GEL M LE LG L TEMEL KAVRAMLAR BÜYÜME : Hücrelerin büyüme ve ço almas n n neden oldu u beden ölçülerindeki art. GEL M Bireyin fonksiyonel de i imleri. GEL M Olgunla ma Ö renme Haz rbulunu luk Olgunla ma Türe özgü yetilerin ortaya ç k Geli imin s ras n belirler D etkenlere kar dirençlidir. Bir gün, kozada küçük bir delik belirdi; bir adam oturup kelebe in saatler boyunca bedenini bu küçük delikten ç karmak için harcad çabay izledi. Bir Kelebe in Dersi 1
Ard ndan sanki ilerlemek için çaba harcamaktan vazgeçmis gibi geldi ona. Sanki elinden gelen her eyi yapm ve art k yapabilece i bir ey kalmam gibiydi. Böylece adam, kelebe e yard m etmeye karar verdi. Eline küçük bir makas al p kozadaki deli i büyütmeye ba lad. Bunun üzerine kelebek kolayca d ar ç k verdi. Fakat bedeni kuru ve küçücük, kanatlar buru buru tu. Adam izlemeye devam etti. Çünkü her an kelebe in kanatlar n n aç l p geni leyece ini ve bedenini ta yacak kadar güçlenece ini umuyordu. Ama bunlardan hiç biri olmad! Kelebek, hayat n n geri kalan n kurumu bir beden ve buru mu kanatlarla yerde sürünerek geçirdi. Ne kadar denese de asla uçamad. 2
Ö renme Adam n iyi niyeti ve yard m severli i ile anlayamad ey, kelebe in henüz kozan n d na ç kabilecek olgunlu a ula mad idi. Çevrenin sa lad modeller, al t rma, deneme ve desteklemeler ile ki iye yeni davran lar kazand r labilir. Haz rbulunu luk Olgunla ma ve ö renme sonucu ki inin belli davran lar yapabilecek düzeye gelmesidir. Ö retimi planlamak için 2 temel soru: Beceriyi yapabilecek olgunluk düzeyine sahip mi? Beceriyi yapabilmek için gerekli ö renmeleri ger ekle tirmi mi? 3
Beceri: Paten kayma Malzeme tan t l r. Ellerinden tutarak denge sa lamas na yard m edilir. Ayaklar V pozisyonunu al r. V pozisyonunu koruyarak yard mla kayar. Yard m miktar derece derece azalt l r. Ba ms z olarak kayar. Haz rlayanlar: Nihan Demirba Rabia Otlu Nilüfer Karahan Ne e Varol nsan geli imi üzerinde etkili olan unsurlar n birbirleri ile etkile imleri B L SEL GEL M Bil.gel; beden ve zeka aras ndaki fonksiyonel ili ki Zeka bireyin çevre ile aktif etkile imi sonucu gerçekle mektedir. Çocuklar çevrelerindeki nesnelere bakarak, dokunarak, tadarak ve sesini i iterek bilgi toplarlar. Özümleme; Duyular arac l ile toplad klar bilgiler do rultusunda tepkide bulunma Uyma; Nesnelere önce varolan bilgilerle tepki, sonra bu tepkilerde de i iklik yapma Adaptasyon; Çevreye, nesnelere ve yeni durumlara uyum 4
DUYU SAL GEL M Duygu; bireyin iç ve d dünyadan etkilenmesi sonucu genel olarak ho lanma ya da ac duyma eklinde beliren tepkilerdir(korku, kayg, sevinç, üzüntü..) Duy.gel; hareket deneyimleri s ras nda ki inin kendi ve di erleri hakk nda geli tirdi i duygular n kapsar. Payla ma- birli i-kurallara uyma-ba kalar n n hakk na sayg gösterme-kendi hakk n savunma- leti im becerilerini geli tirme PS KOMOTOR GEL M Psk.gel; fiziksel yap da ve sinir kas i levlerindeki de i im süreçlerini kapsar. Ya amboyu devam eden bir süreçtir ve motor becerilerde azalma ya da yeni bir becerinin kazan lmas gibi tüm fiziksel de i imlerle ilgilenir. MOTOR GEL M Motor Geli im Nedir? Fiziksel büyüme ve merkezi sinir sisteminin geli imine paralel olarak organizman n isteme ba l hareketlilik kazanmas d r.özünde hareket becerilerinin kazan lmas n içerir. 5
Motor Geli imin Önemi Geli imin göstergesi davran t r. Çocuk de i ik alanlarda (fiziksel, zihinsel, sosyal, dil, motor) ve farkl h zda geli iyor gibi görünse de beliren davran ve yetenekler aras nda belirli bir ili ki vard r. MOTOR GEL MLE LG L TEMEL KAVRAMLAR Form (Hareket ekli) ki ya da daha çok hareketin bir s ra içinde düzenlenmesiyle ortaya ç kar. Hareket modeli:bir hareketin yap lmas nda ya da performans n ortaya konmas nda gerekli olan nörolojik süreçlerin d tan gözlenebilir niteli i(f rlatma Hh.inde beden duru u). Motor model: bir hareketin yap lmas nda ya da performans n ortaya konmas nda gerekli olan içten gelen nörolojik süreçler (denge, h z, kuvvet, esneklik gibi). Performans Yap lan bir hareketi ya da hareketin sonucunu belirtmek için kullan l r. Hareketin ölçülebilen bir özelli idir ve genellikle süre yada mesafe olarak belirtilir. 6
Form ve Performans Olgun hareket ekli performans artt r r, ancak ayn hareket eklini kullanan çocuklar farkl performanslara sahip olabilirler. Bunun nedeni, hareket h z, kuvvet, tepki süresi, el-göz koordinasyonu, esneklik gibi faktörlerdir. Hareket Vücudun herhangi bir parças ndaki ya da tüm vücudun pozisyonundaki de i medir. Temel Beceriler 2-7 ya lar nda ortaya ç kan, spor ve geli mi aktivitelere temel olu turan ko ma, yakalama, z plama, atlama, f rlatma, sekme, topa ayakla vurma gibi hareketlerdir. MOTOR GEL M N ALANLARI BÜYÜK KAS HAREKETLER (Bedeni kullanma) KÜÇÜK KAS HAREKETLER (Obje kullanma) 7
BÜYÜK KAS HAREKETLER (Kaba Motor Beceriler) -Geni kaslar n kullan m n içerir. -4 grupta incelenir; 1. Lokomotor Hareketler; Yürüme, ko ma gibi yer de i tirmeyi gerektiren hareketler. 2. Lokomotor Olmayan Hareketler; Yer de i tirmeden yap lan dönme, e ilme, sal n m gibi hareketler. 3. Denge; Bir yerde belirli bir pozisyonu sürdürme hareketleri. 4. Nesne Kontrol Becerileri Merkezden d a geli im ilkesine göre, küçük kas hareketlerinin geli imi büyük kas hareketlerinin geli imini izlemektedir. MOTOR GEL M ALANLARI VE B LE ENLER LOKOMOTOR LOKOMOTOR HAREKETLER OLMAYAN HAREKETLER yürüme, kayma, germe, bükülme, ko ma, gallop, dönme, burgu, s çrama, atlama, sal n m, itme, sekme, hoplama. çekme. DENGE NESNE HAREKETLER KONTROL statik denge, f rlatma, vurma, dinamik denge. topa elle ve ayakla vurma, top sürme, yakalama. F Z KSEL VE MOTOR UYGUNLUK SA LIKLA L K L UYGUNLUK MOTOR UYGUNLUK Kas kuvveti Kassal dayan kl l k Koordinasyon Çeviklik Esneklik Beden ya oran Sürat Patlay c kuvvet Kardiyovasküler dayan kl l k OYUNLAR VE AKT V TELER Hareket bulma Para üt aktiviteleri Top aktiviteleri Rahatlat c akt. Takla ve yuvarlanmalar Tekerlek aktiviteleri stasyon al t rmalar Aktüel oyunlar Tornet aktiviteleri Fasulye torbas akt Ritmik aktiviteler T rmanma akt Çember aktiviteleri Engelli ko ular Masa oyunlar p atlama aktiviteleri Balon aktiviteleri 8
SPOR AKT V TELER : B REYSEL, K L, TAKIM VE SERBEST ZAMAN B REYSEL K L TAKIM MOTOR GEL M N LKELER Kayak kros Okçuluk Badminton Basketbol Alp kaya Su sporlar Tenis Futbol Kampç l k Bisiklet Masa tenisi Çim hokeyi Kano Ata binme Eskrim Voleybol Yelken Dans Güre Hentbol Bowling Jimnastik Judo Korfbol Boks Mini golf Halter Atletizm Tekerlekli paten Buz pateni 1.Geli imin Yönü (1)Ba tan aya a geli im Örne in fötal dönemde önce ba n formu olu ur. (2)Merkezden d a geli im Merkezden d a geli im çocu un kaslar n n merkezden en uzak noktalara do ru kontrol alt na al nd n ifade eder. 2. Büyüme h z -Çocuklar n büyüme derecesi karakteristik modeller eklindedir ve evrenseldir. -Büyüme, d etkenlere direnç gösterir. -Çocu un kendi ya da ya tlar n n büyüme ve geli im örne ini yakalamas, çocu un ya na, yoksunlu un yo unlu una ve yoksunlu un süresine ba l d r. 9
3.Farkl la ma ve Bütünle me -Farkl la ma: Bebeklik döneminin hareket kal plar ndan çocuk ve gençlerin daha fonksiyonel ve daha becerili hareketlere do ru derece derece ilerlemeleri. -Bütünle me: Çe itli kas gruplar ve duyu sistemlerinin koordineli olarak birbirleri ile etkile im içinde olmalar. 4.Kritik Dönem Kavram -Çevresel etkenlerin önemi -Küçük ya lar zihinsel, sosyal, duygusal, fiziksel dil geli imi yönünden kritik dönem olarak kabul edilir. 5.Bireysel Farkl l klar -Kal tsal ve çevresel etkenler -Deneyim, e itim, sosyalle me 6.Beden Ölçüleri Beden yap s motor yeterlilikle ili kilidir.büyümeye, yap ya ve duru a ait de i iklikler performansa etki eder. -6 aydan 1 y la kadar ortaya ç kan motor yetenek say s nda bireysel farkl l klar 10
7.Filogeni ve Ontogeni -Filogenetik beceriler: Bebeklerin ve küçük çocuklar n temel hareket yetenekleri Kendili inden otomatik olarak ortaya ç karlar. Önceden saptanm bir s ra içinde olgunla ma süreci içinde gözlenebilirler. Çevresel etkenlere direnç gösterirler. Tutma, b rakma, yürüme, ko ma, atlama... -Ontogenetik beceriler: Ö renme ve çevresel f rsatlara ba l olarak ortaya ç karlar (Yüzme, bisiklete binme,tenis gibi). MOTOR GEL M ETK LEYEN FAKTÖRLER Motor geli imi etkileyen faktörler Do um öncesi Do um s ras Do um sonras Do um öncesi Do um s ras Do um sonras Beslenme laçlar Alkol Gebelik toksemisi Enfeksiyonlar Kan uyu mazl Duygusal durum Ya Radyasyon Kromozoma ve gene ba l özürler Kal t m Irk Do um travmalar Ba ml l k Uyar c zenginli i ve yoksunlu u Çocuk yeti tirme yöntemleri Cinsiyet 11
BEBEKL K VE ÇOCUKLUK DÖNEM ETKENLER Ba l l k Do umdan sonraki ilk günler ve ilk haftalar anne-bebek ba l l n geli imi aç s ndan kritik günlerdir. Anne ve bebe in erken ayr lmas n n geli im üzerinde olumsuz etkileri sözkonusudur. Erken ayr lma nedenleri:erken do um, dü ük do um a rl kl bebek, küvöze al nma, yeni do ana ait problemler.. Uyar c Zenginli i ve Yoksunlu u Hangi beceriler yakla k hangi ya larda ö renilir Motor beceri ö renmede özel antrenman n etkisi var m d r(ikizler) Çevresel yoksunluk, uygulama f rsat n n verilmemesi motor geli imi etkiler mi(yeti tirme yurdu) Cinsiyet Motor performanstaki cinsiyet farkl l 4 nedene ba l d r: 1.Beden ölçüleri 2.Anatomik yap 3.Fizyolojik fonksiyonlar 4.Sosyal ve kültürel farkl l klar 12
Çocuk Yeti tirme Yöntemleri Ho görülü Tutum: Ara t rmac -ba ms z Motor performans yüksek A r koruyucu ve otoriter tutum: Hareketlilikte k s tlama-itaatkarl k Motor performans dü ük Geli imde gecikme Olumsuz ili ki kurma Zengin çevre zengin beyni olu turur. Beyin geli imi ve Motor beceriler F rsat penceresi: ilk 5 y l Kritik dönem: lk 9 y l Genel olarak 10 ya ndan sonra f rsat penceresi kapan r. BÜYÜME VE GEL MLE LG L ÖNEML NOKTALAR 13
*2-6 ya lar nda büyüme bebeklik dönemine göre daha yava t r.her y l ortalama 5.08 cm boy, 2.27 kg a rl k art olur. *Çocuklar 4 ya nda do um boyunun iki kat na ç karlar. *Okul öncesi ve ilkokul döneminde cinsiyet farkl l çok azd r. Fakat erkek çocuklar daha uzun, daha a r ve daha fazla kas kütlesine sahip olma e ilimindedirler. *6-12 ya lar aras nda büyüme sabit ve yava t r. Ergenlik öncesi bu y llar, uzama ve a rl k art için haz rl k dönemidir. *K zlar ve erkekler benzer büyüme modeline sahiptir. Kol ve bacaklar gövdeden daha öce büyürler. *K zlar erkeklerden daha önce ergenli e girerler ve bunun bir sonucu olarak da ergenlik döneminin ilk y llar nda erkeklerden daha a r ve daha uzundurlar. *A r ve yetersiz beslenme, çocu un büyüme modeli üzerinde bir dizi etkiye sahiptir. *Hareketli çocuklar daha zay ft rlar. *Ola an d çabalar d nda, normal fiziksel aktiviteler, genellikle büyüme üzerinde olumlu etkiye sahiptirler. *Egzersizin, kemi in uzamas ve geni li inin artmas üzerinde etkili oldu u ileri sürülmektedir. *Hastal klar, ba lang ç zaman, iddeti ve süresine ba l olarak büyümeyi olumsuz yönde etkiler. *Kutup bölgelerinde do an ve yeti en çocuklar, daha yuvarlak hatlara sahiptirler ve daha yava büyürler. *Günümüzün çocuklar 100 y l öncesine göre daha uzun, daha a r ve daha olgundurlar. *Beslenme al kanl klar ndaki ve ya am stilindeki de i melerin büyüme üzerinde etkili oldu u dü ünülmektedir. *Boyda uzama ilkbahar aylar nda h zlan r, a rl k art sonbaharda görülür. 14