KENTSEL DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE KENTSEL TASARIMIN ÖNEMİ VE ÜLKEMİZDE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Yıldırım ÖZKUL SEMİNER NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ

KENTSEL DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE KENTSEL TASARIMIN ÖNEMİ VE ÜLKEMİZDE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Yıldırım ÖZKUL SEMİNER NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PEYZAJ MİMARLIĞI ANA BİLİM DALI Danışman: Doç.Dr.Tuğba KİPER 2013 1

İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ...2 2. KENT NEDİR...3 3. KENT İMGESİNİN TEMEL FİZİKSEL ÖĞELERİ...4 4. KENTSEL DÖNÜŞÜM KAVRAMI...5 5. KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN HEDEFLERİ...6 6. KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARI...7 7. KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN TARİHSEL GELİŞİMİ...9 8. KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN YASAL DAYANKLARI...10 9. KENTSEL DÖNÜŞÜM-KENT KİMLİĞİ VE KENTSEL TASARIM İLİŞKİSİ...11 10. TÜRKİYE DE KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMA ÖRNEKLERİ...13 10.1. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara)...13 10.2.Portakal Çieçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara)...17 10.3.Tarsus Tarihi Ticaret Merkezi Kentsel Tasarım Projesi(Mersin)...21 10.4.Beyoğlu Tarlabaşı Kentsel Dönüşüm projesi (İstanbul)...27 10.5.Sütlüce Örnektepe Kentsel Dönüşüm projesi (İstanbul)...31 10.6.Kasımpaşa Meydanı Kentsel Dönüşüm projesi (İstanbul)...34 10.7.Fatih Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul)...36 11. SONUÇ VE ÖNERİLER...39 12. KAYNAKLAR...41 2

1.GİRİŞ 21. Yüzyılda, küresel, bölgesel ve yerel ölçeklerde, teknolojik gelişmelerin ve iletişim ağlarının sağladığı olanaklarla, önemli ekonomik, politik, sosyal ve mekansal dönüşümler yaşanmaktadır. Küreselleşen ve bütün hızıyla yeniden yapılanan dünyada, merkezi yönetimlere ait pek çok yetkinin yerel yönetimlere devredilmesi ile kentlerin önemi ve etkinliği artmaktadır. Kentlerin değişen rolleri ile birlikte aralarındaki rekabet de artmaktadır. Bu süreçte, ulusal ve yerel kaynaklar harekete geçirilerek kentsel dönüşüm projeleri gerçekleştirilmekte ve böylece kentler ve kent ekonomisi canlandırılmaktadır.ekonomik, politik, sosyal ve kültürel dönüşüme koşut olarak gerçekleşen mekansal dönüşümde, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki uygulamalar birbirlerini etkilemektedirler. Günümüzde, her ülkede çeşitli dönüşümler gözlenmektedir ve bu süreç, kentlerin evrimsel bir oluşum geçirmesine yol açmaktadır.gelişmiş ülkelerde, kent içindeki sanayi, tersane ve benzeri üretim alanlarının kent dışına çıkarılmasıyla boşalan ve çöküntü durumuna gelen yerlerin yenileşmesi ve geliştirilmesi için stratejik planlama ve kentsel dönüşüm birlikte uygulanmaktadır. Buna karşın, gelişmekte olan ülkelerde, kent kuralları dışında gelişmiş gecekondu ve kaçak yapı alanlarının dönüştürülerek kentin yeniden üretilmesi gündemdedir. Her iki durumda da, sorunların klasik planlama yaklaşımı ile çözülemeyeceği bilinmektedir. Günümüzde, uygulanabilir, kaynak yaratıcı, esnek, sürdürülebilir, stratejik, eyleme dayanan bir planlama anlayışı içinde sorunların çözümüne yaklaşılması salık verilmektedir. Bunun bir örneği olan kentsel dönüşüm, kentsel alanların fiziksel mekanda yeniden yapılandırılmasını sağlarken, kenti ve toplumu ekonomik, sosyal ve kültürel açılardan geliştirmekte ve canlandırmaktadır.bu çalışmada, stratejik planlama ve kentsel dönüşümün temel ilkeleri, aralarındaki ilişkiler ve Türkiyede ki uygulama örnekleri anlatılmaktadır. 3

2.KENT NEDİR İnsanlar bir toprak parçası üzerinde yaşarlar. İnsanların yaşamlarını sürdürdükleri bu mekân parçasına kent ya da köy adı verilir. Kent ile köy her zaman birbirinden kesin çizgilerle ayrılamaz (Keleş,2002). Bu iki mekân birimi arasında çeşitli temel farklılıklarkonularak kavramlar açıklığa kavuşturulmaya çalışılmaktadır. Bu farklılıklar ifade edilirken kent sadece kalabalık bir yerleşim yeri olarak açıklanmaz; Hatta sadece yeni bir ekonomik teşkilatlanma ve değişmiş bir fiziki çevreyi de belirtmez, aynı zamanda insanın davranış ve düşüncelerine de tesir eden farklı bir sosyal düzeni ifade eder (Kavruk, 2002) Kent, fiziki bir mekân tanımının, nüfus birikiminin ötesinde aynı zamanda köklü yapılanmalar sürecini ifade eder. Bu yüzden kentle ilgili çalışmalar ve araştırmalar farklı disiplinlerce yapılmaktadır; çünkü kent çok boyutlu ve sınırları kesin bir çalışma alanı değildir. Kent kavramının tek bir tanımını ortaya koymak belirttiğimiz çok boyutluluk ve farklı zaman dilimlerinde, toplumdan topluma değişmesi nedeniyle güçtür. Kent olgusu tarihin hemen hemen her döneminde farklı anlama sahip olabilen dinamik bir kavramdır (Karaman, 2002). Bu sebeple kenti çeşitli ölçütlerde ve disiplinler altında tanımlamak mümkündür. Bu ölçütler şu şekilde açıklanabilir; Nüfus ölçütüne göre kent; Belli bir nüfus düzeyini aşmış olan yerleşme yerleri (Gürpınar,1993) olarak tanımlanmaktadır. İdari statü ölçütüne göre kent; Belli bir idari birimin sınırları içerisinde kalan, bu sınırlar içerisinde görev yapan bu idari yapıya sahip olan yerler olarak tanımlanmıştır (Altuğ, 1989). Ekonomik faaliyet Ööçütüne göre kent; Yerleşme yerindeki ekonomik faaliyet türünün kente ya da kıra özgü olmasına göre yapılmakta ve kentsel alanlar; Sanayi, ticaret ve hizmetler gibi tarım dışı faaliyetlerin yoğunluk kazandığı yerler olarak belirlenmektedir. Ekonomik kıstas esasında kent, nüfusunu daha çok tarım dışı faaliyetlerle uğraştığı mal ve hizmetlerin üretim, dağıtım ve tüketimi sürecinde toplumsal ihtiyaçların sürekli karşılandığı yerleşim mekânları olarak karşımıza çıkmaktadır (Keleş,2002). Toplumbilimi ölçütü açısından kent; belli bir nüfus çokluğu, yoğunluk, uzmanlaşma, işbölümü, çeşitli düzeylerde örgütleşme unsurları ve türdeş olmama gibi özellikler dikkate alınarak tanımlanmaktadır. Toplumbilimcilerce kent hakkında yapılan tanımlanmalar, tarım dışı üretime bağlı olarak önem arz eden nitelikler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Kent; yerine ve zamanına göre geniş sayılacak biçimde bir araya gelmiş ve bir takım ayırt edici özellikleri bulunan insanlar ve yapılar topluluğu olarak tanımlanmıştır (Keleş,2002). 4

3. KENT İMGESİNİN TEMEL FİZİKSEL ÖĞELERİ (Lynch,1979) a göre kenti oluşturan beş adet imge bulunmaktadır. Bunlar: Yollar: Gözlemcinin sıklıkla ya da potansiyel olarak hareket ettiği kanallardır. Bunlar: yürüme yolları, transit yollar, kanallar, tren yolları olabilir. Çoğu insanlar için bunlar bir imgedeki baskın unsurlardır. İnsanlar bunlar arasında ilerlerken kenti gözlemlerler ve bu geçişler boyunca diğer çevresel unsurlar düzenlenmiştir. Sınırlar: Çizgisel unsurlardır ve gözlemci tarafından yollar gibi kullanılmazlar. Bunlar; iki alan arasındaki sınırlar, devamlılıktaki çizgisel aralıklardır: sahiller, demir yolu geçitleri, ırmaklar, duvarlar gibi. Bu sınırlar yollar kadar baskın olmasa da insanlar için önemli düzenleyici özelliklerdir. Özellikle kentin dış çizgisi olarak bir su ya da duvar yoluyla belirli alanları bir arada tutmak ya da ayırmak olasıdır. Bölgeler: Kentin orta ya da geniş hacimlerdeki kısımlarıdır. Gözlemcinin zihinsel olarak içeri girdiği, ortak ve tanımlayıcı özelliği olan iki boyutlu uzantılar olarak algılanırlar. İçeriden her zaman tanımlanabilirler. Ayrıca, dışarıdan görüldüğü takdirde dış referans noktası olarak da kullanılırlar. Düğümler: Gözlemcinin içine girebildiği ve yoğun odağın olduğu kentin stratejik noktalarıdır. Bunlar; birincil birleşme alanları, ulaşımdaki durak noktaları, yolların kesişme yerleri, bir yapıdan ötekine geçme alanları olabilirler. Düğümler, bazı kullanımların ya da fiziksel karakterlerin yoğun olmasından kaynaklanan basit yoğunlaşmalar olabilirler. Bir yol köşesi ya da kapalı bir meydan olabilirler. Bu yoğunlaşma düğümlerinin bazıları bir bölgenin odağı olabilirler. Nirengiler: Referans noktaların başka bir şeklidir. Fakat bu durumda gözlemciler içeri giremez, dışarıdadır. Genelde bina, işaret, dükkan ya da dağ gibi oldukça basit olarak tanımlanmış fiziksel objelerdir. Belli bir alanın anımsanmasında önemli olup, kentin belirli simgelerini oluştururlar. Nirengiler gözlemcinin kent içinde kolayca yönlenmesi ve bölgenin belirlenmesi açısından kentin referans niteliğindeki öğelerindendir 5

4. KENTSEL DÖNÜŞÜM KAVRAMI Kentsel Dönüşüm: Çökme ve bozulma olan kentsel mekanın ekonomik, toplumsal, fiziksel ve çevresel koşullarını kapsamlı ve bütünleşik yaklaşımlarla iyileştirmeye yönelik uygulanan strateji ve eylemlerin bütünü olarak tanımlayabiliriz(thomas,2003). Kentsel dönüşüm, gelişmiş ülkelerde, sanayi devrimi sonrası kentlerde oluşan sosyoekonomik ve mekansal sorunları aşmaya yönelik yeniden yapılandırma yaklaşımı olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle,kent içinde kalan sanayi, liman, tersane gibi tesislerin kent dışına çıkarılmasıyla boşalan alanlar, kullanılmayan depolama alanları, değerini yitiren konut alanları yanı sıra tarihi dokuların bulunduğu yerlerin değiştirilmesi, dönüştürülmesi ve yeniden canlandırılması arayışlarının bir sonucu ve bir çözüm yolu olarak ortaya atılmıştır. Avrupa da,2.dünya Savaşının ardından, yıkılan ve bozulan mekanları onarmanın veya yeniden inşa etmenin yanı sıra, eskimiş, çöküntüye uğramış, değer yitirmiş yerleşim alanlarının iyileştirilmesi, sağlıklaştırılması ve yeniden canlandırılması ile yeniden gündeme gelmiştir. Kentsel dönüşüm ile kentli insanın, kent mekanı, kent kültürü ve kent yaşamı ile birlikte yeniden yapılandırılması ve kent ekonomisinin çevre ile birlikte canlandırılması amaçlanmaktadır. Yalnız fiziksel mekanın yeniden düzenlenmesi değil, aynı zamanda yerel halkın da katılımı sağlanarak, kentin yeniden canlandırılması ve küreselleşen dünyada, kentlere yeni bir yer edindirilmesi hedeflenmektedir. 21. Yüzyılda, giderek küreselleşen dünyada ekonomik, politik, sosyal ve kültürel dönüşümler hızlanmaktadır. Bu süreçte, küresel yeniden yapılanmanın odağında kentler yer almakta ve kentler arasında artan rekabet, fiziksel mekanda dönüşümü,yenileşmeyi de beraberinde getirmektedir (Keskin,2003). kentsel dönüşüm;kent içindeki terk edilmiş çöküntü alanlarını canlandırmakta, Kenti, sağlıklı ve etkili bir şekilde geliştirmekte, Kent ekonomisini güçlendirmekte, Kentsel yaşam kalitesini ve toplumsal güvenci artırmaktadır. Kentsel dönüşümle, kentin planlı gelişmesi, çok katılımlı ve güvenli yatırım olanaklarına kavuşması ve önemli bir çekim merkezi durumuna gelmesi amaçlanmaktadır. Kentsel dönüşüm, çoğunlukla kamu-özel sektör işbirliği ile gerçekleşmekte ve rant değeri yüksek kent merkezlerindeki çöküntü alanlarını kente yeniden kazandırmak düşüncesiyle yaygın biçimde uygulanmaktadır. Böylece, yaşanabilir çevre gerçekleşmekte ve meydana gelen ekonomik ve sosyal kazançlar da paylaşılmaktadır. Dolayısıyla, kentsel dönüşüm, gelişmiş ülkelerde sürdürülebilir planlamanın girişimci ve kaynak yaratıcı etkin bir aracı olarak kullanılmaktadır.kentsel dönüşüm ile kentin belirli bölümleri nitelik değiştirmekte ve yapısal değişime uğramaktadır (Tekeli,2003). 6

Bu süreci, her ülkenin özel koşullarını göz önüne alarak incelemek gerekmektedir. Çünkü, kentsel dönüşümü zorunlu kılan pek çok farklı neden vardır. Ve bu nedenler, ülkelere göre benzerliklerin yanısıra farklılıklar da taşımaktadır. Deprem ve benzeri doğal afetler sonucu ortaya çıkabilecek hasarların ve kayıpların azaltılması, tarihsel kent bölgelerinin korunması, yasa dışı yapılaşmış ve gecekondu alanlarının dönüştürülmesi gibi nedenler gelişmekte olan ülkelere özgü nedenlerdir. Ülkeler arasındaki ekonomik, kültürel, politik ve sosyal gelişme düzeylerindeki farklılıklar da bu nedenleri artırmaktadır.mekanın dönüştürülmesini gerektiren her oluşum, planlama sistemi içinde ayrıntılı olarak değerlendirilmelidir. Bununla birlikte, gelişmekte olan ülkelerde, kentin bir plan disiplini içinde gelişmesi de bir türlü sağlanamamaktadır. Ayrıca, bu ülkelerde, mekanla sınırlı olan ve merkezden yönetilen, otoriter bir planlama yaklaşımıyla da kentsel sorunlar çözülememektedir. Bu nedenle, özellikle gelişmekte olan ülkelerde ve Türkiye de de, klasik planlama anlayışı yerine, yeni planlama yaklaşımlarına gereksinme vardır. Bu aşamada, kentleri sürekli bir dönüşüm mekanı olarak algılayan stratejik planlama nın benimsenmesi kaçınılmazdır(sökmen,2003). 5.KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN HEDEFLERİ Kentsel dönüşümün yapılması planlanan alanlarda; yoksulluk, yüksek işsizlik, yaşamaya elverişli olmayan konutlar, yüksek suç oranları, uyuşturucu ve alkol kullanma oranlarının yüksekliği, düşük yaşam kalitesi, çeşitli toplumsal gruplara ayrımcılık yapılması gibi problemler bulunmaktadır. Dolayısıyla Kentsel dönüşüm, faaliyet alanı ve doğası gereği, mevcut şehrin yapısına ve burada yaşayan insanların fiziksel, sosyal ve ekonomik geleceği üzerine ve buna bağlı olarak da kentin bütün geleneklerine etki edebilmektedir. Bu nedenle, bütün planlama çalışmalarında, sosyolog, ekonomist, mühendis, mimar, şehir plancı ve peyzaj mimarı gibi farklı disiplinlerin birlikte çalışması gerekmektedir Var olan bu problemler bize kentsel dönüşüm ile ilgili alanda ulaşılması planlanan hedefleri de göstermektedir. Bunlar: Fiziksel ve çevresel hedefler İlgili alanda yaşamaya elverişli olmayan konutların yerine daha kaliteli konutlar yapmak, alt yapı sorunlarını gidermek, yaşam kalitesini arttırmak, çevre kirliliğini azaltmak ve yeşil alanlar yaratmak. Ekonomik Hedefler: İlgili alana yatırımcıları çekmek, bu alanda iş imkanları ve istihdam ortamı yaratmak. 7

Sosyal Hedefler: İlgili alanda toplumsal sorunlara yol açan nedenleri ortadan kaldırmak, insan ve toplum bünyesine zarar veren alışkanlıkları engelleyebilmek, komşuluk ilişkilerini geliştirmek ve alanda yaşayanları bütünleştirebilmek. Kültürel Hedefler: İlgili alanda var olan kültürel- tarihi ve doğal zenginlikleri korumak, bu alanlara turist ve akademik araştırmacıları çekebilmek (Galdini,2005). Kentsel dönüşüm, kısa bir süre içinde gerçekleştirilebilecek bir olgu değildir. Dönüşümle ulaşılmakistenen hedeflerin kapsamı veya dönüşümün gerçekleştirileceği alanın büyüklüğü ne olursa olsun,kentsel dönüşüm süreci uzun bir zaman dilimini içermektedir. Bu süreçte yapılması gereken çeşitlieylemler bulunmaktadır. Bunlar; Kentsel dönüşüm sürecinde ilgili alanın detaylı bir analizine sahip olunmalıdır. Kentsel dönüşüm sürecinde; ilgili alanın fiziksel,ekonomik, sosyal ve çevresel özelliklerinin eşzamanlıuyumu sağlanmalıdır. Kentsel dönüşüm sürecinde, kapsamlı ve tümleşik bir strateji bulunmalıdır. Kentsel dönüşüm sürecinde, sürdürülebilirlik kavramının amaçları dikkate alınmalıdır. Kentsel dönüşüm sürecinde, insan kaynaklarının yanı sıra ekonomik ve doğal kaynaklar en etkinşekilde kullanılabilinmelidir. Kentsel dönüşüm sürecinde, dönüşümden etkilenecek bütün kesimlerin katılımları ve konsensüsü sağlanmalıdır. Kentsel dönüşüm sürecinde, ölçme sürecinin önemi kavranmalı ve değişimler izlenmelidir. Kentsel dönüşüm sürecinde uygulanacak ilkeler, süreç içinde farklılaşan gereksinimlere ve değişenkoşullara göre revize edilmelidir (Batey,2004). 6.KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARI Kentsel dönüşüm, mevcut kent yapısının yenilenmesi için yapılan uygulamaları içinde toplayan genel bir kavramdır. Ancak, bu uygulama biçimlerinin tanımlanmasında pek çok farklı görüş ortaya çıkmaktadır. Bunun en önemli nedeni, dünyanın farklı ülkelerindeki bilim insanlarının çeşitli isimlerle tanımladığı bu uygulama biçimlerinin Türkçeye uyarlanmasında yaşanan terminoloji karmaşasıdır. Kentsel dönüşümün içinde barındırdığı on farklı uygulama biçimi aşağıda özetlenmektedir: Yenileme (Renewal): Gerek yerleşme düzeni, gerekse mevcut yapıların durumu bakımından yaşama ve sağlık koşullarının iyileştirilmesi olanağı bulunmayan 8

alanlardaki yapıların tümünün veya bir bölümünün ortadan kaldırılarak yeniden imar edilmesi yenileme olarak tanımlanmaktadır. Sağlıklaştırma (Rehabilitation): Eski kent dokusunun ve çöküntü alanlarının kısmi yenileme ile kullanıma açılması olarak ifade edilmektedir Koruma (Conservation): Toplumun geçmişteki sosyal ve ekonomik koşullarını, kültürel değerlerini yansıtan fiziksel yapısının, yaşanan değişim ve gelişimler nedeniyle yok olmasının engellenmesi, kentsel dokunun çağdaş yaşamla bütünleştirilmesi, kültürel varlıkların topluma faydalı, ekonomik ve işlevsel koşullarla sağlıklaştırılması şeklinde tanımlanmaktadır. Yeniden Canlandırma (Revitalization): Eski canlılığını kaybetmiş kentsel alanların, özellikle de tarihi kent merkezlerinin alınacak sosyal önlemlerle yeniden canlılık kazanmasını sağlamak şeklinde tanımlanmaktadır. Yeniden Geliştirme (Redevelopment): Ekonomik ve yapısal özellikleri, iyileştirilmesine imkan vermeyecek ölçüde kötüleşmiş olan alt gelir gruplarının konutlarının yıkılması ve bunların oluşturduğu kent bölümlerinin yeni bir tasarım düzeni içinde geliştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Düzenleme (İmprovement): Bir kentin, bir kasabanın tümünün veya bir yerleşim yerinin bir bölümünün kendiliğinden gelişmesine engel olmak, bu gelişmeye toplum yararına biçim vermek amacıyla, yerleşim yerinin işlevleriyle toprak kullanımı arasında bir ilişki kurmayı öngören, geleceğe dönük kamusal bir eylem türü olarak tanımlanmaktadır. Temizleme (Clearance): Alt gelir gruplarının yaşadığı bölgelerdeki konutların ve diğer yapıların sağlığa aykırı niteliklerinin giderilmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Yeniden Üretim (Regeneration): Tamamen yok olmuş bozulmuş, köhnemiş alanların yeniden üretilmesi, olarak ifade edilmektedir. Kalitenin Yükseltilmesi: Uygulama alanında yaşayanların sosyoekonomik açıdan statü ve yaşam kalitelerinde önemli ölçüde değişiklik yapmadan; fiziksel çevrenin iyileştirilmesi olarak ifade edilmektedir. Soylulaştırma: Sosyo-kültürel açıdan bozulmuş, köhnemiş, dolayısıyla fiziksel çevresi de bozulmuş alanlarda, özellikle de tarihi kent parçalarında sosyal yapının geliştirilmesi olarak ifade edilmektedir (Keleş,1998). 9

7.KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN TARİHSEL GELİŞİMİ Kentsel dönüşüm uygulamaları ilk olarak, 19. yüzyılda Avrupa da yaşanan kentsel büyüme hareketleri sonucunda, bazı bölgelerin yıkılıpyeniden yapılması (kentsel yenileme) şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu dönemde kamu sektörü yönetimliliderlik modeli ile gerçekleştirilen kentsel dönüşüm süreçleri iki farklı temele dayanmaktadır. Bunlar 1851 de İngiltere de çıkarılmış olan ve kentsel politikalar üreten Konut Kanunu ve 1851-1873 yılları arasında Fransa da, Paris kenti için gelişim müdahaleleri gerçekleştiren Haussmann ın operasyonlarıdır.(gürler,2003). Endüstri Devrimi sonrasında, Avrupa nın büyük kentlerinde işçi sınıfının içinde bulunduğu insanlık dışı koşullar, birçok düşünürü ve plancıyı etkilemiş ve ilk kentsel dönüşüm fikrinin ortaya çıkmasını hızlandırmıştır (Polat ve Dostoğlu,2007). Zaman içinde kentsel dönüşüm sürecinin politik ve ekonomik yapısı, ulusal gelişimden, küresel bütünleşme hedefine yönelerek, kentsel planlama sürecini de değiştirmiştir. Bu nedenle, dünyadaki kentsel dönüşüm uygulamalarında farklı dönemlere farklı yaklaşımlar sergilendiği söylenebilir (Gürler,2003). Ülkemizde cumhuriyet döneminde başlayan kentleşme hareketleri, 1950 lerde kırdan kente göçe bağlı olarak hızlanmış, kentler bu duruma hazır olmadığından sağlıksız kentleşmenin tohumları atılmıştır. 1950 lerde sanayi sektörü yükselişegeçerken tarım sektöründe gerileme yaşanmıştır. Tarımda makineleşmeye bağlı olarak işgücü talebinin azalması, bu sektörde çalışan işgücünün kente göçünü tetiklemiştir. Sanayileşmenin hızlandırdığı kentleşme süreci, beraberinde özellikle yoğun göç alan Ankara, İstanbul, İzmir gibi kentlerin kontrolsüz bir biçimde büyümesini de getirmiştir. Böylesine büyük bir nüfus artışına hazır olmayan büyük kentlerde göçe bağlı olarak konut sorunu ortaya çıkmış, bu da beraberinde göç edenlerin kendi konut sorunlarını kendilerinin çözmesini yani gecekonduları getirmiştir (Şişman,2008). Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye de de, özellikle 1980 sonrası büyük ölçekli ulusal ve uluslararası sermayenin kar güdüsünün ön planda olduğu konut projeleri sonucunda, kentlerin gereksiz yayılmasına, kültürel, tarihi ve doğal zenginliklerin tahribine, ekonomik, toplumsal ve çevresel sürdürülebilirlik ilkesine karşı, kamu kaynaklarının verimsiz kullanımına, aynı zamanda israfına, yerele özgü olmayan, toplumsal eşitsizliği, dışlamayı ve kutuplaşmayı artıran kentsel mekanların türemesine yol açmıştır (Sekmen,2007).Bu sebeplerle oluşan kentsel mekanlar dönüşüme ve yenilenmeye ihtiyaç duymaktadır. Ülkemizde hemen hemen her ilde düzenli kent gelişimine uymayan, teknik altyapı ve diğer donatılardan yoksun, 10

ekonomik olarak zayıf ve sosyal olarak çöküntü çerisinde olan suç oranlarının yükseldiği alanlar mevcuttur. Bu alanlar gerçek anlamda kentsel dönüşüme ihtiyaç duymaktadır. 8. KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN YASAL DAYANAKLARI 3194 Sayılı İmar Kanunu:Tip imar yönetmenliği belediye sınırları ve mücavir alan sınırları içinde veya dışında, imar plânı bulunan alanlarda,yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki yapılaşmaların; Plan, fen sağlık ve çevre şartlarına uygun teşekkülünü sağlamayı amaçlanmıştır. 2981 Sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı YapılarKanunu:Bu Kanunun amacı imar ve gecekondu mevzuatına aykırı olarak inşa edilmiş ve inşa halindeki bütün yapılar hakkında uygulanacak işlemleri düzenlemek ve bu işlemlere dair müracaat, tespit, değerlendirme, uygulama ve duyuru esaslarını ve ilgili diğer hususları belirlemektir. 5104 Sayılı, kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi kanunu: Bu kanunun amacı, kuzey Anakara girişi ve çevresini kapsayan alanlarda kentsel dönüşüm projesi çerçevesinde fiziksel durumun ve çevre görüntüsünün geliştirilmesi, güzelleştirilmesi ve daha sağlıklı bir yerleşim düzeni sağlanması ile kentsel yaşam düzeyinin yükseltilmesidir. 5366 Sayılı, Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması kanunu.bu Kanunun amacı yıpranan ve özelliğini kaybetmeye yüz tutmuş, kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgelere ait koruma alanlarının bölgenin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek, bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması, tabi afet riskine karşı tedbirler alınması, tarihi ve kültürel taşınmaz varlıkların yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılmasıdır. 5393 Sayılı Belediye Kanunu nun 73.maddesi:Bu kanundabelediye, belediye meclisi kararıyla; Konut alanları, sanayi alanları, ticaret alanları, teknoloji parkları, kamu hizmeti alanları, rekreasyon alanları ve her türlü sosyal donatı alanları oluşturmak, eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek, kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri uygulamayı amaçlanmıştır. 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun: Bu Kanunun amacı; Afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların bulunduğu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standartlarına uygun, sağlıklı ve 11

güvenli yaşama çevrelerini teşkil etmek üzere iyileştirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esasları belirlemektir. 9. KENTSEL DÖNÜŞÜM -KENT KİMLİĞİVE KENTSELTASARIM İLİŞKİSİ Kentsel Tasarım;Kentler globalleşmenin rekabet gerektiren süreçleri içerisinde dünya kentleri içerisindeki konumlarını kazanabilmek için varlıklarını ekonomik, sosyal, kültürel ve politik güçlerle birlikte sürdürmek ve kalitelerini korumak zorundadırlar. Ne var ki zaman içinde kentlerde yasadışı yapılaşma ve doğal afetler nedeniyle dönüşüm gerektiren alanlar yer almaktadırlar. Bu durumda şehirler yatırımları çekmek ve bir dünya şehri olmak için dönüşüm gerektiren alanlarını sağlıklı bir şekilde yenileştirmek zorundadır. Bu noktada kentsel tasarım kentsel dönüşümün başarılabilmesinden yararlı bir uygulama aracı olarak karşımıza çıkmaktadır.kentsel tasarım olgusu, içerdiği çeşitlilik itibari ile, farklı tanımlara maruz kalmıştır. Kentsel tasarım konusunda bu güne kadar elde edilen tek ortak bakış açısı; konunun disiplinler arası olduğu gerçeğinin kabulüdür. Konu sadece tasarımcıyı değil, mimarı, plancıyı, peyzaj mimarını, harita mühendisini, sosyoloğu, psikoloğu, felsefeciyi, hukukçuyu ve ilgili diğer disiplin mensuplarının üzerinde konuşma hakkına sahibi olduğu ortak bir olgudur.genel olarak Mimari, Planlama ve Peyzaj Mimarlığı kesitinden kentsel tasarım konusunun içeriği ve kapsamına bakacak olursak; Mimari Bakış Açısına Göre: Kentsel tasarım genelde mimarlar tarafından; büyük ölçekte mimarlık olarak tanımlanır. Sosyo-ekonomik ve kültürel boyutla ilgilenmekten çok üst ölçekli fizik-mekan tasarımı olarak görme eğilimi içindelerdir. Ortaya koydukları bakış açısı; yapılmamışı yapmaya çalışmak, yaratıcı fikir konsepti oluşturma çabasında olmak ve resmi bir yaklaşım gütmektir. Planlama Bakış Açısına Göre: Kent Plancıları; kentsel tasarım olgusunda daha çok sosyoekonomik ve politik yaklaşımları ön plana çıkararak, yenilikçi yaklaşımlardan ve arayışlardan uzak kalmayı tercih ederler.kendi uğraş alanları olmaktan çok, planlama sürecinin belli aşamalarında devreye girmesi gereken bir disiplin olarak algılamaktadırlar. Peyzaj Mimarlığı Bakış Açısına Göre: Peyzajcılar ise konuya flora ve fauna uyumu çerçevesinde; kentsel bütüne uyumlu peyzaj kompozisyonunu yakalamayı hedeflemektedirler.kentin kamusal alanına ilişkin yüzey düzenlemeleri ve ekolojik öğelerininbelirlenmesinin bir kentsel tasarım pratiği olarak süreçte belli bir aşamadayerini olduğu gerçeğinden genelleme yaparak bir konum tanımlamagereksinimi yatmaktadır.sonuç olarak kentsel tasarım kentsel mekanın çerçevesini belirlemek için uğraş veren disiplinler 12

üstü, organize bir disiplindir. Kentsel tasarım her ölçekteki kentsel mekanla ve aynı zamanda kentsel mekanı kullananlarla ilintili olup, problemlere karşı, hem üst ölçekte, hem de alt ölçekte çözümarar (Karaman,2002). Kentsel tasarımı tanımlayacak olursak; Kentsel Tasarım :Hem tasarım süreciyle, hem de tasarım sonucu olan kentsel mekanla, alt ölçekten, üst ölçeğe kadar olan diyagramın herhangi bir noktasında; Fizik mekanı,sosyoekonomik ve kültürel dengelerle birlikte yorumlayarak, yaşanabilir, kaliteli,sağlıklı,modern,kentsel mekanlar üretilmesinin sağlanmasıdır(ulushan,2004). Kent Kimliği; Kimlik kavramının genel kuramsal yapısı ele alınırken, kimliğin bir tanımlama yani varlığın dış ortamdan algılanma biçimi olduğu belirtilmiş ve kimlik olmadığında dış ortamın algılamasının mümkün olamayacağı ve bu algısızlığında yok saymayı gündeme getireceği vurgulanmıştı.bir kentin kimliğinin onu varoluşunun ve işleyişinin bir öğesi olduğu varsayımıyla,tanım ve anlam kazanmış bir kentsel mekan olan özgün bir yer,ilişkileri,tarihçesi ve kimliği ile tanımlanıyor ise,bu değerler yoksa olmayan mekan «olmayan yer» anlamına gelecektir.mekanın kimlikli olabilmesinin ön koşulu,yeri ve zamanı belirlenerek bulunduğu coğrafyaya ait olabilmesiyle başlar.bir tür zaman köprüsü oluşturmak, yerin geçmiş öyküsünü doğru okumada, kimliğini keşfetmek, kimlik duygusunu yitirmeden onarma ve bu yolla kültürel sürekliliği sağlama amacını güden Kentsel Yenileşme bu anlamda günümüz koşullarında da önemli bir kavram olmaktadır. Fiziksel yapının dışa doğru zorlanması ya da ilk işlevsel özelliklerinden boşalması-boşaltılması anlamında gerilimler taşıyan kent-bölgeleri aslında kentsel yenileşmeye gereksinim duyan kentsel dönüşüme zorlanan yer lerdir.bu bağlamda kentsel dönüşüm ve kent kimliği arasındaki temel bağ; mevcut yerleşik kültürün analizi sonucunda, bu kültürün korunarak geliştirilmesi ve bu değerleri reaksiyona sokacak katalizörlerin kullanılması ile canlandırma, yaşam sürecine boyut katma ve sürekliliğini sağlayarak söz konusu kent mekanlarının re organizasyonu olarak açıklanabilir.((birsel, polat ve Yılmaz,2003).Burada kent kimliğini tanımlarsak; Kent Kimliği:Kent imajını etkileyen,her kentte farklı ölçek ve yorumlarla kendine özgü nitelikler taşıyan; Fiziksel,kültürel,sosyal ekonomik,tarihsel ve biçimsel faktörlerle şekillenen;kentliler ve onların yaşam biçiminin oluşturduğu;sürekli gelişen ve sürdürülebilir kent kavramını yaşatan,geçmişten geleceğe uzanan büyük bir sürecin ortaya çıkarttığı anlam yüklü bütünlüktür.bu sorgulama sürecinde dönüşümün alt başlıkları olan uygulama araçları;koruma, Düzeltme ve Yenileme kavramları ile ortaya konulan yeni kent mekanlarının yarattığı kent kimliği kavramının önemli bir olgu olduğu anlaşılmaktadır.kentsel dönüşümün içindeki bu çıkmazın ortadan kaldırılabilmesi için kenti tüm kapsamıyla coğrafya,fizik mekanı,sosyal,ekonomik ve kültürel yapısı ile bir bütün olarak 13

ele almak ve ona bir kimlik atfederek oluşturulacak kentsel dönüşümün doğru neticeye ulaşabileceği anlaşılmıştır (Birsel, Polat ve Yılmaz,2003). 10.TÜRKİYE DE KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMA ÖRNEKLERİ 10.1. Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) Dikmen Vadisi Projesi, gerek örgütlenme ve planlama, gerekse yatırım büyüklüğü ve kaynak sağlama yöntemi açısından önemli bir kentsel dönüşüm projesidir. Proje, Ankara nın önemli bir kentsel gelişme omurgası olan vadinin, kentsel ölçekte bir rekreasyon alanı ile birlikte ticaret ve kültür yatırımlarını içeren bir çekim merkezi haline gelmesini ve bunu gerçekleştirirken de özellikle vadide yaşayan hak sahibi gecekondu sahiplerinin de katılımcı bir yöntemle proje içinde yer almalarını sağlamıştır. Proje, Ankara Büyükşehir Belediyesi, ilçe belediyeleri ve gecekondu sahiplerinin işbirliği ile yapılmıştır (Şekil 10.1) Şekil 10.1. Dikmen vadisi kentsel dönüşüm projesinin kent içindeki konumu Bu projede amaçlanan hedef, Ankara da, 5 km uzunluğunda, bir rekreasyon alanı ile birlikte bir kültür ve eğlence koridoru yaratmak, vadide bulunan 5.000 gecekonduda yaşayanlarla 14

tamamen uzlaşmanın sağlanması,stratejik bölgelerde yatırımların kaynağını sağlamak ve buralarda tasarım kararları geliştirmek. Dikmen vadisi tasarım projesine bakıldığında;vadi tabanındaki mevcut dere yatağı korunmuş olup,burada Su öğesi önemli peyzaj elemanlarından birisini oluşturuyor.proje kapsamında ticari rekreasyon yapılarının yanısıra çocuk köyü, ahşap iskele ve köprüler, amfitiyatro, bisiklet yolları gibi kentsel ölçekte kullanımlara yer verilmiştir (Şekil 10.2). Şekil 10.2. Dikmen vadisi kentsel tasarım projesi çalışması (http://anfaaltinpark.com.tr/foto-galeri) Ankara nın kentsel yeşil alan sisteminin en önemli bileşenlerinden birisini oluşturan Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi, gecekondu bölgeleri için hazırlanan ilk kentsel dönüşüm projesi örneği olup 5 farklı etaptan oluşmaktadır. Projede etkinlik odakları daha çok vadi tabanının düz olan kesimlerinde tasarlanmıştır.ayrıca yayaların Dikmen tarafından Çankaya tarafına geçişini kolaylaştırmak adına, her iki yakayı birbirine bağlayan çelik strüktürlü yaya köprüsü tasarlanmıştır. Bu yaya köprüsü yaklaşık 180 metrelik açıklığı ile ülkemizdeki en uzun yaya köprüsü olma özelliği taşıyor (Şekil 10.3). 15

Şekil 10.3. Tasarım projesinden bir görünüm (http://anfaaltinpark.com.tr/foto-galeri.) Gece peyzajı kapsamında özel aydınlatma cihazları kullanılmış ve yapılan tasarım sayesinde vadinin akşam saatlerinde de kullanıcıların zevkle izledikleri bir mekan olması yönünde tasarım kararları geliştirilmiş (Şekil 10.4). Şekil 10.4.Gece peyzajından bir görünüm (http://anfaaltinpark.com.tr/foto-galeri.) 16

Türkiye'de uygulanan kentsel dönüşüm projelerinin başlangıcı kabul edilen Dikmen Vadisi Projesi ile gecekondulardan oluşan bölge yeşili bol, sosyal donatıları fazla modern ve çağdaş bir yaşam alanına dönüşmüştür (Şekil 10.5). Şekil 10.5. Yüksek katlı konut ve yaya köprüsü (http://anfaaltinpark.com.tr/foto-galeri.) Vadinin mevcut doğal yapısını bozmadan, doğal topoğrafyaya en az müdahalede bulunularak,vadi yamaçlarında topoğrafyaya paralel yaya yolları yapılmıştır (Şekil 10.6). Şekil 10.6. Topoğrafyada oluşturulan kademeler (http://anfaaltinpark.com.tr/foto-galeri.) 17

10.2. Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi (Ankara) Portakal Çiçeği Vadisi, mülkiyetinin yarısı kamu ve diğer yarısı şahıs mülkiyetinde bulunan, bir dönem imar hakları verilmiş, bir dönem ise imar hakları kaldırılarak, yeşil alan olarak planlanmış bir proje alanı iken, kamulaştırma maliyetinin fazla olması ve yasal sürecin uzun sürmesi nedeniyle, yeni bir yaklşımla ele alınması gerekli bir proje alanı olmuştur. Gerçekleştirilen proje, kamu, özel sektör ve arsa sahipleri ile gecekonduda yaşayanların bir araya gelerek ürettikleri bir uzlaşma yöntemi esasına dayanmaktadır. Amaç, kamu ve arsa sahiplerinin yatırım yapmadan, proje değeri üzerinden, uzlaşma ilkeleri çerçevesinde pay almalarıdır. Portakal çiçeği vadisinden bir görünüm (Şekil 10.7). Şekil 10.7. Portakal çiçeği vadisi kentsel tasarım projesinin kent içindeki konumu Burada amaçlanan hedef,ankara'ya çağdaş ve kentsel standardı yüksek bir alan kazandırılması ve Belediye'nin kaynak ayırmadan, "kendi kaynağını kendi yaratan" bir proje gerçekleştirmektir Çankaya, Ankara, Türkiye,1984-1989 (Çelik 1994). Portakal Çiçeği Vadisi, Çankaya ve Ayrancı yerleşim bölgeleri içerisinde Cinnah ile Hoşdere Caddeleri arasında kalan 11 ha.lık bir alanı kaplamaktadır. Vadi, bir kentsel yenileme aracı olarak ele alınmıştır. Kentsel baskı altında kalan Portakal Çiçeği Vadisi için önerilen plan hedefleri, değişen yerel yönetimler nedeniyle yarıda kalmış, kendisinden beklenen kentsel kaliteyi arttıracak bir rekreasyon alanı olma işlevini sürdürememiştir. (Çelik 18

1994).Ankara vadiler sistemi içinde değerlendirildiğinde Portakal Çiçeği Vadisi bir başka kentsel yenileme projesi olan Dikmen, Botanik Parkı ve Seğmenler Parkı arasında yer almaktadır (Çelik,1994).Şekil10.8 ekil 10.8.Portakal çiçeği vadisi Ankara kent planındaki konumu (Anonim,2005) Ş Planlama alanı 1. kısım ve 2. kısım olarak ikiye ayrılmıştır. Birinci kısım planlama alanı 30.000 m2 dir. Bu alan vadinin üst kısmını teşkil etmektedir. Vadi büyük bölümüyle çim alan halindedir. Bu alan içinde yürüme yolları, seyir terasları ve oturma alanları tasarlanmıştır. vadi ortasındaki bitkisel havuz ve bu havuzların bitimindeki şelale vadiye estetik kazandırmak amacı ile tasarlanmıştır. Birinci kısım planlama alanı 1997 yılı itibariyle tamamlanmış insanların kullanımına açılmıştır. (Anonim,2004).Şekil 10.9 19

Şekil 10.91.Etapta yer alan çocuk oyun alanından görünüm (Uslu ve Yetim,2006) İkinci kısım planlama alanında ise 50.000m2 yeşil alan düzenlenmesi yapılması hedeflenmiştir. Projede vadi ve kent seyirterasları, gölet ve şelaleler, vadi yapısına uygun vadi girişleri, mini futbol, basketbol ve tenis sahaları ile bu alanların alt kısmında kapalı otoparklara planlanmıştır (Uslu ve Yetim,2006).Şekil 10.10 Şekil 10.10 Portakal çiçeği vadisi kentsel gelişim projesi vaziyet planı (Uslu ve Yetim,2006) 20

Konut inşaat alanı 56.100 m2 dir. alanda yer alan çok katlı konutlar görülmektedir. Bunun 37.600 m2 si (180 adet konut) tamamlanmıştır. 10.600 m2 lik alan üzerinde ki 150 adet işyerinden 63 ü ile 1 adet sinema salonu tamamlanmıştır (Anonim,2004).Şekil 10.11 Şekil.10.11 Alanda yer alan çok katlı konutlardan bir görünüm (Uslu ve Yetim,2006) Portakal Çiçeği Vadisi planlama çalışmaları, Ankara halkının ihtiyaçları göz önünde bulundurularak, çağdaş kentsel bir çevre yaratma amacına yönelik bir çalışma olmuştur.fakat: Portakal Çiçeği Vadisi nin günümüzde 30.000 m² lik bir alanı kapsayan I. Kısım tamamlanmıştır. Planlama alanının II. Kısmında oluşturulmasına karar verilen 50.000 m2 lik yeşil alan düzenlemesine yönetimin el değiştirmesi nedeniyle başlanamamıştır. Sonuç olarak; Alan olumsuz yönde etkilenmiş ve kent halkının alana olan talebi ve ilgisi azalmıştır.(uslu ve Yetim,2006) 21

10.3.Tarsus Tarihi Ticaret Merkezi Kentsel Tasarım Projesi(Mersin) Tarsus, antik dönemden günümüze süreklilik göstermiș bir yerleșimdir. Modern Tarsus un güneyinde yer alan GözlükuleHöyüğü ndeyapılan kazılar, yerleşimin Neolitik Çağ a dek uzandığını ortaya koymuştur. Kent, on dokuzuncu yüzyıla kadar Akdeniz e kıyısı olmamakla birlikte güneyindeki Rhegma Gölü sayesinde bir liman kenti gibi işlev görmüş bu döneme dek bölgedeki merkezi konumunu ve önemini korumuştur. On dokuzuncu yüzyıl sonunda, Mersin in bir liman ve ticaret kenti olarak ön plana çıkmasıyla merkezi özelliğini yitirmeye başlamıştır. Ancak bugün, geçmişte taşıdığı merkezilik işlevini barındırmasa da Tarsus, antik çağlara uzanan geçmişinin izlerini taşımakta ve bu anlamda gerek kültürel ve gerekse mekansal olarak bu uzun geçmişin zenginliğini yansıtmaktadır(ünlü,2009).şekil 10.12) Şekil 10.12.Tarsus tarihi ticaret merkezi kentsel dönüşüm projesininkent içindeki konumu 22

Tarsus Tarihi Ticaret Merkezi,Tarsus kentinin merkezi iş alanında, geleneksel ticaretin ve zanaatinsürdürüldügütarihi ticaret merkezi niteliği gösteren bir kentsel alandir. Alan, geçmişten günümüze dek sürdürdügü geleneksel ticaret işlevinin yansıması olarak, ürettiği doku ile kendine özgü nitelikler taşımaktadır. Söz konusu kentsel doku, kuzeyindeki Roma Yolu ve Saint Paul Kuyusu, güneyinde Saint Paul Kilisesi ve Gözlükule Höyüğü, batisinda Cleopatra Kapısı ve doğusunda Hz. Danyal Cami, Makam Cami gibi kentin tarihi kimliğini vurgulayan odaklar ile çevrelenmiş bir konumda yer almaktadır (Ünlü,2009).Şekil 10.13) Şekil 10.13 Tarsus Tarihi Ticaret Merkezi nin kent içindeki konumu(ünlü,2009) Günümüzde ise bölgenin fiziki özellikleri göz önünde bulundurulduğunda alan, bina yükseklikleri, parsel büyüklükleri ve sokak genișlikleriile insan ölçeğinde ve yakın çevresindeki tarihidokuyla uyum içerisinde bir ticaret alanıdır. Ancak, kentte yașanangelișmeler, alanın kendine özgü niteliklerinin ve genel karakterinin bozulmasına, yapıların bakımsızlığı, tarihsel değerlerin yeterince korunmaması, nedeniyle dokunun okunurluğunun ve canlılığının yitirilmesine yol açmıștır. Ve kent içindeki özgün niteliğini kaybederek bir çöküntü bölgesi olma eğilimi göstermektedir (Ünlü,2009). Şekil 10.14 23

Şekil 10.14 Tarsus Tarihi Ticaret Merkezi ninmevcut durumu(ünlü,2009) Tarsus Tarihi Ticaret Merkezi Kentsel Tasarım Projesi nin vizyonu Tarsus un antik dönemden bu yana tașıdığı tarihi öneminin vurgulanması ve Tarsus un tarihi kent kimliğinin güçlendirilmesidir. Bu vizyon doğrultusunda, kentin tarihi kimliğinin güçlendirilmesi için proje alanında, tarihi ve ticari yapı ve kentsel öğelerin yenilenerek sürekliliğinin sağlanması ve kullanılırlığının artırılması ile bir cazibe odağı olması, ayrıca, alanın, kullanılarak yașatılması ve kendine özgü niteliklerinin sürdürülmesi hedeflenmektedir. Projenin amacıise temel olarak, yukarıda konumu ve bugünkü durumu tanımlanan proje alanının, sağlıklılaștırılmasıve canlandırılması, dokunun okunurluğunun ve değerinin artırılması, alanın tarihi ticari kimliğinin sürdürülmesi için çevresindeki tarihi doku ile ilișkisinin güçlendirilmesidir. 24

Tespit çalıșmaları sonrasında elde edilen bilgiler doğrultusunda tüm alan ölçeğinde bir değerlendirmeyapılmıș ve bu değerlendirme sonucunda alan içinde karakter olarak farklı özellikler gösteren alt bölgeler oluștuğugörülmüștür. A, B, C, D, E, F, G, H bölgeleri olarak adlandırılan bu bölgeler kendi içinde bütünlük gösteren diğer bölgelerle birlikte çalıșanancak;kendine özgü iç ișleyiși olan bölgelerdir. Mevcut durum ve sorun-olanaklara ilișkin tespitlerin ardından yapılan analizler sonrasında, alanda beliren bu bölgeler karakter bölgeleri olarak tanımlanmıştır. Ve birer program alanı olarak sınırları olușturulmuștur. Karakter bölgeleri, alan genelinde tanımlanacak ilkeler, esaslar ve müdahaleler ile parsel ölçeğinde tanımlanacak müdahaleler arasında bir geçiș alanı olușturmuș, sürecin yönlendirilmesinde önemli rol oynamıștır. Farklılık gösteren tüm karakter bölgelerinde farklı ilke ve esaslar belirlenmiștir. Olușturulan karakter bölgelerinin alan içindeki konumları Șekil10.15 de görülmektedir. (Ünlü,2009). Şekil 10.15 Tarsus Tarihi Ticaret Merkezi içinde karakter bölgeleri (Ünlü,2009) Tespit, analiz ve karakter alanlarının belirlenmesinin ardından, alan geneline ilişkin temel tasarım yaklaşımı ve ilkeler belirlenmiştir. Bu genel yaklaşım ve ilkeler, bir alt ölçekte, tanımlanan program alanları için detaylandırılmıştır. Ardından, sokak, ada, cephe, yapı, ölçeğindeki yaklaşım, ilke ve kararları tanımlanmıştır. Projenin vizyonu, hedefi ve amaçları 25

ile yöntemi doğrultusunda proje geliştirme sürecinde Tarsus TTM nin kente yeniden kazandırılması için ilkeler ve esaslar belirlenmiştir. Buna göre, proje kapsamında üretilen genel ilkeler (Şekil 10.16). Şekil 10.16 Karakter Bölgeleri içinçizilen plan ve görünüşler (Ünlü,2009) Alanın Karakterinin Güçlendirilmesi (kent bütünü içinde farklılașması, kendine özgü karakterinin ve tarihi kimliğinin algılanması). Alanın Çevresiyle İlișkisinin Kurulması (kentin tarihi kimliğini olușturan diğer odaklarla ilișkisinin kurgulanması ve bağlantılarının güçlendirilmesi). Alanın Erișilebilirliğinin Güçlendirilmesi (erișilebilirliğinin güçlendirilerek kullanım yoğunluğunun artırılması). Alanın Kendi İçinde Mekansal Sürekliliğinin Sağlanması (tanımsız alanların sürekliliği sağlayacak șekilde kente yeniden kazandırılması). Alanda Kullanım Çeşitliliğinin Sağlanması (kullanımlarda çeşitliliğin sağlanması ve alanın canlandırılması). 26

Süreçte Kullanıcı Katılımının Sağlanması (gerçekçi ve somut sonuçlar oluşturabilmesi ve uygulanabilmesi için, tasarım sürecinden uygulamanın tamamlanmasına dek kullanıcı katılımı) olarak tanımlanmıştır (Ünlü,2009). Bu ilkeler çerçevesinde;proje alanı, çevresinden bağımsız bir alan olarak ele alınmamıș, aksine proje alanının, çevresindeki tarihsel ve kültürel değerlerin olușturduğu bütünün parçası olarak anlam ve değer kazandığı kabul edilmiștir. Bu doğrultuda,tarsusttm nin kente kazandırılması ve kent kimliği içinde etkin bir yer edinebilmesi ve alanın kendi içinde tutarlı bir bütünlük göstermesi için mekansal sürekliliğin sağlanması. Kimliğinin ortaya çıkarılması için karakterinin güçlendirilmesi.kent içindeki öneminin yeniden kazandırılması için erişilebilirliğinin güçlendirilmesi.ekonomik ve sosyal olarak canlılık kazanması için kullanım çeşitliliğinin sağlanması. Alandaki sosyal dokunun korunması, projenin benimsenmesi ve sahiplenilmesi için kullanıcı katılımınınsağlanması gerekmektedir (Ünlü,2009). 27

10.4. Beyoğlu Tarlabaşı Kentsel Dönüşüm projesi (İstanbul) Proje, Tarlabaşı Semti'nde bulunan 9 yapı adasında, yaklaşık 20.000m 2 alana oturmuş 210'u tescilli sivil mimarlık örneği olan 278 binanın, bu binaların arasındaki sokakların ve tüm altyapının yenilenmesini kapsamaktadır. Yasal süreç içinde, Beyoğlu Belediyesi ile yatırımca arasında proje bazında başlayan işbirliği, mülk sahipleri, bölgede yaşayanlar ve sivil toplum örgütlerinin de proje sürecine katılımları ile olgunlaşacak ve zenginleşecektir (http://www.beyoglubuyukdonusum.com). Şekil 10.17) Şekil 10.17 Proje alanının kent içindeki konumu (http://www.beyoglubuyukdonusum.com) 28

İstanbul'un tarihi değerler açısından en önemli bölgelerinden biri olan Tarlabaşı bugün; küçük parsellerden oluşan yapısı ile çağdaş ihtiyaçları karşılamayan yapı stoğuna sahip bir bölgedir. Proje alanında yaşayanların sosyal profilleriincelendiğinde,alanda çok kültürlü bir yapı mevcut olup, farklı etnik-dini gruplar bir arada yaşamaktadır.dar sokaklar,otopark sorunu,kötü çevre koşulları ulaşılamayan bir mekan olması nedeniyle mülk sahiplerinin yatırım yapmadığı ve yüksek proje maliyeti ve uzun süreli prosedür nedeniyle yenilenemeyen yapılarla kaplı bir mekan haline gelmiştir (Şekil 10.18 ). Şekil 10.18 Proje alanından mevcut durum(http://www.beyoglubuyukdonusum.com) Bölge, gerekli bakım ve onarım çalışmaları yapılamadığı için giderek yok olmaya ve çökmeye yüz tutmuştur. Bu çökmenin önüne geçmek için tasarlanan Beyoğlu tarlabaşı kentsel dönüşüm ve yenileme projesinde,tescilli yapıların bölgeye değer katan özgün ve nitelik kaybına uğramamış (değiştirilmemiş) olanlarında, plan ve cephenin muhafazası yoluyla 29

restorasyonu önerilmektedir (Şekil 10.19). Şekil 10.19 Proje alanından mevcut durum(http://www.beyoglubuyukdonusum.com) Tarlabaşı Projesi, bölgenin kendine has mimari karakteri, yaşayanların sosyal profili ve gereksinimleri dikkate alınarak oluşturulmuştur. Bu bilgiye ulaşmak için kapsamlı anket çalışmaları, fiziksel ve sosyal doku analizleri yapılmış, bina envanterleri, plan şemaları belirlendikten ve cephe rölöveleri tamamlandıktan sonra, sonuç ürünü olarak Avan Proje elde edilmiştir.tarlabaşı'nın yenilenmesini sağlayacak bu projeyle çöküşün durdurulması, bölgenin daha güvenli, sağlıklı, yaşanabilir ve kentle bütünleşmiş bir alan haline getirilmesi, Tarlabaşı'nda yeni bir yaşam merkezi oluşturulması hedeflenmiştir(şekil 10.20). 30

Şekil 10.20 Tasarlanan öneri projesinden kareler(http://www.beyoglubuyukdonusum.com) İç mekânlarda taşıyıcı duvarları kaldırılarak özgün yapısı bozulmuş olan, ancak cephesi ve gabarisi ile sokağa kimlik veren tescilli binaların cephesinin, uygulama projelerinde belirlenecek statik durum ve yapıya özgü metotlarla korunmasına, plan yapılarının yeni projedeki işlevlerine uygun olarak yorumlanmasına çalışılmıştır.vekendi strüktürünü ayakta tutmasına imkân olmayan yapılar içinde kimi durumda sadece cephesi ile kimi yapılarda plan şemaları ile birlikte aslına uygun olarak tasarlanmıştır.bu proje için Proje pek çok Avrupa ülkesindeki yenileme çalışması izlenerek oluşturulmuş(şekil 10.21). 31

Şekil 10.21 Tasarlanan öneri projesinden kareler(http://www.beyoglubuyukdonusum.com) 10.5. Sütlüce Örnektepe Kentsel Dönüşüm projesi (İstanbul) Örnektepe-Sütlüce Bölgesi 25.000 m2 den oluşan alanda; yapı stoğu incelendiğinde, çoğunlukla kaçak, ruhsatsız ve imara aykırı yapılaşmaların söz konusu olduğu görülmektedir. Bahse konu yapılar, hiçbir şekilde fen ve sanat kurallarına, mühendislik kurallarına, şehircilik ve planlama ilkelerine uyulmaksızın imar planları hiçe sayılarak ortaya çıkmış yapılardır. Buna karşın ilgili yapıların mühendislik kuralları çerçevesinde oluşturulan yapı ömrü olarak kabul edilen 20 yıllık süreyi tamamladıkları tespit edilmiştir. Bu kapsamda yapıların tamamı 32

günümüz şartlarına göre ekonomik ömrünü yitirmiş ve olası bir afet karşısında risk teşkil eden yapılar niteliğindedir(http://www.beyoglubuyukdonusum.com). Şekil 10.22) Şekil 10.22 Proje alanının kent içindeki konumu (http://www.beyoglubuyukdonusum.com) Bölge özellikleri dikkate alındığında ilgili yapı stoğunun gerek bölge halkının can güvenliği gerek çevre sağlığı açısından tehdit oluşturmaktadır. Bu bölge için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan 6306 sayılı kanun kapsamında Afet Odaklı Kentsel Dönüşüm Alanı olarak ilan edilmesi talep edilmiş ve 24.09.2012 tarih 2012/3786 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile riskli alan ilan edilmiştir (http://www.beyoglubuyukdonusum.com). Örnektepe-Sütlüce Arazinin eğimli olması, temel zemini özelliklerinin uygun olmaması, binaların çoğunun ya tamamen veya kısmen dolgu zemin üzerine oturması, binaların teknik ve fen kurallarına uygun olarak yapılmamasından, temel zemin özelliklerinin dikkate 33

alınmadığı,binaların taşıyıcı sistemlerinin yetersiz ve düzensiz olması, karışık taşıyıcı sistemler kullanılması, binaların değişik yerlerine sonradan teknik koşullara bakılmaksızın gelişigüzel eklemeler yapılması,eğimli arazideki istinat yapılarının yetersiz olması gibi nedenlerden dolayı bölge risk altında olduğu anlaşılmaktadır (Şekil 10.23). Şekil 10.23 Dönüşümü planlanan alandan bir görünüm (http://www.beyoglubuyukdonusum.com) Bu projedekiamaç; ileriye dönük yerleşim standartlarını belirlemek ve aynı bölgede yakın zamanda gerçekleşecek yeni konutlarla ilgili tasarım ilkelerini ortaya koymak. Örnektepe Mahallesi'nde gerçekleştirilecek pilot proje ileride bölgede ve İstanbul'un diğer benzer yenileme alanlarında hayata geçirilmesi planlanan projelere model olması hedeflenmiştir (Şekil 10.24). 34

Şekil 10.24 Tasarlanan öneri projesinden görünüş (http://www.beyoglubuyukdonusum.com) 10.6. Kasımpaşa Meydanı Kentsel Dönüşüm projesi (İstanbul) Beyoğlu İlçesi Kasımpaşa Mevkiinde bulunan 4 adet yapı adası Proje Alanını Kapsayan İmar Planlarının İsimleri ve Onay Tarihleri: 1/1000 ölçekli Dolapdere-Piyalepaşa Uygulama İmar Planı 28.10.2002 tasdik tarihli Projeye İlişkin Meclis Kararları, Protokol Bilgileri: Beyoğlu Belediye Meclisi nin 11.12.2009 tarih ve 2009/80 sayılı kararı Projenin Kapsadığı Pafta, Ada, 35

Parsel Numaraları: 862(bir kısmı), 1174 ve 1168 adaların Piyalepaşa bulvarının güneyinde kalan kısmı ile 1169 sayılı yapı adasının tamamı dönüşüm alanına eklenmiştri.projenin Bulunduğu Aşama: Protokol yapma yetkisi hakkında İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi 24.11.2011 tarih 2701 sayılı Kararı alınmıştır. Kentsel Dönüşüm Uygulama çalışmaları sürmektedir(http://www.beyoglubuyukdonusum.com).şekil 10.25 Şekil 10.25 Öneriperojesi vaziyet planı (http://www.beyoglubuyukdonusum.com) Bu projede amaçlanan hedef,kentin gelişimine uygun olarak eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek, konut alanları, sanayi ve ticaret alanları, teknoloji parkları ve sosyal donatılar oluşturmak, deprem riskine karşı tedbirler almak Sağlıksız ve çarpık yapılaşma,yerine nitelikli yapı ve yaşam çevresi oluşturmakla beraber İmar ve Şehircilik ilkelerine uygun olmasını, çevresiyle mekansal ve sosyal açıdan bütünlük oluşturmasını sağlamak. Ayrıca kentin tarihi ve kültürel dokusunu da korumak ve sağlıklı yaşanabilir duruma getirmek(http://www.beyoglubuyukdonusum.com). Şekil 10.26 36

Şekil 10.26Öneri projesinden bir görünüm (http://www.beyoglubuyukdonusum.com) 10.7. Fatih Sulukule Kentsel Dönüşüm Projesi (İstanbul) 37

1985 yılında Dünya Mirası Listesi ne alınmış olan kara surları koruma bandını içeren, Osmanlı döneminde Edirnekapı ve Sulukule olarak adlandırılan ve 1050 yıllarından beri yaşayanlarının kültürel özelliklerini koruduğu ve bu anlamı ile toplumsal zenginliğimizin uluslararası düzlemde de sesini duyuran, doğal, tarihi, kültürel ve arkeolojik mirasımız açısından son derece önemli konumda olan Sulukule; 5366 sayılı yasa kapsamında 22.4.2006 gün ve 26147 sayılı ve 13.10.2006 gün ve 26318 sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Bakanlar Kurulu kararıyla Yenileme Alanı olarak ilan edilmiş (http://sulukulegunlugu.blogspot.com). Şekil 10.27) Şekil 10.27 Kentsel dönüşüm projesi alanından bir görünüm(http://sulukulegunlugu.blogspot.com) Sulukule yenileme projesi Fatih Belediyesi, TOKİ, İBB ortaklığıyla Neslişah ve Hatice Sultan mahallelerinde 10 sokak ve 3 cadde üzerinde uygulamaya başlanmış olup, Toplam 640 konutun yapıldığı bu projede, 22 tescilli yapı,17 sivil mimari örneği ve 5 adet anıt eser yer almıştır.burada gereçkleştirilen kentsel dönüşüm projesi hakkında: UNESCO'nun belirlediği şu maddeler dikkat edicidir. Sur Koruma Bandının Avan Projede yarıya inmiş olduğunu,özgün ada morfolojisi ve sokak dokusunun korunmamış olduğunu. Mevcut durumda Kamuya ayrılmış alanların projede yapılaşmaya açılmış, sokak kesitlerinin büyütülmüş olduğunu Yeşil alan ve parklara yer verilmemiş olduğunu. 38