TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI Krizi Yönetmede Merkez Bankas n n Rolü ve Etkinli i Erdem Ba ç Ba kan Yard mc s stanbul Üniversitesi 22 May s 2009 1
Sunum Plan I. Fiyat stikrar ve Finansal stikrar II. III. IV. 2002 Y l Sonras nda Para Politikas Uygulamalar Merkez Bankas n n Ald ve Alabilece i Önlemler Deflasyon Riskine Kar Para Politikas V. Para Politikas n n Gelece i 2
I. Fiyat stikrar ve Finansal stikrar 3
Fiyat stikrar ve Finansal stikrar A r gev ek para politikas : ABD de 1970 ler 16 14 Phillips E risi - ABD (1961-1981) 80 12 74 79 81 Enflasyon (ABD) 8 6 4 69 68 66 67 73 70 72 78 71 77 76 75 2 65 64 6263 61 0 3 4 5 6 7 8 9 sizlik (ABD) 4
Fiyat stikrar ve Finansal stikrar A r gev ek maliye politikas : Türkiye de 1990 lar Türkiye'de Kamu Borçlanma Gere i, Enflasyon ve Faiz 160 140 120 0 80 60 40 20 0 KKBG Enflasyon Nominal Faiz 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 18% 16% 14% 12% % 8% 6% 4% 2% 0% -2% 5
Fiyat stikrar ve Finansal stikrar A r gev ek finansal sektör politikas : ABD de 2000 ler örne i ABD'de Toplam Hanehalk Kredilerindeki De i imin GSY H ya oran 12 GSY H nin yüzdesi, % 8 6 4 2 0 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 6
II. 2002 Y l Sonras nda Para Politikas Uygulamalar 7
2001 Sonras Para Politikas Nas l ekillendi? Yükselen Enflasyon III Olumsuz Maliyet oku 2008 2.Ç Politika Tepkisi Hedef revizyonu, Ölçülü faiz artırımı II Yüksek Talep ve Olumsuz Maliyet oku 2006 2.Ç Politika Tepkisi Güçlü parasal sıkılaştırma Fiyat stikrar Dü en Enflasyon IV Dü ük Talep oku 2008 4.Ç Politika Tepkisi Faiz indirimleri HEDEF Olumlu Maliyet oku 2003-05 Politika Tepkisi İhtiyatlı Faiz İndirimi ve Faiz Dışı Araçlar: Düzenleme ve Denetlemelerin sıkılaştırılması I Dü en Milli Gelir Sürdürülebilir Büyüme A r H zl Artan Milli Gelir 8
2001 Sonras Para Politikas Nas l ekillendi? 2006 y l nda güçlü iç ve d talep ko ullar alt nda döviz kurlar ndaki yükseli, enflasyon bekleyi lerini ve enflasyonu orta vadede olumsuz etkileme potansiyeli ta d için Merkez Bankas kuvvetli bir parasal s k la t rmay gerekli görmü tür. TCMB Politika Faiz Oran ve Döviz Kuru* (Ocak 2005 May s 2009) TCMB Politika Faiz Oran ve Gösterge D BS Faiz Oran (1 Ocak 2006 31 Aral k 2006, bile ik, yüzde) 20 Politika Faiz Oran (sa eksen) 20 18 26 24 Gösterge D BS Faiz Oran 15 Döviz Kurlar ndaki Ayl k De i im (sol eksen) 16 14 12 22 20 18 Politika Faiz Oran 5 8 16 6 14 0 4 2 12-5 01-05 06-05 11-05 04-06 09-06 * E it a rl kl ABD Dolar - Euro sepeti Kaynak: TCMB 02-07 07-07 12-07 05-08 -08 03-09 0 01-06 02-06 03-06 04-06 05-06 06-06 Kaynak: Hazine Müste arl, TCMB 07-06 08-06 09-06 -06 11-06 12-06 9
2001 Sonras Para Politikas Nas l ekillendi? Mevcut ortamda ise iktisadi geli meler, kontrollü ancak oldukça h zl bir faiz indirim sürecini gerekli ve mümkün k lm t r. 1 Türkiye de Ç kt Aç (2004 4.Ç 2008 4.Ç, yüzde) 25 Döviz Kurlar ndan Mal ve Hizmet Fiyatlar na Geçi kenlik (5 ayl k birikimli yüzde de i im) 0 20 May s 2006 - Eylül 2006-1 Ekim 2008 - ubat 2009-2 15-3 Mayıs-Haziran 2006-4 5-5 Ekim 2008 Sonrası 0-6 -7 04-Ç4 05-Ç4 06-Ç4 07-Ç4 08-Ç4 Kaynak: TCMB -5 Döviz Kuru Sepeti* Dayan kl Mal (Alt n hariç) * E it a rl kl ABD Dolar - Euro sepeti Kaynak: TÜ K, TCMB Mobilya Otomobil Hizmet
III. Merkez Bankas n n Ald ve Alabilece i Önlemler 11
Faiz ndirimleri 2008 y l Kas m ay ndan 2009 y l May s ay na kadar olan yedi ayl k süre içinde politika faiz oranlar 750 baz puan indirilmi tir. 26 24 TCMB Politika Faiz Oran ve Gösterge D BS Faiz Oran (1 Ocak 2008 20 May s 2009, bile ik, yüzde) Gösterge D BS Faiz Oran 22 20 18 16 14 Politika Faiz Oran 12 8 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 05-09 Kaynak: Hazine Müste arl, TCMB 12
TL Likiditesi Önlemleri Merkez Bankas n n likidite yönetimi genel çerçevesi oldukça esnektir ve bankac l k sisteminin likidite ihtiyac n etkin bir ekilde kar layabilecek yap dad r. 20 19 18 17 16 Politika Faiz Oran ve Repo-Ters Repo Piyasas Gecelik Faiz Oran (Ocak 2008 - Nisan 2009 aras nda, yüzde) Gecelik Faiz Oran 25 20 15 Merkezi Bankas nca Sa lanan TL Likiditesi (Ocak 2008 Nisan 2009, milyar TL) Sterilizasyon Fonlama 15 14 13 12 11 Politika Faiz Oran 5 0-5 - -15 01-08 03-08 05-08 06-08 08-08 -08 12-08 02-09 01-08 02-08 03-08 04-08 05-08 06-08 07-08 08-08 09-08 -08 11-08 12-08 01-09 02-09 03-09 04-09 Kaynak: MKB, TCMB Kaynak: TCMB 13
Döviz Likidite Önlemleri Martta döviz piyasas nda derinli in kaybolmas na ba l olarak günlük döviz sat m ihalelerine tekrar ba lanm, düzenlenen 18 ihalenin ard ndan 3 Nisanda döviz sat m ihalelerine son verilmi tir. 1.0 Vadesi Gelmemi Döviz Depo Toplam ve Döviz Depo Piyasas ndaki Faiz Oran (Ekim 2008 Nisan 2009) 6 0.8 Vadesi Gelmemi Döviz Depo Toplam (milyar dolar, sol eksen) 5 Milyar ABD Dolar 0.6 0.4 Faiz Oran (1 hafta, sa eksen) Faiz Oran (1 ay, sa eksen) 0.2 0.0 09-16- 23-30- 06-11 13-11 20-11 27-11 04-12 11-12 18-12 25-12 01-01 08-01 15-01 22-01 29-01 05-02 12-02 19-02 26-02 05-03 12-03 19-03 26-03 02-04 09-04 16-04 4 3 2 Yüzde 1 0 Kaynak: TCMB 14
hracat Reeskont Kredileri Ya anan küresel krizin reel sektör üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amac yla, ihracat reeskont kredisi limiti 500 milyon ABD dolar ndan 2,5 milyar ABD Dolar na ç kar lm ve kullan m ko ullar kolayla t r lm t r. 600 hracat Reeskont Kredisi Kullan mlar (1992 Nisan 2009) 500 513 400 300 200 0 0 12 5 1 1 12 12 29 39 54 32 31 27 20 3 2 2 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* * 17 Nisan 2009 itibar yla Kaynak: TCMB 15
Al nabilecek Döviz Likiditesi Önlemleri Merkez Bankas, her zaman oldu u gibi bundan sonra da döviz piyasas n n sa l kl çal mas ve döviz likiditesinin desteklenmesi amac yla gerekti i takdirde ilave önlemleri imkanlar ölçüsünde ve basiretli bir ekilde almaya devam edecektir. Al nabilecek Önlemler: 1. Uluslararas piyasalardaki sorunlar n derinle mesi ve bu durumun ülkemizi de olumsuz yönde etkilemesi halinde, dalgal döviz kuru rejimi ile çeli meyecek ekilde döviz sat m ihalelerine ba lanmas veya döviz piyasas na do rudan müdahale edilmesi, 2. Bankalar n Döviz ve Efektif Piyasalar nda i lem yapma limitlerinin art r lmas, 3. Döviz Depo Piyasas nda borçlanma vadelerinin uzat lmas ve borç verme faiz oranlar n n dü ürülmesi, 4. Yabanc para zorunlu kar l k oranlar n n s n rl bir miktar daha indirilmesi gündeme gelebilecektir. 16
IV. Deflasyon Riskine Kar Para Politikas 17
Para Politikas Geleneksel para politikas n n yan s ra geleneksel olmayan para politikas uygulamalar geli mi ülke merkez bankalar taraf ndan yo un bir ekilde kullan lmaktad r. Enflasyon Oran (Ocak 2000 ubat 2009, y ll k yüzde de i im) Geleneksel Olmayan Para Politikas Uygulamalar 12 8 6 4 2 0 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 Kaynak: IMF Geli mekte Olan Ülkeler Geli mi Ülkeler Ülke ABD ngiltere sviçre Tedbir 2009 y l içerisinde 1,25 trilyon ABD Dolar de erinde ipote e dayal menkul k ymetin sat n al nmas 6 ayl k dönem içerisinde 300 milyar ABD Dolar de erinde uzun vadeli hükümet tahvilinin sat n al nmas Bankalar n bilançolar nda bulunan toksik varl klar n sat n al nmas 75 milyar Sterlin de erinde özel sektör ka tlar ile orta ve uzun vadeli hükümet tahvilinin sat n al nmas sviçre Frang cinsinden özel sektörün ihraç etmi oldu u borçlanma araçlar n n sat n al nmas 18
Deflasyon Riskine Kar Para Politikas Önümüzdeki dönemde dünya ekonomilerinin ayr mas nda, deflasyonist bask lara kar ülkelerin ne ölçüde hareket esnekli ine sahip olduklar belirleyici olacakt r. Bu çerçevede, nominal ve reel faizlerin seviyesi önem ta maktad r Ukrayna ili srail Malezya G. Kore Rusya Çek Cum. Endonezya Polonya Kolombiya Meksika G. Afrika Peru zlanda Tayland Türkiye Romanya Brezilya Macaristan Çin Reel Politika Faiz Oranlar (Nisan 2009 itibar yla, yüzde) -6-4 -2 0 2 4 6 8 Kaynak: Merkez Bankalar, statistik Ofisleri, TCMB 19
Deflasyon Riskine Kar Para Politikas 2009, 20 ve 2011 y llar için, s ras yla, yüzde 7,5, yüzde 6,5 ve yüzde 5,5 olarak belirlenen enflasyon hedefleri, içinde bulundu umuz zorlu dönemde ülkemizi deflasyon riskinden uzak tutmaktad r. 14 Enflasyon Beklentileri (Ocak 2005 May s 2009, yüzde) 12 12 Ay 8 24 Ay 6 4 2 Enflasyon Hedefleri 01-05 04-05 07-05 -05 01-06 04-06 07-06 -06 01-07 04-07 07-07 -07 01-08 04-08 07-08 -08 01-09 04-09 07-09 -09 01-04- 07- - Kaynak: TCMB, TÜ K 20
Para Politikas n n Gelece i - Enflasyonun dü meye devam etmesi ve önümüzdeki üç y l boyunca y l sonu hedeflerinin alt nda seyretmesi öngörülmektedir. (Nisan 2009 Enflasyon Raporu) - Para Politikas n n a a yönlü esnekli ini uzunca bir süre korumas gerekebilecektir. (14 May s 2009 tarihli Para Politikas Kurulu Duyurusu) - Buna yan s ra Merkez Bankas önümüdeki aylarda önceden duyurdu u ilave Türk Liras ve Döviz likiditesi önlemlerini de ihtiyaç görüldü ünde devreye sokacakt r. (2009 Y l nda Para ve Kur Politikas, Aral k 2008) - Orta vadede mali disiplinin sürdürülecegine dair taahhütlerin ve yap sal reform sürecinin güçlendirilmesi, gerek beklenti yönetiminin etkinlestirilmesi gerekse para politikas kararlar n n olumlu etkilerinin desteklenmesi aç s ndan büyük önem arz etmektedir. (Para Politikas Kurulu Toplant Özetleri) 21
Te ekkürler. 22
TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI Krizi Yönetmede Merkez Bankas n n Rolü ve Etkinli i Erdem Ba ç Ba kan Yard mc s stanbul Üniversitesi 22 May s 2009 23