T.C. KAHRAMANMARAS SÜTÇÜ IMAM ÜNIVERSITESI ARASTIRMA PROJELERI YÖNETIM BIRIMI BASKANLIGI

T.C. KAHRAMANMARAS SÜTÇÜ IMAM ÜNIVERSITESI ARASTIRMA PROJELERI YÖNETIM BIRIMI BASKANLIGI KAHRAMANMARAS KAPIÇAM KEKLIK ÜRETIM ISTASYONUNDA KINALI KEKLIK ÜRETIM TEKNIKLERI ÜZERINE ARASTIRMALAR RESEARCH OF TECHNICS OF CHUKAR PARTRIDGE PRODUCTION STATION OF KAPIÇAM KAHRAMANMARAS PROJE SONUÇ RAPORU Proje Yöneticisi : Doç.Dr.Selçuk INAÇ

KAHRAMANMARAS KAPIÇAM KEKLIK ÜRETIM ISTASYONUNDA KINALI KEKLIK ÜRETIM TEKNIKLERI ÜZERINE ARASTIRMALAR 2001/7-2 RESEARCH OF TECHNICS OF CHUKAR PARTRIDGE PRODUCTION STATION OF KAPIÇAM KAHRAMANMARAS PROJE SONUÇ RAPORU Proje Yöneticisi : Doç.Dr.Selçuk INAÇ

Önsöz Kinali keklik(alectoris chukar Linneaus yurdumuzun Karadeniz sahillerinin çok yagisli sik ormanlari ile Marmara- Ege ve Akdeniz Bölgesindeki düz ovalar disinda hemen hemen her yerinde bol miktarda bulunmaktaydi. Ancak düzensiz avlanmalar ve insan baskisi bu hayvanlarin sayilarinin çok büyük miktarlarda azalmasina neden olmustur. 2001 yilinda Doga Koruma ve Milli Parklar Bas Mühendisligi tarafindan Kahramanmaras Kapiçam Orman Içi Dinlenme Yerinde Keklik Üretim Istasyonu kurulmustur. Üretim çalismalarinda kuluçka makinalarinda anaçlardan elde edilen yumurtalardan keklik civcivi elde edilmekte ve gelistirilerek ergin hale getirilip dogaya yeniden kazandirilmasi hedeflenmistir. Arastirma fonu tarafindan desteklenen projemiz ile de bu projeye katkida bulunmak hedeflenmistir. Böyle bir üretim istasyonunun kurulmasi gerçekten yaban hayatinin sürdürülebilirligi açisindan son derece önemli bir yaklasimdir. Ancak 2001-2005 yillari arasinda yaptigimiz gözlemlerde üretim istasyonunda bazi aksakliklarin üretimde basari oranini düsürmüs oldugu gözlenmistir. Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda ise verimin oldukça yüksek oldugu gözlenmistir. Bu arastirma projesi ile Kapiçam Üretim Istasyonunda aksayan yönler tespit edilmistir. Yapilmasi gereken teknik islemler önerilmistir. Bu projeyle yapilan bu çalismanin uygulamaya fayda getirecegini umuyorum. Bu proje KSÜ. Arastirma Projeleri Yönetim Birimince de desteklemistir. Doç.Dr.Selçuk INAÇ Proje Yürütücüsü

IÇINDEKILER 1.Özet 2. Giris. 1 2.1. Keklik ve Alectoris chukar (Kinali Keklik) in Dogal Ya, Yayilisi ve Görünüs Özelliklerine ait Genel Bilgiler 1 3. Materyal ve Yöntem.3 4. Arastirma Sonuçlari ve Tartisma 4 5. Yararlanilan Kaynaklar 14 6.Ekler.15

Çizelge ve Sekil Dizinleri. 1. Tablo1. Kapiçam Keklik Üretim Istasyonuna ait kafeslerde 2003 yili üretim kayitlari 5 2. Tablo2. Gönyeli de 2003 yilina ait yillik yumurta kayitlari..6 3. Tablo 3.Civciv üretiminde uygun sicakliklar 10 4. Tablo.4. Anthony ve ark.(1978) larinin önerdigi bir rasyon örnegi 12 5. Tablo 5. Gönyeli de 2000 yilina ait ay ve günler itibari ile yumurta üretimi 11 6. Sekil 1. Alectoris türlerinin yayilisi...2 7. Sekil 2..2003 yilinda K ünitesinde kümes bazinda haftalara göre yumurta 7 8. Sekil 3.Gönyeli de 2000 yilinda Kekligin yasina göre tükettigi yem miktari(gr.)...8 9. Sekil 4. Gönyeli de K ünitesinde kümesler bazinda 2003 yilina ait toplam yumurta...9

ÖZET Kahramanmaras Kapiçam Keklik Üretim Istasyonunda Kinali Keklik Üretim Teknikleri Üzerine Arastirmalar Doç.Dr.Selçuk INAÇ K.S.Ü.Orman Fakültesi Kinali keklik (Alectoris chukar Linneaus), Dünyada oldugu gibi, ülkemizde de çok genis bir yayilis alanina sahiptir. Ancak uzun yillar ülkemizde insanligin yogun baskilari sonucunda sayilari gün geçtikce azalmistir. Gerek av turizmi ve gerekse türün dogaya yeniden kazandirilmasi amaciyla ülkemizde bu türün üretilmesi için üretim istasyonlari kurulmustur. Bu amaçla Kahramanmaras in Kapiçam bölgesinde Keklik Üretim Istasyonu 2001 yilinda kurulmustur. Kapiçam Keklik Üretim Istasyonunda yaptigimiz incelemelerde bu üretim istasyonunun çok basarili üretim yapamadigi görülmüstür. Kuzey Kibris Türk Cumhuriyeti Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Keklik Üretim Istasyonunda yaptigimiz incelemelerde ise üretimin son derece basarili oldugu gözlenmistir. Yaptigimiz incelemelerde Kapiçam keklik üretim Istasyonunda 100 yumurtadan kuluçkada meydana gelen kayiplarin subat aylarinda %20, mayis aylarinda ise %30 lara çiktigi gözlemektedir. Yavrularda meydana gelen ölüm ise, ilk çikis aylarinda %5 iken, ileriki aylarda %50 ye kadar varmaktadir. Bu rakam oldukça yüksektir. Oysaki Kuzey Kibris Türk Cumhuriyeti Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Keklik Üretim Istasyonunda yaptigimiz incelemelerde uygun üretim teknigi ile ölüm orani %1 lere kadar düsmektedir. Kapiçam Keklik Üretim Istasyonu nda ölüm oraninin bir çok nedenlerinin yaninda en önemli nedeninin üretim istasyonunda teknik bilgi ve üretim istasyonunda sürekli temiz oksijen eksikliginden kaynaklandigi ortaya çikmaktadir. Bu çalisma ile bu türün fiziksel özellikleri, besin aliskanliklari, davranislari ve uygun üretim teknikleri ortaya konulmaktadir. Anahtar kelimeler: Alectoris chukar, Üretim, Besin aliskanliklari, Avcilik, Koruma. Abstract Research of Technics of Chukar Partridge Production Station of Kapiçam Kahramanmaras Alectoris chukar Linneaus spread a large area in Turkey as well as all over the world. Unfortunately, their population has been decreased by the human pressure in our Country(Turkey). Production Stations have been established for production of these species in Turkey in order to regain either these species or hunter tourism to wildlife. The production station has been established at Kapiçam region of Kahramanmaras for this purpose. We saw in our investigation done in Kapiçam, it was found that this production station was not very succesfull. However, we saw that breeding of Partridge in the Turkish Republic of Northern Cyprus was very well. The lost of Eggs and rate of death of young partridge were too much in the Kapiçam Partridge Station. For example, in Kapiçam Partridge Station, lost rate of eggs was 20% in February, and 30% in May. This research showed that there were a lot of mistakes at the breeding in Kapiçam. But in the Turkish Republic of Northern Cyprus, breeding was very well. The lost rate of eggs and the rate of death of the young were 1% in this station. If we compare two stations with the each other, we can see some problems in the production. First of all, we can say that the partridge likes continual and clean weather. But There was no clean and continual weather and lack of knowledge in the station of Kapiçam. These are two of important technical mistakes.

We found out the behaviour of this species, food habits and suitable production technics in this research. Keywords: Alectoris chukar, Production, Food Habits, Hunter, Wildlife. 1. GIRIS 1.1. Keklik ve Alectoris chukar (Kinali Keklik) in Dogal Ya, Yayilisi ve Görünüs Özelliklerine ait Genel Bilgiler.. Kinali keklik(alectoris chukar Linneaus) Türkiye nin en önemli av kuslarindandir. Bu kusun nesli son yüzyil içerisinde büyük ölçüde azalmistir. Bu kus türünün çogaltilarak, dogaya kazandirilmasi, ülkemiz av turizminin gelistirilerek, özel avlak alanlarinin yapilmasi ve av turizminden gelir kazanilmasi mümkündür. Keklik, evcil ve yabani hayatta 14 alt türü olan, önemli bir ticari potansiyele sahip süs kuslarindan biridir. Avcilik, et üretimi ve yumurtasi için beslenen kekliklerin eti çok lezzetli ve yag orani düsüktür. Beslenme ve yetistirme kolayligindan dolayi süs kusu yetistiriciligine baslamak isteyenler için uygun bir kustur. ABD, Fransa, Ispanya, Macaristan ve Çekoslavakya gibi birçok ülkede keklik üretilmekte ve bu üretilen hayvanlar özel avlaklarda avlandirilmaktadir. Ülkemizin ekolojik sartlari av alanlari kurulmasi için uygun olup yurdumuzda bu avlaklardan sadece Nazilli-Alamut köyünde vardir. A.B.D. ne 1951 yilinda Izmir den keklik götürülmüs ve 4 ayri bölgeye (New Mexico, Arizona, Utah ve Nevada eyaletleri) salinarak adaptasyon çalismalari yapilmis ve o bölgede bu keklikler ''Türk kekligi'' (Alectoris graeca kleini) olarak avlandirilmistir. Türkiye de en yaygin olarak bulunani kinali kekliktir. 5-10 yil öncesine kadar yabani hayatta keklikler sürüler halinde bulunurken, bugün sayilari azalmis, avcilar avlayacak keklik bulamaz hale gelmistir. Özellikle bilinçsiz avlanma ve tarimda verimi artirmak için kullanilan kimyasallar nedeniyle tabii dengenin bozulmasinin tabii keklik populasyonlarinin yok olmasina sebebiyet verdigi düsünülmektedir.(anonim 1). Keklikler biyolojik siniflandirmada Galliformes (Tavugumsular)takiminin Phasinadae (Sülüngiller) ailesinde, urkeklikleri, turaçlar ve bildircinlar ile beraber incelenir. Güzel görünümlü kuslardir.avrupa'nin batisi Ispanya'dan Kuzey Afrika, Ortadogu ülkelerinden Güney Çin'e kadar dagilim gösterirler.farkli cinslere (genus) ait bir çok tür ve alttürleri bulunur.ülkemizde de bulunan türleri vardir. Latince Türkçe Ingilizce 1. Alectoris rufa Kirmizi ayakli keklik Red-Legged Partridge 2. Alectoris graeca Kaya kekligi Rock Partridge 3. Alectoris chukar Kinali keklik Chukar Partridge 4. Alectoris barbary Berberi kekligi Barbary Partridge 5. Alectoris philby Yemen kekligi Philby's Rock Partridge 6. Alectoris melanocephala Arap kekligi Arabian partridge 7. Alectoris manga Kolyeli keklik Przevalski's Partridge

Sekil 1. Alectoris türlerinin yayilisi (Anonim 2) Alectoris chukar Kinali keklik Chukar Partridge, Erkeklerinin rengi daha parlak ve belirgindir.ayrica mahmuz çikintilari belirgindir bulunur.disilerden biraz daha büyük olabilir.büyüklügü 33-39 cm civarindadir.agirligi 500-600 gr arasindadir.gövdesi kanatlarina göre agir oldugu için uçarken genellikle bayir asagi hizla kanat çirpar ve süzülerek uçar. Kondugunda tekrar yürüyerek tepeye çikar. Kaya kekligine (Alectoris graeca) benzese de ötüsü en belirgin ayirt edici unsurdur.kaya kekligine göre daha tok bir sesle 'kakaba' 'kakaba' 'kakaba' seklindedir Genellikle 10-15 erli gruplar halinde gezerler. Açikta veya çali diplerinde tünerler.sürüyü en yasli birey yönetir.kisin 100 ü askin sürüler olusturabilir. Disi Mart baslarinda yuvaya 9-16 yumurta yapar.yavrular 21-23 gün sonra çikar.yavrularin tüyleri mükemmel kamuflaj renklerine sahiptir. Herhangi bir tehlike aninda sinerek hareketsiz kalirlar.yaklasik iki haftalikken kisa mesafe uçuslarina baslarlar.1 yasinda üreme olgunluguna ulasir. Alttürleri: A.c.chucar - Dogu Afganistandan Nepal'e kadar. A.c.cypriotes - Bulgaristan'dan Suriye'ye kadar. A.c.sinaica - Kuzey Suriye çöllerinden Sina yarimadasina kadar. A.c.werae - Dogu Irak ve güneybati Iran. A.c.koroviakovi - Dogu Iran'dan dogu Pakistan'a kadar. A.c.subpallida - Tacikistan A.c.falki - Kuzey Afganistan'dan kuzeyde Kazakistan'a doguda Çin'e kadar. - Kuzeybati Mogalistan'dan Rusya'da Altaylara ve dogu Tibet'e A.c.dzungarica kadar. A.c.pallescens - Kuzeydogu Afganistan'dan doguda kuzeybati Hindistan'a bati Tibet'e kadar. A.c.pallida - Çin'de bati ve güney Xinjiang eyaleti. A.c.fallax - Tien San daglari, Çin'in kuzeybati Xinjiang eyaleti. A.c.pubescens - Çin. A.c.potanini - Bati Mogalistan. Ülkemizde Karadeniz hariç hemen hemen her bölgede bulunur.dünyadaki dagilimi ise Yunan adalarindan Iran, Pakistan, Türkmenistan ve Orta Asya'ya ve Nepal' e kadar uzanir. Adi türkülerimize konu olmus olan Anadolu'da çok bilinen ve sevilen bir

kustur.gaga ve ayaklarinin renginden dolayi Kinali keklik adi verilmistir. Gövde rengi gri kahve karisiktir. Gögsü kursunu gridir.(anonim2). Palazlarin dis uçucu telekleri farkli renk ve sekilde olup, bu telekler beneklidir. Distaki iki uçus telegi ikinci yilin sonuna kadar dökülmez.erkekler 550-650 gr ergin agirliga sahiptirler. Ergin disiler ise erkeklerden %10 daha hafiftir. Erkek ve disiler ayni tüy renginde olup, olgunlasma baslayinca erkekler mahmuzlarindan taninir. Erkeklerin mahmuzlari disilerinkinden daha büyüktür. Mahmuzlara bakilarak cinsiyet tayini yapilabilecegi gibi, kesin cinsiyet ayrimi kloakaya bakilarak da yapilabilir(anonim 1). Orta büyüklükte, güzel görünüslü, çok taninan ve sevilen bir av kusudur. Sert ve seri kanat vuruslariyla uçar. Kuvvetli bir trrrr gürültüsüyle dikine havalanir. Biraz yükseldikten sonra kanat gererek ve arasira çirparak düz uçusa geçerler. Özellikle erkekleri firlarken vjijik-vijijik-cik cik sesi çikartir. Sabah ve aksam üstleri ve sürü dagildiginda toplanmak için kak kak kak kuvak - kak kak kuvak diye öterler.erkeklerin sesi tok, disilerin ise daha incedir. Palazlar çir çirak-çirak çirak diye öterler. Yerde hizli yürürler.çok yagisi olmayan, yari kurak ve kurak bölgelerde, çali ve otlarla kapli yamaçlar, vadiler ve tepelerde, ekili alanlar ve baglar çevresindeki kayali, tasli arazilerde sürüler halinde yasarlar. Bazen birkaç aile birleserek 30-50 hatta 100 lük sürler olustururlar. Monogamdirlar. Mart nisan aylarinda çift çift ayrilarak eslesirler. Disiler çalilar arasinda, kaya diplerinde gizli yerlerde toprakta basit bir yuva yapar. Ve 12-16 yumurta yumurtlar. Kuluçka süresi 24 gündür. Iki haftalik yavrular palaz tüylerini düzmeye baslayinca ilk kisa uçuslarini yaparlar. Ilk dört hafta sadece böcekler, kurtlar, larvalar ve karinca yumurtalari ile beslenirler. Besinlerini taneler, tohumlar körpe filizler, tomurcuklar ve böcekler olusturur. Yurdumuzda Karadeniz sahillerinin çok yagisli sik ormanlari ile Marmara, Ege ve Akdeniz bölgesindeki düz ovalar disinda her tarafta, daglarin 2800 m. yüksekliklerine kadar rastlanir. Yerli kustur. Bazi bölgelerde, özellikle Dogu Anadolu da birkaç yüz km.lik göçler yaparlar. Kisi daha iliman bölgelerde, az kar tutan vadilerde geçirmek için yaptiklari göçe sökün denir (Turan N.1990).Keklik dolgun vücut yapili, kisa kuyruklu, yuvarlak kanatli ve gagalari yem almaya uygun sekilde olup bildircindan daha iri, sülünden daha küçüktür. Kinali kekliklerin alninda baslayan karakteristik siyah bant seklindeki çizgi gözlere ve oradan boynun alt kisimlarina kadar iner. Olgun yastaki kekliklerin gögüs, sirt, ve kanatlari kül grisi renkte olup, yanda çubuk seklinde siyah çizgiler vardir. Gaga, ayak ve bacaklar kirmizi renkte olup, kinali keklikler isimlerini bu renklerden almislardir. Palazlarin dis uçucu telekleri farkli renk ve sekilde olup, bu telekler beneklidir. Distaki iki uçus telegi ikinci yilin sonuna kadar dökülmez.(anonim 1). 2. Materyal ve Yöntem Kapiçam Keklik Üretim Istasyonu GPS(Global position sistem) aleti ile yaptigimiz ölçümlerde 37 S 0325270 UTM 4151496 enlem ve boylamlarin da yer almakta olup, Kahramanmaras iline yaklasik 8 km. mesafededir. Kapiçam Keklik Üretim Istasyonunda keklik üretimine 2001 yilinda ilk kez baslanmistir. Kapiçam üretim Istasyonunun kurulmasi esnasinda 3 adet cimuka marka kuluçka makinesi alinmis, kuluçka odasi olusturulmus, mevcut olan gelisim kafesleri ve diger tel kafesler kullanima uygun hale getirilmistir. 2002 yilinda ise ilk üretim sonuçlari alinmistir. Kapiçam keklik üretim istasyonunda keklik üretim tekniklerinin incelenmesi konulu bu projede Doga Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlügü ile ilk baslarda bilgi alisverisimiz ve alinan bilgilerin uygulamada uygulanmasi 2001-2002 yillarinda düzenli olmustur. Ancak 2003-2004 yillarinda görülen üretim teknigi hatalarindan dolayi sözkonusu projenin eksikliklerini gidermek maksadi ile 2003 yilinda Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü ile irtibata geçilmis ve Kuzey Kibris Türk

Cumhuriyetine gidilerek bu kulübe ait kinali keklik üretim istasyonu gezilmis üretim ile ilgili tüm bilgiler Sony TRV 400 kamerayla kayitlara alinmistir. Üretimin son derece basarili oldugu Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim istasyonunda gözlemler yapilmistir. Üretim ile ilgili bilgiler alinmis, Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonu Yetkilisi Sayin Ahmet Benli ile bilgi alisverisinde bulunulmustur. 2001-2003 yillari arasinda Kapiçam Keklik Üretim Istasyonunda yil, ay ve gün olarak yumurta sayilari ve üretim sayilari elde edilmistir. Kapiçam ve Gönyeli üretim istasyonlari arasinda görülen olaganüstü üretim farki ve basari orani degerlendirilmistir. Kapiçam üretim istasyonunda yapilmasi gerekenler tek tek tespit edilmistir. Ayrica keklik üretimi konusunda literatür çalismasi yapilmistir. 3. Arastirma Sonuçlari ve Tartisma Kapiçam keklik üretim istasyonunda keklik üretiminde anaç kinali keklikler 2001-2004 yillari arasinda avcilar tarafindan Kahramanmaras yöresi ormanlarindan ve evlerden rastgele yakalanan kinali kekliklerdir. Ayrica Adiyaman ve yöresinden de kinali keklikler anaç olarak kullanilmistir.2004 yilinda ise Bursa yöresinden 453 adet kinali keklik getirtilmistir. Elde edilen yumurtalar, kuluçka makinalarinda yavrular elde edilmekte, elde edilen yavrular anaçlardan ayri olarak tel kafeslerde uygun sicaklik derecesinde büyütülmekte, daha sonrada gelisim kafeslerine alinmaktadir. 15 dönüm alan üzerine kurulmus olan Kapiçam keklik üretim istasyonunda 3 adet uçus kafesi, 8 adet de gelisim kafesi bulunmaktadir. Ayrica 1 adet depo bulunmaktadir. Daha iyi bir sonus alabilmek için Kapiçam keklik üretiminde görülen eksiklikler ve yapilmasi gerekenler sonuç bölümünde ortaya konulacaktir.24 agustos 2004 yilinda ise üretilen kekliklerden 200 adeti Ahirdagi Yedikuyular mevkiinde yapilan bir törenle dogal yasam alanlarina birakilmislardir. Kapiçam Üretim Istasyonunda bakim memuru olan Ilhan Tastan dan sürekli olarak aldigimiz bilgilere ve izlenimlerimize göre 2002 yilinda aralik ayinin 15 inden itibaren mayis ayina kadar av koruma ekiplerince temin edilen 200 anaç kinali keklikten 600-700 yumurta elde edilmistir. 600 yumurtadan çikan ilk yavrularda ölüm orani %50 olmustur. 2003 yilinda subat ayinda 100 yumurtadan çikan yavru 80 ve bununda 72 tanesi yasayabilmistir. Mayista 100 yumurtadan 60 i çikmis ancak çikanlarin 30 u yasayabilmistir. 2002-2003 yillarinda anaç kekliklere bugday, misir, besi yemi arada sirada lahana ve ispanak yonca gibi yesil yemler verilmistir. Yumurta döneminde palet yumurta yemi (Tavas marka) yedirilmistir. Askarid ve heterakis, capillara ve karisik enfeksiyon hastaliklarina karsi da Citorin-L %10 solüsyonu, Antelmentik 500 gramlik oral tozdan asagida verilen ölçülerde kullanilmistir. Askaridler ve heterakis Capillara ve karisik enfestasyon Beher 100 kg. Beher 100 litre su Beher 100 kg. Beher 100 litre su 260 150 390 220 15 günde 1, 3 aylik bir periyotla verilmistir. Yumurtlama devresinde Bavitsole AD3 EC vitamin AD3EC kombinasyonu 4 keklige 1 cc sekilde suyuna katilir. Bu karisimda A vitamini 50.000.IU., D3 vitamini 5.000.IU, E vitamini 50 IU, C vitamini 100 mg olarak tertiplidir.

Kapiçam keklik üretim istasyonunda kuluçkahane 1 adettir. Ilk yillarda hijyen kosul korunmus ancak daha sonralari bu hijyenitenin bozulmus oldugu tarafimizdan gözlenmistir. Kuluska makinelarindan 1 i olusum 1 ide çikis makinesidir. Olusum makinesinda 21 gün 37,5 Cº de %70 bagil nemde çikis makinesinda ise yine %70 bagil nemde ve 37,5 Cºde 3 gün bekletilmektedir. Hijyen kosullarda ve kapali isikta bu islemler gerçeklestirilmelidir. Kapiçam keklik üretim istasyonunda kafes yöntemi ile keklik üretimi yapilmaktadir. Bunlarla ilgili olarak getirilen 9 hazir kafeslerde bulunan 18 göz bulunmakta olup 2003 yilinda elde edilen keklik, yumurta her kafeste bulunan keklik sayilari Tablo 1 de verilmistir. Tablo1 incelendiginde verimin oldukca düsük oldugu görülecektir. Oysaki Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar Aticilar Kulübü Kinali keklik Üretim istasyonunda yapilan keklik üretimlerine iliskin kümes bazinda toplam yumurta, haftalara göre yillik yumurta her bir birim için ayri ayri kaydedilmistir.örnegin K ünitesinde 2003 yili haftalara göre yillik yumurta Tablo2 de verilmistir. Yine 2003 yilina ait K ünitesinde kümes bazinda toplam yumurta sayilari Sekil 2 de verilmistir. K Ünitesinde Kümes Bazinda Toplam Yumurta Sayisi(2003 yili) 500 450 400 350 Yumurta 300 250 200 150 100 50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Haftalar Sekil 2.2003 yilinda K ünitesinde kümes bazinda haftalara göre yumurta.(anonim3).

Bir veri olusturmasi bakimindan 2000 yilinda Kuzey Kibris Avcilar ve aticilar Kulübü yetkililerince tespit edilmis olan kekligin haftalara göre yem tüketimi Sekil 3 de verilmistir. 2000 üretim yili verilerine göre Gönyeli Üretim Istasyonunda kekligin haftalara göre yem tüketimi 350 300 250 Tüketilen yem miktari(gr) 200 150 100 50 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 Kekligin yasi(hafta) Sekil 3.Gönyeli de 2000 yilinda Kekligin yasina göre tükettigi yem miktari(gr.)(anonim3).

K Ünitesinde Kümesler Bazinda Toplam Yumurta Sayisi 500 450 400 350 Yumurta 300 250 200 150 100 50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Kümes numarasi Sekil 4. Gönyeli de K ünitesinde kümesler bazinda 2003 yilina ait toplam yumurta (Anonim 3). K ünitesinde kümesler bazinda 2003 yilina ait toplam yumurta sayilari ise Sekil 4. de verilmistir. Kapiçam keklik üretim istasyonu, kurulusuyla birlikte Kahramanmaras da aslinda çok önemli bir yaban hayati koruma ve sürdürülebilirlik ilkesini yerine getirmede önemli bir adimi atmistir. Kahramanmaras Kapiçam Keklik Üretim Istasyonunda Kinali keklik Üretim Teknikleri Üzerine Arastirmalar konulu proje çalismamiz ile yaptigimiz gerek literatür ve gerekse yerinde gözlemlerimiz ve kiyaslamalar yapabilme olanaklarimiz burada üretimde bazi hatalarin yapildigini göstermektedir.kapiçam keklik üretim istasyonu, kurulusundan 2005yilina kadarki incelemelerimizde üretim istasyonunuda yapilan üretimde bazi hususlarin çok dikkat edilmedigi tarafimizdan tespit edilmistir. Basari oraninin artmasi mümkün olabilir. Bunlar hakkinda önerilerimiz asagida verilmistir. 1. Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda yilda 50.000 keklik üretilebilmesi hedeflenmektedir. Kapiçamdaki üretimde ise bugüne kadar ancak 3000-4000 arasinda üretim yapilabilmistir 2. Üretimde basari her seyden önce kekligin biyolojik isteklerinin bilinmesine ve kekligin davranislarini iyi analiz etmeye baglidir diyebiliriz. Keklik çok hassas bir kustur. Özellikle bakim çalismalarinda hijyen kosulun saglanmasi sarttir. Özellikle kuluçka makinalarinin bulundugu yer çok iyi bir sekilde hijyen edilmeli ve hastaliklara karsi mutlak korunmalidir. Çetin ve ark. (2000).nin yaptigi bir çalismada, kuluçka basarisini etkileyen en önemli etmen açik gezinti alani nedeni ile yumurtalarin mikroorganizma yükünün fazla olmasidir. Bu bakimdan kuluçkalik

yumurtalarin desenfeksiyonu önem tasimaktadir demektedirler. Yumurtadan çikan yavrularin barindigi ünitelerin de ayni kosullarda olmasi gerekir. 3. Üretimde basari, kekligin davranis psikolojisininin bilinmesi ile yakindan alakalidir. Örnegin keklik bakicisina alismaktadir. Baska bir kisinin yemi vermesi durumunda yemi yemedigi gözlenmistir. Hatta bakicilarin elbiseleri bile yumurtlama yapmayi etkilemektedir. Ayni giysi rengi ve ayni bakim memuru olmasi avantajdir. 4. Keklik civcivleri bakimi ve büyütülmesi ilgi ve dikkat ister. Civcivler bir haftalik oluncaya kadar ana makinesi veya kontraplaktan yapilmis çapi 50 cm. yüksekligi 45 cm. olan çembere 30 adet keklik yavrusu konulabilir.kapiçam Keklik üretim istasyonunda bu önerilebilir. Ancak Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonu yavru üniteleri gerçekten mükemmel olup iç isitma sistemli olup burada yaklasik 250-500 yavru konulabilmektedir. Keklik yavrularinin büyüme dönemlerinde asagida verilen sicakliklara Kapiçam üretim istasyonunda uyulmalidir. Tablo 3.Civciv üretiminde uygun sicakliklar. Civciv Seviyesinde Saglanacak Sicakliklar (Cº) Günler/Hafta Isiticilarla yapilan sicaklik Sicak hava sistemi ile isitma 1-2 günler 31-33 34 2-4 günler 30-32 32 5-7 günler 29-32 30-32 2. hafta 27-30 28-29 3. hafta 24-28 26-27 4. hafta 24-26 24-25 5. hafta 22-23 6. hafta 21-22 5. Kapiçam Üretim Istasyonunda, üretim ilk yillarda salma yöntemle üretilmis daha sonra ise kafeste üretim yapilmis ve yapilmaktadir. Gerek salmalarda ve gerekse kafeslerde üretilecek kekliklerde keklikler çiftlesme mevsiminden önce gruplara ayrilmalidir. Aksi takdirde kuslar stes yapmakta ve ve yumurta yapmamaktadir. Çiftlesme mevsiminde erkekler yanlarina baska erkek kabul etmezler. Bu nedenle dövüsürler. Buna imkan verilmemelidir. 6. Salmalar kapali ve kisim ve bahçe olarak iki bölümden olusur. Bahçelerin tabani kum, kapali kisimda ise betonun üstüne kaba talas veya pirinç kabugu tercih edilmelidir. 7. Besin rasyonlari iyi ayarlanmalidir. Bu ise üretimin basarisinda en önemli sirlardandir. Üretimde kinali keklikler özellikle üreme dönemlerinde iyi bir sekilde diyet uygulanmali yumurta yeminin yaninda yesil yemde verilmelidir. Her ay düzenli olarak vitamin takviyesi yapilmalidir. Vitamin insanlarda oldugu gibi kekliklerde de üretim anindaki stresi atmaktadir. Bir çok rasyon örnekleri tavsiye edilmektedir. Örnegin (Anthony ve ark.1978) de asagidaki rasyonu önermektedir.

Tablo.4. Anthony ve ark.(1978) larinin önerdigi bir rasyon örnegi. Besin maddeleri 0-5 hafta(%) 5 haftadan büyük(%) Damizlik(%) Bugday 50 60 68 Arpa 6 10 - SFK 23 10 5.7 Et unu 15 10 10 Süt tozu 4 3 4 Üçgül unu - 2 5 Tuz 0.2 0.3 0.5 Kireç tasi - 2 5 Grit 0.5 0.4 0.5 Metionin 0.2 0.2 0.2 Lizin 0.1 0.1 0.1 Vit-premix 1. 2 1 8. Yumurtalarin kuluçka makinelarina yerlestirilmesinde Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda gördügümüz özel nakil preparatinin uygulanmasi sarttir. Yumurta zaiyatini % 99 ortadan kaldirmaktadir., 9. Keklik üretiminde kekliklerde Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda en fazla hastalik koksidiyaz hastaligi oldugu görülmüstür. Bunun için gezinme yerleri ve yasam yerleri kuru tutulmalidir. Temizlik kurallarina uyulmalidir. Uçus bölmelerinde ve gezinme yerlerinde nemlilik ortadan kaldirilmalidir. Günes ile uçus yerlerinin güneslenmesi saglanmalidir. 10. Keklik üretiminde görülen basarida diger bir ip ucu ise, sicakliktir. Çok fazla sicaklik stres, az sicaklik ise üretimde ölüm getirir. Optim sicaklik önemlidir. Diger bir husus keklik bol oksijen sever.sürekli ve bol oksijen sarttir. Kapiçam üretim istasyonunda basari alinmak isteniyorsa acilen havalandirma ve sicaklik optimumu temin edilmelidir. Aspiratörler uygun büyüklükte olmalidir. Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda aspiratörlerlerin çapi yaklasik 1 m çapindadir.kapiçam daki üretimde sürekli temiz hava zaman ayarli aspiratörlerle saglanabilir. 11. Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda üretim damizlik kümeslerinde yumurta temini ile baslamaktadir. Yilda 1 disinin 55-60 adet yumurta yaptigi yumurtlamaya mart ayindan-agustosa kadar yumurtladigi, mayis haziran aylarinda maksimum seviyeye ulastigi gözlenmistir(tablo 5). Kapiçam üretim istasyonunda ise düzensizlik görülmektedir. 12. Yavru çikar çikmaz yem verilmemelidir. Yavru ilk çiktiginda su verilmelidir. Su kaplari civciv boyuna uygun olmalidir. Aksi takdirde bogulma olabilmektedir.su temiz olmalidir. Ne soguk nede sicak olmalidir.oda sicakliginda olmalidir. 13. Keklikler gerek kümeste ve gerekse salmalarda yumurtladiginda yumurtalar hemen toplanmalidir. Aksi takdirde ince olan yumurtalar kirilmaktadir. 14. Keklik üretimi,özellik ve uzmanlik isteyen bir is olup önemsenmelidir. Spesifik konularda bilgi birikimi ve tecrübe hemen temin edilememektedir. Devlet eli ile yapilan Kapiçam üretim istasyonunda bu soruna rastlanilmistir. Sürekli tayinlerle üretim aksamistir. Bu nedenle yetkililerin bu duruma önem vermeleri gerekir. 15. Keklikler kanibalizme yatkindir. Bu nedenle asiri kalabalik üretilmemesine özen gösterilmelidir.

16. Keklik üretiminde ilk isi 30-33 Cº arasinda olmali, daha sonra ise bu isi 3 gün içerisinde oda sicakligi olan 21-24 Cº de sabitlenmelidir. 17. Ilk 10 hafta içinde her 100 civciv için 1m. uzunlukta bir yemlik ve sürekli su bulundurulmali ve suluklar derin olmamalidir.keklikler için gerekli yer ihtiyaci yasa bagli olarak degismekte olup ilk 10 haftada 600cm 2 lik alan bir keklik için yeterli iken bu yastan sonra 18-20. haftaya kadar 1200 cm 2 alan gereklidir. 3m. genisliginde, 2m. derinliginde, 2 m. yüksekliginde kapali bir alanda 15 çift damizlik keklik basarili bir sekilde yetistirilebilir.(baser ve Ark.2000). 18. Kapiçam Keklik Üretim Istasyonu nda düzenli kayitlarin tutulmasi gerekir. Civciv takip kartlari, kafeslere göre yumurta miktarlari, ünite bazinda anaç keklik takip kartlari gibi kartlarin tutulmasi bilimsel çalisma açisindan önemlidir. Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda tutulan kartlarlar projemiz ekinde sunulmustur. 19. Çetin ve ark.(2000) de erken yasta hastaliklara karsi duyarlilik da fazla oldugu için ilk üç gün su ile antibiyotik verilmesinin yararli olacagini belirtmislerdir 20. Kapiçam üretim istasyonunda civciv ve yetiskin kekliklere tavuk besi yemi ve beyaz hindi büyütme yemi verilmektedir. Hazir yem maliyet açisindan oldukça yüksektir. Oysaki Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonunda mevcut yem üretim merkezinde bugday-arpa kirma aletleri ve karisim aletleri ile özel rasyonlar hazirlanmaktadir. Bu da üretim maliyetlerini düsürmektedir. Bu sistemin kurulmasini biz Kapiçam Üretim Istasyonu nda da önermekteyiz.

Tablo 5. Gönyeli de 2000 yilina ait ay ve günler itibari ile yumurta üretimi. Tarih(Gün Ay) Yumurta Adeti (%) 25.03 1.08 01.04. 1.9 8.04 4.07 15.04 4.87 22.04 5.42 29.04 6.23 06.05 6.50 13.05 6.78 20.05 6.78 27.05 7.05 03.06 7.05 10.06 6.78 17.06 6.50 24.06 6.50 01.07 5.96 08.07 4.87 15.07 3.52 22.07 3.79 29.07 2.44 05.08 1.63 12.08 1.36 19.08 1.36

4. Yararlanilan Kaynaklar Anonim 1. www. Kadinhanim tarim gov.tr/teknik bilgiler/keklik yetistiriciligi.htm. Anonim 2. www. türkiye avcilari Anonim 3. Kuzey Kibris Gönyeli Avcilar ve Aticilar Kulübü Üretim Istasyonu, Üretim Proje Sorumlusu Ahmet Belni tarafindan tutulan kayitlar. Anthony Dl, Lumijarvi DH, Vohra P(1978). Estimation of sodium requirement of growing chukar partridges, Poultry Science. 57:,308. Baser, E., Küçükyilmaz, K. 2000. Hayvancilik Arastirma Enstitisü.Konya. Koçak, Ç., Özkan, s. 2000. Bildircin, Sülün ve Keklik Yetistiriciligi Bornova-Izmir Turan, N. 1990. Türkiye av ve Yaban Hayvanlari Kuslar. Ankara.

Tarih Tablo1. Kapiçam Keklik Üretim Istasyonuna ait kafeslerde 2003 yili üretim kayitlari. Kafes Keklik Yumurta Keklik Yumurta Keklik Yumurta Keklik Yumurta Keklik Yumurta Keklik Yumurta Keklik Yumurta 04.05.03 1 3 13 3-3 18 3 27 3 24 3 17 3 48 3 17 04.05.03 2 3 36 3 4 3-3 10 2 13 4 26 3 17 3 1 04.05.03 3 3-3 2 4-3 20 3-3 4 3-3 - 04.05.03 4 4 4 3-4 - 3-4 9 3-2 - 4 17 04.05.03 5 3 17 3-3 4 3 1 3 46 3 1 3 11 3 12 04.05.03 6 3-3 - 3-3 - 2-3 - 3 43 2 17 04.05.03 7 3-3 5 3 8 3 45 3-3 8 3-3 - 04.05.03 8 3-2 - 3 3 3-3 - 3-4 13 3-04.05.03 9 4-4 19 3-2 - 3 6 3 7 3 63 3 - Keklik Yumurta