GÜVENLİK SEKTÖRÜNÜN SAYIŞTAY DENETİMİ VE 6085 SAYILI SAYIŞTAY KANUNU NUN GETİRDİĞİ YENİLİKLER

GÜVENLİK SEKTÖRÜNÜN SAYIŞTAY DENETİMİ VE 6085 SAYILI SAYIŞTAY KANUNU NUN GETİRDİĞİ YENİLİKLER Şahin BİNİCİ - Sayıştay Başdenetçisi Can Mustafa TÜRKYENER - Sayıştay Başdenetçisi GİRİŞ Güvenlik Sektörü, ülkenin ve vatandaşların korunması amacıyla güç kullanma, güç kullanılmasını emretme veya güç kullanımı ile tehdit etme konusunda meşru yetki sahibi olan tüm örgütlerin bütününü ifade etmektedir (Cizre, 2006: 8). Ülkemiz açısından bakıldığında Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve Milli İstihbarat Teşkilatı nın (MİT) güvenlik sektörünü oluşturan başlıca kurumlar olduğu görülmektedir. Demokratik Gözetim ise hesap verme sorumluluğu ve şeffaflığı sağlamaya yönelik olarak tüm devlet kurumlarının faaliyetlerinin, yasama-yürütme-yargı gücüyle birlikte sivil toplum kuruluşları, medya ve en önemlisi toplum tarafından sürekli ve sistematik bir biçimde izlenmesi şeklinde tanımlanmaktadır (Işın ve Türkyener, 2010: 1). Genel olarak devletin demokratik gözetim sisteminin politika, kültür, tarih ve hükümet sistemlerinin bir ürünü olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Birçok ülkenin anayasasına göre güvenlik sektörünün gözetiminde üç devlet gücü; yasama, yürütme ve yargı yer almaktadır. Bu üç kurum, özellikle de yasama ve yargı, ulusal denetim ofisi (Sayıştay) ya da ulusal ombudsman gibi bağımsız denetim kurumları tarafından desteklenmektedir (Born, 2002: 1). Bütçe hakkının denetiminin parlamento adına objektif ve uzman bir kurum tarafından yapılmasının gerekliliği sonucu ortaya çıkan Sayıştaylar Yüksek Denetim Kurumları, yıllar itibariyle demokrasilerin vazgeçilmez ve temel kurumları arasında konumlandırılmışlardır. Bu nedenle demokrasi kültüründe gözetim fonksiyonunun gerçekleştirilmesinde doğal olarak Sayıştaylara görev ve sorumluluklar düşmektedir. Bizim ülkemizde de bütçe hakkının denetimi çerçevesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) adına bir başka ifadeyle millet adına devlet kurumlarının demokratik gözetimini Sayıştay gerçekleştirmektedir. Bu bağlamda, kurulduğu yıldan bugüne savunma harcamalarının parlamento adına denetimi T.C. Sayıştay ınca bazı istisnalar dışında gerçekleştirilmiştir (Binici, 2010: 47). Ayrıca demokrasinin gelişmesi ve kamu parasının nereye ve nasıl harcandığına ilişkin kamuoyu bilincinin artması 24 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Şahin BİNİCİ - Can Mustafa TÜRKYENER ile paralel olarak denetime ilişkin istisna ve sınırlamalar giderek azaltılmıştır. 2010 yılında 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile Sayıştay, savunma ve güvenliğe ilişkin gelir, gider ve malların denetiminde geniş yetkilerle donatılmış bulunmaktadır. Bu çalışmada öncelikle güvenlik sektöründeki harcamacı kuruluşlardan denetim yönüyle bahsedilecek, Sayıştay denetiminin tarihi süreci anayasal çerçevede açıklanacak, daha sonra yeni Sayıştay Kanunu kapsamında yapılacak denetime değinilecek ve savunma harcamalarının Sayıştaylarca denetlenmesinin demokratik gelişime katkısı irdelenerek konuya ilişkin bir takım önerilerde bulunulacaktır. 1. GÜVENLİK SEKTÖRÜ KURUMLARI Ülkemizde savunma, güvenlik ve istihbarat ile ilgili harcamalar Başbakanlık (Milli İstihbarat Teşkilatı), Milli Savunma Bakanlığı (MSB) ve İçişleri Bakanlığı bütçesi (Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı ile Emniyet Genel Müdürlüğü) dışında Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM), Savunma Sanayi Destekleme Fonu (SSDF), TSK Güçlendirme Vakfı ve Makine Kimya Endüstrisi (MKEK) üzerinden gerçekleştirilmektedir. 1.1. Milli İstihbarat Teşkilatı MİT 06.07.1965 ve 644 sayılı Milli İstihbarat Teşkilat Kanunu ile Başbakanlığa bağlı olarak kurulmuş, daha sonra 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu ile yeniden yapılandırılmıştır. MİT in 2008 yılı bütçesi 415.626.144-TL, 2009 yılı bütçesi 452.778.512-TL ve 2010 yılı bütçesi başlangıç ödeneği ise 523.429.000-TL olarak gerçekleştirilmiştir (MİT [web], 2011). MİT, Sayıştay da Başbakanlık hesaplarının denetimini yapan grup başkanlığında görevli denetçilerce, yıllık olarak Milli İstihbarat Teşkilatı Saymanlık Müdürlüğü üzerinden düzenlilik denetimi kapsamında günümüze kadar denetlenmiştir. Yapılan denetimler ağırlıklı olarak merkezde evrak ve dosya üzerinden gerçekleştirilmiş ve ayniyat denetimi yapılmamıştır. Diğer kurumlar ile benzer olarak taşra birimlerinin küçük ölçekli bazı harcamalarının denetimi, mali işlemlerinin yapıldığı defterdarlık muhasebe müdürlükleri üzerinden gerçekleştirilmiştir. 1.2. MSB (Genelkurmay Kuvvet Komutanlıkları) ve İçişleri Bakanlığı (Sahil Güvenlik Jandarma Genel Komutanlıkları) 6085 sayılı Sayıştay Kanunu na kadar MSB ve İçişleri Bakanlığının dış denetimi, 832 sayılı Mülga Sayıştay Kanunu (1, 28, 38 ve Ek 12. maddeleri) ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (2, 3, 68 ve 81. maddeleri) başta olmak üzere ilgili kanunlar ve ikincil mevzuatları çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Tarihsel süreç içerisinde Sayıştayın ilk kuruluş kanunundan günümüz 6085 sayılı Sayıştay Kanunu na kadar tüm kanunlarında Sayıştaya MSB tarafından gerçekleştirilen harcamaların denetimi konusunda yetki verildiği gözlenmektedir. Bu yetki çerçevesinde diğer bakanlıklarda olduğu gibi Sayıştayca günümüze kadar Milli Savunma Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı denetlenmiştir (Binici, 2010: 47). Ancak zaman içerisinde değişik kanun ve düzenlemelerle Sayıştayın denetim yetki ve kapsamına bazı sınırlandırmalar getirilmiştir. Haziran 1934 te 2514 sayılı Divân-ı Muhasebat Kanunu ndan sonra Kasım 1934 te 2586 sayılı Kanun ile 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu nun 99 uncu maddesinde yapılan değişiklikle Türk Silahlı Kuvvetleri nin elindeki devlet malları, Sayıştay denetiminin dışına çıkarılmıştır. Sonrasında 1967 yılında 832 sayılı Sayıştay Kanunu nun 38 inci maddesinde; askerî kadrolarla askerî teçhizat, levazım, ayniyat, fabrika ve müesseseler, Sayıştay denetimine tabidir. Ancak, bunların denetim usulleri, Sayıştayın görüşü alındıktan sonra Milli Savunma ve Maliye Bakanlıklarınca yapılacak bir yönetmelikte belirtilir şeklindeki açık hükümle tekrar yetki açık bir şekilde Sayıştaya verilmiştir. Bu madde gereğince Sayıştay denetiminin usulünü belirlemesi gereken ve 5 Ağustos 1969 tarihli Askerî Kadroların ve Ordu Mallarının Denetimine İlişkin Yönetmeliğin 5 inci maddesinde, ordu mallarının denetimini MSB ve İçişleri Bakanlığı Teftiş Kurullarının gerçekleştireceği ifade edilmiştir. Dolayısıyla 6085 sayılı Kanun a kadar yürürlükte olan bu yönetmeliğe göre TSK nın elinde bulunan devlet mallarının denetimi, 1969 dan günümüze kadar Sayıştay değil MSB Teftiş Kurulu tarafından gerçekleştirilmiştir (Binici, 2010: 48). Mülga 832 sayılı Sayıştay Kanunu na 2003 yılında ilave edilen Ek 12 inci madde uyarınca; TBMM den gelecek denetim talepleri çerçevesinde talep edilen konuyla sınırlı olarak yapılacak denetim kapsamından MSB istisna edilmemiştir. Bu kapsamda gelecek denetim talepleri çerçevesinde, TSK nın elindeki devlet mallarının milli savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik esaslarına uygun olarak Sayıştay tarafından denetlenmesine ilişkin esas ve usulleri belirleyen gizli gizlilik dereceli yönetmelikte Bakanlar Kurulunca kabul edilerek 2006 da yürürlüğe konmuştur (Binici, 2010: 49). Dolayısıyla meclis talebiyle yürütülecek denetimlerde TSK nın elindeki devlet mallarının Sayıştay tarafından denetlenmesi mümkün kılınmıştır. Ancak günümüze kadar söz konusu madde kapsamında TBMM den bir talep gelmemiş ve Sayıştayca bu madde kapsamında denetim yapılmamıştır. Sonuç olarak günümüze kadar Milli Savunma Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığının Sayıştayca denetlenmesi, 25 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Güvenlik Sektörünün Sayıştay Denetimi ve 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu nun Getirdiği Yenilikler düzenlilik denetimi kapsamında ve büyük oranda evrak üzerinden gerçekleştirilmiştir (Binici, 2010: 120). Dolayısıyla genel olarak askeri mallar (silah, teçhizat vs.), orduevleri ve sosyal tesislerin denetimi ile yapım işlerinin fiili fiziki denetimi yapılamamıştır. 1.3. Emniyet Genel Müdürlüğü ile Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı Polis Teşkilatı 10 Nisan 1845 tarihinde Polis Nizamnamesi ile kurulmuş olup, Cumhuriyet in ilanından sonra 4 Haziran 1937 tarihli ve 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu ile bugünkü yapının temelleri oluşturulmuştur. 2010 yılında Emniyet Genel Müdürlüğü faaliyetleri için genel bütçeden 9.402.741.238,49 TL harcanmıştır (EGM [web], 2011). Günümüze kadar Emniyet Genel Müdürlüğünün Sayıştay tarafından denetimi İçişleri Bakanlığı Merkez saymanlığı üzerinden TSK ile paralel olarak düzenlilik denetimi kapsamında ve büyük oranda evrak üzerinden gerçekleştirilmiştir. Resmi Gazete nin 04.03.2010 tarihli nüshasında yayımlanarak yürürlüğe giren 5952 sayılı Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile terörle mücadeleye ilişkin politika ve stratejileri geliştirmek ve bu konuda ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak üzere, İçişleri Bakanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı, 2010 Haziran ayından itibaren fiili olarak çalışmalarına başlamıştır. Müsteşarlık, Teşkilat Kanunu ile kendisine verilen görevleri ifa etmekte ve güvenlikle ilgili operasyonel bir görevi bulunmamakta olup 2011 yılı bütçesi 14.666.000-TL dir (KDGM [web], 2011). Müsteşarlığın Sayıştay tarafından denetimi Emniyet Genel Müdürlüğü ile paralel olarak İçişleri Bakanlığı Merkez saymanlığı üzerinden kurulduğundan bu yana yapıla gelmiştir. 1.4. Savunma Sanayi Müsteşarlığı ve Fonu Türk Silahlı Kuvvetleri nin sahip olduğu silah, araç ve gereçlerin geliştirilmesi çabaları; Milli Savunma Bakanlığı bünyesinde 1954 yılında Ar-Ge Dairesi Başkanlığının ve 1970 yılında Milli Savunma Bakanlığı Savunma Sanayii ve Teknik Hizmetler Başkanlığı Dairesi Başkanlığı nın kurulmasına neden olmuştur. 1985 yılına gelindiğinde ise modern savunma sanayinin geliştirilmesi ve TSK nın modernizasyonunun sağlanması için ayrı bir tüzel kişiliğe sahip, bugün Savunma Sanayii Müsteşarlığı olarak yeniden düzenlenmiş bulunan, Savunma Sanayii Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı kurulmuştur (Binici, 2010: 50). Genel bütçe kapsamı dışında olmakla birlikte müsteşarlık özel bütçesi, SSDF nin %2 sini aşmayacak miktardan meydana getirilmiştir. 7 Kasım 1985 tarih ve 3238 sayılı Kanun un 11 inci maddesiyle SSM ve SSDF Sayıştay denetiminden muaf tutulmuştur. Aynı Kanun un 17 inci maddesiyle SSM ve SSDF nin her türlü işlemi üzerindeki denetim Başbakanlık, MSB ve Maliye ve Gümrük Bakanlığınca iki yıl için seçilecek birer kişiden teşekkül eden bir denetim kuruluna verilmiştir. Ancak 2003 yılında çıkan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun 88 inci maddesinin c bendi sonrasında özel bütçeli kuruluş olan SSM, Sayıştay denetim kapsamına tekrar alınmıştır. Dolayısıyla müsteşarlığın özel bütçesi 5018 Sayılı Kanun un yürürlüğe girdiği 01.01.2006 tarihinden başlamak üzere günümüze kadar Sayıştay tarafından denetlenmiştir. 5018 sayılı Kanun sonrası SSDF nin denetlenmesi hususundaki tereddütlerin 24.07.2008 tarihinde Sayıştay Genel Kurulunca sonuçlandırılması neticesinde SSDF nin denetimi de Sayıştay tarafından gerçekleştirilmiştir (Binici, 2010: 50). Hem SSM hem de SSDF de, diğer güvenlik sektörü kurumlarında olduğu gibi, Sayıştay tarafından evrak ve dosya üzerinden yürürlükteki mevzuata uygunluk kapsamında denetim yapılmıştır. 1.5. Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Askerî mühimmat, silah, savaş araç ve gereçleri vs. üretiminin yapıldığı askerî fabrikalar ve bağlı kurumlar, 1921 1950 yılları arasında Bakanlığa bağlı Askerî Fabrikalar Umum Müdürlüğü bünyesinde faaliyet göstermişlerdir. Bu dönemde Sayıştayın denetim kapsamında yer alan bu fabrikalar 1, 15 Mart 1950 de 5591 sayılı Yasa ile Kamu İktisadi Devlet Teşekkülü şeklinde kurulan Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu bünyesine alınmıştır (Binici, 2010: 49). MKEK, kalkınma planları ve yıllık programlar dahilinde imalat sanayi alanında her çeşit silah, mühimmat, patlayıcı madde, makina, teçhizat ve malzeme imalat kapasitelerini karlılık ve verimlilik esaslarını göz önüne alarak savunma ve sivil savunma ihtiyaçlarına göre planlama ve ekonomik bir şekilde üretme ve pazarlama amacıyla kurulmuştur (MKEK [web], 2011). Halen 1984 yılında çıkarılan 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi bir iktisadi devlet teşekkülü olan ve 17 Haziran 2000 tarihinden itibaren Milli Savunma Bakanlığı ile ilgilendirilmiş MKEK in denetimiyle 6085 sayılı Kanun sonrasında Sayıştaya devredilen Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu (YDK) görevlendirildiği için günümüze kadar MKEK, Sayıştayca denetlenmemiştir. 1 1934 yılında 1050 sayılı Kanun da ve 1967 yılında Sayıştay Kanunu nda yapılan genel düzenlemelerden yukarıda bahsedilmiştir. 26 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Şahin BİNİCİ - Can Mustafa TÜRKYENER 1.6. Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı 11 Mart 1972 tarihinde, Türk Deniz Kuvvetlerini güçlendirme konusunda, Türk ulusunun maddi ve manevi desteğini sağlamak amacıyla Türk Donanma Vakfı kurulmuş ve 16 Ekim 1981 tarihinde Vakfın adı, Türk Deniz Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı olarak değiştirilmiştir. 16 Temmuz 1970 tarihinde, Milli havacılık sanayimizin geliştirilmesi, hava harp silah ve vasıtalarının satın alınması, hayati önemi haiz hedeflerin havaya karşı korunma imkânlarının geliştirilmesi suretiyle Türk Hava Kuvvetlerine güç katkısında bulunmak amacıyla, Türk Hava Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı kurulmuştur. 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı nedeniyle Türkiye ye ambargo uygulanması üzerine, kendi silahımızı kendimiz yapmamız amacıyla 27 Ağustos 1974 tarihinde Türk Kara Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı kurulmuştur. Daha sonra, Silahlı Kuvvetlerimizin güçlendirilmesi, ihtiyaç duyulan silah, araç ve gereçleri yurt içinde üretecek seviyede bir Savunma Sanayi kurularak dışa bağımlılığın asgariye indirilmesi için 17.06.1987 tarih ve 3388 sayılı Yasa ile Kara, Deniz, Hava Kuvvetlerini Güçlendirme Vakıflarının birleşmesiyle Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı kurulmuştur (TSK Güçlendirme Vakfı [web], 2011). Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfının silah tedarikindeki ve silah sektöründeki önemini anlayabilmek için Vakfa bağlı kuruluşlara bakmak gerekmektedir. Aselsan, Roketsan, Havelsan, TAI (Tusaş Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş.), İşbir Elektrik Sanayi A.Ş., Aspilsan (Askeri Pil Sanayi ve Ticaret A.Ş.) vakfın bağlı kuruluşları arasında yer almaktadır. Yine bu kuruluşlarca kurulmuş olan STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Tic. A.Ş., MİKES Mikrodalga Elektronik Sistemler Sanayi ve Ticaret A.Ş., HAVELSAN EHSİM A.Ş. ve ESDAŞ A.Ş. şirketleri bulunmaktadır. Bunların yanında Vakfın; TAPASAN HASSAS Mekanik ve Elektronik San. ve Tic. A.Ş., TURK- TIPSAN Sağlık, Turizm, Eğitim ve Ticaret A.Ş., DİTAŞ- Deniz İşletmeciliği ve Tankerciliği A.Ş., Nortel Networks Netaş Telekomünikasyon A.Ş., Mercedes-Benz Türk A.Ş., TEI TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş., HEAŞ A.Ş. ve HAVELSAN Teknoloji Radar Sanayi ve Ticaret A.Ş. şirketlerine farklı oranlarda iştiraki bulunmaktadır (TSK Güçlendirme Vakfı [web], 2011). Dolayısıyla Vakıf yerli silah sanayinin en büyük ve en önemli aktörlerinden birisidir. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı; yeni vakıflar içinde özel kanunla kurulmuş tek Vakıf tır. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfının denetimi her yıl Vakıf Mütevelli Heyeti Denetçileri ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Müfettişleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Sayıştayca TBMM tarafından talepte bulunulması durumunda, Devlet Denetleme Kurulunca ise Cumhurbaşkanınca gerek görülen durumlarda denetleme yapılma imkanı bulunmaktadır. 2. GÜVENLİK SEKTÖRÜNÜN SAYIŞTAY DENETİMİNİN ANAYASAL SÜRECİ 1924 Anayasası nın 100 ve 101 inci maddelerinde Sayıştay, TBMM ye bağlı ve devletin gelir ve giderlerini denetlemekle görevli bir kurum olarak ihdas edilmiştir. 1961 Anayasası nda 127 ve 128 inci maddelerinde ise Sayıştay, yürütme bölümünde iktisadi ve mali hükümler başlığı altında yer almış, görev ve yetkileri daha detaylandırılmıştır. Neticede 1924 ve 1961 Anayasalarında Sayıştay anayasal bir kurum olarak tanımlanmış ve görev ve yetkileri anayasal çerçevede belirlenmiştir. Güvenlik sektörünün denetimine ilişkin ne 1924 ne de 1961 Anayasalarında herhangi bir ayrıcalıklı hüküm yer almamıştır. Ancak 1961 Anayasası nda 20.09.1971 tarih ve 1488 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikte, savunma harcamalarının denetimi ile ilgili olarak Anayasa nın Sayıştay ile ilgili 127 inci maddesine ek hüküm getirilmiştir. Bu düzenlemede; Türk Silahlı Kuvvetleri nin elinde bulunan devlet mallarının TBMM adına denetlenmesi usulleri, milli savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir esası benimsenmiştir. Böylece anayasada ilk defa TSK nın elinde bulunan devlet mallarına ilişkin TBMM adına Sayıştay tarafından yapılan denetimde ayrık bir usul belirlenmiştir. Ayrıca Anayasa nın 127 inci maddesinin başlığı Sayıştay; Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetlenmesi iken yapılan değişiklikle Sayıştay; Silahlı Kuvvetlerin Mallarının ve Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi olarak belirlenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti nin halen yürürlükte olan 1982 Anayasası nın 160 ıncı maddesinde Sayıştay, yargı bölümünde yer almıştır. 1961 Anayasası nda 1971 yılında yapılan değişiklik, 1982 Anayasası nda da aynen korunmuş ve 1982 Anayasası nın Sayıştay başlıklı 160 ıncı maddesinin son bendinde; Silahlı Kuvvetler elinde bulunan devlet mallarının Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlenmesi usulleri, Milli Savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir şeklinde yer almıştır. Ülkemizde gerçekleştirilen demokratikleşme süreci ve Avrupa Birliği uyumlaştırma çalışmalarında güvenlik sektörünün demokratik gözetimi büyük önem taşımış, bu kapsamda Sayıştay denetiminin güvenlik sektörü üzerinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla yasal düzenlemelere hız verilmiştir. 2004 yılında 5170 sayılı Kanun un 10 uncu maddesinde yapılan Anayasa değişikliği ile 1961 Anayasası na 1971 de giren ve 1982 Anayasası nın 160 ıncı maddesinde de yerini koruyan TSK nın elinde bulunan devlet mallarının denetimine sınırlama getiren hüküm, AB uyum sürecinde Anayasa dan çıkarılmıştır (Binici, 2010: 42). 27 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Güvenlik Sektörünün Sayıştay Denetimi ve 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu nun Getirdiği Yenilikler 3. 6085 SAYILI SAYIŞTAY KANUNU NA GÖRE YAPILACAK DENETİM Anayasa nın 160 ıncı maddesinde yapılan değişiklik ve 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun 82/c maddesi ile Sayıştay denetimi açısından güvenlik sektörüne tanınan anayasal ve yasal muafiyetler tekrardan ortadan kaldırılmıştır. Bu yönüyle güvenlik sektörünün gelir, gider, personel ve mal denetimi, kamu kaynağı kullanan diğer kurumlar gibi genel usul ve esaslara göre yapılacaktır. Bu bağlamda, yukarıda bahsi geçen ve Sayıştay denetiminin önünde engel teşkil eden 1969 tarihli Askeri Kadroların ve Ordu Mallarının Denetimine İlişkin Yönetmelik, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun 832 sayılı Kanun u yürürlükten kaldırması ile dayanağını yitirmiş ve yürürlükten kalkmıştır. Ayrıca, 2010/616 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile resmi gazetede yayınlanan Türk Silahlı Kuvvetleri, Milli İstihbarat Teşkilatı ve Emniyet Genel Müdürlüğü Taşınır Mal Yönetmeliği, 01.01.2011 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğe göre güvenlik sektörü kurumlarının taşınır mal yönetim hesap cetvelleri, Sayıştay veya kanunlarla yetkili kılınmış mercilere istenildiğinde gönderilmek ve denetimlerde ibraz edilmek üzere birimlerinde muhafaza edilecektir. Dolayısıyla taşınırların Sayıştay denetiminde hem kanun hem de alt düzenlemeler itibariyle sorun giderilmiştir. Mülga 832 sayılı Kanun un Ek-12 inci maddesiyle TBMM den gelen denetim ve inceleme taleplerinde, denetimin yapılmasına ilişkin esas ve usullerde TSK ya tanınan ayrık durum, başta 6085 sayılı Kanun un 82/a maddesi olmak üzere aynı Kanun un 6, 9, 35 ve 37 inci maddelerinde güvenlik sektörüne yönelik ayrıcalıklı bir düzenlemenin yapılmaması ile ortadan kaldırılmıştır. Bu nedenle 832/Ek-12 ye dayanılarak 2006 yılında Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan GİZLİ gizlilik dereceli yönetmelik de yürürlülüğünü yitirmiştir. Bilindiği üzere 6085 Sayılı Kanun öncesinde KİT lerin Parlamento adına denetimi Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu tarafından yapılmakta idi. Ancak yeni Sayıştay Kanunu ile birlikte Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurumu Sayıştay bünyesine alınmış ve KİT lerin denetimi yetkisi de Sayıştay Başkanlığına verilmiştir. Bu kapsamda Sayıştay tarafından MKEK te yapılacak denetimler geçmişte yapılan denetimler ile paralel bir şekilde yürütülecek ve yine hazırlanan raporlar görüşülmek üzere parlamentoya gönderilecektir. Bu kurum için yargılamaya esas rapor yazılmayacaktır. 28 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Şahin BİNİCİ - Can Mustafa TÜRKYENER Anayasamızın 123 üncü maddesi, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu nun vakıfları tanımlayan 101 inci maddesi, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu nun 4 üncü maddesi ve 3388 TSK Güçlendirme Vakfı Kanunu birlikte değerlendirildiğinde vakıflar, özel hukuk tüzel kişiliğine haiz mal topluluklarıdır ve dolayısıyla ilk bakışta Sayıştay denetiminin kapsamı dışında değerlendirilmektedirler. Ancak 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun 45 inci maddesi gereğince TSK Güçlendirme Vakfı TBMM den bir talep gelirse denetlenebilmektedir. Dolayısıyla Vakıfla ilgili olarak yapılacak denetimlerde, 6085 sayılı Kanun öncesi durumun aynen devam ettiği gözlenmektedir. Özetle 6085 sayılı Sayıştay Kanunu yürürlük kazanmadan önce Sayıştay denetimi askeri hesapların nakit kısmına yönelik yapılabilmiştir. Kanuni dayanağı olmasına karşın içerik olarak hatalı olan 1969 tarihli yönetmelik Sayıştay ın askeri malların denetimine ilişkin yetkisini MSB Teftiş Kurulu ve İçişleri Teftiş Kurulu na (Jandarma için) vermiştir. Yönetmeliğe göre Sayıştay neredeyse tümüyle taşınır denetim süreci dışında bırakılmış ve isteyeceği bilgi ve belgelere ilişkin birçok kısıtlamalara gidilmiştir. Bu yönüyle Sayıştay ın askeri hesaplara ilişkin yaptığı denetim sadece evrak üzerinden ve birçok açıdan etkinsiz bir denetim olmuştur. Ancak 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile kamu mali sistemi yeniden düzenlenmiş ve muhasebe sistemlerinde yeknesaklık sağlanmıştır. Ayrıca 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile de yukarıda belirtilen sorunlu mevzuat yapısı ortadan kalkmıştır. Sonuç olarak 6085 Sayılı yeni Sayıştay Kanunu nun kabul edilmesi ile birlikte daha önce muhtelif kanunlarda yer alan ve güvenlik sektöründe denetimi engelleyen hükümler yürürlüğünü yitirmiştir. Yeni Kanun ile birlikte aslında anayasal ve yasal bir engel olmamasına rağmen ikincil mevzuatta yer alan veya yasaların yorumlanmasından kaynaklanan tüm tartışmalar da sona ermiştir. Bundan sonraki süreçte, MKEK ve Vakfın özellikli durumu bir yana, söz konusu kurumların uygunluk ve mali denetimleri, taşınır taşınmaz tüm malları ile sosyal tesislerini de kapsayacak şekilde gerçekleştirilecektir. Söz konusu denetimler için Sayıştay Başkanlığı bünyesinde tüm güvenlik sektörünü kavrayan bir denetim grubu oluşturulmuş ve yapılacak denetimler bu Grup Başkanlığında görevli denetçiler tarafından gerçekleştirilecektir. 3.1. Performans Denetimi 6085 Sayılı Kanun da performans, kamu idarelerince belirlenen hedef ve göstergelere ulaşma seviyesi olarak tanımlanmıştır. Performans denetimi ise hesap verme sorumluluğu çerçevesinde idarelerce belirlenen hedef ve göstergeler ile ilgili olarak faaliyet sonuçlarının ölçülmesi şeklinde ifade edilmiştir. Neticede 6085 sayılı Kanun un performans denetimi tanımından hareketle denetim gerçekleştirilebilmesi için idarelerin hedef ve göstergelerinin faaliyetleri ile karşılaştırılabilmesi gerekmektedir. Ancak Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 2 inci maddesiyle güvenlik sektörü kurumları (Emniyet Genel Müdürlüğü ve Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı hariç) stratejik plan hazırlamaktan muaf tutulmuşlardır. Ayrıca Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmeliğin 21 inci maddesine göre faaliyet raporlarında savunma, güvenlik ve istihbarata ilişkin gizli kalması gereken bilgilere yer verilmeyeceği düzenlenmiştir. Dolayısıyla 6085 sayılı Kanun a aykırı ve Sayıştay denetimini zaafa uğratacak bir şekilde, yönetmelik düzeyinde Millî Savunma Bakanlığı, Milli İstihbarat Teşkilatı, Jandarma Genel Komutanlığı, Milli Güvenlik Genel Sekreterliği ve Sahil Güvenlik Komutanlığının performans denetimi yine mümkün gözükmemektedir. Çünkü stratejik plan hazırlamayan bu idarelerde faaliyet sonuçları ile karşılaştırılacak herhangi bir hedef ve gösterge bulunamayacağı gibi güvenlik sektöründe yapısı gereği büyük oranda gizli kalması gereken bilgileri içeren faaliyetler de faaliyet raporu içerisine alınamayacaktır. 3.2. Raporların Kamuoyuna Duyurulması Türkiye de yapılan askeri harcamaların mali boyutu ve seyri dikkate alındığında, ilgili kamu kurumlarının söz konusu harcamalar hakkında düzenli, sistematik ve şeffaf bilgi sunumu yapmaması ve bütçe dışı kaynakların önemli bir yer tutması veri toplamak açısından sorun yaratmaktadır. Bununla birlikte, hem bu alanda yapılmış yakın zamanlı çalışmalar hem de uluslararası veri kaynakları, Türkiye de askeri harcamaların boyutlarını ve seyrini izlememize olanak tanımaktadır. Türkiye nin askeri harcamaları konusunda, başta NATO olmak üzere çeşitli uluslararası organizasyonların ve (SIPRI gibi) konuyla ilgili uzman kuruluşların web sayfalarında ve yayımlanan yıllık raporlarında Türkiye nin resmi olarak sunduğu veriler bulunurken bu bilgileri iç kamuoyundan ve toplumdan gizli tutmak konusunda özen gösterilmektedir (Akça, 2010: 17). 5018 sayılı Kanun uyarınca kamu kurumlarının denetimi sonrası, denetim çıktılarının paydaşlarla paylaşılması, kamu mali yönetiminde şeffaflığın ve hesap verebilirliğin olmazsa olmazları arasında sayılmaktadır. Bu düşünceden hareketle 6085 sayılı Sayıştay Kanunu nun 44/2 nci maddesinde; savunma, güvenlik ve istihbarat ile ilgili kamu idarelerinin ellerinde bulunan devlet mal- 29 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Güvenlik Sektörünün Sayıştay Denetimi ve 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu nun Getirdiği Yenilikler larının bu Kanun uyarınca yapılacak denetimi sonucunda hazırlanacak raporların kamuoyuna duyurulmasına ilişkin hususların ilgili kamu idarelerinin görüşleri alınarak Sayıştay tarafından hazırlanıp Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenleneceği öngörülmektedir. Burada sadece güvenlik sektörünün elinde bulunan devlet mallarının denetimi sonucunda hazırlanacak raporların kamuoyuna duyurulmasına ilişkin olarak bir istisna getirilmektedir ki bu istisna, Sayıştay Kanunu nda güvenlik sektörüne tanınan tek istisnayı oluşturmaktadır. Uluslararası denetim standartları ve diğer ülke uygulamaları ile birlikte değerlendirildiğinde yerinde ve doğru bir uygulama olduğu görülebilmektedir. 3.3. Orduevi, Askeri Kantin ve Diğer Sosyal Tesislerin Sayıştay Denetimi 6085 Sayılı Kanun un güvenlik sektörüne getirdiği diğer bir yenilik, askeri sosyal tesis, orduevi ve askeri kantinlerin Sayıştay denetimi kapsamına alınmasıdır. 6085 sayılı Kanun a aykırı hükümler yürürlükten kalmış olduğundan, 211 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu nun 104 üncü maddesinin orduevleri, askeri gazino, kışla gazinoları, askeri müzeler ve bunların yönetmelikte gösterilecek her türlü müştemilatı, sarfiyat ve muamelelerini Sayıştay denetimi dışında bırakan hükmünün yürürlüğü kalmamıştır. Bu birimlerde yapılacak denetim, ilgili kuruluşların kendi mevzuatı çerçevesinde ve genel kabul görmüş muhasebe ve denetim standartlarına uygun olarak gerçekleştirilecektir. Söz konusu kuruluşların, kendi gelirlerinin yanı sıra yapmış oldukları faaliyetlerin içinde birçok ayrıcalıkları bulunmakta ve genel bütçeden bu tesislere kaynak aktarımları olmaktadır. Örnek vermek gerekirse orduevlerinin genel olarak personeli; subay, astsubay, sivil memur, işçi vs. maaşları ve diğer tüm giderleri genel bütçeden ödenen kişilerden oluşmaktadır. İlave olarak güvenlik hizmetlerini orduevleri içerisindeki askeri personel gerçekleştirmektedir. Yine bu kurumların vergisel muafiyetleri bulunmakta ve kamu binalarında hizmet verdikleri için kira giderleri bulunmamaktadır. Ayrıca orduevlerine giriş için çıkartılan akıllı kartların kart sahiplerinden toplanan ücretleri, Genelkurmay Akıllı Kart Şubesi aracılığı ile orduevlerine dağıtılmaktadır. Tüm bu özellikleri düşünüldüğünde orduevlerinin harcadığı paranın aslında kamu parası özelliğini taşıdığını söylemek güç gözükmemektedir. Dolayısıyla söz konusu kurumların denetimi sonucu, eğer kamu zararına sebebiyet verildiğine dair bir denetim bulgusu tespit edilirse bu konu hakkında sorgu-savunma-rapor süreci işletilerek konunun Sayıştay yargısı safhasına taşınması gerekecektir. Ancak sorumluluklar, yine kendi mevzuatları çerçevesinde, kamu zararına sebebiyet vermeye neden olan olayı gerçekleştiren ve bunu onaylayan kişileri içerecek şekilde belirlenecektir. 4. DENETİM VE DEMOKRATİK GELİŞME Demokratik rejimlerde denetim, hukuki olduğu kadar aynı zamanda politik yönleri olan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Denetim kavramının bu çok yönlü özelliği, kaçınılmaz bir şekilde onu siyasal ve hukuki tartışmaların odağında konumlandırmaktadır. Ülkemiz açısından tarihsel perspektiften yaklaşıldığında özellikle 1960 lı yıllardan günümüze uzanan süreçte milli güvenlik kavramına atfedilen anlamlar sürekli olarak tartışılmış ve bu çerçevede bu kavramın ayrılmaz bir parçası olan güvenlik harcamaları ve bu harcamaların denetimi siyasal gündemi meşgul etmiştir (Göksu, 2010: 48). Bu kapsamda, demokrasinin olmazsa olmaz şartlarından biri olan askerî harcamaların sivil yönetim tarafından denetlenmesi, 1998 den beri Avrupa Birliği nin hazırladığı bütün ilerleme raporlarında da üzerinde durulan bir konu olmuştur. 2009 yılı ilerleme raporunda; Askerî bütçe ve harcamalar üzerinde Parlamento denetiminin güçlendirilmesi hususunda bir ilerleme olmamıştır ifadesi yer almıştır (ABGS [web], 2011). Günümüzde ordu üzerinde sivil denetim, evrensel bir değer olarak kabul edilmektedir. Askerin sivil denetime tabi olması, atanmışın, seçilmiş emrinde olması gibi yorumların ötesinde demokratik sivil denetim evrensel yaklaşımları başlığı altında değerlendirilmektedir. Demokratik sivil denetim askeri bürokratik kesimin sivil kesime tabi olması anlamını taşımamaktadır. Teoride denetim sözcüğü yerine demokratik gözetim (democratic oversight) gibi daha geniş anlamlı kelimeler tercih edilmektedir. Örneğin Kings College den Antony Forster, denetim sözcüğü yerine demokratik yönetim sözcüğünü önermekte, ABD de sivil-asker ilişkileri araştırmacısı Douglas Blund ise iki kesim arasındaki yeni ilişki modeline sorumlulukların paylaşımı adını vermektedir. Esas amaç sivilleşme, demokratikleşme, sorumlulukların paylaşımı ve her yetki sahibinin iş ve eylemlerinden dolayı sorumlu olmasının sağlanmasıdır. Bu sadece AB sürecinin getirdiği değerler bütünü olmayıp değişen ve çağdaşlaşan dünyanın ana eğilimini oluşturmaktadır (Demirel, 2011). Ülke güvenliğinin garantisi olan savunma harcamaları, doğal olarak toplumun ilgisinden nasibini almaktadır. Ulusal ve uluslararası etkileri olan bu harcamalar için milli gelirimizden ciddi miktarlarda kaynak ayrılmaktadır. Sınırlı kaynaklara sahip olduğumuz düşünüldüğünde, diğer tüm kamu harcamalarında olduğu gibi üreten ekonomi için büyük fırsat maliyeti oluşturan savunma harcamalarının da verimli, etkin ve şeffaf bir şekilde 30 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Şahin BİNİCİ - Can Mustafa TÜRKYENER optimum seviyede gerçekleştirilmesi ve denetlenebilir olması vazgeçilemez bir zorunluluktur (Binici, 2010: 1). Ancak bu tür harcamaların denetimi konusu gündeme geldiğinde genellikle gizlilik, resmi sır ve ulusal güvenlik gibi içerikleri üzerinde ortak bir uzlaşının sağlanamadığı engeller söz konusu olmaktadır. Oysa demokratik devleti bürokratik devletten ayıran temel ölçü şeffaf ve denetlenebilir olmasıdır (Göksu, 2010: 54). Avrupa Birliği (AB) sürecinde Türkiye de yaşanan önemli yapısal değişimler ve sosyo-ekonomik gelişmeler, kamusal alanda hesap verme sorumluluğunu güçlendirmekte ve halkımızın kamu kaynaklarının kullanımına olan ilgisi artmaktadır. Bu noktada demokratik sistemin stratejik bir unsuru olarak kabul edilen Sayıştay denetimi, kamu yönetiminde şeffaflığın ve hesap verme sorumluluğunun güçlendirilmesinde kilit bir konumda bulunmaktadır. Bu görevini yerine getirirken Sayıştay tarafından hata bulma ve cezalandırmanın çok ötesinde kurumlara yol gösterme, rehberlik yapma ve yönetime değer katma amacına odaklanılmaktadır. Kısacası Sayıştay denetimi ile kamu kaynaklarının kullanımında hem toplumun beklentisine cevap verilmekte hem de kaliteli kamu yönetimine yardımcı olunmaktadır (Binici, 2010: 1). SONUÇ VE ÖNERİLER Güvenlik sektörünün demokratik gözetimi, ülkelerin politik kültürleri ile doğrudan bağlantılı bir seyir izlemektedir. Güvenlik sektörünün demokratik gözetiminin daha etkin gerçekleştirilmesi için yasal düzenlemelerin oluşturulması ve bu yasal düzenlemelerin pratik uygulamalarının yapılması, politik kültürün aktörleri olan TBMM ve Sayıştay tarafından gerçekleştirilecektir. Nitekim 6085 sayılı Kanun ile yasal düzenleme oluşturulmuştur. Bu bağlamda gerek yasal kaynaklar gerekse de uluslararası standartlar göz önüne alındığında Sayıştayın güvenlik sektörünü denetlemesinde hukuki bir engel bulunmamaktadır. Ancak Avrupa Komisyonu nun 2005 yılı İlerleme Raporunda, yasal ve kurumsal çerçevedeki reformlara ek olarak, sivil makamların denetleme görevlerini pratikte tam olarak uygulamaları da önem taşımaktadır şeklinde ifade edildiği gibi; ülkemizde yasal engellerden ziyade fiili engeller göze çarpmaktadır. Parlamento ve Sayıştayın güvenlik sektörünün demokratik gözetimi çerçevesindeki yetkilerini kullanarak denetim görevlerini pratikte uygulamaya geçirmesi gerekmektedir. Bu noktada ikincil mevzuatın Kanuna uygun olarak ve Kanunda verilmiş yetkileri kısıtlamayacak şekilde hazırlanması büyük önem arz etmektedir. Ayrıca denetim kapsamında mevzuattan kaynaklanan tek istisna olan TSK Güçlendirme Vakfı ve şirketlerinin, yasal düzenlemelerle Sayıştay denetimine tabi kılınması gerekmektedir. Aksi durumda güvenlik harcama sisteminin tamamının sivil otoritenin kontrolünde olduğu ve denetlendiğini söylemek doğru olmayacaktır. Demokrasi kültürünün gelişmiş olduğu ülke örneklerinde olduğu gibi güvenlik sektörü üzerinde performans denetimleri yapılarak raporların parlamentoya sunulmasını sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılması, bu raporların TBMM de oluşturulacak komisyonlarca görüşülmesi ve söz konusu raporların gizliliğe ilişkin kısımlarının çıkarılarak bu raporların yayınlanması kamuoyu denetiminin sağlanması bakımından büyük önem arz etmektedir. Amerika, Fransa, Almanya, İngiltere gibi demokrasi kültürünün üst seviyelerde olduğu ülkelerde yapılan performans denetimi konularına bakıldığında güvenlik sektörünün sıklıkla ele alındığı ve bu sayede kurumların kamuoyu nezdinde hesap verme sorumluluklarını gerçekleştirdikleri görülmektedir. Dolayısıyla ülkemizde sadece mali işlemlerinin doğruluğunun ölçülmesi yerine bu işlemlerin ne ölçüde verimli, etkin ve tutumlu bir şekilde gerçekleştirildiğinin belirlenmesi de hem denetlenen kurumun hatalarını görmesi hem de Sayıştayın kamuoyu beklentilerini karşılaması için en önemli ve etkili araç olacaktır. Mevcut düzenlemeye göre Sayıştay raporlarının görüşülmesi Plan ve Bütçe Komisyonu nda olacaktır. Uygulamaya bakıldığında ise bugüne kadar TBMM ye gönderilen raporların hiçbirisinin Plan ve Bütçe Komisyonu nda görüşülmediği ve doğal olarak TBMM genel kurulunda da ele alınmadığı görülecektir. Bu nedenle Sayıştay raporlarının beklenen sonuçlarını vermesi için TBMM de görüşülmesi, kamuoyuna yeterli bilgiyi sunacak şekilde duyurulması ve dolayısıyla kamu yönetiminde hesap verme sorumluluğu ile saydamlık ilkelerinin en etkili şekilde gerçekleştirilmesinin sağlanması gerekmektedir. Yukarıda belirtilen eksik yönler dışında, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu ile savunma, güvenlik ve istihbarat ile ilgili kurumların istisnasız olarak denetlenebilir hale gelmesi, ülkemizin demokratikleşme sürecinde belki de en önemli adımlardan birisini oluşturmaktadır. Güvenlik sektörü üzerinde sivil denetim ve gözetim olanağı elde edilmektedir. Devletin bir bütün olarak şeffaf ve hesap verebilir hale gelmesine katkıda bulunulmaktadır. Ancak buradan anılan kurumların denetimlerinde büyük yolsuzluklar ortaya çıkarılacağı gibi bir anlam ortaya çıkarılmamalıdır. Denetimler sonucunda belki de diğer birçok kurumdan daha az sorun ile karşılaşılabilecektir. Ancak önemli olan husus, bu kurumların denetim sonuçlarından ziyade her yönü ile denetim kapsamında bulunması olacaktır. Böylece hiçbir kesimin dokunulmaz olmadığı olgusu gerçekleşerek gerçek anlamda bir demokrasi ve hürriyet sağlanmış olacaktır. 31 OCAK - ŞUBAT - MART 2011

Güvenlik Sektörünün Sayıştay Denetimi ve 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu nun Getirdiği Yenilikler KAYNAKÇA ABGS Resmî İnternet Sitesi. 2009 yılı Türkiye İlerleme Raporu, <http://www.abgs.gov.tr/files/ab_iliskileri/adayliksureci/ilerlemeraporlari/turkiye_ilerleme_rap_2009.pdf>, 23 Mayıs 2011. AKÇA, İsmet. Türkiye de Askeri-İktisadi Yapı: Durum, Sorunlar, Çözümler, İstanbul, TESEV Yayınları, 2010. Askerî Kadroların ve Ordu Mallarının Denetimine İlişkin Yönetmelik, Resmî Gazete 05.08.1969, 13267. BİNİCİ, Şahin. Savunma Harcamalarının Sayıştay Denetiminde Karşılaştırmalı Bir Analiz: Türkiye, ABD, Fransa ve Almanya Örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü, 2010. BORN, Hans. Democratic Oversight of the Security Sector. What does it mean?, Genova, DCAF Working Paper Series, 2002. CİZRE, Ümit. Almanak Türkiye 2005 Güvenlik Sektörü ve Demokratik Gözetim, İstanbul, TESEV Yayınları, 2006. DEMİREL, H. Uğur. Askeri Harcamaları Kim Denetliyor?, <http://www.stratejikboyut.com/haber/askeri-harcamalari-kimdenetliyor--28304.html>, 23 Mayıs 2011. Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu, 01.11.1983, 2937, Resmî Gazete 03.11.1983, 18210. Divân-ı Muhasebat Kanunu, 01.06.1934, 2514, Resmî Gazete 25.06.1934, 27305. EGM Resmi İnternet Sitesi. Faaliyet Raporu, 2010, <http://www.egm.gov.tr/duyurular2011/faaliyet_raporu_2010.pdf>, 02 Haziran 2011. GÖKSU, H. Tuna. Savunma Harcamalarının Denetimi: Teorik Gerekçe ve Türk Sayıştayının Normatif Durumu, Sayıştay Dergisi, Ankara, 76, 2010, 47 61. IŞIN, M. ve C.M. TÜRKYENER. Güvenlik Sektörünün Demokratik Gözetimi ve Sayıştay Denetimi, Democratic Oversight of Security Sector Seminar Policy Papers, Ankara, 13 16 Aralık 2010, 1 10. Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete 17.03.2006, 26111. Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete 26.05.2006, 26179. Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname, 08.06.1984, 233, Resmî Gazete 18.06.1984, 18435. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 10.12.2003, 5018, Resmî Gazete 24.12.2003, 25326. KDGM Resmi İnternet Sitesi. <http://www.kdgm.gov.tr>, 02 Haziran 2011. Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Kanunu, 15.03.1950, 5591. Milli İstihbarat Teşkilat Kanunu, 06.07.1965, 644, Resmî Gazete 22.07.1965, 12055. MİT Resmî İnternet Sitesi. Faaliyet Raporu, 2009, <http://www.mit.gov.tr/text_site/faaliyet_raporu2009.html>, 20 Mayıs 2011. MKEK Resmî İnternet Sitesi. < http://www.mkek.gov.tr/main.aspx>, 11 Mayıs 2011. Muhasebe-i Umumiye Kanunu, 26.05.1927, 1050, Resmî Gazete 09.06.1927, 606. Savunma Sanayii Müsteşarlığı Kurulması ve 11.07.1939 tarih ve 3670 sayılı Milli Piyango Teşkiline Dair Kanunun İki Maddesi ile 23.10.1984 tarih ve 3065 sayılı KDV Kanununun Bir Maddesinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 07.11.1985, 3238, Resmî Gazete 13.11.1985, 18927. Sayıştay Kanunu, 03.12.2010, 6085, Resmî Gazete 19.12.2010, 27790. Sayıştay Kanunu (Mülga), 21.02.1967, 832, Resmî Gazete 27.02.1967, 12538. Türk Medeni Kanunu, 22.11.2001, 4721, Resmî Gazete 08.12.2001, 24607. Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu, 04.01.1961, 211, Resmî Gazete 10.01.1963, 10703. Türk Silahlı Kuvvetleri, Milli İstihbarat Teşkilatı ve Emniyet Genel Müdürlüğü Taşınır Mal Yönetmeliği, Resmî Gazete 25.07.2010, 27652. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Kanunu, 17.06.1987, 3388, Resmî Gazete 25.06.1987, 19498. TSK Güçlendirme Vakfı Resmi İnternet Sitesi. <http://www.tskgv.org.tr/tskgv/>, 12 Mayıs 2011. Vakıflar Kanunu, 20.02.2008, 5737, Resmî Gazete 27.02.2008, 26800. 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu, 20.05.1924, 491, Resmî Gazete 24.05.1924. 1961 Anayasası, 09.07.1961, 334, Resmî Gazete 20.07.1961, 10. 1982 Anayasası, 18.10.1982, 2709, Resmî Gazete 09.11.1982, 17863. 32 OCAK - ŞUBAT - MART 2011