 1998 Taslak Programında Sınıf Seviyelerine Göre Dinleme Süreleri Sınıf Süre 1 3 5 dakika 2 5 8 dakika 3 8 10 dakika 4 10 15 dakika 5 15 20 dakika 6 20 25 dakika 7 25 30 dakika 8 30 35 dakika
5 Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi birinci sınıfta 3 5 dakikayla sınırlı olan dinleme süresi her sınıfta artarak 30 35 dakikaya kadar çıkabilmektedir. Göğüş (1978:230) ise süre dağılımından bahsederken sınıf seviyelerini kendi aralarında gruplandırmış aynı zamanda sınıf düzeylerine göre öğrencinin göstereceği dinleme davranışını da belirtmiştir: Tablo 2: Sınıf Seviyelerine Göre Dinleme Süreleri ve Davranışları Sınıf Süre Davranış 1 3 5 10 dakika 4 5 20 30 dakika 6 8 50 60 dakika Dinlediği konunun en belirgin yanlarını kavrar. Dinleme kurallarını öğrenir. Dinlediği üzerinde soru soracak bir temele sahip olur. Neden-sonuç ilişkisini kavrar. Dinlediği konunun önemini anlar. Yukarıdaki tabloya göre 1 3. sınıflarda öğrenci sadece dinleme davranışını sergilerken diğer sınıf düzeylerinde dinleme sürecine eleştirel ve yaratıcı düşünme gibi zihinsel faaliyetler de katılır. Demirel (1999:33), Göğüş ün (1978) yaptığı tasnife katılmakla birlikte ortaokul öğrencisinin 40-50 dakika dinleyebileceğini belirtmektedir. Cemiloğlu (1998:74) da ortaokuldaki dinleme süresini 40 50 dakika olarak ifade etmektedir. Kavcar vd. (1995:48) ise dinleme süresini ilkokul için vermekte; ortaokul öğrencilerinin dinleme süreleri hakkında herhangi bir bilgi sunmamaktadır. Sınıf düzeylerine göre verilen dinleme sürelerinde 1, 2 ve 3. sınıflar birlikte ele alınırken 4 ilâ 5. sınıflar ayrı düşünülmüştür. Birinci kademe için yapılan süre dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmektedir. Tablo 3: İlkokul için Dinleme Süreleri Sınıf Süre 1 3 3 10 dakika 4 10 15 dakika 5 15 20 dakika Tabloya bakıldığında yapılan tasnifin 1998 taslak programdaki süre dağılımıyla aynı olduğu görülmektedir. Belirtilen bu sürelerin hangi kıstaslara göre belirlendiği, öğrencilerin hangi özelliklerinin dikkate alındığı ne programda ne de sıralanan kaynaklarda belirtilmiştir. Okullardaki dinleme eğitimi çalışmalarından fayda sağlanabilmesi için hazırbulunuşluk, dikkat ve öğretmen rolü gibi yerine getirilmesi geren birtakım şartlar söz konusudur. Derse başlamadan önce öğrenciler, dinleme için motive edilmelidir. Bu, dinlemenin ön şartıdır. Dikkati dağınık bir öğrencinin dinlediğini anlaması mümkün gözükmemektedir. Aynı zamanda öğretmen, iyi bir dinleyici olarak öğrencilere model olmalıdır. Kantemir (1997:19) bu noktayı: Öğretmen ders içi ve ders dışı çalışmalarında resmî ve özel temaslarında öğrencilerine dinleme konusunda iyi bir örnek olamıyorsa yetiştirdiği çocuklarda istenilen dinleme zevk, alışkanlık ve becerisini kolayca yerleştiremez. ifadesi ile vurgulamaktadır. Çocuklar, dinleme gücü bakımından birbirlerinden farklılık göstermektedirler. Öğrenim boyunca bu farkı en aza indirmek, özellikle dinleme gücü yetersiz düzeyde olan öğrencileri yeterli düzeye çıkarmak için her fırsattan yararlanılmalıdır (Kavcar vd., 1995). Bunun için sınıflarda diğer becerilere yönelik yapılan etkinliklerde de dinleme çalışmaları yer almalı ve öğrenciler dinleme konusunda sürekli aktif hâle getirilmelidir. Oğuzkan (1965:29), dinleme eğitiminin faydalı olabilmesi, amaca ulaşabilmesi için uyulması gereken ilkeleri şu şekilde sıralamaktadır: Dinleme eğitimine küçük yaşlardan itibaren başlanmalıdır. Dinleme eğitimi için okulun ve öğretim programının her türlü imkânından yararlanılmalıdır. Dinleme eğitiminin başarılı olabilmesi için öğretmenin de iyi bir dinleyici olması gerekir. Dinleme eğitimindeki başarı, kullanılan öğretim yöntem ve tekniklerinin içeriğine bağlıdır. Dinleme eğitiminde modern ve güncel öğretim araçlarından yararlanılmalıdır. Yukarıdaki ilkeler incelendiğinde dinleme eğitimine küçük yaşlardan itibaren başlanması gerektiğine vurgu yapıldığı görülmektedir. Bu ilk ilke, dinleme eğitiminin ön koşulu olarak da düşünülebilir. İkinci ilke programla ilgilidir. Uygulamada olan öğretim programı dinlemeye % 15 lik bir pay ayırmaktadır. Yeni Türkçe öğretim programında öğrencilerin dinleme sürecine etkin olarak katılmaları ve dinleme sürecinde aktif rol almaları hedeflenmektedir. Öğrenci pasif bir dinleyici olursa dinleme önce seçerek dinlemeye ve en sonunda da anlatılanları önemsememeye dönüşür (Umagan, 2007). Bu yüzden öğrenciler dinleme sürecinin bir parçası olmalı ve sürece aktif olarak katılmalıdır. Dinleme eğitiminde öğrencinin aktif hâle getirilebilmesi için öğretmen, öğrenciye rehber olmalıdır. Dinleme bütün okul etkinliklerini kapsadığı için bu eğitim sadece Türkçe öğretmeninin görevi sayılamaz ancak bu beceriyi kazanma yollarının öğretilmesi ve uygulatılması daha çok Türkçe öğretmenine düşen bir görevdir. Bu rehberlik sürecinde Türkçe öğretmeni, ders içinde ve ders dışında iyi bir dinleyici olmalıdır (Kantemir, 1997:17-18). Öğretmenlerin, baskıcı bir ortamda çocukları ses çıkarmadan dinleme etkinliğine katmaları dinleme sürecini etkisiz kılmakta, aynı zamanda öğrencilerin dinlemede olumsuz bir tutum sergilemelerine yol açmaktadır (Umagan, 2007).