İnternet Destekli Açıköğretim Modeli: İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı Prof. Dr. Ali Ekrem Özkul, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi, Eskişehir Yrd. Doç. Dr. M. Emin Mutlu, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi, Eskişehir Özet Bu çalışmada Açıköğretim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı nda uygulanan internet destekli açıköğretim modeli tanıtılarak, modelin tasarımı, geliştirilmesi ve uygulanmasında elde edilen deneyimler aktarılmaktadır. Açıköğretim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı (İÖLP), ilk ve orta öğretimde giderek aratan yabancı dil öğretmeni talebini karşılamada destek olmak amacıyla, Milli Eğitim Bakanlığı ile Anadolu Üniversitesi nin ortak bir projesi olarak 2000-2001 öğretim yılında başlatılmıştır. İÖLP kapsamında ders sunumu, yüzyüze eğitim ve uzaktan öğretimin birlikte ele alınıp uygulandığı bir karma (blended) öğrenme modeli olarak tasarlanmıştır. Programa kayıt olan öğrencilere ilk iki yıla ait alan dersleri sınıf ortamında yüz yüze öğretimle verilmekte, 3. ve 4. sınıf dersleri ise bütünüyle açıköğretim sistemine göre yürütülmektedir. Açıköğretim sistemi kapsamında verilen derslerin etkinliğini artırmak amacıyla bu derslerin internete dayalı öğretim teknolojileriyle desteklenmesi öngörülmüş ve 2003-2004 yılından itibaren bu yönde uygulamalar bazı dersler için başlatılmıştır. Programda uygulanan internet destekli açıköğretim modeli, öğrencilerin kendi kendilerine ders çalışmalarını sağlayacak yönlendirici ve etkileşimli eğitsel içerik, foruma dayalı eş zamanlı olmayan akademik danışmanlık ve görüntülü sohbete dayalı eş zamanlı teknik destek olmak üzere üç temel bileşenden oluşmaktadır. Eğitsel içerik canlandırmalı ve sesli olarak tasarlanmıştır ve her hafta yayına giren üniteler biçiminde öğrenciye sunulmaktadır. Derslere ait ünitelerde öğrencilerin kendi kendilerine çalışmaları esnasında yerine getirmeleri gereken yönlendirici görevler bulunmaktadır. Her ünite ayrıca ileri okuma parçaları, başvuru kaynakları, testler ve alıştırmalar gibi öğretim araçlarıyla zenginleştirilmiştir. Böylece, öğrenciler kendilerine gönderilen kapsamlı ders kitaplarını öğretim yılı boyunca internet desteğiyle ve danışmanlarından yardım alarak belirli bir disiplinle çalışabilmektedirler. Proje kapsamındaki internet destekli eğitim yazılımlarının tasarımı ve geliştirilmesinde konu uzmanı, editör, eğitim tasarımcısı, yapım sorumlusu, grafiker, seslendirmeci, programcı ve koordinatör gibi görevleri üstlenen 100 den fazla uzman sekiz ay süreyle görev destek vermiştir. 2004-2005 öğretim yılı itibariyle uygulamadan yararlanmaya başlayan öğrenci sayısı 3466 olup, yararlanması beklenen toplam öğrenci sayısı ise 5529 dur. Anahtar Sözcükler: Açıköğretim, uzaktan öğrenme, e-öğrenme, karma öğrenme 1
Açıköğretim Sisteminde İnternet Ortamındaki Öğrenme Modelleri Açıköğretim sistemi, örgün yüksek öğretim kurumlarının eğitim hizmeti vermeyi öngörmediği yaygın kitlelere yüksek öğretim olanağı sağlamak amacıyla, 1982-1983 öğretim yılında Anadolu Üniversitesi tarafından başlatılmıştır. Günümüzde bir milyona yaklaşan öğrenci sayısıyla Türkiye yüksek öğretimindeki öğrencilerin üçte birini bünyesinde barındırmaktadır. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim sistemi, başlangıçta, uzaktan öğretim tekniklerine göre hazırlanmış ders kitapları, TRT kanallarından yayınlanan televizyon programları, 60 üniversitenin desteğiyle mesai saatleri dışında gerçekleştirilen yüz yüze akademik danışmanlık hizmetleri ve her il merkezinde gerçekleştirilen merkezi sınav hizmetlerine dayalı olarak tasarlanmıştır. Teknolojideki gelişmelerin eğitim ve öğretimde sağladığı olanaklardan yararlanmak amacıyla son yıllarda önemli yatırımlar gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda Açıköğretim e-öğrenme Hizmetleri ve İnternete Dayalı Bilgi Yönetimi Önlisans Programı gibi internet ortamında değişik öğrenme modelleri tasarlanmış ve uygulamaya konulmuştur. 1999 yılından itibaren açıköğretim sisteminin geneline yönelik olarak tasarlanan ve aşama aşama uygulamaya konulan Açıköğretim e-öğrenme Hizmetleri, internet ortamındaki deneme sınavları (e-sınav), internet ortamında çokluortam teknikleriyle hazırlanmış alıştırma yazılımları (e-alıştırma), ders kitaplarının elektronik kopyaları (e- Kitap) ve televizyon programlarının video dosyalarının (e-televizyon) internet ortamında dağıtımı bileşenlerinden oluşmaktadır. Her yıl 150.000 den fazla öğrenci bu hizmetlerden yaklaşık 4.5 milyon kez yararlanmaktadır [1]. İnternete Dayalı Bilgi Yönetimi Önlisans Programı ise bütünüyle internet üzerinden yürütülen ilk açıköğretim programı olarak 2001 yılında öğretime başlamıştır. Sınırlı sayıda öğrencinin kabul edildiği bu programda internet ortamında sunulan zengin ders içerikleri, CD-ROM lar, uygulama yazılımları ve yardımcı ders kitaplarının yanı sıra internet ortamında ödev ve danışmanlık uygulaması da bulunmaktadır [2]. Bu çalışmada 2004-2005 öğretim yılında Açıköğretim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı (İÖLP) için tasarlanarak uygulamaya konulan İnternet Destekli Açıköğretim Modeli tanıtılacaktır. Açıköğretim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı Açıköğretim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı ilk ve orta öğretimde giderek artan yabancı dil öğretmeni talebini karşılamada destek olmak amacıyla, Milli Eğitim Bakanlığı ile Anadolu Üniversitesi nin ortak bir projesi olarak 2000-2001 öğretim yılında başlatılmıştır. Program, Türkiye deki Eğitim Fakültelerinde uygulanmakta olan örgün İngilizce Öğretmenliği Lisans Programlarına eşdeğer bir programdır. Bu programa kayıt yaptıran öğrenciler, lisans düzeyindeki dört yıllık öğretimlerini başarıyla bitirdiklerinde "İngilizce Öğretmeni Lisans Diploması" almaya hak kazanırlar. Program ilk mezunlarını 2003-2004 öğretim yılı sonunda vermiştir. 2
Karma Öğrenme Modeli İÖLP kapsamında ders sunumu, yüz yüze eğitim ve uzaktan öğretimin birlikte ele alınıp uygulandığı bir karma (blended) öğrenme modeli olarak tasarlanmıştır. Programa kayıt olan öğrencilere ilk iki yıla ait alan dersleri sınıf ortamında yüz yüze öğretimle verilmekte, 3. ve 4. sınıf dersleri ise bütünüyle açıköğretim sistemine göre yürütülmektedir. İlk iki sınıfta yapılan yüz yüze dersler 2000-2001 öğretim yılında 10 ilde, 2001-2003 döneminde 16 ilde, 2004-2005 öğretim yılında 10 ilde gerçekleştirilmektedir. İlk iki yılı başarıyla tamamlayan öğrenciler MEB tarafından ücret karşılığı ders vermek amacıyla ilk ve orta öğretim kurumlarında görevlendirilebilmektedirler [3]. İnternet Destekli Açıköğretim Modeli 3. ve 4. sınıfta açıköğretim sistemi kapsamında verilen derslerin etkinliğini artırmak amacıyla bu derslerin internete dayalı öğretim teknolojileriyle desteklenmesi öngörülmüş ve 2003-2004 yılında bir pilot proje olarak, iki ders için internet ortamında akademik danışmanlık uygulaması başlatılmıştır. Pilot projede elde edilen sonuçlar cesaret verici olmuştur ve projenin 3. ve 4. sınıftaki tüm derslere genişletilmesi planlanmıştır. İÖLP de 3. ve 4. sınıftaki dersler için internet ortamında yayınlanacak eğitim yazılımları ve sunulacak danışmanlık hizmetlerinin tasarımı ve geliştirilmesi bir proje olarak 2004 yılının yaz aylarında başlamıştır. 2004-2005 öğretim yılında proje kapsamındaki 10 derse kayıtlı öğrencilerin toplam sayısı 25.463 tür. Derslere kayıtlı farklı öğrenci sayısı ise 5.529 dur. İÖLP 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin ekonomik durumları ve bulundukları köy/kasaba/şehirlerin farklılıkları nedeniyle internet erişimi olanakları benzerlik göstermemektedir. Bu nedenle öğrencilerin internet destekli açıköğretim modelinden isteğe bağlı olarak yararlanmaları öngörülmüştür. İÖLP de uygulanan internet destekli açıköğretim modeli, her derste üniteler biçimde sunulan, öğrencilerin kendi kendilerine ders çalışmalarını sağlayacak yönlendirici ve etkileşimli eğitsel içerik, foruma dayalı eş zamanlı olmayan akademik danışmanlık ve görüntülü sohbete dayalı eş zamanlı teknik destek olmak üzere üç temel bileşenden oluşmaktadır. Programın sitesi http://iolp.aof.edu.tr adresinde yayınlanmaktadır (Şekil 1). Şekil 1. İÖLP Sitesi ve çevrimiçi dersleri. 3
Yönlendirici ve Etkileşimli Eğitsel İçerik İnternet ortamında öğrenciye sunulan eğitsel içerik canlandırmalı ve sesli olarak tasarlanmıştır ve her hafta yayına giren üniteler biçiminde öğrencinin kullanımına açılmaktadır. Çevrimiçi derslere ait ünitelerde, her haftaya ait konuların amaçlarının ve anahatlarının vurgulandığı bir gözden geçirme bölümü ve öğrencilerin kendilerine gönderilmiş bulunan kitapları çalışmaları esnasında yerine getirmeleri gereken yönlendirici görevler bölümü bulunmaktadır (Şekil 2). Her ünite ayrıca ileri okuma parçaları, başvuru kaynakları, testler ve alıştırmalar gibi öğretim araçlarıyla zenginleştirilmiştir. Şekil 2. Çevrimiçi derslere ait üniteler. Böylece, öğrenciler kendilerine gönderilen kapsamlı ders kitaplarını öğretim yılı boyunca internet desteğiyle ve danışmanlarından yardım alarak belirli bir disiplinle çalışabilmektedirler. Akademik Danışmanlık Her ders için, derse kayıtlı öğrenci sayısına bağlı olarak değişen sayıda öğretim üyesi, akademik danışman olarak görev yapmaktadır. Danışmanlık hizmetleri forum aracı yardımıyla asenkron olarak yürütülmektedir. Danışmanlık faaliyetleri, tartışma gruplarının yönlendirilmesi, öğrenci mektuplarına yanıt verilmesi ve önceki haftalarda sorulmuş soruların yanıtlarının verilmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir. Her ders için bir koordinatör, danışmanlık faaliyetlerini koordine etmek üzere görevlendirilmiştir. Koordinatörler ve danışmanlar haftada 4 saat danışmanlık yapmaktadırlar. Öğretim elemanları danışmanlık faaliyetlerini internet üzerinden birimlerinde ve evlerinde gerçekleştirebilmektedirler. Danışmanlıklar İÖLP akademik takvimine uygun olarak öğretim yılı boyunca 25 hafta sürmektedir. Akademik danışmanlar tartışma gruplarına engeç 24 saat içinde, öğrenci mektuplarına ise engeç 48 saat içinde yanıt vermektedirler (Şekil 3). Projede 2004-2005 öğretim yılında 35 akademik danışman görev yapmaktadır. 4
Şekil 3. Akademik danışmanlık hizmetleri. Yardım Masası Öğrencilerin teknik sorunlarına yanıt vermek amacıyla görüntülü sesli destek hizmeti günde 16 saat verilmektedir. Bu araç aynı zamanda öğrenciler tarafından kendi aralarındaki sosyal iletişim için de kullanılmaktadır (Şekil 4). Projenin Tasarım ve Geliştirme Süreci Şekil 4. Akademik danışmanlık hizmetleri. İÖLP de uygulanan İnternet Destekli Açıköğretim Modeli nin tasarımı ve geliştirilmesi projesi aşağıda verilen aşamalardan oluşmaktadır. Aşama 1 - Proje Takviminin Oluşturulması: Proje başlangıcında, projede gerçekleştirilecek faaliyetler ve faaliyetleri yerine getirecek kişler belirlenerek, başlangıç ve bitiş tarihleri tahmin edilmiştir. Proje planı bir Gantt şeması olarak hazırlandıktan sonra yönetime sunulmuştur (Şekil 5). Şekil 5. Proje planı. 5
Aşama 2 - Öğretim Ortamlarının Tasarlanması: Proje sorumluları, öğretim tasarımcıları, görsel tasarımcılar ve konu uzmanlarıyla Temmuz 2005 ayında gerçekleştirilen düzenli toplantılarla projede uygulanacak öğretim ortamları tasarlanmış ve her ders için bir maket ünite hazırlanmıştır. Bu süreçte beyin fırtınası yönteminden yararlanılmış ve katılımcıların ortaya attıkları düşünceler bir kavram haritası yazılımıyla görselleştirilerek, geliştirilmiştir (Şekil 6). Şekil 6. Projenin kavram haritası. Aşama 3 - Ekiplerin Oluşturulması: Proje kapsamındaki internet destekli eğitim yazılımlarının tasarımı ve geliştirilmesinde konu uzmanı, editör, eğitim tasarımcısı, yapım sorumlusu, grafiker/canlandırmacı, seslendirmeci, programcı ve koordinatör görev tanımları oluşturularak, her ders için görev alacak kişiler belirlenmiştir. Projede bu görevleri üstlenen değişik fakültelere ait 100 den fazla uzman sekiz ay süreyle destek vermiştir. Aşama 4 - Eğitim Yazılımı Yapım Sürecinin Tasarlanması: Derslere ait 15-25 arasında değişen sayıdaki ünitelerin gerçekleştirilmesi için bir iş akışı sistemi tasarlanmış ve katılımcılara tanıtılmıştır. Eğitim yazılımlarını yapım sürecinde konu uzmanı ve editörlerden sağlanan eğitim senaryoları yapım sorumlusu tarafından eğitim tasarımcısından destek alarak yapım senaryosuna dönüştürülmekte ve web tasarımcısı, grafik/canlandırma tasarımcısı ve ses/video tasarımcısının katkısıyla yapım senaryosu bir eğitim yazılımına dönüştürülmektedir. Tamamlanan dersler yayın sorumlusu tarafından teknik destek ve akademik danışmanlık hizmetlerinin eklenmesiyle yayınlanmaktadır (Şekil 7). Şekil 7. Eğitim yazılımı yapım süreci 6
Aşama 5 - Farklı Derslerde Farklı Yaklaşımların Geliştirilmesi: İÖLP 3. ve 4. sınıfındaki dersler (a) öğrenciye gönderilen öğretim malzemesi yeterli olan dersler, (b) öğrenciye gönderilen öğretim malzemesi dışında ek öğretici içerik verilmesi gereken dersler ve (c) edebiyat dersleri olmak üzere üç farklı grupta toplanabilmektedir. Farklı özelliklere sahip derslerde farklı öğretim ortamı öğeleri tasarlanmıştır. Bu amaçla ek öğretici içerik verilmesi gereken derslerde sesli anlatımlar eklenmiş, edebiyat derslerinde eserlerin sinema filmlerinin video parçalarına yer verilmiştir. Aşama 6 - Koordinasyon Toplantıları: Üretim Durumu, öğrencilerin İlgisi, öğrencilerin akademik danışmanlıktan yararlanma durumları, ders yazılımlarının ortak değerlendirmesinin yapılması, projedeki tasarım-geliştirme ve uygulama sorunlarının tartışılması amacıyla her ay rektörlük gözetiminde geniş katılımlı koordinasyon toplantıları düzenlenmiştir. Düzenli koordinasyon toplantılarının projenin belirlenen sürede tamamlanmasında kayda değer etkisi olmuştur. Aşama 7 Uygulamaya Koyma: Akademik takvime paralel olarak her hafta ilgili ünite internette yayına konulmaktadır. Üniteler yayına girmeden önce örgün İÖLP de okuyan öğrenciler tarafından test edilmektedir. Test sürecinde saptanan sorunlar giderildikten sonra ünite yayına girmektedir. 2004 Ağustos ayında başlayan ünite üretimi sonucunda, derslerin yayınlanmaya başladığın 2004 Kasım ayına kadar yeterli ünite stoğu oluşturulabilmiş, kalan üniteler ise 2005 Mart ayına kadar tamamlanabilmiştir. Danışmanlık hizmeti verilen forum aracında her ders için ilgili haftaya ait bir tartışma konusu açılmaktadır. Böylece, öğrenciler o haftaya ait üniteyle ilgili sorular sorabilmektedirler. Akademik danışmanlar bu tartışmalara katılarak öğrencileri yönlendirmektedirler. Kullanılan Teknoloji İÖLP de uygulanan İnternet Destekli Açıköğretim Modeli başlangıçta WebCT öğrenme yönetim sistemi üzerinde tasarlanmıştır. 2004 Kasım-Aralık aylarındaki iki aylık bir geçiş sürecinden sonra, AÖF BDE Birimi nde.net ile geliştirilen, yetkilendirme, içerik sunumu, öğrenci izleme, test, anket, takvim ve forum gibi bileşenleri bulunan öğrenme yönetim sistemi kullanılmaya başlanmıştır. Görüntülü sesli destek hizmeti için Flash Communication Server kullanılmaktadır. Projeden Yararlanan Öğrenciler 2004-2005 öğretim yılı itibariyle uygulamadan yararlanmaya başlayan öğrenci sayısı 3.466 olup, yararlanması beklenen toplam öğrenci sayısı ise 5.529 dur. 2004-2005 öğretim yılı Bahar döneminde Eğitim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Programında okuyan örgün öğrencilerinde sistemden yararlanmasına olanak sağlanmıştır. Böylece 577 örgün öğrenciye sisteme erişim yetkisi verilmiştir. Sistemden yararlanan öğrenci sayısı Türkiye de internete dayalı yüksek öğretim programlarında kayıtlı öğrenci sayısından fazladır. 7
Sonuç ve Öneriler İÖLP İnternet Destekli Açıköğretim Modeli açıköğretim sisteminde internet ortamında öğrenme konusunda uygulanmakta olan üçüncü modeldir ve İÖLP nin özelliklerine göre tasarlanmıştır. Geniş katılımlı ve yoğun performans gerektiren bir proje olarak yürütülmüş ve 9 ay süren bir çalışmayla iki sınıfa ait derslerin internet destekli eğitim yazılımlarının tasarımı ve geliştirilmesi gerçekleştirilmiştir. Uygulamaya konulan modelde öğrencilerin verilen hizmetlere giderek artan sayıda ilgi gösterdikleri gözlenmiştir. Projenin uygulanması süresince gerçekleştirilecek bilimsel araştırma çalışmalarıyla internete destekli açıköğretim modeli hakkında önemli bilgiler elde edilmesi beklenmektedir. Yararlanılan Kaynaklar [1] Mutlu, M. Emin, Information Management Associate Degree Program: The First Internet-Based Distance Education Experience in Turkey, The Eleventh Annual Distance Education Conference, Texas A&M University, Houston-Texas, January 20-23, 2004. http://www.cdlr.tamu.edu/dec_2004_proceedings/mutlu.pdf [2] Mutlu, M. E., Öztürk, M. C. ve Çetinöz, N., Alternatif Eğitim Araçlarıyla Zenginleştirilmiş İnternete Dayalı Eğitim Modeli, Açıköğretim Fakültesi 20. Kuruluş Yılı Nedeniyle, Uluslararası Katılımlı Açık Ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 23-25 Mayıs 2002. http://aof20.anadolu.edu.tr/bildiriler/emin_mutlu2.doc [3] Özkul A.E., Durmuşoğlu G., Özyar A., A New Teacher Training Model for TURKEY: DELTT (Distance English Language Teacher Training Program), Açıköğretim Fakültesi 20. Kuruluş Yılı Nedeniyle, Uluslararası Katılımlı Açık Ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 23-25 Mayıs 2002. Eskişehir. http://aof20.anadolu.edu.tr/bildiriler/gul_durmusoglu.doc 8