Bahaettin SARI İMO Yapı Denetim Komisyon Başkanı
1999 depremlerinin ağır faturasından; 1. Müteahhitler 2. 4 lü TUS mühendis ve mimarlar 3. Belediye ve Valilikler sorumlu tutulmuş; Felaketlerin; doğru yer seçimi, sağlıklı bir yapı üretim ve denetimi ile önlenebileceği sonucuna varılmıştı.
4 lü TUS; o Mühendis ve mimarlarda hiçbir mesleki yeterlilik aranmadığı, (hâlâ aynı) o İşin ve ücretinin muhatabının müteahhit olduğu, (hâlâ aynı) o Belediye ve Valiliklerin sistemi hiç denetleyemediği, (hâlâ aynı) o
İmza bazında formaliteyi tamamlar nitelikte yapıldığı, (hâlâ aynı) için başarısız bulunmuş, ve, bu depremlerde denetimsiz yapılaşmanın sonucu açıkça gözler önüne serildi denilmişti. Bu çok isabetli saptamaların ardından.. o
10 Temmuz 2000 tarihinde 27 pilot ilde ancak bir yıl uygulamya alınan 595 Sayılı Yapı Denetim KHK, Onun iptalinin ardından 13 Temmuz 2001 tarihinde hazırlık aşamasında katılımcı bir süreç işletilmeyen 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun yürürlüğe girmişti.
o Yapı ve yapı sorumluları kayıt altına alındı. o Devlet, denetim faaliyeti üzerinden ciddi vergi geliri elde etti. o 1380 yapı denetim, 276 laboratuvar firmamız oldu. (BİB web 14.5.2011) o 136 yapı denetim firmasının belgesi iptal edildi. o 19 ilde yaklaşık 210 Miyon m2 denetim gerçekleştirildiği kayda geçti.
10 yıldır 19 pilot ilde uygulanmakta olan sistem, eksik ve hataları giderilmeden 1 Ocak 2011 tarihinden itibaren 81 ilde uygulamaya konuldu.
Yapı Üretimi; Yoğun Mühendis ve Mimarlık bilgi ve emeği gerektiren Yapı Üretim Faaliyeti geleneksel müteahhitlik anlayışı ile sürdürülmekte, müteahhitlik için okur-yazar olmak ve ticaret odasına kaydolmaktan başka bir nitelik aranmamaktadır.
Laboratuvar; Yetkin mühendislik meslek alanı olması gereken laboratuvar kuruculuğu, hiçbir eğitim ve nitelik gözetilmeden herkese açılmıştır. Yapı Denetim Firması; Kurucularda mühendis ve mimar diploması yeterli görülmüş, bırakın yetkin mühendisliği denetçi belgesi bile istenmemiştir.
Sigorta; Uygulamada mali ve mesleki sorumluluk sigortası hâlâ yok. Minha;Yapılan her yapı denetim hizmet hakedişi karşılığı yapı alanı denetim sorumluluğu aynen kalmak kaydıyla denetçi, kontrol elemanı ve yardımcı kontrol elemanlarının üzerinden otomatik olarak düşürülmektedir.
Özlük Haklar; Mühendis ve mimarların çalışma koşulları ve özlük haklarının piyasa koşullarına terkedilmiştir. İstisnalar; Her nedense 200 m 2 altındaki yapılar, denetim; 500 m2 altındaki yapılar, şantiye şefliği ve müteahhitlik kapsamı dışında tutulmaktadır.
Şantiye Şefliği; şantiyede sürekli bulunması gerekmeyen, 30bin m 2 ye kadar 5 ayrı müteahhidin 5 ayrı inşaatında aynı anda görev alabilen kağıt üzerinde imzasının alınmasının dışında olmasa da olur biçimindeki asgari ücretli bir eleman haline indirgenmiştir. *Teknik öğretmen ve teknikerleri şantiye şef yardımcısı olarak istihdam etmek yerine 3b sınıfı yapılar dahil şantiye şefliği yetkisi verilmiştir.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Yetkin Mühendislik; Mühendislik disiplininde eğitimi, deneyimi, etik değerleri ön plana çıkaran, bu değerlere sahip meslek mensuplarını yetki konusunda önceliklendiren Yetkin mühendislik hayata geçirilmeli; yetkin mühendis ve mimarlık hizmeti, sistemin özünü oluşturmalıdır. *Etkin bir yapı denetim sistemi için; Mühendislik ve Mimarlık Yasası ile Türk Mühendis Mimar Odaları Birliği Yasalarının yeniden düzenlenerek Yetkin Mühendislik kavramın getirilmelidir. (DPT 8. Kalkınma Planı-2000)
Yasal Altyapı; Yapım süreci, yer seçiminden-planlamaya, tasarımdan-üretime, kullanımdan-iyileştirmeye kadar uzanan yapım süreci bir bütün olarak ele alınmalı, başta yapı anayasası sayılan Yapı Yasası olmak üzere Planlama, Tasarım, Üretim, Denetim, Mühendislik ve Mimarlık ile TMMOB Yasaları katılımcı bir süreç ile eş zamanlı çıkarılmalıdır.
o Sistemin Yürütülmesi ve Denetimi; İlgili Mühendis ve Mimar Meslek Odaları, kamu kuruluşları ile diğer sektör temsilcilerinin (yapı denetim kuruluşu, yapı laboratuvarı, yapı üreticisi, yapı malzeme üreticisi v.d.) aktif olarak katıldığı özerk bir Yapı Denetim Kurulu ve bu Kurulun aynı yöntemle oluşturacağı il ve ilçe komisyon ve çalışma birimlerini tarafından yürütülmeli, izlenmeli ve denetlemelidir.
Kamusal Nitelik; Yapı denetim kuruluşu, laboratuvar gibi kamusal yetki kullanan firmalar; sadece yapı denetçi belgeli yetkin mühendis ve mimarlar tarafından kurulabilmeli, kamusal denetim hizmeti verenler ile alanlar arasındaki parasal/ çıkarsal ilişki ortadan kaldırılmalıdır. Farklı denetim uygulamaları kaldırılmalı; özel-kamu ayrımı yapılmaksızın tüm yapılar aynı denetim sürecine tabii tutulmalıdır.
Periyodik Denetim; Kullanımdaki yapıların ekonomik ömrü bile dolmadan kendiliğinden göçmesinin önlenmesi için, yapı kullanma izninin verilmesinden itibaren beş yılda bir periyodik denetim zorunlu yapılmalıdır. Belgelendirme; Mühendis ve Mimarlar, kendi Meslek Odaları tarafından yetkinlik alanları doğrultusunda noterler gibi ihtiyaç kadar belgelendirilmelidir.
Sicil; Mühendis ve mimar sicilleri bağlı bulunduğu mühendis ve mimar Meslek Odası tarafından tutulmalıdır. Özlük Haklar; Ücretli mühendislik ve mimarlık hizmeti veren mühendis ve mimarların, iş güvenliği ve özlük hakları yasa ile tanımlanmalı, kamu güvencesi altına alınmalıdır. (Sistemdeki ort. Ücret 500Tl/ay BİB?)
Yüklenicilik; Yetkin mühendis ve mimar meslek alanı olarak tanımlanmalı, ihtiyaca göre sınıflandırılmalı, kurumsal yapısı ile yetki ve sorumlulukları açıkça belirlenmelidir. Kamu ihalelerinde yıllardır uygulanmakta olan asgari çekirdek personel (şantiye şef tartışması biter), yapım sözleşme teminatı, allrisk sigorta uygulaması tüm yapım işlerini kapsamalıdır.
Meslek İçi Eğitim; Mühendis ve Mimarlar, üyesi bulunduğu Mühendislik ve Mimarlık Meslek Odalarından, diğer yardımcı elemanlar ise Mesleki Yeterlilik Kurumundan periyodik meslek içi eğitim alması sağlanmalıdır.
Sigorta; Mesleki ve mali sorumluluk sigorta uygulaması istisnasız uygulanmalıdır. *TOKİ danışmanlık tip sözleşmesine eklenen bir madde ile danışman firmanın, kendisi için mali sorumluk, çalıştırdığı denetim mühendis ve mimarları için mesleki sorumluluk sigortası uygulaması hiçbir yasal altyapı gerektirmeden yapı ve yapı denetim sistemine de aynen uyarlanabilir.
Sonuç Olarak; Nüfusunun % 98 i, % 67 si kaçak ya da ruhsatsız, % 40 ı oturulabilir durumda olmayan konutlarda deprem riski altında yaşayan ülkemizde; Mühendis ve Mimar mesleki hizmet alanları meslek dışı kişi ve kuruluşlardan arındırılmalı,
Yetkin mühendis ve mimarlık, yapı ve denetim sisteminin odağındaki yerini almalı, Büyük-küçük, kamu-özel, kentselkırsal nitelikteki her yapının; yer seçiminden-planlamaya, tasarımdanüretime, kullanımdan-iyileştirmeye kadar uzanan süreçte kesintisiz denetimi zorunlu hale getirilmelidir.
Teşekkür Ederim...