T.C ALİAĞA KAYMAKAMLIĞI REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Hizmetleri Bölümü KASIM İlkokul Ayın Konusu GÜVEN DUYGUSU KAZANDIRILMASINDA TEŞVİK
İÇİNDEKİLER 1. ÇOCUKLARDA GÜVEN DUYGUSUNUN KAZANDIRILMASI 2. ÇOCUKLARDA ÖZGÜVEN GELİŞİMİNİ NELER ETKİLER? 3. GÜVEN DUYGUSUNU ZEDELEYEN YAKLAŞIMLAR 4. ANNE BANA NE YAPMALI 5. ANNE BABAYA TAVSİYELER
ÇOCUKLARDA GÜVEN DUYGUSUNUN KAZANDIRILMASI Güven, bir insanın, yeteneklerine ve varlığına duyulan sağlam itimat olarak tanımlanmıştır. Güven kişinin dünyayla ve insanlarla arasında kurduğu köprüdür. Güven iki yönlü bir duygudur. Bir yön diğer insanlara ve dünyaya olan güven, diğeri de özgüvendir. Çocuklar büyüme ve olgunlaşma sürecinde, büyüyüp hayata atılmaya hazırlanırken başkalarına ve dünyaya nasıl güveneceklerini öğrenmelidir. Ebeveynler kendi güvenilirliklerini ve dünyanın güvenilir bir yer olduğunu hissettirmelidir. Güven duygusu öyle temel bir duygudur ki kişilik gelişiminde en önemli faktör olan özgüvenin de ilk adımıdır. Güven OluĢumu Uzmanlara göre çocukların bebeklik döneminde elde ettiği en önemli şey, dünyaya bakış açısının temelidir. Çocuğunuz, bir bebeğin bakış açısından kendi hayat felsefesini oluşturmakta, yaşamanın ne demek olduğu konusunda temel duygular geliştirmektedir. Ve bu dönemde hayat hakkında da temel bir güven ve mutluluk duygusu veya güvensizlik ve mutsuzluk duygusu oluşturacaktır. Ağladığında ilgilenilmeyen ve ağlamaya terk edilen bir bebek huzursuz ve mutsuz bir durumdadır. Ağlamak onun tek iletişim yoludur, bildiği tek dildir. Ağlayarak annesine ya da yanındakilere acıktığı, sancısı olduğu ya da başka bir durum için mesaj vermekte, çevresindeki insanların bu mesajı duymalarını ve doğru okumalarını beklemektedir. Bütün çabalarına rağmen onunla hiç kimse ilgilenmediğinde yabancısı olduğu bu dünyanın aslında pek de hoş bir yer olmadığını hissedecek, yaşam hakkında ilk olumsuz izlenimlerini edinecektir. Kabul görmediği, kendisine değer verilmeyen bu aile ortamında güvensiz bir kişilik geliştirmeye başlayacaktır. Ağlayan bebekle ilgilenilmemesinin sebebi, eğer ortada bir ihmal yoksa, ilgilenildiğinde şımarır düşüncesi gibi bir cehalet söz konusu olabilir. Ya da anne, aile büyüklerinin yanında çocukla ilgileniyor gözükmekten kaçınıyor da olabilir. Örnekleri çoğaltmak mümkün. Ama sonuç itibariyle hepsinde de, çocuk eğitimi için en verimli dönemi fırsat olarak değerlendirememe gibi bir kaybımız olduğunu bilmeliyiz Özgüvene sahip olmak bir çocuk için neden önemli? Bireyin kendini iyi hissetmesi; başarılı, dengeli ve haz aldığı bir yaşama sahip olup, olmaması ile özgüvenin yüksekliği ya da güvensizlik duyguları paralel süreçlerdir. Yaşamdan haz alabilmek için özgüvene ihtiyacımız vardır. Bu temel ihtiyacın karşılanmaması hayatı çekilmez kılabilir. Özgüven yaşamın ilk yıllarından itibaren yavaş yavaş gelişen bir duygudur. Çocukluk döneminde bu duygunun gelişmesine olanak tanınmaz, eksik bırakılırsa yetişkin dönemde telafi edilmesi mümkün olmayabilir. Özgüvenli çocuklar, geleceğin özgüvenli yetişkinleri olacaktır.
Çocuklarda Özgüven GeliĢimini Neler Etkiler? Özgüvenin gelişiminde özellikle çocukluk döneminin ilk yıllarında (3-4 yaş) ana-baba tutumları, yetiştirme biçimi bireyin kendisi hakkındaki duygularının oluşumunda ve özgüvenin derecesinde son derece önemlidir. Daha sonra arkadaş ve sosyal çevreden aldığı tepkiler de çok önemli bir rol oynar. Çocuk çevresinden aldığı tepkiler doğrultusunda kendine ilişkin olumlu ya da olumsuz bir benlik algısı edinir. Çocuklar, arkadaş veya sosyal çevre içinde bazen haksızlık ve istismara maruz kalabilirler. Bundan ne yönde ve ne derece etkilenecekleri aileden aldıkları temel güven duygusunun yeterliliğiyle doğru orantılıdır. Aile içinde sevildiğini, değerli bulunduğunu hisseden bir çocuk, çevreden gelecek olumsuz tepkilerden pek fazla etkilenmeyecek, etkilense bile çok kısa sürede bunu atlatacaktır. Ebeveynlerden biri ya da her ikisi, aşırı derecede eleştirel ve yüksek beklentili, mükemmeliyetçi ise ya da aşırı korumacı ve bağımsızlığı engelleyiciyse, çocuğun kendine ilişkin duygu ve yargısı; yeteneksiz, yetersiz ve değersiz olduğudur. Ebeveynler, aşırı korumacı tavırlarıyla çocuklarını koruduklarını, onlara iyilik ettiklerini düşünürler. Çocuğunu aşırı sevgi ve ilgiye boğan, zorluk yaşamasın diye her şeyi kendisi yapan ve fazlaca kontrol eden ebeveyn tutumu; sorumluluk alamayan, anne babaya bağımlı, problem çözme becerisi, özetle özgüveni gelişmemiş çocuklar oluşturur. Oysa ebeveynler, çocuğun girişimlerini destekler, gelişimini alkışlar, hata yaptığında doğrusunu bulmasına/yapmasına yardımcı olur, onu bu haliyle sevmeye ve kabullenmeye devam ederlerse çocuk da kendini kabul etmeyi, sevmeyi ve kendine güvenmeyi öğrenir. Yapılan bir başka yanlış tutum ise çocuğu bir başka çocukla kıyaslamadır. Kardeşi, kuzeni ya da komşu çocuğuyla kıyaslanan çocuk; kendini yetersiz hissettiği gibi başarmayı kendisi için değil diğer çocuğu geçmek için ister hale gelip bir yarış atına dönüşür. Çocuklarda Zayıf Özgüvenin Göstergeleri Özgüveni zayıf çocuklar; duygusal, sosyal ve akademik konularda zorluklar yaşarlar. Bu durum okulda ve yaşamın diğer alanlarında kendini çeşitli şekillerde belli eder. Çocuk ya aşırı kontrol kullanarak, duygusal anlamda aşırı kırılgan ve hassas, yeni deneyimlere kapalı, çekingen bir kişilik geliştirir ya da aşırı kontrolsüzlük ile zorba davranan, asi, otoriteyle çatışan, sürekli problem yaratan tutum ve davranışlar sergilerler. a. AĢırı Kontrollü DavranıĢın Göstergeleri Anne ve babaya bağımlı Utangaç ve içine kapanık Yeni aktivitelere girmekte isteksiz Başka çocuklarla kaynaşmakta sıkıntı çeken Yeni durumlarla karşılaştığında ürkek davranan, uyum sağlayamayan Davranışlarının olumlu biçimde düzeltilmesinden bile hemen incinen, rahatsız olan Kendini aşağı görme alışkanlığı edinmiş Yanlış yapmaktan ve başarısızlıktan çok korkan Sürekli diğerlerini memnun etme çabası içinde olan b. AĢırı Kontrolsüz DavranıĢın Göstergeleri Saldırgan ve zorba Öfkeli, kızgın İşbirliğine yanaşmayan Yardım almak isteyen Sürekli sevilip sevilmediğini soran
Hoş görülmeyeceğini bile bile derslerini ihmal eden Kendi hataları için sürekli başkalarını suçlayan Görevlerini yerine getirirken özensiz davranan Sorumluluklarının bilincinde olmayan Herkesten üstünmüş gibi davranan Yalan söyleyen Kendisine ve başkasına ait eşyaları hor kullanan Sık sık okuldan kaçan Aşırı kontrolsüz davranışlar gösteren çocuklar, kendilerine, başkalarına zarar verdiği ve çevreyi rahatsız ettiği için daha fazla dikkat çeker, ailesi ya da öğretmenleri tarafından sürekli olarak uyarılır, cezalandırılır. Bu çocuğun güvensizliğini daha da pekiştirir. Aşırı kontrollü çocuklar, kimseyi rahatsız etmedikleri için bu tutumları önemsenmez, sorun olarak görülmez, ancak bu da aynı biçimde etki yaparak çocuğun özgüven yetersizliğinin pekişmesine neden olur. GÜVEN DUYGUSUNU ZEDELEYEN YAKLAġIMLAR Olumsuz beklentiler: Bu çocuk hiç düzelmeyecek. Yemeğini hiç kendi başına yiyemeyecek. çocuğun yeterli olduğu konularda bile yetersiz kalacağına inanmak.. Gerçek dışı yüksek beklentiler: Tuvalet eğitimini yeterince olgunlaşmadan kazanmasının beklenmesi, hareketsiz ve çok uslu duran bir çocuk olmasını beklemek vs.. Kardeşler arası rekabeti destekleme: Bak kardeşin yemeğini bitirdi sen hala oyalanıyorsun. O iyi sen kötüsün gibi bir mesaj olarak algılanabilir. Aşırı hırs: En iyi, mükemmel, kusursuz, birisin. Hep böyle olmalısın. Bu, çocuk için ulaşılması güç bir şeydir. Bu hedefe ulaşamadığı zaman kendini değersiz ve güvensiz hissedecektir. Aşırı koruyucu anne-baba tutumu: Çocuğunu dizinin dibinden ayırmayan annelerin tutumu örnek olarak verilebilir. Özellikle zor dünyaya gelen çocukların maruz kaldıkları tutumdur. Sorumluluk ve zorluklarla baş etme gücünü oldukça azaltan, dolayısıyla özgüven gelişimini engelleyici etkileri olabilir. Okula giden çocuğun ayakkabısını giydirmek, ödevini yapmak gibi örnekler... Aşırı itici baskıcı tutumlar: Özellikle duyguların bastırılması va reddedilmesiyle sonuçlanan ve çeşitli psikolojik problemlere neden olan tutumlar olabilmektedir. Çocuğun farklılığını ifade etmesine engel olunmakta ve çocuğun özgüvenini kırmaktadır. Anne-baba ne yapmalı? Evdeki herkesin birbirine güvendiği bir ortam oluşturun. Güvenli bir ortamda yetişen çocuk, duygu ve düşüncesini, sevgisini, başarı ya da başarısızlığını, hayal kırıklıklarını aile fertleriyle rahatça paylaşabilir. Bu onun özgüveninin gelişmesini sağlar. Onunla ilgili duygularınızda açık olun Sevginizin onun başarı ya da başarısızlığına bağlı olmadığını, varlığının sizin için ne derece önemli olduğunu ve ne olursa olsun onu daima seveceğinizi ona hissettirin. Çocuğunuzun gerçek kapasitesinin farkında olun. Zayıf yanlarını görmezlikten gelmeyin, dürüst olun, ancak onları eleştirirken tüm kişiliğine yaymayın. Çocuk kendindeki eksiklik ve kusurların farkında olmalı, kabullenmelidir. Bunun yanı sıra güçlü olduğu yönleriyle de gurur duyabilmelidir.
DavranıĢlarınızla ona model olun. Onda görmek istemediğiniz davranışları ona ya da başkalarına karşı göstermeyin. Çocuklar size ya da diğerlerine sizin ona davrandığınız gibi davranacaktır. Ona şiddet kullandığınızda, şiddetin normal olduğu mesajını verirsiniz. Çocuğunuzun yanlıģlarını, onu suçlamadan ve onun tüm kiģiliğini eleģtirmeden tartıģın. Yaptığı yanlışları, ona saldırıp eleştirmeden konuştuğunuzda bunu anlamak ve düzeltmek için çaba sarf eder. Onun tüm kişiliğine değil yaptığı hataya hitap ederek konuşun. Ondan beklentileriniz onun yaşına ve seviyesine uygun olsun. Her çocuğun farklı bir kapasite ve seviyesi vardır. Çocuğunuzun neyi yapıp, neyi yapamayacağının farkında olun. Başka çocukların başarabildiği şeyleri o da başarmak zorunda değildir. Bir şeyi yapamayacağını bildiğiniz halde bunu ondan bekleyip sonunda hayal kırıklığı yaratmayın. Ulaşabileceği hedefler amaçlayıp başarılı olmalarını sağlayın. Özgüvenli olmak kibirli, kendini beğenmiş olmak değildir. Kendine güven duymak kendini beğenmiş ya da kibirli davranmak demek değildir. Özgüvenli davranış; Kabul görmüş olmanın verdiği kendini rahat, iyi ve güvenli hissetme durumudur. En küçük başarısında şımaran, kibirli davranışlar gösteren çocuğun aslında kendine olan güveni ya yok ya da çok düşük demektir. Böyle bir durumda çocuğunuzun bi özgüven sorunu olduğunu fark edip hemen önlem alın. Çocukların birbirlerinden farklı olduklarını ve her çocuğun kendine özgü bir yeteneği olduğunu unutmayın. Her çocuğun kendine özgü farklı özellikleri, yetenekleri ve başarılı olduğu alanlar vardır. Çocuğunuzun ilgi alanı ve yetenekleri doğrultusunda faaliyetlere katılmasına imkan sağlayarak onun sahip olduğu kapasitesini ortaya çıkarması, kendisiyle ilgili yeni keşifler yapması için destekleyin. Çocuğunuza sorumluluklar verin. Kendisine güvenilip sorumluluk verilen çocuk, kendini yararlı ve önemli hisseder. Onun her Ģeyine değer verdiğinizi ve takdir ettiğinizi belirtin. Sadece çok özel yetenek ya da başarısında değil, küçük bile olsa yaptığı güzel ve doğru davranışları için onu övün ve bunun ne kadar önemli olduğunu belirtin. Anne babaya tavsiyeler Çocuğum kendine güvenmiyor. Özgüvenini arttırmak için ne yapabilirim? 1- ONA SIK SIK SÖZ HAKKI VERĠN 2- KENDĠNĠ VE DUYGULARINI NE DÜġÜNÜYORSUN, NASIL HĠSSEDĠYORSUN GĠBĠ SÖZLERLE ANLAMAYA ÇALIġIN 3- O KONUġURKEN ONUN YÜZÜNE BAKIN VE CĠDDĠYE ALINDIĞINI HĠSSETTĠRĠN 4- ONUN FĠKĠRLERĠNE DEĞER VERDĠĞĠNĠZĠ HĠSSETTĠRĠN 5- ONUN OLUMLU DAVRANIġLARINI KESĠNLĠKLE TAKDĠR EDĠN 6- YAġINA UYGUN GÖREVLER VERĠN 7- VERĠLEN GÖREVLERDEN SONRA BAġARISINI TAKDĠR EDĠN 8- ONUN ĠÇĠN ZAMAN AYIRIN 9- ONUN ĠLE DEĞĠġĠK KONULARDA SOHBET ETME ORTAMI OLUġTURUN
10- ONUN KORKU VE ENDĠġELERĠNE SAYGI DUYUN 11-AġIRI ELEġTĠRĠCĠ OLMAKTAN VE YARGILAYICI DAVRANMAKTAN KAÇININ 12- HATALI DAVRANIġLARINI KONUġARAK UYARIN VE ONA DOĞRU OLANI ANLATIN 13- BAġKALARI YANINDA ONU KÜÇÜK DÜġÜRMEYĠN 14- ONUN BAġARISIZLIKLARINI BÜYÜTMEYĠN 15- BAġKALARI ĠLE ONU KIYASLAMAYIN 16- KABĠLĠYETLERĠNĠ FARKEDĠN VE TEġVĠK EDĠN 17-ONU SOSYAL ORTAMLARDA BULUNMAYA CESARETLENDĠRĠN 18- TOPLULUK ĠÇERĠSĠNDE SÖZ ALMASINI TEġVĠK EDĠN 19- ONU ÇOCUK OLARAK GÖRMEYĠP VARLIĞINI ÖNEMSEYĠN 20- YAġINA UYGUN OYUN FAALĠYETLERĠNĠ DESTEKLEYĠN 21- ONU SIK SIK SEVDĠĞĠNĠZĠ SÖYLEYĠN 22- ONUN ĠÇĠN ÖNEMLĠ OLAN ġeylere SĠZDE ÖNEM VERĠN 23- ONUN ÖNEMLĠ GÜNLERĠNĠ UNUTMAYIN 24- AĠLE ĠÇĠN VAZGEÇĠLMEZ BĠR KĠġĠ OLDUĞUNUN ALTINI ÇĠZĠN 25- ONUN YERĠNE YAPMASI GEREKEN ġeylerġ SĠZ YAPMAYIN 26- ONUN AĠLE ĠÇĠ BAĞLARININ KUVVETLENMESĠNĠ SAĞLAYIN 27- OLAYLARI HEP OLUMSUZ DEĞERLENDĠRMEYĠN 28- ONUN OKUL HAYATINA VE EĞĠTĠMĠNE ÖNEM VERĠN 29- SADECE ONUN ĠÇĠN AYIRDIĞINIZ ZAMANLAR OLSUN 30- ONUNLA BERABER SOSYAL AKTĠVĠTELERDE BULUNUN 31- YANLIġ VE UYGUNSUZ CEZALANDIRMADAN KAÇININ 32- ONDAN BEKLENTĠLERĠNĠZ ÇOK AġIRI OLMASIN 33- ONUN FARKLI VE GELĠġMEKTE OLAN KĠġĠLĠK YAPISI OLDUĞUNU UNUTMAYIN 34- ONUN ĠÇĠN MUTLU VE HUZURLU BĠR AĠLE ORTAMI SAĞLAYIN ALİAĞA REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ RPD Hizmetleri Bölümü Hakan SUSUZ Melek ZEYBEK Muharrem SALMAN Rehberlik Reh. Hz. Böl. Bşk. Merkez Müdürü