Tüplere konulan kan neden pıhtılaşmaz?
Konu Seçimi: EDTA kompleksleri
Kimya konusu Đle Đlgisi: Sizlerle o dışd ışarıdan eve girmediğiniz iniz çocukluk yıllary llarınıza geri dönelim. d Arkadaşlar larınızla sokakta oyun oynarken kaç kere yere düşüp d p de dizleriniz, kollarınız yara bere içinde i inde ağlayarak a eve döndd ndünüz hatırl rlıyor musunuz? Anneniz sizi o halde görünce önce ''Niye dikkat etmiyorsun? '' diye azarlar, sonra yaralı olan bölgeyi b mikrop kapmasın n diye temizlerdi. Yaranız temizlendikten sonra yaranın üzeri, hemen kabuk bağlard lardı.. Bu kabukta yara iyice kapandıktan ktan sonra kuruyup kendiliğinden inden düşerdi.
Ufak bir yaranın n kısa k bir süre s içinde i inde kapanması sanırım m sizlerinde dikkatini çekmiştir. Herhangi bir kesik olayında neden insan kan kaybından ölmez? Kanın n durmasını sağlayan nedir? Đşte bütün b n bu soruların cevabı çok kolay; Kanın n PıhtP htılaşma özelliğinin inin olması.. Kanın n pıhtp htılaşmasının n nasıl l olduğunu unu anlatmadan önce kanın n yapısı ve görevlerini g hakkında çok kısa k bir bilgi vereceğiz. Daha sonrada sağlık k merkezlerinde bizlerden alınıp p tüplere t konulan kanların n neden pıhtılaşmadığını göreceğiz.
Ders planı Dersin Adı Kimya Sınıf 11/C1/C Ünite Adı Organik Kimya Konu Organik bileşiklerden iklerden Edta nın incelenmesi Önerilen SüreS dk
Öğrenciye kazandırılacak hedef ve davranış ışlar 1.Edta Edta nın özelliklerinin kavratılmas lması 2.Edta Edta nın nerelerde kullanıld ldığının n açıklanmasa klanması 3.Edta Edta nın açık k formülünün n yazılmas lması 4.Edta ile yapılan bazı analizlerin yapılmas lması. Öğretme- Öğrenme- Yöntem ve Teknikleri Kullanılan lan Eğitim E Teknolojileri- Araç- Gereç ve Kaynaklar Öğretmen Düz z anlatım m yöntemiy Soru- cevap tekniği Laboratuar ortamında deney yapma. Bilgisayar Tepegöz Tahta Kimya kitabı Deney malzemeleri ( Kimyasal ve cam malzemeler) Kalem Silgi Öğrenci Öğrenme- Öğretme Etkinlikleri Dikkati çekme Güdüleme Gözden geçirme Derse geçiş Bireysel öğrenme etkinlikleri Grupla öğrenme etkinlikleri Ders kitabı Defter Kalem Silgi Öğretmenin sınıfa s parmağı sarılı bir şekilde girerek kan aldırd rdım m demesi. Öğretmenin öğrencilere daha önce kan aldırıp p aldırmad rmadıklarını sorması. Öğrenciler konunun hedeflerinden haberdar edilir. Öncelikle öğrencilere Edta nın özellikleri hakkında bilgi verilir. Öğrenciler konunun değerlendirmesini erlendirmesini yaparlar. Öğrenciler gruplara ayrılarak, öğretmen kontrolünde nde deney yapabilirler.
Ölçme- Değerlendirme erlendirme Öğrencilere yapılan deneylerle ilgili sorular sorulur ve öğrencilerin verdiği i cevaplar doğrultusunda konu ya tekrar anlatılır r yada kalınan yerden devam edilir. Örümcek ağıa modeli ile öğrenciler değerlendirilir. erlendirilir.
Teorik bilgi: Söyle Kan Nasıl l PıhtP htılaşır? KANIN YAPISI
Kan; Alyuvar, akyuvar ve trombositler ile çeşitli kimyasal maddelerin bir arada bulunduğu u sıvıs bir dokudur. 3 tip kan hücresi h vardır. r. Alyuvarlar : Sayı olarak daha fazladır r ve yaşam am için in gerekli oksijeni sağlar. Akyuvarlar : Đnsanın n organizmasını dış etkilere karşı savunurlar. Trombositler : Pıhtılaşmayı sağlar. Kanın n birçok görevi vardır. r. Bu görevleri g 2 genel başlık k altında toplamak mümkm mkün. Bunlar Organizmanın n korunması (Pıht htılaşma, bağışı ğışıklık k sistemi )ile bir organdan diğer organa madde ve ısı taşı şınmasıdır.
KANIN PIHTILAŞMASI
Herhangi bir nedenle (yaralanma, çizik, kesilme ) başlayan bir kanamada; kan damarlarından kanın akmasını önlemek amacıyla meydana gelen süres reçlerin tümüne ''Pıht htılaşma'' deniyor. Peki eğere er pıhtılaşma olayı gerçekle ekleşmeseydi ne olurdu? Çok basit; en ufak bir kanama bile durdurulamazdı ve kan kaybından ölürdük. Vücudumuzda bir kesik veya yaralanma olduğunda unda kanamayı önlemek (Pıht htılaşmayı sağlamak) için i in ilk olarak hasarlı damar Serotonin salgılayarak layarak büzülür. b Serotonin küme yapmış trombositlerden salgılan lanır. Böylece kanın akması azalır. Daha sonra kanın n içinde i inde dağı ğınık şekilde dolaşan an trombositler devreye girer. Trombositler de özel bir madde salgılayarak layarak diğer enzimlerin bir yerde toplanmasını sağlar. Bu olayı karıncalar ncaların n bir yerde yem buldukları zaman diğer karıncalar ncalarında nda orada toplanmasına na benzetebiliriz.
Trombin (Thrombin)) kanı pıhtılaştıran bir proteindir. Trombin'e ne kadar ihtiyaç varsa o kadar üretilir. Trombin,, plazmada bulunan ve suda erime özelliği i olan Fibrinojeni fibrine yani suda erimeyen haline dönüştürür. d r. Bu da pıhtp htılaşma olayının n esas işlemidir. i (Kanın n pıhtp htılaşmasında temel madde zaten Fibrinojen proteinidir. Fibrinojen, vücut içinde i inde erimiş halde bulunmaktadır. PıhtP htı işleminin durağan an halidir.) Fibrinin dışd yüzeyinde yapış ışkan parçalar alar bulunur. Yaranın n olduğu u bölgede b bu molekül l yapış ışkan özelliğinden inden dolayı diğer fibrin moleküllerine llerine yapışı ışır ve uzun bir zincir meydana gelir. Oluşan bu zincirler birbirlerinin üstünden geçerek erek balık k ağıa ğına benzeyen bir pıhtp htı ağı oluştururlar. (Bu olayı da örümceklerin ağa örmesine benzetebiliriz.) Oluşan bu pıhtı ağı kan hücrelerinin h vücuttan v dışd ışarı çıkmasını engeller.
Görüldüğü gibi vücudumuzda v bir kesik veya yaralanma olayı olduğunda; unda; vücut v hemen sistemli bir şekilde harekete geçerek erek açılan a yarayı bir an önce onarmaya çalışıyor. Aynı sistem kolumuzu veya bacağı ğımızı bir sehpaya veya ağıa ğır r bir eşya e çarptığımız z zamanda devreye giriyor. Çarpmanın etkisiyle çarptığımız z bölge b hemen morarır. r. Çünk nkü kılcal damarlar parçalan alanır r ve içi kanama meydana gelir. Burada da hemen kanın n pıhtp htılaşma özelliği devreye gire ve tedavi başlar. Son olarak sizlere bir bilgi daha; Ameliyatlardan önce doktorlar hastanın n kanını aldırarak, hastanın kanının n ne kadar zamanda donacağı ğını tespit ettirir. Çünk nkü bazı insanların n kanı çabuk pıhtp htılaşmaz ve kanama hemen durmaz. Bu durumda ameliyat ve ameliyat sonrasında nda bazı zorluklara yol açabilir. a abilir.
Kan pıhtp htılaşması ve K vitamini Yağda eriyen bir vitamindir Kan pıhtp htıları vücutta bir seri kimyasal reaksiyon sonucunda oluşur. ur. K vitamini vücudun pıhtp htı üretebilmesi için i in mutlaka gerekli olan bir vitamindir. Çünk nkü K vitamini kanın n pıhtp htılaşması için in önemli olan protrombinin yapımında görevlidir. g K vitamini hayvansal ve bitkisel yiyeceklerin çoğunda bulunur. En zengin olanları, ıspanak, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve balıklard klardır. r. Đnsanlarda yetersizliğine ine pek rastlanmaz, fakat aşıa şırı kanamalarda, doğumda, yaralanmalarda ve bağı ğırsak florası bozukluklarında gereksinimi artar. K vitamini yağda eriyen bir vitamin olması sebebiyle
bağı ğırsaklardan yağlarla emilerek karaciğere gelir, ısıya dayanıkl klıdır, alkali, kuvvetli asitler, radyasyon ve okside edici ajanlar tarafından etkisizleşir. ir. Fazla E vitamini alınmas nması,, K vitaminin emilimini bozar. Yoğurt, kefir, asitlenmiş süt t bağı ğırsaklardaki bakterilerin K vitamini üretimini artırır. r. K vitamini kanın n pıhtp htılaşması,, kemiklerin sağlıkl klı olması ve kırıkların n iyileşmesi için i in gereklidir. Kanın pıhtılaşmaması nedeniyle burun kanamaları,, idrarda kan görülmesi, g deri altında mavi ve siyah noktalar K vitamininin yetersizlik belirtileridir. Emilim bozukluğu, u, çok düşük d k kalorili diyetle beslenme, uzun süreli antibiyotik kullanma ve damar yoluyla beslenme durumlarında gereksinmemiz artar.
Tüplere alınan kanlar neden pıhtılaşmaz? Öğretmen sınıfa s girdikten sonra öğrencilere sorar: Daha önce herhangi bir sağlık k merkezine gidip kan aldıran var mı? m Öğrencilerden bir kısmk smı bu soruya evet, bir kısmk smı ise hayır r cevabını verir. Daha sonra öğretmen tekrar sorar: Sağlık k merkezlerinde alınıp p tüplere t konan bu kanlar neden pıhtp htılaşmaz? Öğrencilerin daha önce buna dikkat edip etmediklerini sorar ve aşağıa ğıdaki bilgileri öğrencilere sunar.
Benden nasıl l kan alacaklar? Kan ön n kolunuzun toplardamarından (ven( venöz) ) veya parmak ucundan alınır, ardından içerisinde i EDTA çözeltisi bulunan tüplere t konulur. EDTA, kanın pıhtılaşmasını engelleyen bir kimyasal maddedir ve önceden kan alınacak tüplerin t içerisinde i bulunur. EDTA nın en büyük b özelliği i birçok metal iyonu ile çok iyi bir şekilde kompleks oluşturabiliyor oluşudur udur ki bunu da yapısında bulunan OH lar ve N lara borçludur. Ortasına aldığı metal iyonunun dört d bir tarafını çevreleyen bir liganttır.
Edta
EDTA nın açık k yazılışı ışı etilen diamin tetra asetik asittir. Edta literatürde rde bazen H 4 Y olarak da gösterilmektedir. EDTA yani etilen diamin tetra asetik asit konulan tüplerde EDTA, kandaki kalsiyum iyonlarına na bağlanarak koagülasyon kaskatını bloke ederek kanın n pıhtp htılaşmasını engeller. Yani kalsiyum iyonlarını bağlayarak kanın n pıhtp htılaşmasını önler. Bu yolla Fibrinojenin fibrine dönüşmesi d engellenir. Kanın n pıhtp htılaşmasında temel madde zaten Fibrinojen proteinindir. Fibrinojen, vücut v içinde i inde erimiş halde bulunmaktadır. PıhtP htı işleminin durağan an halidir. Sudaki çözünürl rlüğü sınırlı olan EDTA nın,, pratikte en çok kullanılan lan şekli, disodyum tuzudurki,, bu bileşiğin in bilinen bir çok isimleri arasında en ç