Afet (ODD) planlaması ve yönetimi. Doç. Dr. Ali CEYLAN

Afet (ODD) planlaması ve yönetimi Doç. Dr. Ali CEYLAN

AFET (ODD) YÖNETİMİ Bir ODD (Olağan Dışı Durum) da zarar azaltma, önceden hazırlık, kurtarma ve ilk yardım, iyileştirme ve yeniden inşa safhalarında yapılması gereken çalışmaların yönlendirilmesi, koordine edilmesi ve uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla kaynaklarının bu ortak amaç doğrultusunda yönetilmesini gerektiren çok geniş bir kavramdır.

ODD Öncesi (meydana gelmeden önceki faaliyetler) (Risk Yönetimi) Riski azaltma önlemleri ODD Sonrası (anında ve sonrasında yapılan faaliyetler (Kriz Yönetimi) Müdahale önlemleri

AFET YÖNETİM SİSTEMİNİN EVRELERİ ZARAR AZALTMA HAZIRLIKLI OLMA MÜDAHALE İYİLEŞTİRME

Zarar Azaltma Bu Safhada Yapılacak Çalışmalar ; Afet Anında uygulanacak yasal mevzuatın gözden geçirilmesi Yapı ve Deprem Yönetmelikleri, alan kullanım yönetmeliklerinin gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa yeniden düzenlenmesi Tehlike ve risklerin yeniden belirlenmesi, geliştirilmesi ve tehlike haritalarının hazırlanması İhtiyaç duyulan bilimsel ve teknik araştırma-geliştirme faaliyetlerinin planlanması ve uygulanması

Zarar Azaltma

Hazırlıklı Olma Yapılacak Faaliyetler ; Merkezi Düzeyde afet yönetimi ile ilgili planların hazırlanması ve geliştirilmesi, İl düzeyinde Kurtarma ve Acil Yardım Planlarının hazırlanması ve geliştirilmesi, Bu planlarda görev ve sorumluluk verilen personelin eğitim ve tatbikatlarla bilgi düzeylerinin geliştirilmesi. Gerektiğinde kritik malzemelerin stoklanması

Müdahale Bu safhada yapılan faaliyetler arasında; Haber alma ve ulaşım, İhtiyaçların belirlenmesi, Arama ve Kurtarma, İlk yardım, Tedavi, Tahliye, Geçici iskan Yiyecek, içecek, giyecek, yakacak temini, Güvenlik, Çevre sağlığı ve koruyucu hekimlik, Hasar tespiti, Tehlikeli yıkıntıların kaldırılması,

İyileştirme Bu safhada yürütülen faaliyetlerin ana hedefi, afete uğramış toplulukların haberleşme, ulaşım, su, elektrik, kanalizasyon, eğitim, uzun süreli geçici iskan, ekonomik ve sosyal faaliyetler vb. gibi hayati aktivitelerinin minimum düzeyde karşılanabilmesi için gereken tüm çalışmaları yapmaktır.

Türkiye de Afetlerden Sorumlu 1-İçişleri Bakanlığı Merkez Teşkilatları 2-Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri G. M. 3-Başbakanlık Türkiye Acil Durum Yönetimi G. M.

AFETLER MERKEZ KOORDİNASYON KURULU BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI MÜSTEŞARININ BAŞKANLIĞINDA; -MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI, -DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI, -İÇİŞLERİ BAKANLIĞI, -MALİYE BAKANLIĞI, -MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI, -SAĞLIK BAKANLIĞI, -ULAŞTIRMA BAKANLIĞI, -TARIM VE KÖY İŞLERİ BAKANLIGI, -ÇALIŞMA VE SOSYLA GÜVENLİK BAKANLIĞI, -SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI, -ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI, -ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI, MÜSTEŞARLARI İLE, TÜRKİYE KIZILAY DERNEĞİ GENEL BAŞKANI VEYA GENEL MÜDÜRÜNÜN İŞTİRAKİYLE OLUŞMAKTADIR. GENELKURMAY BAŞKANLIĞININ GÖREV VE SORUMLULUKLARI İLE İLGİLİ KONULARDA BU KURULA GENEL KURMAY BAŞKANLIĞI TEMSİLCİSİ DE KATILIR.

Vali ve Kaymakamlar İl ve İlçeler Afet Acil Yardım Planları nın yapılmasından, icrasından ve güncelliğinin korunmasından birinci derecede sorumludurlar.

VALİLİK İL KURTARMA VE YARDIM KOMİTESİ 1.Vali yardımcısı (Başkan) 2.Belediye Başkanı 3.Garnizon Komutanı 4-Jandarma Komutanı 5.Emniyet Müdürü 6.İl Sivil Savunma Müdürü 7.Sağlık Müdürü 8.Bayındırlık ve İskan Müdürü 9.Tarım İl Müdürü 10-Kızılay Başkanı Haberleşme Hiz.Gr.Bşk. Ulaşım Hiz. Grup Başk Kurtarma ve Yık.Kal.Hiz. Gr.Bşk İlkyardım ve Sağlık Hiz.Gr.Bşk Ön Has. Tes.Geç.İsk.Hiz.G r.bşk Güvenlik Hizmet Gr.Bşk. Sat.Al.Kir.El Koy.ve Dağ.Hiz.Gr.B Tarım Hizmet Grup Başkanlığı Elk.Su Kan.Hiz.Gr.Bş k

Afetlerde (ODD) Hızlı Sağlık Değerlendirmesi

Tanım Bir felaketin kötü etkilerine hızlı yanıt verilmesinde hasarları ölçmek ve temel ihtiyaçları belirlemek için bilgi toplama çalışması.

Olağandışı durumlardan sonraki tüm çabalar en kısa zamanda normal yaşama dönebilmek içindir. Bunun yolu bilimsel kanıtlar ve teknik bilgidir. Bu bilgiye ulaşmanın yolu hazırlıklı olma ile başlar. ODD hazırlık planları yapılırken kamu sağlığı görevlileri yönetim sistemi, sevk idare yapısı ve iletişim konusunda hazırlıklar yapmalıdır. Ayrıca kamu kuruluşları ile diğer kuruluşlar arasında eşgüdüm planları yapılmalıdır. Tüm bunlar sağlıklı veri toplanması için gerekli ön koşullardır.

Öncelikle en çok etkilenen nüfusun ve bölgenin saptanması, yaş, cinsiyet dağılımı gibi temel demografik bilgilere; Sağlık hizmet sisteminde oluşan hasar ve sağlık hizmeti kaynaklarının durumunun belirlenmesi gereklidir. Etkilenen bölgenin su kaynaklarının, sağlık merkezlerinin, yüksek risk gruplarının yaşadığı yerleri gösteren haritalara sahip olmak gerekir.

ODD sağlık üzerine etkileri üç değişik grupta incelenir. 1. İnsan sağlığı üzerine olan etkileri: Ölümler ve yaralanmalara yol açarak sağlığı direk olarak etkiler. 2. Sağlık hizmet sunumuna olan etkileri: Sağlık hizmet sunumunda aksamalara ve hatta sağlık hizmeti sunumunun olanaksızlaşmasına yol açarak sağlığı etkiler. 3. Sağlıkla ilgili diğer alanlara olan etkileri: Beslenme, barınma, ulaşım, iletişim gibi sağlıkla ilgili diğer alanlardaki harabiyetler, aksamalar sağlığa yansıyacaktır.

ODD hızlı değerlendirmede hedefler Acil durumu doğrulamak Acil durumun etkisini ve olası gelişimini tanımlamak Acil durumun mevcut ve potansiyel etkisini ölçmek Mevcut müdahale kapasitesinin yeterliliğini ve acil ek gereksinimleri değerlendirmek Acil yanıt eylemlerinin önceliğini belirlemek

YÖNTEMLER Veri Toplanması Varolan Bilgilerin Gözden Geçirilmesi Yoluyla Etkilenen Arazinin Gözlenmesi Yoluyla Anahtar Kişilerle Görüşme Yoluyla Hızlı Veri Toplama Yoluyla Verilerin Analizi Sonuçların ve Tartışmaların Sunulması

HIZLI BİR DEĞERLENDİRME İÇİN GEREKSİNİMLER? Açık yönetim ve bildirim Ortaklık Sorumlulukların paylaşımı ve süreçlerde görüş alışverişi Haritalar Veri toplama formları, numune kapları, diğer ekipman

Referans laboratuarları ve özel numune gönderme ışlemleri İletişim kanalları ve sistemleri Yetişmiş personel Sürekliliğin sağlanması: Destek yardımı Diğer değerlendirmeler

HIZLI DEĞERLENDİRME NE ZAMAN YAPILMALIDIR? Olması yakın bir felaketin erken uyarı sinyalleri alındığı zaman Bir felaketten sonra: Bir deprem veya kimyasal serpintiden sonra hemen Bir salgın veya selden sonra2-4 gün içinde

Bir hızlı sağlık değerlendirme formu örneği Bölgeyi tanımlayınız: Geçici yerleşim yerinin adı, yönetcisi (isim-tel), corafi yeri, tahmini büyüklüğü Kaba bir kroki İklim koşulları Zaman Ulaşım imkanları Yönetimin kime ait olduğu (asker-sivil-devlet- STK)

Demografik özellikler Etkilenen nüfus Ölüm, yaralı, kayıp, yeni doğan Bu bilgilerin nereden elde edildiği Risk grupları sayısı (0-11 aylık, 1-4 yaş, 5-18 yaş, 65 yaş üstü, kadınlar, gebeler, engelliler, kronik hastalığı olanlar) Olası veri kaynakları: sağlık ocakları (form 02 ve 023), AÇSAP, sağ.evi, muhtarlık, nüfus m., kriz mer., öğretmen, ebe, toplum liderleri, STK vs vs.

KDH binde 30 alınabilir. 0 yaş bulunur. 1-4 yaş her yaş için toplumun %2 si kadar 15-49 yaş evli kadınlar toplumun %22 sidir 5-18 yaş nüfusun yaklaşık %20 sidir 65 yaş üzeri nüfusun %5 i kadar. 20 yaş üzerinde diyabet %6-7, hipertansiyon %20 varsayılabilir. Engelliler ile ilgili veriye yeşil kart bürosundan, Fak-fuk fon kayıtlarından ulaşılabilir.

Bir hızlı sağlık değerlendirme formu örneği Temel gereksinimler Su Kaynaklar kullanılabilir durumda mı? Kişi başına 15-20 lt/gün su var mı? Dezenfeksiyon olanakları, depolama, nitelik??? Gıda Kişi başına günlük yarım kilo kuru gıda??? Gereksinim duyulan gıdalar neler? Gıda depolama ve dağıtım yöntemleri? Birlikte getirdikleri gıdalar (neler, saklama koşulları, pişirme imkanları, yeme alışkanlıkları)

Barınma Geçici yerleşim yerlerinin uygunluğu (açık arazi, spor salonu, halı saha), battaniye, çadır, giyecek gereksinimleri. Tuvaletler Ek tuvalet gereksinimi Su kaynaklarına olumsuz etki Hijyenik koşullar Vektörler Hastalık riski Riski azaltmak için neler yapılıyor Kişisel korunma araçları

Sağlık hizmetleri (sayı ve yeterli mi?) Su klorlaması Bağışıklama Poliklinik Teknik donanım Aile planlaması Doğum yardımı Acil bakım Ambulans hizmetleri Ayaktan tedavi Hizmetlere ilişkin veriler sağlık çalışanlarıyla konuşularak toplanabilir, örneğin: Rutin bağışıklama hizmetlerinizi sürdürebilir misiniz? Bunun için gereksinimleriniz neler?

İlaç ve tıbbi malzeme Kayıt sistemleri İkincil olarak oluşabilecek sağlık sorunları neler? Göç eden nüfusta daha önceden var olan başlıca sağlık sorunları neler? Öncelikli sağlık sorunları neler? Hakim olan psikososyal özellikler

Çocukların korunması Kimsesiz çocuk sayısı Yaralı yada engelli çocuklar Ev başına düşen çocuk sayısı Sağlık göstergeleri Günlük ölen sayısı Günlük doğum sayısı Günlük bebek ölüm sayısı Günlük 5 yaş altı ölüm sayısı Öncelikli sağlık sorunları için günlük vaka sayısı

Afet (ODD) Sağlık Hizmet sunumu

Afet (ODD) RİSK GRUPLARI Yalnız çocuklar Travmaya maruz kalmış çocuklar Yalnız kadınlar Fiziksel psikolojik engeli olanlar Yalnız yaşlılar Destekten yoksun aile reisleri Şiddet kurbanları

RİSK GRUPLARINA YÖNELİK NELER YAPILABİLİR TARAMALAR (en kısa sürede acil bakıma gereksinimi olanların belirlenmesi ve izlemeye alınacakların belirlenmesi) YARDIMLAR temel gıda, giysi, barınak, tıbbi bakım, yaşlılar, bebekler, diabetliler, malnütrisyonlular, gebeler, emziklilere özel diyet) AİLE TABANLI BAKIM (Olabildiğince kendi ailelerinde bakım, koruyucu aile bulunması) KURUM BAKIMI (aile bakımı sağlanamıyorsa yada aile bakımı sağlanana kadar kurumsal bakım)

OLAĞAN DIŞI DURUMLARDA BULAŞICI HASTALIKLAR Bulaşıcı hastalık riskini arttıran nedenler; ODD un neden olduğu ekolojik değişikler Göç Evlerinden uzaklaşma Nüfus yoğunluğunun artması Rutin sağlık hizmetlerinin aksaması Beslenme problemleri ve malnütrisyonun yüksek olması Alt yapı hizmetlerinin yetersizliği

0-3 günde bulaşıcı hastalık beklenmez 4 gün 4 hafta arasında endemik hastalıklar 4 haftadan sonra uzun kuluçka süreli hastalıklar Her ODD den sonra salgın görülmesi beklenmez

ODD görülebilen bulasıcı hastalıklar Temasla bulasan hastaliklar: Uyuz Trahom Konjonktivit Mikozlar Fekal-oral bulasan hastaliklar: Nonspesifik ishalli hastaliklar Kolera Basilli dizanteri Tifo Hepatit Amipli dizanteri ve giardiyazis Askariyazis ve ankilostomiyazi Havayla bulasan hastaliklar: Akut solunum yolu enfeksiyonlari Tüberküloz Kızamık Menenjit Bogmaca Vektörlerle bulasan hastaliklar: Sıtma Sistozomiyazis Cinsel yolla bulasan hastaliklar: Gonore Sifiliz AIDS

EN SIK GÖRÜLEN VE SIKLIKLA ÖLÜME YOL AÇAN HASTALIKLAR Sıtma (endemik bölgelerde) İshalli hastalıklar (basilli dizanteri, kolera) Kızamık Akut solunum yolu enfeksiyonları Pnömoni

PNÖMONİNİN ÖNLENMESİ Uygun barınak ve yeterli alan Yeterli giysi ve battaniye Solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi Risk gruplarına Pnömokok aşısı KIZAMIĞIN ÖNLENMESİ 6 aylıktan 15 yaşına kadar tüm çocukların aşılanması A vitamini dağıtımı (Özellikle uzun süreli kamplarda) İSHALLİ HASTALIKLARIN ÖNLENMESİ Yeterli içme ve kullanma suyu temini Sanitasyon önlemleri Basit tedavi şemaları (ORS) (ağızdan şekerli tuzlu su verilmesi)

HAFTALIK SÜRVEYANS BİLGİ FORMU Hangi hastalık? Kim? Nerede? Ne zaman? Hastalık sıklıkları Ölüm sıklıkları Hastalıkların yaş gruplarına göre dağılımı Hastalıkların krokide (bölge haritasında gösterilmesi) Risk grupları

BULAŞICI HASTALIKLARA KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER Kaynağa yönelik Olgu taşıyıcı aranması Olgu izolasyonu Şüpheli olgu sürveyansı Filyasyon Rezervuar hayvan kontrolü

Bulaşma Yoluna Yönelik Temiz su, Besin hijyeni, Atıkların kontrolü Kişisel hijyen Vektör kontrolü Nüfus hareketini azaltma Dezenfeksiyon sterilizasyon

Sağlam Kişiye Yönelik aşılama Kemoproflaksi Kişisel korunma Beslenme

ODD ÇEVRE SAĞLIĞI HİZMETLERİNİN PLANLANMASI

1. Öncelikli Grup yeterli miktarda sağlıklı su yeterli barınma olanakları temel sanitasyon olanakları katı ve sıvı atıkların depolanması 2. Öncelikli grup Gıda koruma önlemleri vektör kontrolü önlemlerinin alınması ve sürdürülmesi kişisel hijyenin geliştirilmesi Ölülerin gömülmesi

Yeterli sağlıklı su: ODD sonrasında düzenli biçimde sağlıklı içme suyu sağlanana kadar olabildiğince ambalajlı su kullanılmalıdır. İçme suyu olarak kişi başına 3 litre, yazın ise 6 litre su sağlanmalıdır. büyükbaş hayvanlar için 30 litre/gün, küçük hayvanlar için ise 5 litre/gün, su ilave edilmelidir.

Toplu geçici barınma yerlerinde bireysel su gereksinimi İçme Gıga Hazırlama ve temizleme Kişisel hijyen Çamaşır Toplam 3-6 litre/kişi/gün 2-3 litre/kişi/gün 6-7 litre/kişi/gün 4-6 litre/kişi/gün 15-20 litre/kişi/gün Toplu Beslenme Merkezi Sağlık Merkezi 20-30 litre/kişi/gün 40-60-litre/kişi/gün

Su tankerle sağlanacaksa tanker başka işte kullanılmamış olmalı, kullanım öncesi yine de iyi temizlenmeli, Tankere yüklenen su kaynağında dezenfekte edilmeli, Çadırkente girişte tüm tankerler dezenfeksiyon açısından denetlenmelidir. Su kaynağı kuyu, artezyen veya kaynak ise etrafı (50 metre yarıçaplı bir alan) dikenli tel ile çevrilmel, Görevli dışında kimse bu alana girmemeli,

Su dezenfeksiyonu Su dezenfeksiyonu kuralları serbest klor düzeyi 0,7-1 mg/lt olmalı, Klorlama sonrası 30 dakika beklenmelidir. stok solüsyon güneş ışığı görmeyecek şekilde ağzı kapalı saklanmalı ve 15 gün içinde tüketilmelidir. Boruların dezenfeksiyonu için, 100 mg/lt klorlu su ile doldurulup 12 saat beklenmeli, Dezenfekte edilen sudaki yüksek klor düzeyinin giderilmesi için sodyum tiyosülfat kullanılır. 0, 88 gr sodyum tiyosülfat/1000 mg kloru nötrleştirir.

Klor Halozan tabletleri: 4 mg lık ya da 160 mg lık tabletler halindedir. 4 mg lık tabletler: 1 litreye 1 tablet, su bulanık veya çok renkli ise 1 litreye 2 tablet, 160 mg lık tabletler: 40 litreye 1 tablet su bulanık veya çok kirli ise 20 litreye 1 tablet atılır ve klorun dezenfektan etkisini göstermesi için 30 dakika beklendikten sonra su kullanılır.

Granüler Kalsiyum Hipoklorit: Perkloran olarak adlandırılan bu kuru toz % 60-70 serbest klor içerir. 15 gram granüler kalsiyum hipoklorit 1 litre suda eritilir ve 30 dakika beklenirse % 1 lik stok solüsyon elde edilir. 1 litre suya 4-5 damla ilave edilip 30 dakika beklenirse suda 0.7-1 ppm serbest klor kalır.

Sodyum hipoklorit: % 10 luk solüsyon halinde bulunur. 9 litre suya 1 litre sodyum hipoklorit karıştırılarak % 1lik solusyon elde edilir.

Çamaşır suyu: Standart dezenfektan bulunmaması halinde kullanılır. % 3-10 serbest klor içerir. İçerdiği klor; % 1 ise litreye 5 damla % 3-6 ise litreye 2 damla, % 7-10 ise litreye 1 damla olacak şekilde kullanılır.

Iyot: Tablet ve solusyon halde bulunur. iyot tableti formu 8 mg elemanter iyot içerir. Bu miktar 1 lt doğal suyu 10 dakika içinde dezenfekte eder. İyot Solüsyonu: Evde ecza dolabı veya ilk yardım kitinde bulunan iyot eriyiği ( % 2' lik iyot eriyiği) su dezenfektanı olarak kullanılabilir. 5 damla iyot eriyiği 1 lt temiz suyun dezenfeksiyonu için yeterli olacaktır. Su bulanıksa miktar 10 damla olmalı en azından 30 dakika bekletilmelidir

Ferdi klorlamada ; Önce suyun klor gereksinimi hesaplanır. Litreye kaç damla stok solüsyon veya tablet katılacağı bulunur, (%1lik klor eriyiğinde her damlada 0,5 mg klor vardı) kişilere litre başına veya su saklama kabının hacmine göre ne kadar karıştıracağı öğretilir. En pratik yol % 1 lik klor solusyonu dağıtarak klorlama yapmaktır. 1 litre suya 4-5 damla %1lik klor solusyonu damlatılır ve 30 dakika beklendikten sonra su kullanılır.

Sabit suların dezenfeksiyonu: önce suyun klor gereksinimi hesaplanır. Litreye kaç damla stok solüsyon veya tablet katılacağı bulunur Sabit suyun (tanker, depo veya kuyu) hacmi hesaplanır. Klor ilave edilir 30 dakika sonra ölçüm yapılır. Serbest klor 0.7-1 mg/litre olmalıdır. Yemek kaplarının dezenfeksiyonu: Kaynayan suda 5 dakika, 100 mg/litre klor içeren solüsyonda 30 dakika bekletilmelidir.

İdeal Çadır Kampları:

Kamp arazisi Hafif eğimli bir arazi toprak yapısı drenaja uygun olan bir bölgede 3-4 hektarlık bir alanda olmalı. Sivrisinek üreme alanları ve endüstri bölgelerinden uzakta olmalıdır.

10 metre genişliğinde yol, Çadırlarla yolun kenarı arasında en az 2 metre uzaklık, Çadırlar arasında en az 8 metre uzaklık, Her bir çadır için en az 3,5 metrekare alan

Çadır grupları arazinin dış kısmında U düzeninde yerleştirilebilir. İdari kısım, mutfak, banyo, sağlık merkezi, gibi ortak kullanım alanları ortada olmalıdır.

Kamp alanındaki su dağılımı : Su tanklarının kapasitesi en az 200 litre olmalıdır, Kişi başına günde en az 15 litre su sağlanmalıdır, En uzaktaki çadırdan bir tankın uzaklığı en fazla 100 metre olmalıdır.

Kamp alanında katı atık toplama: Katı atıklar günlük olarak toplanmalıdır. Toplama konteyneri suya, böceklere, kemiricilere karşı korunaklı olmalıdır. plastik veya metalden yapılmış, sıkıca kapanabilen kaplar bu kapların kapasiteleri 4-8 çadır için ya da 50 kişi için 100 litre hacimde olmalı.

Çöplerin Depolanması ve yok edilmesi Çadır kamplarda çöpleri yok etmek için en uygun yöntem toprağa gömmektir. Eski alan kullanılabilecek durumda ise ve ulaşım sağlanabiliyorsa orası kullanılabilir.

Bu olanaklı değilse, 200 kişinin çöpü için; 2 metre derinliğinde, 1.5x1 metre ebadında bir çukur açılır. Çöpler buraya dökülür yüzeye 40 cm kala sıkıştırılır ve üzeri toprakla örtülür.

Sıvı atıklar ve tuvaletler: Kampta uygun tuvalet çukurları açılmalıdır. Bu çukurları çadırlardan 30-50 metre uzakta olmalıdır,

Sahra tipi helalar: Her 100 kişi için 25-30 cm eninde, 60 cm derinliğinde, 3-5 m uzunluğunda çukur açılır. Çıkarılan toprak arkaya yığılır. Ayak koyma yeri (taş) yapılır. Her dışkılama sonrası üzeri toprakla örtülür. Zaman zaman sönmüş kireç ya da % 4lük lizol eriyiği dökülür. 2/3 ü dolunca üzeri toprakla örtülür.

Çukurlu helalar: Su yolları ve kuyulardan en az 30 m uzakta olmalıdır. 90-120 cm en, 100 cm boy, 2.5 m derinlikte bir çukur açılır. Üstü delik açılmış bir tahta döşeme ile kapatılır. Tuvaletin Çevresi ve üzeri sinek vs girmeyecek şekilde kapatılır. Çukurun üst kısmına yakın bir yere fazla suyun drene olması için bir T borusu konur. Çukura en az haftada 1-2 kez 1 bardak gazyağı yada mazot dökülür.

TUVALETLER Çadırlardan 25-30 metre uzakta 100 kişi için bir tuvalet 1 oturma yeri / 25 kadın 1 oturma yeri ve pisuar / 35 erkek Binalardan en fazla 50 metre uzakta

Yıkanma yerleri: Kadın ve erkekler için ayrı ayrı olmalı. 50 kişi için 1 duş yeri (ılıman iklimlerde), 30 kişi için 1 duş yeri ( sıcak iklimlerde) olmalıdır.

Ölüler: Ölüler Sıcakta 24 saatte kokar. Soğuk hava deposunda en fazla 72 saat tutulur. Formaldehitle işlem yapıldığında daha uzun süre kalır. Ölü hemen defnedilmiyorsa ya da başka şehre nakledilecekse.

1 litre %04lük formaldehit solusyonu hazırlanır ve 200 cc sağ göğüs boşluğuna, 200 cc sol göğüs boşluğuna, 600 cc karın boşluğuna enjekte edilir. Bunun için gerekli malzemeler: Enjektör, Eldiven, Maske, Ceset torbası, Sönmemiş kireç,

%04 lük formaldehit solusyonu. Saf formaldehit üzerinde % 37 yazar. 1 ölçü formaldehit+9ölçü su ile karıştırılır. %04luk formaldehit solusyonu elde edilir. Bir ölü geldiğinde kefen yada ceset torbasına konulur. Mezar derinliği en az 3 metre olmalıdır. Mezar tabanına toprağı örtecek şekilde sönmemiş kireç serpilir.

Hayvan Ölüleri İle İlgili Genel Önlemler( TS12070) Hayvan ölüleri hiçbir şekilde bekletilmeden iklim koşullan da göz önünde bulundurularak sıcak ve yağışlı yörelerde en çok 6 saat, diğer yörelerde en çok 24 saat içinde gömülmeli veya yakılmalıdır. Gömme veya yakmadan sonra ortam temizlenip dezenfekte edilmelidir. Görevlilerce afet durumlarında hayvan ölülerinin öncelikle ortadan kaldırılması sağlanmalıdır.

Çevre sağlığı açısından afet bölgesine giden personelin bulundurması gereken başlıca araç ve gereç şunlardır: 1. Hazır sanitasyon kitleri, klor çözeltisi veya tabletleri 2. Komparatörler 3. El feneri ve piller 4. Su basıncı ölçümünde kullanılan araçlar 5. Fosfataz tayin kitleri 6. Taşınabilir klorlama araçları 7. Taşınabilir su filtreleri(200-250 litre/dk kapasiteli)