Ç NDEK LER. Önsöz...3

Transkript

1 AVRUPA B RL AVRUPA KOM SYONU TÜRK YE TEMS LC L ANKARA, EYLÜL 2003

2 Ç NDEK LER Önsöz...3 AVRUPA B RL NED R?...4 Avrupa Birli i ne Üyelik...4 Kopenhag Kriterleri...4 AB nin Son Geniflleme Süreci...4 Adayl k Süreci Nedir?...5 Analitik nceleme-screening...5 Elefltirme-Twinning...5 Müzakereler Nas l Yürütülüyor?...5 Müzakere Edilen Konu Bafll klar...6 Kat l m Müzakereleri Neyi Amaçlar?...6 Kat l m Müzakereleri Kimler Taraf ndan Yürütülmektedir?...6 Son Genifllemeyle Birlikte AB deki say sal göstergeler Ne Olacak?...6 AB-TÜRK YE L fik LER N N TAR H GEL fi M...7 Türkiye AB ye Üye Olmadan Neden AB yle Ticaretini Serbestlefltirdi?...7 Helsinki Zirvesi Sonras Türkiye-AB liflkileri...8 Aday Ülke Türkiye...8 Kat l m Ortakl Belgesi Nedir?...8 Ulusal Program...9 lerleme Raporu...9 Avrupa Komisyonu lerleme Raporu nu Haz rlarken Hangi Bilgi Kaynaklar ndan Faydalan r?...10 Bundan Sonra Neler Olacak? Kopenhag Zirvesi nde Al nan Karar n Anlam Nedir?...10 AB nin Türkiye ye Mali Yard m...10 AB den Gelen Mali Yard mlar n Da t lmas ndan Kim Sorumludur?...11 AB Taraf ndan Fon Sa lanan Baz Proje Örnekleri...11 Haz rlanan Projeler, AB Fon ve Hibelerinden Ne Koflullarda Yararlanabilir?...12 Özel Sektörde Faaliyet Gösteren Firmalar, AB Proje veya Programlar ndan Mali Destik Alabilirler Mi?...12 Avrupa Yat r m Bankas Nedir? Hangi Projelere Mali Destik Verir?...12 Türkiye ye Aç k Avrupa Toplulu u Programlar Hangileridir?...13 TÜRK YE-AB ORTAKLI ININ ORGANLARI NED R?...14 Ortakl k Konseyi Nedir? Ne fle Yarar?...14 Ortakl k Komitesi Nedir? Ne fle Yarar?...14 Karma Parlamento Komisyonu Nedir? Ne fle Yarar?...14 Türkiye-AB Karma stiflare Komitesi Nedir? Ne fle Yarar?...14 Gümrük Birli i Ortakl k Komitesi (GBOK) Nedir? Ne fle Yarar?...14 AVRUPA B RL LE LG L KONULARDA B LG KAYNAKLARI...15 Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i nin Görevi Nedir?...15 Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i nin Yap s Nedir?...15 Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i ne Nas l Ulaflabiliriz?...15 Avrupa Birli i Bilgi Merkezi Nedir? Nas l Ulaflabiliriz?...15 AB Bölgesel Bilgi Bürolar Hangi llerde Bulunur? Nas l Ulafl l r?...15 Avrupa Dökümantasyon Merkezleri Hangi llerde Bulunur? Nas l Ulafl l r?...15 AB B LG A I...16

3 AVRUPA B RL GEN fileme SÜREC NDE TÜRK YE De erli okur, Türkiye-Avrupa Birli i iliflkileri, 1999 Helsinki Zirvesi nde Türkiye nin aday ülke konumunun onaylanmas yla yeni bir sürece girdi. Türkiye nin kat l m müzakerelerine bafllayabilmesi için, 1993 y l ndaki Kopenhag AB Konseyi nde belirlenen siyasi kriterlere, di er aday ülkeler gibi, uyum sa lamas gerekmektedir. AB ye adayl k süreci, tüm di er aday ülkeler için oldu u gibi, Türkiye için de karmafl k ve reform yo unluklu bir süreçtir. Avrupa Komisyonu, kurumsal geliflme ve yat r ma oldu u kadar bölgesel kalk nmaya da mali ve teknik destek sa layarak, Türkiye nin üyeli e haz rl k çal flmalar n desteklemektedir. Komisyon ülkenin kat - l m yönündeki haz rl klarda kaydetti i ilerlemeyi düzenli y ll k raporlar nda de erlendirmektedir. Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i, Türkiye de AB ile ilgili pek çok farkl bilgi ihtiyac n n karfl lanmas na katk da bulunmay amaçl yor. Bu çerçevede, Türkiye nin adayl k sürecinin, nihai üyeli inin ve bunun yarataca sonuçlar n daha iyi anlafl lmas amac yla, AB nin son genifllemesi ve yeni kat lan ülkeler hakk nda ayr nt l bilgi içeren elinizdeki broflürü haz rlad k. Bu broflürde AB nin geniflleme süreciyle ilgili olarak arad n z temel bilgileri bulaca n z umuyorum. Daha detayl bilgiye, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili- i nin web adresinden ulaflabilirsiniz. Hansjörg Kretschmer Büyükelçi

4 AVRUPA B RL NED R? Avrupa Birli i, 2. Dünya Savafl ndan sonra büyük bir y k ma u rayan Avrupa da, bar fl n ve bölgesel istikrar n yeniden sa lanmas ve ekonomik yeniden yap - lanma amac yla oluflturulan bir ülkeler toplulu udur y l nda alt kurucu ülke, Belçika, Fransa, Hollanda, Almanya, talya ve Lüksemburg taraf ndan kurulan Avrupa Birli i, önceleri sadece ekonomik bir birlik idi. Ancak y llar içerisinde sanayi, tar m, ticaret, maliye, vergiler gibi politikalar ortak kurumlar taraf ndan yönetilen, tek para birimi Euro nun kullan ld - ve üye ülkeler aras nda iç s n rlar n kald r ld büyük bir süper güce dönüfltü. Alt üye ülke ile bafllayan bu birlik, y llar içerisinde yeni ülkelerin kat l m yla onbefl üyeye ulaflt. 375 milyon nüfusu ve 8 trilyon Euro luk gayrisafi milli has - las yla en büyük bölgesel güçlerden biri olan AB, 2003 y l nda on yeni aday ülkenin kat l m anlaflmas imzalamas yla 25 üyeli ve 450 milyon nüfuslu bir birlik olma yolunda önemli bir ad m att. Müzakere sürecini baflar yla tamamlayan ve yasalar n AB yle uyumlu hale getiren 10 yeni üye ülke, referandum sürecini de baflar yla tamamlad ktan sonra May s 2004 te AB ye tam üye olacaklar. Bu on aday ülkeden sonra AB nin geniflleme süreci, 2007 y l nda tam üye olmas öngörülen Bulgaristan ve Romanya ve henüz müzakere sürecine girmemifl olan Türkiye ile devam edecek. AB üyesi 15 ülke Yeni kat lan ülkeler Aday ülkeler Almanya Macaristan Bulgaristan Fransa Polonya Romanya ngiltere Litvanya Türkiye Belçika Letonya Hollanda Çek Cumhuriyeti Lüksemburg Slovakya talya Estonya spanya Slovenya Portekiz K br s Yunanistan Malta sveç Avusturya Danimarka Finlandiya rlanda Avrupa Birli i ne üyelik Avrupa Birli i, ekonomik kayg lardan çok birtak m uluslararas de erlerden yola ç kan bir birliktir. Dolay s yla Birli e kat lmak isteyen ülkelerden de Avrupa Birli i ni oluflturan temel de erler olan sürekli bar fl n sa lanmas, eflitlik, özgürlük, insan haklar, az nl k haklar ve temel haklara sayg gibi ilkelere uymalar istenir. Ayr ca Avrupa Birli i nin kurallar na ve müktesebat dedi imiz mevzuat na uyum sa lamas ve yasal birtak m de ifliklikler yapmas da beklenir. Avrupa Birli i ne üye olmak isteyen bir ülkenin uymas gereken temel kriterler, 1993 te belirlenmifl olan Kopenhag Kriterleri dedi imiz kriterlerdir. KOPENHAG KR TERLER 1. Siyasi kriterler: Aday ülke; demokrasi, hukukun üstünlü ü, insan haklar, az nl klara sayg ve az nl klar n korunmas n n güvence alt na al nd istikrarl bir kurumsal yap ya sahip olmal d r. 2. Ekonomik kriterler: Aday ülke, iflleyen bir piyasa ekonomisi ve AB içinde rekabetçi bask ve piyasa güçleriyle bafla ç kabilme kapasitesine sahip olmal - d r. 3. Topluluk Müktesebat n n Kabulu: Aday ülke, siyasi, ekonomik ve parasal birlik amaçlar na uyum dahil olmak üzere, AB mevzuat n üstlenebilme ve uygulayabilme kapasitesine sahip olmal d r. Bunlar aras nda siyasi kriterler, yani demokrasi, hukukun üstünlü ü, insan haklar ve az nl klara sayg AB ye üyelik görüflmelerinin bafllamas için önkofluldur. Bu kriterleri yerine getirmeyen bir ülke ile müzakere süreci bafllat lmamaktad r. AB N N SON GEN fileme SÜREC ki Almanya n n Ekim 1990 da birleflmesiyle Avrupa n n merkezinde bafllayan demokratikleflme süreci sonras nda, Avrupa Birli i ve eski Varflova Pakt na dahil Merkezi ve Do u Avrupa Ülkeleri aras ndaki iliflkiler güçlendi ve Avrupa Anlaflmalar ile ticari iflbirli i çerçevesinde geliflti. Mallar n ve iflgücünün serbest dolafl m, ekonomik ve mali iflbirli ini içeren bu anlaflmalar n as l amac, bu ülkelerde serbest piyasa ekonomisinin geri dönülmez bir flekilde yerlefltirilmesiydi. Avrupa Birli i (AB), 1993 Kopenhag Zirve Toplant s nda ald kararlar uyar nca, bu ülkeleri ve K br s kapsayan bir geniflleme süreci bafllatt. Daha sonra bu sürece Malta ve Türkiye de kat ld ancak AB üyeli ine aday ülkeler aras nda yaln zca Türkiye ile, Kopenhag da belirlenen siyasi kriterleri tam olarak yerine getiremedi i için, müzakereler henüz bafllat lamad. 4

5 AVRUPA B RL GEN fileme SÜREC NDE TÜRK YE Yine Kopenhag ta Aral k 2002 de yap lan zirve ile müzakereleri tamamlayan on aday ülkenin May s 2004 te, Bulgaristan ve Romanya n n 2007 de üye olmas ve Kopenhag siyasi kriterleri yerine getirmesi durumunda da Türkiye ile müzakerelerin 2005 y l nda bafllat lmas kararlaflt r ld. Adayl k süreci nedir? Adayl k süreci, AB ye aday ülkelerin üye olma haz rl nda AB hukuku ve kurallar na uyumunu ve kendi yasal mevzuatlar n AB mevzuatlar na yaklaflt rmas n içerir. Bu süreç en son 10 aday ülkenin kat l - m nda da görüldü ü gibi, müzakerelerin bafllamas ndan itibaren 6 ila 8 y l aras nda sürebilir ve bu tamamen aday ülke hükümetlerinin yasal reformlar yapmas na ba l d r. Avrupa Birli i, aday ülkeler için bir ön-kat l m stratejisi belirler ve bu aflamay bir an önce tamamlayarak gecikmeksizin üye olmalar na yard mc olur. Ön kat l m stratejisini oluflturan unsurlar flunlard r: Ortakl k anlaflmalar : AB ve aday ülke aras nda imzalanan ikili anlaflmalard r. Ticaretle ilgili konular, siyasi diyalog, yasal uyum ve sanayi, çevre, ulaflt rma ve gümrükler gibi alanlarda iflbirli ini içerir. lerleme Raporlar : Avrupa Komisyonu taraf ndan her y l sonunda haz rlanan ve Avrupa Konseyi ne sunulan raporlard r. Aday ülkenin müzakere veya adayl k sürecinde kaydetti i geliflmeleri de erlendirir. Kat l m Ortakl klar : Her aday ülke için Avrupa Komisyonu taraf ndan haz rlan r. Aday ülkenin üyeli e haz rl k aflamas nda yapmas gereken k sa ve orta vadeli öncelikleri ve AB nin yapaca mali yard m belirleyen eylem plan niteli indeki raporlard r. Ulusal Programlar: Avrupa Komisyonu nun kat l m ortakl belgelerine dayanarak aday ülkeler taraf ndan haz rlan rlar. Aday ülkenin k sa ve orta vadede yapaca uyum çal flmalar n bir takvim ve ilgili kurulufllar çerçevesinde belirten dökümanlard r. Kat l m öncesi yard m: 10 Merkezi ve Do u Avrupa Ülkesi (MDAÜ) için kullan lan Phare program na ek olarak ISPA (çevre ve ulaflt rma yat r mlar na yard m) ve SAPARD (tar msal ve k rsal kalk nma yard m ) ile Avrupa Yat r m Bankas kredilerinden oluflur. Ayr ca aday statüsü kazanan ülkeler, AB program ve projelerine kat lma hakk kazan rlar. Analitik nceleme-screening Analitik inceleme, aday ülke mevzuatlar ile AB müktesebat n n analitik karfl laflt r lmas n içerir. Bu, aday ülkelerin müzakere sürecine haz rlanmas ndaki önemli aflamalardan birisidir. Bu uygulaman n amac, ilgili ülkelere, AB nin temelini oluflturan kurallar daha iyi anlamalar na ve topluluk müktesebat n kabul edip uygularken ele almalar gereken konular aç kça belirlemelerine yard mc olmakt r. Tarama süreci, 3 Nisan 1998 de hem müzakerelere bafllayan alt ülke hem de Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Romanya ve Slovak Cumhuriyeti ile bafllad ve Aral k 1999 da tamamland. Türkiye de de, analitik inceleme süreci öncesinde bir ön de erlendirme yapabilmek amac yla sekiz adet alt komite kuruldu. Efllefltirme Twinning Efllefltirme, AB müktesebat n n özel bir bölümünün uyarlanmas, yürürlü e konmas ve uygulanmas na yönelik olarak aday ülkedeki idari ve yar kurumsal örgütlerle üye ülkelerdeki muadillerini biraraya getirir. Efllefltirme süresince AB den ve aday ülkelerden konunun uzmanlar belirli bir süre için biraraya gelerek iki taraf n konuyla ilgili mevzuat n karfl laflt r r ve uyum sa lanmas gereken alanlar belirlerler. Efllefltirme süresince AB den uzmanlar aday ülkenin ilgili kamu kuruluflunda belli bir süre çal fl r ve mevzuat uyumunun yap lmas nda o ülke uzmanlar na yard mc olur. Efllefltirme daha çok Kat l m Ortakl Belgesi nde belirtilen önceliklerin yerine getirilmesini amaçlar. Müzakereler nas l yürütülüyor? AB ye üyelik için yürütülen müzakereler, her bir aday ülkenin hangi koflullar alt nda AB üyesi olabilece ini belirten bir süreçtir. Müzakereler, 15 AB üyesi ülke ad na Avrupa Komisyonu ve ilgili aday ülke aras nda gerçekleflir. Avrupa Komisyonu, müzakere sürecinde aday ülkelerin Kopenhag kriterlerini karfl lama yönünde kaydettikleri geliflmeleri takip eder ve durum tespiti ve gelece e yönelik önerileri içeren lerleme Raporu haz rlar. Müzakerelerin bafl nda, her bir aday ülke için ilgili aday ülke ve AB üyesi ülkelerin hükümet temsilcilerinin biraraya gelmesiyle Hükümetleraras Konferans oluflturulur. Resmi müzakereler üye ve aday ülkelerden bakanlar seviyesinde olmakla birlikte, esas müzakereler, AB ad na Bakanlar Konseyi taraf ndan oluflturulan çal flma gruplar ve aday ülke ad na AB Daimi Temsilcili i müsteflarlar ile aday ülke müzakere heyetleri aras nda yap l r. Kolayl k aç s ndan müzakereler, her bir politikay ve ilgili müktesebat içeren konu bafll klar alt nda yap - l r. fiu anda müzakere konusu olan 31 konu bafll vard r. Ancak 30. bafll k üyelik sonras idari yap y içerdi i ve 31. bafll k da di er alanlar oldu u için, 29 bafll k müzakere konusudur. 5

6 MÜZAKERE ED LEN KONU BAfiLIKLARI 1. Mallar n serbest dolafl m 2. Kiflilerin serbest dolafl m 3. Sermayenin serbest dolafl m 4. Hizmetlerin serbest dolafl m 5. fiirketler hukuku 6. Rekabet 7. Tar m 8. Bal kç l k 9. Ulaflt rma 10. Vergilendirme 11. Ekonomik ve Parasal Birlik 12. statistik 13. stihdam ve Sosyal Politika 14. Enerji 15. Sanayi Politikas 16. KOB ler 17. Bilim ve Araflt rma 18. E itim ve ö retim 19. Telekom ve bilgi teknolojileri 20. Kültür ve görsel-iflitsel politika 21. Bölgesel politika 22. Çevre 23. Tüketiciyi koruma ve tüketici sa l politikas 24. Adalet ve içiflleri 25. Gümrük birli i 26. D fl ekonomik iliflkiler 27. Ortak d fl ve güvenlik politikas 28. Mali kontrol 29. Maliye ve bütçe 30. Kurumlar 31. Di er AB Komisyonu nun aday ülkeyle müktesebat taramas yapmas ve Hükümetleraras Konferans kurulmas - n n ard ndan, hangi konu bafll klar na öncelik verilece- i karar verilir ve ülkelerin pozisyonlar n belirten Pozisyon Belgeleri Brüksel e gönderilir. Komisyon buna AB Üyeli ine aday ülkelerle ilgili göstergeler Ülke Nüfus GSMH Kifli Bafl na Büyüme 2001 y ll k (milyon) Milyar Euro Milli Gelir 2001 ortalama (FSP) 2001 (FSP) 2001 enflasyonu Bulgaristan , K br s , Çek Cum , Estonya , Macaristan , Letonya , Litvanya , Malta , Polonya , Romanya , Slovakya , Slovenya , Türkiye , cevaben bir Ortak Pozisyon Tasla haz rlar ve bu pozisyon belgesine genel olarak bir dizi soruyla cevap verir. Ortak Pozisyon Tasla üzerinde çal fl larak oluflturulan Ortak Pozisyon Belgesi aday ülkeye gönderildikten sonra, konu bafll aç larak müzakereler bafllar. Konu bafll ile ilgili olarak yap lan uyum çal flmalar üzerinde mutabakata var ld nda konu bafll flartl olarak kapat l r ve Komisyon gerekti inde bu bafll a geri dönebilir. Konu bafll klar kapat ld kça, müzakereler aç k bafll klar çerçevesinde yürütülür. fiu anda AB üyeli ine aday on ülke tüm konu bafll klar nda müzakereleri baflar yla tamamlad. Bu nedenle de AB ile 16 Nisan 2003 te kat l m anlaflmalar n imzalad lar. Bulgaristan ve Romanya ise, çeflitli konu bafll klar nda müzakereleri sürdürüyor. Avrupa Birli- i nin aday ülkelerle müzakereleri bafllatmas kolay de il. Örne in Bulgaristan ile müzakereler, koflullu olarak ve Bulgaristan hükümetinin 1999 sonuna kadar Kozloduy nükleer santralinin 1-4 no lu ünitelerinin kapat lmas karar n almas na ba land. Bu nedenle Türkiye nin de bir an önce müzakerelere bafllamak için istenen koflullar yerine getirmesi, daha uzun ve zorlu bir süreç olan müzakerelere bafllamak için elinden geleni yapmas gerekiyor. Kat l m müzakereleri neyi amaçlar? Kat l m müzakereleriyle, AB müktesebat ile aday ülke mevzuatlar aras ndaki farkl l klar n giderilmesi ve Birlik müktesebat n n aday ülkeler taraf ndan uygulanabilir hale getirilmesi amaçlanmaktad r. Baflka bir deyiflle, müzakerelerin esas amac tam üyeli in alt yap s n haz rlamakt r. Kat l m müzakereleri kimler taraf ndan yürütülmektedir? Resmi müzakereler, üye ve aday ülkelerden bakanlar n kat l m yla gerçekleflen hükümetleraras toplant - lard r. Ancak esas müzakereler, AB ad na Bakanlar Konseyi taraf ndan oluflturulan çal flma gruplar ve aday ülke ad na AB Daimi Temsilcili i müsteflarlar ile aday ülke müzakere heyetleri aras nda yap l r. Avrupa Komisyonu, müzarekere sürecinde önemli bir rol üstlenir. Komisyon, di er aday ülkeler gibi Türkiye nin de Kopenhag kriterlerini karfl lama yönünde kaydetti i ilerlemeleri düzenli olarak izler ve geliflmeleri her y l haz rlad " lerleme Raporu" ile ortaya koyar. Son genifllemeyle birlikte AB deki say sal göstergeler ne olacak? Son genifllemeyle birlikte toplam 75 milyon nüfusa sahip 10 aday ülke AB ye kat lacak. Böylece 25 üyeli AB nin nüfusu 450 milyona ulaflacak. Bu genifllemeyle birlikte AB nin nüfusu %20 ve yüzölçümü de %23 artacak. AB nin bu geniflleme çerçevesinde yapaca harcamalar ise, 2004 y l ndan 2006 sonuna kadar 40.8 milyar Euro civar nda olacakt r. 6

7 AVRUPA B RL GEN fileme SÜREC NDE TÜRK YE AB-TÜRK YE L fik LER N N TAR H GEL fi M Avrupa Birli i-türkiye iliflkileri resmi olarak 1958 y l nda Avrupa Ekonomik Toplulu u nun 6 ülke taraf ndan kurulmas ndan hemen sonra Türkiye nin yapt tam üyelik baflvurusu ile bafllad. Türkiye ye tam üyelik koflullar gerçekleflinceye kadar geçerli olacak bir ortakl k antlaflmas imzalamas önerildi ve 12 Eylül 1963 tarihinde Ankara'da Ortakl k (Ankara) Anlaflmas imzaland. Anlaflma, haz rl k dönemi (5 y l), geçifl dönemi (1973 itibar yla 12 ve 22 y ll k iki ayr dönem) ve nihai dönem olarak üç devreyi öngörüyordu. Geçifl döneminin sonunda ise gümrük birli inin tamamlanmas planlanm flt. Topluluk, Türkiye den ithal etti i ürünlere uygulad gümrük vergilerini ve miktar k s tlamalar n, baz istisnai ürünler haricinde, 1971 y l ndan itibaren tamamen kald rd. Ticaret politikas ve Ortak Gümrük Tarifesinin (OGT) uygulanmas, Hassas ürünler için OGT üzerinde vergi uygulanmas Toplulu un tercihli rejimlerinin üstlenilmesi, fllenmifl tar m ürünlerinde uygulanacak sistem Ortak Tar m Politikas na uyum Ortak Gümrük Kodu na uyum Mevzuat uyumu Fikri, s nai ve ticari mülkiyetin korunmas Rekabet mevzuat n n uyumlaflt r lmas Devlet yard mlar Tekeller Ticari korunma araçlar Kamu ihaleleri Vergilendirme Uyuflmazl klar n çözümü 1973 te imzalanan Katma Protokol ile Türkiye, AB ye yönelik gümrük vergilerinin sanayi ürünleri için tamamen kald r lmas n, üçüncü ülkelere karfl ise AT ülkelerinin uygulad tarifelerin uygulanmas n kabul etti. Gümrük vergilerinin indirilmesi için geçifl dönemi, sanayi ürünleri için 12 y l olarak belirlenmekle birlikte, rekabet gücü zay f olan sanayi ürünlerinde 22 y ll k bir takvim öngörüldü. Ancak Türkiye geçifl dönemindeki yükümlülüklerini yerine getiremedi ve y llar aras nda gümrük indirimleri durduruldu askeri darbesiyle kesintiye u rayan iliflkiler, Türkiye nin 14 Nisan 1987 de yapt tam üyelik baflvurusuyla yeniden bafllad. Komisyon 1989 y l nda verdi- i cevapta, kendi iç pazar n tamamlama sürecinden önce yeni bir üye kabul edemeyece ini bildirdi, öncelikle Gümrük Birli i nin tamamlanmas n önerdi. AB-Türkiye iliflkileri, 1993 tarihinde Gümrük Birli- i müzakerelerinin bafllamas ile yeni bir boyut kazand. ki y ll k müzakerelerden sonra Avrupa Konseyi nin 1/95 say l karar yla, Türkiye ile AB aras ndaki gümrük birli i 1 Ocak 1996 da yürürlü- e girdi. Bu karara göre üzerinde anlaflmaya var - lan hükümler: Mallar n serbest dolafl m Miktar k s tlamalar, efl etkili vergilerin kald - r lmas Ticarette teknik engellerin kald r lmas Gümrük Birli i ile sanayi ürünlerinde AB ürünlerine uygulanan gümrük vergileri s f rland, üçüncü ülkelere uygulanan vergilerse baz istisnai ürünler d fl nda AB nin uygulad seviyelere indirildi. fllenmifl tar m ürünü olarak adland r lan bisküvi, çikolata, dondurma, domates salças gibi ürünlerde tar m ve sanayi paylar n n tespit edilmesi ve sanayi pay k sm n n Toplulu a karfl s f rlanmas, üçüncü ülkelere karfl ise Topluluk seviyesine indirilmesi kararlaflt r ld. Bu ürünlerin AB de serbest ticareti, ancak Türkiye AB ye tam üye oldu unda ve Toplulu un Ortak Tar m Politikas na dahil oldu unda gerçekleflebilecek, bu tarihe kadar ise tar m pay olarak hesaplanan bir gümrük vergisi uygulanmaya devam edecektir. Anlaflmada öngörülen birçok alanda mevzuat uyumu sa lanmakla beraber, ticarette teknik engellerin kald r lmas, fikri ve s nai mülkiyet haklar, ticari nitelikli devlet tekellerinin kald r lmas, devlet yard mlar, mallar n serbest dolafl m yla ilgili ikincil mevzuat n oluflturulmas, uluslararas standartlara uyum, yasal ölçüm altyap s n n kurulmas gibi alanlarda uyum aç s ndan yap lmas gereken de ifliklikler bulunuyor. Türkiye AB ye üye olmadan neden AB yle ticaretini serbestlefltirdi? Gümrük Birli i çerçevesinde yap lan gümrük indirimleri, fikri ve s nai mülkiyet kanunu, rekabet kanunu, devlet tekellerinin kald r lmas gibi hukuki uygulamalar sadece AB nin de il, asl nda Dünya Ticaret Örgütü nün talep etti i düzenlemelerdir ve 7

8 Türkiye bunlar zaten bu örgüte üyeli i nedeniyle gerçeklefltirmek zorunda. Ancak Türkiye, birçok ülkeden önce ve üye olmaks z n, AB yle ticaretini serbestlefltirerek tam üyelik çerçevesinde gerçeklefltirmek zorunda oldu u yasal de iflikliklerin önemli bir bölümünü yerine getirdi. Böylece müzakereler bafllad nda ilgili konu bafll klar alt ndaki uyum çal flmalar da çok daha çabuk gerçekleflebilecek ve müzakerelerin k sa sürede sonuçlanmas sa lanabilecek. Helsinki Zirvesi sonras Türkiye-AB iliflkileri Avrupa Birli i ne tüm yeni ülke kat l mlar na bak ld nda, AB ye tam üye olmaks z n gümrük birli ini gerçeklefltiren ve s n rlar n AB ürünlerine açan tek ülke Türkiye. Ancak bu kadar yak n ticari iliflkilere ra men, Türkiye tam üyelik sürecinde 1990 lar n bafl nda özgürlü üne kavuflan ve çok genç demokrasilere sahip Merkezi ve Do u Avrupa Ülkelerinin (MDAÜ) gerisinde kald. Bunun nedeni ise, Türkiye nin, üyelik müzakerelerine bafllanmas için gerekli olan siyasi kriterleri yerine getirememesiydi. Türkiye-AB iliflkilerinin dönüm noktas, 1999 y - l nda yap lan Helsinki Zirvesi yle Türkiye nin AB üyeli ine aday ülke oldu unun ve di er aday ülkelerle oldu u gibi ayn kriterlerle de erlendirilece inin teyid edilmesidir. Buna göre Türkiye, di- er aday ülkelerle ayn statüdedir ve üyeli i de gerekli siyasi reformlar gerçeklefltirme h z na ba l d r. ADAY ÜLKE TÜRK YE Helsinki Zirvesi nde Türkiye ye adayl k statüsü verilmesiyle, Türkiye nin üyeli ine do ru geri dönülmez bir sürece girildi. Avrupa Komisyonu, di er aday ülkeler için oldu u gibi, Türkiye için de gerçeklefltirmesi gereken k sa ve orta vadedeki yasal düzenlemeleri içeren Kat l m Ortakl Belgesi ni Mart 2001 tarihinde haz rlad. Kat l m Ortakl Belgesi nedir? Kat l m Ortakl Belgesi, üyeli e haz rlanma sürecinde aday ülkenin k sa ve orta vadede aflama kaydetmesi gereken öncelikli alanlar ortaya koyar ve bu çerçevede gerekli olan mali yard m çerçevesini belirtir. K sa vadede yerine getirilmesi beklenen öncelikler bir y ll k bir süreyi kapsarken, orta vadeli öncelikler gerçekleflmesi bir y ldan fazla sürecek konulardan oluflur. Kat l m Ortakl Belgesi; aday ülkenin adayl ktan üyeli e geçifl sürecinde atmas gereken somut ad mlar, gerçeklefltirmesi gereken yasal reformlar bir takvim çerçevesinde belirtmesi nedeniyle önemli bir yol haritas ve bir aktivite plan d r. Bu ad mlar ne h zda gerçeklefltirece i tamamen o aday ülke hükümetinin inisiyatifine kalm flt r. Uyum h z, aday ülkenin üyeli e geçifl h z n da belirler. Avrupa Komisyonu Türkiye için, ilk Kat l m Ortakl Belgesini 8 Kas m 2000 tarihinde yay mlad. Bu belgede, özellikle Kopenhag siyasi kriterleri vurgulan yor; K br s konusu, ifade özgürlü üne iliflkin hukuki ve anayasal güvencelerin güçlendirilmesi, toplant ve fliddete yönelik olmayan gösteri yapma özgürlü ü, iflkenceyle mücadele, sivil toplumun gelifliminin desteklenmesi, Türk vatandafllar n n ana dilde yay n özgürlü ü, idam cezas n n kald r lmas yla ilgili anayasal ve hukuki düzenlemeler yer al yor. Ekonomik kriterler ve mevzuata uyumla ilgili alanlarda da yap lmas gereken de iflikliklere iflaret ediliyor. Avrupa Komisyonu, Ekim 2002 de yay mlad ve Avrupa Konseyi nce de kabul edilen lerleme Raporu na dayanarak ve Türkiye nin kriterlere uyumunu kolaylaflt rmak amac yla, gözden geçirilmifl Kat l m Ortakl Belgesi ni 26 Mart 2003 te yay mlad. Rapora göre Türkiye, siyasi kriterleri yerine getirmek amac yla A ustos 2002 de yapt yasal düzenlemelerle, ifade özgürlü ü, anadilde yay n yapma özgürlü ü, dernek kuruluflu alanlar nda ve özellikle idam n kald r lmas yla çok önemli ad mlar att. Avrupa nsan Haklar Konvansiyonu nun 6 no lu protokolünü imzalamakla ölüm cezas n n kald r lmas yönünde ilerleme kaydedildi ve iflkenceye karfl mücadele, siyasi partilerin kapat lmas ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi nce verilen kararlara uygun olarak yeniden yarg lama hakk n n tan nmas yla ilgili iki önemli reform paketi kabul edildi. Yine e itim alan nda, TV/Radyo yay nlar ve dini özgürlükler alan nda uygulamaya yönelik önemli kararlar al nd. Ancak Kat l m Ortakl belgesine göre, Türkiye nin siyasi kriterleri tam olarak uygulamada, bir baflka deyiflle düflünce özgürlü ü ve özellikle yaz l bas n ve görsel yay nlarda özgürlük, dernekleflme özgürlü ü ve dini özgürlükler alanlar nda k s tlamalar devam ediyor. Belgeye göre insan haklar ve düflünce özgürlü ü alanlar nda afla daki sorunlar n çözümlenmesi gerekiyor: Özellikle Güneydo u Anadolu da tutukluluk süresince görüfl izni verilmemesi, iflkence suçlular n n cezaland r lmas nda eksiklik, 8

9 AVRUPA B RL GEN fileme SÜREC NDE TÜRK YE Düflünce özgürlü ünde (özellikle 159. madde) yorum birli i bulunmamas, Dini vak flar ve cemaatler üzerinde, özellikle mal edinme konusunda k s tlamalar, Kamu çal flanlar n n dernekleflmesinde k s tlamalar, Türkçe den baflka dillerde TV/radyo yay n ve e itim hakk n n tam olarak uygulanamamas, Güneydo u Anadolu nun yeniden yap land r lmas, Ço ulcu demokrasi ve düflünce özgürlü ü alanlar nda geliflme kaydedilememesi (HADEP in kapat lmas ve DEHAP n kapat lma giriflimi), Açl k grevlerinin devam ediyor olmas. Belgede ayr ca, K br s konusunda Türkiye nin çözüme götürücü çaba sarfetmesi iste i belirtiliyor ve Türk-Yunan iliflkilerindeki olumlu geliflmeler ise olumlu çabalar olarak de erlendiriliyor. ULUSAL PROGRAM Tüm di er aday ülkeler gibi Türkiye de, Kat l m Ortakl Belgesi nde yer alan k sa ve orta vadeli önceliklere nas l uyum sa layaca yla ilgili Ulusal Program Mart 2001 de haz rlad. Türk hükümeti programda, AB nin müktesebat na uyumla ilgili yapaca yasal de ifliklikleri bir takvime ba layarak belirtiyor. Türk hükümeti taraf ndan bugüne kadar uyum paketleri ile yap lan yasal reformlar (idam n kald r lmas, ana dilde yay n özgürlü ü vb) Ulusal Program da öngörülen de iflikliklerden yaln zca birkaç d r. Kat l m Ortakl Belgesi ve bunu tamamlayan Ulusal Programlar, dinamik yap dad r ve Avrupa Komisyonu nun her y l sonunda aday ülkelerle ilgili olarak haz rlad lerleme Raporu na ve yerine getirilen uyum çal flmalar na göre güncellenebilirler. Buna göre, 25 Mart 2003 te Avrupa Komisyonu nun Türkiye ile ilgili olarak haz rlad gözden geçirilmifl Kat l m Ortakl Belgesi ne karfl l k, Türk hükümeti de bunu tamamlayan gözden geçirilmifl Ulusal Program haz rlad. 24 Temmuz 2003 te Resmi Gazete de yay nlanarak kamuoyuna aç klanan gözden geçirilmifl Ulusal Program da, k sa vadeli (2003) ve orta vadeli (2004 y l sonuna kadar) hedefler net bir flekilde belirtiliyor. LERLEME RAPORU 1999 y l nda Helsinki Zirvesi yle Türkiye için bir Avrupa Stratejisi belirlendi ve di er aday ülkeler için oldu u gibi Türkiye için de lerleme Raporu haz rlanarak, üyeli e haz rl kta kaydedilen geliflmelerin de erlendirilmesi amaçland. Böylece, Türkiye için ilk lerleme Raporu Kas m 1998 de yay mland ve bunlar 1999, 2000, 2001 ve 2002 y llar nda haz rlanan raporlar izledi. Kas m 2000 de haz rlanan lerleme Raporu, 1999 Helsinki Zirvesi ve Türkiye ye adayl k statüsü verilmesi sonras nda haz rlanmas aç s ndan önemli. Bu raporda yer alan de erlendirmeler, Türkiye için haz rlanan ilk Kat l m Ortakl Belgesi nin de temelini oluflturuyor. lerleme Raporu nda Türkiye, siyasi ve ekonomik kriterler ve 29 bafll k alt nda toplanan müktesebat çerçevesinde de erlendiriliyor. Avrupa Komisyonu taraf ndan haz rlanan son lerleme Raporu, Ekim 2002 de yay mland. Rapora göre, Türkiye nin gerçeklefltirmesi gereken k sa vadeli öncelikler için öngörülen sürenin Mart 2002 de sona erdi i belirtiliyor ve yap lan uyum çal flmalar n gözönüne alarak gözden geçirilmifl Kat l m Ortakl Belgesi haz rlanmas isteniyor. Siyasi kriterler: Türkiye nin A ustos 2002 de gerçeklefltirdi i yasal reformlar Kopenhag siyasi kriterlerine uyum aç s ndan önemli ad mlard r. dam n kald r lmas, ana dilde yay n hakk ve iflkencenin önlenmesi gibi yasal düzenlemeler, siyasi kriterlere uyum aç s ndan cesaret vericidir. Ancak Türk hukukunda temel hak ve özgürlüklerin kullan lmas, yaz l bas n ve yay nlar dahil ifade özgürlü ü, dernek kurma, toplanma ve inanç özgürlü ü alanlar nda önemli k s tlamalar bulunuyor. Di er yandan iflkence ve kötü muamele, ordunun siviller taraf ndan denetimi, fliddet içermeyen fikirlerin ifade edilmesiyle hapsedilen kiflilerin durumu, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar na uyum gibi konular n çözümlenmesi gerekti i vurgulan yor. Ekonomik kriterler: Rapora göre ekonomik istikrar için sürdürülen politikalar olumlu sonuç verdi, mali disiplin sa land, kamu sektöründe fleffafl k önemli oranda artt ve büyüme yeniden bafllad. Topluluk müktesebat n üstlenme kapasitesi: Bu alanda ise birtak m mevzuat uyumu çal flmalar yap ld (kamu ihaleleri, teknik mevzuat uyumlaflt r lmas, devlet tekelleri, anti-tröst mevzuat, fleker yönetmeli i, g da kodeksi, dolayl vergilendirme, tüketici sa l, gümrük birli i vb), ancak tam uyumun henüz tamamlanmad belirtiliyor. Rapora göre; 2001 y l nda haz rlanan Kat l m Ortakl Belgesi nde belirtilen k sa vadeli önceliklerde siyasi kriterlerde de erlendirme yap lamad, 9

10 ekonomik kriterlerde ise kapsaml bir reform uyguland belirtiliyor. Müktesebat uyumunda ise mallar n serbest dolafl m, flirketler hukuku, tar m, vergilendirme, istatistik, sosyal politika ve istihdam, enerji, çevre, adalet ve içiflleri, gümrük birli i alanlar nda gerekli düzenlemelerin k smen yerine getirildi i, mali kontrol, bölgesel politika ve yap sal araçlar n koordinasyonu, kültür ve görsel-iflitsel politika, ulaflt rma, bal kç l k ve rekabet alanlar nda ise k sa vadeli önceliklerin yerine getirilemedi i tespit ediliyor. Orta vadeli önceliklerde ise, MGK ile ilgili hukuk, farkl etnik kökendeki vatandafllar n kendi dil ve kültürlerini ifade etme özgürlükleri ve ola anüstü hal uygulamalar alanlar nda s n rl geliflme kaydedildi i ve orta vadeli ekonomik kriterlerin yerine getirilmedi i belirtiliyor. Avrupa Komisyonu " lerleme Raporu"nu haz rlarken hangi bilgi kaynaklar ndan faydalan r? Türk hükümetinin sundu u bilgiler, Avrupa Parlamentosu rapor ve kararlar, Avrupa Konseyi, AG T ve uluslararas finans kurulufllar baflta olmak üzere uluslararas örgütler ve sivil toplum örgütlerinin de erlendirmeleri. Bundan sonra neler olacak? Türkiye nin di er aday ülkeler gibi müzakere sürecine bafllamas için, Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirmesi ve bunun da özellikle 2004 y - l sonbahar nda Avrupa Komisyonu taraf ndan haz rlanacak olan lerleme Raporu yla teyid edilmesi gerekli. Ancak Türkiye isterse, bu reformlar daha h zl gerçeklefltirebilir ve Aral k 2003 te de müzakerelere bafllayabilir. Ancak öngörülen, Kopenhag siyasi kriterlerine uyum tamamland takdirde, 2005 y l n n bafl ndan itibaren müzakerelere bafllanmas Kopenhag Zirvesi nde al nan karar n anlam nedir? Aral k 2002 de Kopenhag da toplanan Avrupa Konseyi nde, Türkiye için Avrupa Komisyonu taraf ndan haz rlanan lerleme Raporu incelendi ve Türkiye nin özellikle siyasi kriterlere uyum alan ndaki çal flmalar yetersiz bulundu. Buna göre, Türkiye nin müzakerelere bafllamas karar, 2004 y l sonbahar nda haz rlanacak olan lerleme Raporu na kadar yap lacak çal flmalar n de erlendirilmesiyle verilecek. K sacas, Türkiye nin müzakerelere bafllamas için siyasi kriterlere uyumu yasal ve pratikte uygulama anlam nda gerçeklefltirmesi ve bunun da lerleme Raporu na yans mas gerekiyor. Kopenhag Zirvesi yle, Türkiye ye aday üye olarak müzakerelere bafllamas için aç k bir perspektif sunuluyor. Türkiye gereken reformlar Aral k 2004 e kadar gerçeklefltirdi i ve uygulad takdirde, müzakerelere gecikmeksizin bafllayacakt r. Üyeli e geçifl ise, müzakerelerdeki yap c tavr na ve müktesebat uyumunu gerçeklefltirme h z na ba l olacakt r. AB N N TÜRK YE YE MAL YARDIMI AB ye aday ülke konumuna gelmeden önce Türkiye, AB nin Yenilefltirilmifl Akdeniz Politikalar (ME- DA) kapsam ndaki fonlar ndan, Gümrük Birli i çerçevesinde verilen fonlardan ve Avrupa Yat r m Bankas kredilerinden yararlan yordu. Aday ülke statüsüne geçmekle birlikte, sa lanan AB fonlar - n n da yap s de iflti. Kat l m öncesi mali yard m çerçevesinde, 2002 y - l nda Türkiye ye sa lanan AB mali yard mlar 200 milyon Euro ya ulaflt. Bu yard mlar n kullan m alanlar ise afla daki gibidir: 1. Kurumsal yap lanma : Kamu d fl organizasyonlar, sivil toplum kurulufllar ve milli polis teflkilat na yard m, 2. Mevzuat uyumu: Türkiye nin AB mevzuat na uyum çal flmalar na destek ve efllefltirme projelerinin maliyeti, 3. Ekonomik ve sosyal birlik: Türkiye nin AB nin yap sal fonlar n kullanmaya bafllamas ve bu amaçla idari kapasitenin oluflturulmas. 4. Türkiye nin AB programlar na kat l m maliyeti: Türkiye nin 6. Çerçeve gibi AB programlar na kat l m. Türkiye, ayr ca, 2002 de Avrupa Yat r m Bankas yla 555 milyon Euro luk kredi anlaflmas imzalad. Mart 2003 te yay mlanan gözden geçirilmifl Kat l m Ortakl Belgesi nin y llar aras nda Türkiye için öngördü ü bütçe flu flekildedir: milyon Euro milyon Euro milyon Euro Toplam 1,050 milyon Euro Türk firmalar ayr ca, di er aday ülkeler gibi, ISPA, PHARE ve SAPARD çerçevesinde aç lan ihalelere de baflvurabiliyor. AB nin Türkiye ye yönelik mali yard mlar n n yönetiminde, adem-i merkeziyetçi bir uygulama bafllat l yor. Buna göre, AB mali deste inden faydala- 10

11 AVRUPA B RL GEN fileme SÜREC NDE TÜRK YE nacak proje ve programlar n tespiti ve kontrolü Avrupa Birli i Genel Sekreterli i (ABGS) taraf ndan yürütülecek. Fonlar n hangi öncelikli alanlara da t laca, Kat l m Ortakl Belgesi nde belirtilen önceliklere göre Türk hükümeti taraf ndan tespit edilecek. Fonlar n do ru bir flekilde kullan lmas, Hazine den sorumlu Devlet Bakan n n sorumlulu unda olacak. Fonlar n yönetimi ve ihale edilmesi ise ABGS ye ba l Merkezi Finans ve Sözleflmeler Birimi taraf ndan yap lacak. AB nin Türkiye ye mali yard m n n kullan m ise, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i nin gözetiminde yürütülecek. AB DEN GELEN MAL YARDIMLARIN DA ITILMASINDAN K M SORUMLU- DUR? fiu anda mali yard mlar n da t m ve izlenmesinden Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i sorumludur. Ancak mali iflbirli inde, tüm aday ülkelerde oldu u gibi Türkiye de de "Merkezi Olmayan Yap lanma Sistemine" gidilmektedir. Buna göre AB mali yard m n n yönetimi ve hangi öncelikli alanlarda kullan laca n n tespiti, Türk hükümetine geçmektedir. Avrupa Komisyonu ise sadece fonlar n kullan m n denetleyecektir. Merkezi Olmayan Yap lanma içerisinde; "Ulusal Yard m Koordinatörü", "Mali flbirli i Komitesi", "Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme Görevlisi", "Ortak zleme Komitesi" ve "Merkezi Finans ve hale Birimi" gibi birimler oluflturuldu. "Ulusal Yard m Koordinatörü"(National Aid Coordinator-NAC): AB den sorumlu Devlet Bakan ve Baflbakan Yard mc s, Topluluk yard mlar n n kat - l m süreci ile iliflkilendirilmesi ve fonlar n sadece bu amaçla kullan m n sa lamak için gerekli koordinasyonu yapmak üzere görevlendirildi. Mali flbirli i Komitesi: D fliflleri Bakanl, Maliye Bakanl, DPT ve Hazine Müsteflarl klar ile Avrupa Birli i Genel Sekreterli i nden (ABGS) oluflan komite, mali kaynaklar n kullan m nda öncelikleri belirlemek, saptanacak öncelikler kapsam nda dönemsel finansman programlar n haz rlamak ve mali kaynaklar n öncelikler do rultusunda da t - m n gözetmekle görevlendirildi. "Ulusal Yetkilendirme Görevlisi" (National Authorising Officer-NAO): Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan, AB den gelen fonlar n transfer edilece i ve Hazine Müsteflarl bünyesinde kurulmufl olan "Ulusal Fon" (National Fund) un yönetiminden sorumludur. AB TARAFINDAN FON SA LANAN BAZI PROJE ÖRNEKLER Çocuklara Yönelik Adalet Sisteminin yilefltirilmesi Projesi: Yasalarla sorunu olan ve özel korunma ihtiyac bulunan, istismar edilen ve/veya istismara tan k olan çocuklar n haklar n n etkin flekilde korunmas, slah edilmeleri ve topluma yeniden uyum sa lamalar için çocuklara yönelik adalet sisteminin iyilefltirilmesidir. Fener ve Balat Semtlerinin rehabilitasyonu projesi: UNESCO taraf ndan dünya kültür miras ilan edilen Balat ve Fener semtlerindeki konutlar n restorasyonu ve semt sakinlerinin yaflam koflullar n n iyilefltirilmesi. GAP Bölgesi Kalk nma Program : Türkiye nin güneydo usunda yaflayanlar n ekonomik ve sosyal koflullar n n iyilefltirilmesi. Giyim Sektöründe Mesleki E itim: Türkiye de giyim sektöründeki KOB lerde çal flan iflçilerin beceri ve yeterliliklerinin art r lmas. Jean Monnet Burs Program : AB ye üye ülkelerde lisanüstü e itim görmek isteyen üniversite mezunlar na, genç kamu ve özel sektör çal flanlar na burs olana. Kad n Giriflimcili inin Desteklenmesi Projesi: Kad nlar n kilit rol oynad klar küçük aile flirketlerine ve ifl kurmak isteyen kad nlara destek. Kanser Tarama ve E itim Merkezleri: Türk halk na ve özellikle kad nlar na, gö üs, yumurtal k, rahim ve cilt kanserlerinden dolay ölüm oranlar n azaltmak suretiyle sa l k aç s ndan destek. Küçük flletmeler için Kredi Program : En fazla 50 çal flan ve 1.1 milyon Euro bilanço de eri olan küçük iflletmelere kredi olana. Marmara Depremi Hasar Rehabilitasyon Program : 17 A ustos 1999 depreminden etkilenen bölgenin yaflam koflullar n iyilefltirmek, ekonominin toparlanmas ve ekonomik büyümenin yeniden canlanmas için destek, afet durumunda risk yönetimi için kurumsal çerçeveyi oluflturmak. Mesleki E itim ve Ö retime Destek: Milli E itim Bakanl arac l yla Türk Hükümeti ne mesleki e itim ve ö retim sisteminin ülkenin ve yerel sanayinin önceliklerine göre yenilenmesi sürecinde destek. Sivil Toplumun Güçlendirilmesi Projesi: Türkiye de sivil toplumu güçlendirmek, vatandafllar n giriflim ve diyalog kapasitelerini gelifltirmek, vatandaflla devlet aras nda daha dengeli bir iliflkinin kurulmas na yard mc olarak demokrasi prati inin olgunlaflmas na katk da bulunmak. fianl urfa çme Suyu Projesi: fianl urfa daki içme suyu da t m sistemini infla edip gerekli donan m sa lamak. Temel E itime Katk : Türk hükümetinin zorunlu e itimi 5 y ldan 8 y - la ç karmas çerçevesindeki önceliklere uygun olarak, Milli E itim Bakanl n n e itime eriflimi ve okulda kalma oranlar n artt rmay öngören, e itim ve ö retim konusunda ulusal standartlar n gelifltirilmesini amaçlayan Temel E itim stratejisine destek. 11

12 "Merkezi Finans ve hale Birimi" (Central Finance and Contracts Unit-CFCU)": Mali iflbirli i projelerinin ihalelerinin yap lmas ve sözleflmelerinin imzalanmas amac yla kuruldu. Ortak zleme Komitesi, Ulusal Yard m Koordinatörü, Ulusal Yetkilendirme Görevlisi, Mali flbirli i Komitesi ve AB Komisyonu temsilcilerinden oluflur. Y lda bir kez toplan r ve programlar de erlendirir. Söz konusu kurumsal yap ile ilgili anlaflmalar yürürlü e girdi. lgili birimlerin yak n zamanda aktif hale gelmesi ile, AB hibe kaynaklar n n planlama ve kullan mlar AB Komisyonu Türkiye Temsilcili- i ile beraber Türkiye de yeni kurulan birimler taraf ndan gerçeklefltirilmeye bafllanacakt r. Haz rlanan projeler, AB fon ve hibelerinden ne koflullarda yararlanabilir? Do rudan Avrupa Komisyonu'na baflvuru yap larak, projelere finansal destek sa lanmas mümkün de ildir. Projenin AB fon veya hibelerinden yararlanabilmesi için, AB'nin Türkiye için haz rlad Y ll k Programlara dahil edilmesi gerekir. Y ll k programa dahil edilebilmesi için ise, projenin bir öneri olarak ABGS veya ilgili Bakanl k taraf ndan y ll k programlar n tespit edildi i veya tart fl ld ortama tafl nmas gerekmektedir. Özel sektörde faaliyet gösteren firmalar, AB proje veya programlar ndan mali destek alabilirler mi? Türkiye nin aday ülke statüsü kazanmas yla birlikte, özel sektörde faaliyet gösteren Türk firmalar da PHARE, ISPA ve SAPARD çerçevesinde aç lan ihalelere kat labiliyor. AB nin Türkiye de finanse etti i bölgesel kalk nma programlar çerçevesinde, seçilen herbir bölgedeki KOB ler proje ça r sonucunda hibe desteklerden faydalanabileceklerdir. Ayr ca özel sektöre mali destek Avrupa Yat r m Bankas (AYB) taraf ndan verilen düflük faizli ve 5 y la kadar geri ödemeli krediler fleklinde sa lan - yor. Avrupa Yat r m Bankas bu kredileri TSKB ve Vak fbank arac l yla veriyor. Kredi Türü Arac Kurum Kredi tutar (Euro) KOB lere yönelik TSKB, Vak flar Bankas 125,000,000 Deprem Kredisi KOBI III (Global TSKB, Vak flar Bankas 200,000,000 Kredi kapsam nda) Sanayi Kirlili ini TSKB, Vak flar Bankas 100,000,000 Önlemeye Yönelik Kredi TSKB arac l yla AYB den kredi alan örnek yat r mlar: zmir de jant üreten bir iflletme (yat r m 15 milyon dolar, AYB kredisi 5 milyon dolar) Antalya da yeni otel inflas (yat r m miktar 20 milyon dolar) Bursa otomotiv yan sanayii üretimi yapan bir iflletme (yat r m miktar 10 milyon dolar, AYB kredisi 5 milyon dolar) Sakarya da otomotiv yan sanayinde faaliyet gösteren bir iflletme (10 milyon dolar deprem kayna ndan) Ayd n da jant üreten bir iflletme (1 milyon dolar). Ayr ca Türk firmalar, 7 ana bafll k alt nda toplanan araflt rma projeleri için Ulusal Koordinatör TÜB TAK arac l yla 6. çerçeve program na baflvurabilirler. Avrupa Yat r m Bankas nedir? Hangi projelere mali destek verir? 1958 tarihli Roma Antlaflmas n n hükümleriyle kurulan Avrupa Yat r m Bankas (AYB), AB çerçevesinde yer alan ve merkezi Lüksemburg da bulunan ba ms z bir finans kurumudur. Genel olarak AB nin dengeli büyümesine yard mc olacak yat - r m projelerine mali destek sa lar. AYB ayr ca, Merkezi ve Do u Avrupa Ülkeleri, Akdeniz Ülkeleri ve Lomé Konvansiyonu ülkelerindeki yat r m projelerinin finansman n da destekler. Kâr amac gütmeyen bir kurum olan AYB nin sermayesi, üye ülkeler taraf ndan karfl lan r. AYB nin mali destek sa lad projelerin büyük bir k sm, AB içerisinde ekonomik aç dan geri kalm fl bölgelerin desteklenmesini sa l yor. Bununla birlikte, kamu ve özel sektör projelerinin yararlanabildi i AYB kredileri; öncelikle ulaflt rma, çevre, enerji, sanayi, tar m, vb. sektörlere veriliyor. Desteklenecek projelere verilen kredi miktar, toplam yat r m maliyetinin %50 sini aflm yor, uzun vadeli ve düflük faizli oluyor. AYB nin Akdeniz Ülkeleri ne yönelik Avrupa-Akdeniz Ortakl ve Akdeniz Ortakl kredi paketleri ile aday ülkelere yönelik Kat l m Öncesi Yard m imkân, TERRA ve Gümrük Birli i ni Desteklemeye Yönelik Kredi Paketi Türkiye nin kullan m na aç k bulunuyor. Avrupa Yat r m Bankas taraf ndan sa lanan kredi olanaklar : Do rudan finansman yoluyla sa lanan ve yat - r m tutar 25 milyon Euro yu geçen bireysel krediler, Arac bankalar yoluyla finanse edilen ve yat - r m tutar 25 milyon Euro nun alt nda olan global krediler. 12

13 AVRUPA B RL GEN fileme SÜREC NDE TÜRK YE Teminat çerçevesinde, kamu projelerinde Hazine garantisi, özel sektör projelerinde ise baflvuran firman n kredi notunun A+ düzeyinde olmas veya A+ kredi derecesine sahip banka teminat dikkate al n yor. AYB nin kendi giriflimi ile oluflturdu u kredi paketlerinin kullan m nda ise, ülke kredi notunun en az BBB olmas flart aran - yor. Teminat sorununun afl lmas için yabanc banka garantisi, kredi notu yüksek yabanc ortak/yabanc yat r m veya büyük ölçekli proje olmas gerekiyor. Türkiye deki Toyota Fabrikas na sa lanan yard m, kredi notu yüksek yabanc ortak için örnek gösterilebilir. Türkiye deki arac kurumlar, Vak flar Bankas ve Türkiye S nai Kalk nma Bankas d r y l için Türkiye ye ayr lan AYB kredisi, 555 milyon Euro yu bulmufltur. Bu kapsamda; Silivri Do algaz Depolama Projesi için 90 milyon Euro, Siirt ve Sivas At ksu Altyap s Projesi için 40 milyon Euro, Temel E itim Altyap s için 50 milyon Euro, Toyota Fabrikas için 150 milyon Euro ve Karayolu Yat r mlar için 225 milyon Euro luk kaynak ayr lm flt r. Türkiye ye aç k Avrupa Toplulu u programlar hangileridir? Türkiye-AB Ortakl k Konseyi kararlar veya Çerçeve Anlaflmalar temelinde, Türkiye baz Avrupa Birli i programlar na ve ajanslar na kat labiliyor. Türkiye nin belli say da programa kat lmas, ayr Mutabakat Anlaflmalar n imzalamas yla gerçeklefliyor. Türkiye de, di er kat l mc lar gibi bu programlardan yararlanabilmek için y ll k aidatlar ödemek durumunda... Avrupa Birli i Türkiye nin bu aidatlar ödeyebilmesine yard mc olmak amac yla, Türkiye ye yap lan y ll k yard mlar n bir bölümünü bu programlara kat labilmesi için ay r yor. lgili Türk kurulufllar, bir üye ülkede faaliyet gösteren kurulufllarla ayn haklara sahip olarak, Türkiye nin kat l m için anlaflma sa lanan programlara fon için baflvurabilirler. Türk kurulufllar n kat labilece i Topluluk Programlar Tablodaki gibidir: Yandaki tabloda belirtilen Topluluk Programlar haricinde Türkiye, Akdeniz Yard m Program - ME- DA II ( ) çerçevesinde çeflitli programlar/projeler için AB den mali destek al yor. AB nin Türkiye de destekledi i programlar hakk nda kapsaml bilgiyi ab-tr.pdf Internet adresinde bulabilirsiniz. 1. Araflt rma alan nda: Alt nc Çerçeve Program ( ) 2. Sa l k alan nda: Yeni Halk Sa l Program ( ) Avrupa Narkotikler ve Narkotik Ba ml l zleme Merkezi 3. stihdam ve Sosyal fller Alan nda: Ayr mc l kla Mücadele EQUAL ( ) Kad n Erkek Eflitli i ( ) Toplumsal D fllanmayla Mücadele stihdam Alan nda Teflvik Önlemleri ( ) 4. Teknik flbirli i alan nda IDA II dari flbirli i Program 5. E itim alan nda: Leonardo Da Vinci Meslek çi E itim ( ) Socrates E itim ( ) Youth Gençlere Yönelik Etkinlikler ( ) 6. Çevre alan nda: LIFE Çevre Koruma alan nda - 3. Ülkeler Program ( ) 7. Kültür alan nda: MEDIA PLUS Avrupa Görsel- flitsel Hizmetler Sektörünün Desteklenmesi ( ) 8. Giriflimcilik alan nda: fiirketler ve Giriflimcilik ( ) 9. Adalet ve çiflleri alan nda: DAPHNE Çocuklar, Gençler ve Kad nlara Karfl fiiddetin Önlenmesi ( ) AGIS Cezai Konularda Polis ve Adli flbirli i için Çerçeve Program ( ) - aday ülkeler münferit olarak baflvuruda bulunamasalar da, programa Üye Devletlerle iflbirli i halinde ortak olarak kat labilirler. Göç alan nda üçüncü ülkelerle iflbirli i - aday ülkeler münferit olarak baflvuruda bulunmasalar da, programa Üye Devletlerle ve uluslararas kurulufllarla iflbirli i halinde ortak olarak kat labilirler. 10. Bilgi Toplumu alan nda: E-Content Avrupa Bilgi Toplumunda Dijital çerik ve Dil Çeflitlili inin Desteklenmesi ( ) 13

14 TÜRK YE-AB ORTAKLI ININ ORGANLARI NED R? Ortakl k Konseyi nedir? Ne ifle yarar? Ortakl k Konseyi, Türkiye-AB iliflkilerinin flekillendirilmesi ve yönlendirilmesi bak m ndan en etkin kurulufltur. Amac, siyasi, ekonomik ve ticari konularda ortakl k rejiminin uygulanmas ve gittikçe geliflmesini sa lamakt r. Konsey, Türk Hükümeti temsilcilerinden ve AB Konseyi ile Komisyonu temsilcilerinden oluflur. Y lda iki kez bakanlar düzeyinde toplanmas öngörülür. Konsey kararlar oybirli i ile al r. Türkiye ve Topluluk taraf n n birer oylar vard r. Ortakl k Komitesi nedir? Ne ifle yarar? Görevi, Ortakl k Konseyi nin gündemini haz rlamak ve Konsey in verece i talimatlara uygun olarak, ortakl k iliflkisiyle ilgili teknik sorunlar üzerinde inceleme yapmakt r. Alt Komiteler Müzakere Bafll klar No. 1.Tar m ve Bal kç l k Tar m 7 Bal kç l k 8 2. ç Pazar ve Rekabet Mallar n Serbest Dolafl m 1 Kiflilerin Serbest Dolafl m 2 Hizmetler 3 fiirketler Hukuku 5 Rekabet 6 Tüketiciyi Koruma ve Tüketici Sa l 23 3.Ticaret, Sanayi, D fl liflkiler 26 AKÇT ÜrünleriSanayi 15 Küçük ve Orta Ölçekli flletmeler 16 4.Ekonomik ve Mali fller Ekonomik ve Parasal Birlik 11 statistik 12 Sermayenin Serbest Dolafl m 4 5.Yenilik (Innovation) E itim ve Yetifltirme 18 Bilim ve Araflt rma 17 letiflim ve Bilgi Teknolojileri 19 Kültür ve Görsel- flitsel Politika Ulaflt rma, Çevre ve Enerji Ulaflt rma 9 Çevre 22 Enerji14 7.Bölgesel Kalk nma, stihdam ve Sosyal Politika 13 stihdam, Sosyal Politika Bölgesel Kalk nma 21 8.Gümrükler, Vergi, Gümrük Birli i 25 Uyuflturucular ve Adalet ve çiflleri 24 Para Aklama Vergilendirme 10 Mali Kontrol 28 Bunlar n D fl nda Kalan ODGP 27 Bafll klar fiunlard r: Bütçe 29 Kurumlar 30 Di er Nisan 2003 tarihinde Lüksemburg'da toplanan AB-Türkiye Ortakl k Konseyi'nde, Türkiye'nin AB adayl sürecinde mevzuat n yak nlaflt r lmas nda gösterilen ilerlemenin izlenmesini sa layacak sekiz alt komitenin oluflturulmas karar al nd. Bu sekiz komitenin amac, müzakerelere bafllamadan önce AB müktesebat n n ve uyum sa lanacak alanlar n daha iyi anlafl lmas n sa lamak amac yla bir tarama veya analitik inceleme (screening) yapmakt r. Buna göre, di er aday ülkelerin de de erlendirmeye tabi oldu u 31 konu bafll, Türkiye için gruplanarak sekiz bafll k alt nda topland. Komitelerin bir di er önemi ise gerek AB den gerek Türkiye den uzmanlar n bir araya gelmesini sa lamakt r. (Bak n z Tablo) Karma Parlamento Komisyonu nedir? Ne ifle yarar? Karma Parlamento Komisyonu, Türkiye-AB ortakl - n n denetim organ d r. Görevi, Ortakl k Konseyi nin kendisine sundu u y ll k faaliyet raporlar n incelemek ve Türkiye-Topluluk ortakl na iliflkin konularda tavsiyelerde bulunmakt r. Avrupa Parlamentosu ve TBMM taraf ndan kendisine gönderilecek sorunlar görüflmeye yetkilidir. TBMM ve Avrupa Parlamentosu ndan seçilen 18 er üyeden oluflur. Y lda 2 kez toplanmaktad r. Karma Parlamento Komisyonu nun Efl Baflkanl na 2002 y l nda Yefliller Grubu nun üyesi olan Hollandal Parlamenter Joost Lagendjik ve Türkiye den AKP milletvekili Ayd n Dumano lu getirilmifltir. Türkiye-AB Karma stiflare Komitesi nedir? Ne ifle yarar? AB ile Türkiye aras nda iflbirli inin güçlendirilmesi ve sosyal-ekonomik diyolo un kurumsallaflmas amac yla kurulmufl bir komitedir. Y lda 3 kez toplan r. AB Ekonomik ve Sosyal Komitesi nin 18 üyesi ile, Türkiye den çeflitli ekonomik ve toplumsal ç kar gruplar n temsil eden (TOBB, TÜRK- fl, D SK, HAK- fi, TOZB, TESK, YÖK, TMMOB, TÜRKOPEN) 18 üyeden oluflur. Gümrük Birli i Ortakl k Komitesi (GBOK) nedir? Ne ifle yarar? GBOK un ana görevi, Türkiye nin gümrük birli inin iflleyifliyle do rudan ilgili alanlarda öngörülen mevzuat uyumunu gerçeklefltirebilmek için bir dan flma prosedürünün oluflturulmas d r. GBOK bu konularda bilgi ve görüfl al flveriflini yönlendirir. Ortakl k Konseyi ne tavsiyelerde bulunur. Ayda bir toplan r. 14

15 AVRUPA B RL GEN fileme SÜREC NDE TÜRK YE AVRUPA B RL LE LG L KONULARDA B LG KAYNAKLARI Avrupa Birli i ile ilgili konularda afla daki kurumlardan bilgi al nabilir: 1. Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i ( 2. Avrupa Birli i Genel Sekreterli i ( 3. Avrupa Birli i Bilgi Merkezi 4. AB Yerel Bilgi Bürolar 5. AB Dökümantasyon Merkezleri Bunlar haricinde, belirli topluluk programlar na kat l m ile ilgili bilgiler D fl Ticaret Müsteflarl, TÜB - TAK, KOSGEB, DPT bünyesinde kurulan "Ulusal Ajans," Telekomünikasyon Kurumu gibi çeflitli kamu kurum ve kurufllar ndan, KV, TOBB gibi sivil toplum örgütlerinden ve özel sektörde hizmet veren dan flmanl k flirketlerinden al nabilir. Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i nin görevi nedir? Temsilcilik Avrupa Komisyonu nu, Türkiye de diplomatik ve politik düzeyde temsil eder; Türk makamlar ile Brüksel'deki Komisyon merkezinde bulunan karar alma yetkisine sahip yetkililer aras nda bir temas noktas olarak faaliyet gösterir. Komisyon ve Türkiye aras ndaki günlük iliflkilerin yürütüldü ü kanald r ve en son siyasi, ekonomik ve ticari geliflmeleri Brüksel'e bildirir. Türkiye'nin gelecekte Avrupa Birli i'ne üyeli i ile ilgili siyasi ve ekonomik geliflmeleri izler ve Brüksel'e iletir. Ayn zamanda, Temsilcilik lerleme Raporu nun ve Kat l m Ortakl Belgesi nin haz rlanmas na katk sa lar, uygulanmas n izler ve Türkiye nin adayl ktan üyeli e geçifl sürecine destek sa lar. Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i nin yap s nedir? Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i alt bölümden oluflur: Siyasi fller, Bas n ve Bilgi letiflim Ticaret, Ekonomi, Tar m Mali flbirli i, Kurum Oluflturma, Sivil Toplum Mali flbirli i, Yat r m Eflgüdümü Mali Yönetim dari fller Bölümü Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i ne nas l ulaflabiliriz? Adres: U ur Mumcu Caddesi No. 88, Kat. 4. Gaziosmanpafla, Ankara Tel: 0312/ Faks: 0312/ delegation-turkey@cec.eu.int Internet adresi: Avrupa Birli i Bilgi Merkezi nedir? Nas l ulaflabiliriz? Avrupa Birli i-türkiye iliflkileri, 1999 Helsinki Zirvesi'nde Türkiye nin aday ülke konumunun resmen ilan edilmesi ve 2002 Kopenhag Zirvesi'nde bunun teyid edilerek somut bir çerçeveye oturtulmas yla yeni bir anlam kazand. Bu durumda, Türk vatandafllar n n Avrupa Birli i ile ilgili konularda tarafs z, güncel ve do ru bilgiye ulaflmas ve bu sürece kat lmas büyük önem kazand. Bu bilgi ve iletiflim ihtiyac na cevap verebilmek için, Avrupa Komisyonu "Geniflleme Sürecinde letiflim Stratejisinin Uygulanmas " projesini, Ocak 2003 tarihinden itibaren Türkiye de de uygulamaya koydu. Tribeca letiflim Dan flmanl k ve Gavin Anderson konsorsiyumu taraf ndan yürütülen proje, Türk kamuoyuna ve fikir önderlerine AB ile ilgili konularda düzenli bilgi ak fl sa lamay hedefliyor. Bu amaçla uygulanan bilgilendirme ve iletiflim faaliyetlerinin en önemli k sm n zaman nda, do ru ve tarafs z bilgi sunmak üzere Avrupa Birli i Bilgi Merkezi ad nda bir büro aç lmas oluflturuyor. Avrupa Birli i Bilgi Merkezi (ABBM) 2003 sonuna kadar stanbul da kurulup faaliyete geçecektir. (Proje ekibine afla daki adreslerden ulaflabilirsiniz.) AB letiflim Projesi Avrupa Birli i Bilgi Merkezi TRIBECA letiflim Dan flmanl k Mete Caddesi Park Apt. cadiye Cad. No:26 Kuzguncuk No: Taksim - STANBUL Tel: 0216/ Tel:0212/ Faks: 0216/ Faks:0212/ AB Bölgesel Bilgi Bürolar hangi illerde bulunur? Nas l Ulafl l r? Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili i, kamuoyunu AB hakk nda bilgilendirmek, yerel ve ulusal oluflumlar ya da kurumlarla iflbirli ini ve sinerjiyi artt rmak ve belirli hedef gruplar n n yerel düzeyde AB hakk nda bilgiye kolayl kla eriflebilmelerini teminen, Türkiye nin çeflitli illerinde bilgi bürolar a oluflturmufltur. AB ile ilgili sorular n z telefon, faks ve elektronik posta yoluyla Bilgi Bürolar Koordinatörlerine iletebilirsiniz. (Bulunduklar illerin listesi ve irtibat bilgileri için arka kapa a bak n z.) Avrupa Dokümantasyon Merkezleri hangi illerde bulunur? Nas l ulafl l r? Avrupa Komisyonu Üniversitelerde Avrupa Entegrasyonu ile ilgili Araflt rma ve E itimi teflvik etmek amac yla Avrupa Dokümantasyon Merkezleri (ADM) açm flt r. Türkiye de stanbul, Ankara, zmir, Adana, Eskiflehir, Erzurum ve Antalya olmak üzere 7 ilimizde mevcuttur. (Ayr nt l liste ve irtibat bilgileri için arka kapa a bak n z.) 15

16 AB Yerel Bilgi Bürolar YER TELEFON FAKS E-POSTA ADANA ANTALYA / BURSA / DEN ZL / D YARBAKIR GAZ ANTEP ZM R burcukurcan@esiad.org.tr KAYSER kaytic@kayserito.org.tr MERS N kadirdolek@hotmail.com SAMSUN samsuntso@superonline.com / nalic@samsuntso.org.tr TRABZON ttso@ttso.org.tr AB Bilgi Merkezi AB Bilgi A YER TELEFON FAKS ADRES STANBUL Mete Caddesi Park Apt. No: 30/32 Taksim Avrupa Dokümantasyon Merkezleri YER TELEFON FAKS Ankara Ünv. AT Arfl. Ve Uy. Mer Bilkent Ünv. Merkez Kütüphanesi Türkiye Odalar Birli i Kütüphanesi ODTÜ Kütüphanesi KOSGEB Kütüphanesi Ege Üniv. Merkez Kütüphanesi Atatürk Ünv. AT Arfl. Mer Anadolu Ünv. AT Arfl., Uy. ve Dok. Mer Çukurova Üniv. Merkez Kütüphanesi Marmara Üniv. AT Enst stanbul Ünv. Avrupa Hukuku Arfl. Mer ktisadi Kalk nma Vakf stanbul Bilgi Üniv. ADM Antalya Akdeniz Üniv. IIBF AVRUPA B RL AVRUPA KOM SYONU TÜRK YE TEMS LC L U ur Mumcu Cad. No: 88 Kat: Gaziosmanpafla / ANKARA Tel: +90 (312) Fax: +90 (312) e-posta:delegation-turkey@cec.eu.int Nurol Matbaac l k ve Ambalaj San. A.fi. Tel: Faks: