çocukistanbulbilim Eğitim - Öğretim Yılı Raporu

Transkript

1 Bu Rapor, Eğitim-Öğretim Yılı sonu itibarıyla çocukistanbulbilim başlığı altında yürütülen Gizemli Kutular ve Kim Bilim İnsanıdır? Programlarına katılım ve öğrenci / öğretmen değerlendirmelerine ilişkin istatistiki veri ve yorumları kapsamaktadır çocukistanbulbilim Eğitim - Öğretim Yılı Raporu İnformel Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri

2 Eg itim-oö g retim Do nemi çocukistanbulbilim Programları Yönetici Özeti Katılım Eğitim Döneminde İlkokul 4. sınıf öğrencilerini kapsayan Kim Bilim İnsanıdır? ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. sınıfları kapsayan Gizemli Kutular başlıkları altında gerçekleştirilen eğitim programına, toplam öğrenci katılmıştır. Devlet okulları öğrencilerine L Oréal Türkiye desteği ile ücretsiz olarak gerçekleştirilen programa, 158 devlet okulu grubu ve 33 özel okul grubu katılmıştır. Grup düzeyinde devlet okulları katılım oranı % 82,7 olmuş, programlara katılan öğrenci sayısı içinde devlet okulları öğrencilerinin oranı ise %86 olarak gerçekleşmiştir. Program Uygulaması ve Sonuçları Program süreci ve sonunda elde edilen çıktılar, ilgili yaş grubu öğrencilerin; Bilim algılarının fen dersi ve bunu destekleyen icat/mucit/buluş/deney ve laboratuvar/deney tüpü/mikroskop gibi kavramlarla sınırlı olduğunu ve bilimi doğrudan zeka/akıl gibi kavramlarla bağdaştırdıklarını göstermektedir. Bilim İnsanı algısı da yine ağırlıklı olarak eril, a-sosyal ve kapalı alanda bireysel olarak çalışan, önlük giyen ve çoğunlukla özel ve zeki insanlar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu algılama biçimi çocukların her ne kadar yüksek bir ilgi duysalar da, bilimi kendilerinden uzak ve kendilerine göre olmayan bir alan/meslek olarak görmeleri sonucunu doğurmaktadır. 1

3 Bu bulgular literatürde yer alan nitelikli çalışmalarla örtüşmektedir. İngiltere de yaklaşık 19 bin öğrenci ile yapılan ve 5 yıl süren, alanında en kapsamlı araştırmalardan biri olan Aspires başlıklı güncel bir çalışmaya göre; çocuklar okullarda bilimle ilgili ilginç şeyler öğreniyorlar (%72), bilim insanlarının dünyada fark yarattıklarına inanıyorlar (%78) ve aileleri de bilimin önemli olduğunu düşünüyor (%80). Buna karşın, çocuklardan bilim insanı olmayı hedefleyenler sadece %15 düzeyinde kalıyor. (Bu oran kızlarda %12, erkeklerde ise %18.) Aynı araştırma, yanlış algı sorununun bu sonucun temel nedenlerinden biri olduğunu vurgulamakta ve sorunun çözümünde çocukların ilgi alanlarını belirleme sürecinde kritik önem taşıyan yaş döneminin esas alınması gerektiğine işaret etmektedir. Programların katılım bilgileri ve çıktılarına ilişkin istatistik, veri ve değerlendirmeler Rapor içinde başlıklar altında özetlenmiştir. Elde edilen veriler yürütülen çalışmanın, çocukların bilim ve bilim insanı algısında somut ve son derece anlamlı bir dönüşüm sağladığını göstermektedir. 2

4 Dönemi Veri ve Değerlendirmeler Kayıt ve Katılım Eğitim Dönemi için Bilim Programları kayıtları Ekim ayı içinde başlatılmış ve yürütülen çalışmalar sonucunda, eğitim öğretim dönemi içinde ilkokul öğrencileri ile gerçekleştirilen Kim Bilim İnsanıdır? başlıklı programa 1.859, ortaokul öğrencileriyle gerçekleştirilen Gizemli Kutular başlıklı programa adet olmak üzere toplam öğrenci katılmıştır. Grafik 1 - Katılım Bilgisi Eğitim Döneminde programlara katılan öğrencilerin Okul Türlerine göre dağılımında, devlet okullarının katılım oranı grup adedi düzeyinde %83, öğrenci adedi düzeyinde ise %86 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 2 - Okul Türleri Dağılımı 3

5 çocukistanbulbilim programları İlkokul düzeyinde sadece 4. sınıfları ( Kim Bilim İnsanıdır? ), Ortaokul düzeyinde ise tüm sınıf seviyelerini ( Gizemli Kutular ) kapsamaktadır. Bu farklılığa paralel olarak, Ortaokul seviyesinde katılım görece daha yüksek (%56) olmuştur (Grafik 3) Öğrencilerin %96 sı Değerlendirme Formları üzerinde yer alan cinsiyet belirleyen bölümü işaretlemiştir. Bu verilere göre programlara katılan kız/erkek öğrenci dağılımının, kız öğrenciler lehine olduğu görülmektedir (Grafik 4) Grafik 3 Sınıf Seviyesi Dağılımı Grafik 4 Cinsiyet Dağılımı Program Sonrası Çıktı ve Değerlendirmeler Bu bölümde, program süreci içinde gerçekleştirilen çalışmalardan elde edilen veriler çerçevesinde öğrencilerin bilim ve bilim insanı algıları üzerine veri ve değerlendirmeler ile Kim Bilim İnsanıdır? ve Gizemli Kutular Programları sonrası öğrenci ve öğretmenlerin Değerlendirme Formları üzerinden, programlara ilişkin ölçülebilir nitelikteki değerlendirmelerine ilişkin tablo ve grafikler yer almaktadır. 1- Bilim Algısı Gizemli Kutular Programında öğrencilerin bilim algısının açığa çıkartılmasında Beyin Fırtınası yöntemi kullanılmıştır. Bir tür pretest, post-test uygulaması olan Beyin Fırtınası uygulaması bir dizi çıktı yanı sıra program etkinliğinin ölçümlenmesi için de kullanılmaktadır. Ortaokul düzeyi öğrencilerle öncesi ve sonrası olarak gerçekleştirilen ve daha önce okul uygulamalarında karşılaşmadıkları gözlemlenen bu etkinlik, öğrenciler için aktif, canlı ve heyecanla katıldıkları ve değerli çıktılar sağlayan bir çalışmadır. 4

6 Grafik 5, tüm grup çalışmaları kayıtlarından hareketle benzer kavramların gruplandırılması ile elde edilen, öğrencilerin Bilim ile ilgili sıklık sırasıyla ifade ettikleri ilk 15 kavramı göstermektedir. Gizemli Kutular Programına katılan yaklaşık öğrenci ile yürütülen çalışmalarda, program öncesi gerçekleştirilen Beyin Fırtınası çalışmasında elde edilen veriler bu yaş grubu çocukların bilim denildiğinde akıllarına büyük oranda; - Fen/Fizik/Kimya/Biyoloji gibi pozitif bilimlerin - İcat/Mucit/Buluş/İksir - Laboratuvar/Deney Tüpü/Mikroskop/ Deney ve - Fikir/Zeka/Akıl gibi kavramların geldiği görülmektedir. Grafik 5 Bilim Algısı (Program Öncesi Çalışması) Gizemli Kutular Programı sonrasında yapılan Beyin Fırtınası çalışması ise nitelikli bir içerik ve etkin yöntemlerle gerçekleştirilen bir programın çarpıcı bir dönüşün yaratabildiğini göstermektedir. Program sonrası yapılan beyin fırtınası çalışmasında (Grafik 6), öncesi nden farklı olarak bilim denildiğinde; - Pes Etmemek - Bilinmeyen - Araştırma - Merak - Tartışma - Eşitlik - İşbirliği ve Takım Çalışması - Düşünmek ve Sorgulamak - Veri kavramlarının öne çıktığı görülmektedir. Bu kavramlar, bilime yaklaşımda niteliksel bir dönüşüme işaret etmektedir. 5

7 Grafik 6 Bilim Algısı (Program Sonrası Çalışması) Bir alt analiz ile daha önce tüm gruplarda hiç karşılaşılmayıp, bilim denildiğinde, ilk kez ifade edilen kavramlar değerlendirildiğinde yukarıda belirtilen dönüşüm daha net bir şekilde ortaya çıkmaktadır. - Bilinmeyen - Kadın ve Eşitlik - Veri - İstek - Sınırsızlık - Yeni bilimsel çalışma alanları ilk kez kullanılan kavramlar olarak dikkat çekmektedir. 2- Bilim İnsanı Algısı Öğrencilerin Bilim İnsanı algısının analizinde, Ortaokul öğrencileriyle Bilim İnsanı üzerine gerçekleştirilen Beyin Fırtınası çalışmalarının ve İlkokul öğrencileriyle yürütülen Bilim İnsanı Çizimleri nin sonuçları esas alınmıştır. 6

8 Grafik 7 Bilim İnsanı Algısı ( Program Öncesi Çalışma) Grafik 7, ortaokul öğrencilerinin katıldıkları Gizemli Kutular Programında tüm grup çalışmaları kayıtlarından hareketle benzer kavramların gruplandırılması ile elde edilen, öğrencilerin Bilim İnsanı na ilişkin sıklık sırasıyla ifade ettikleri ilk 15 kavramı göstermektedir. Programa katılan yaklaşık öğrenci ile yürütülen çalışmalarda, program başlangıcında gerçekleştirilen Beyin Fırtınası çalışmasında elde edilen veriler bu yaş grubu çocukların Bilim İnsanı denildiğinde akıllarına büyük oranda - Zeka - Önlük - İcat - Beyaz Saç - Deney - Einstein - İksir gibi kavramların geldiği görülmektedir. Program sonrasında yapılan Beyin Fırtınası çalışması ise, bilim algısında gözlenen zenginleşme ve dönüşümün, paralel bir şekilde bilim insanı algısında da belirgin bir şekilde ortaya çıktığını göstermektedir. Program sonunda, bilim insanı algısında öncesinden farklı olarak; - Açık Alan - Farklı Mekanlar - Farklı Bilim Alanları - Farklı Irk/Milletler - Azim - Takım Çalışması - Sabırlı - Kadın - Bilinmeyen kavramlarının öne çıktığı görülmektedir(grafik 8). 7

9 Grafik 8 Bilim İnsanı Algısı ( Program Sonrası Çalışma) Bir alt analiz yapıldığında, daha önce tüm gruplarda hiç karşılaşılmayıp, bilim insanı konusunda ilk kez ifade edilen kavramlar değerlendirildiğinde ise, yukarıda belirtilen dönüşüm daha net bir şekilde ortaya çıkmaktadır; - Kadın - Açık Alan - Farklı Irk/Millet - Engelli - Bilinmez, Gizem - Hata ilk kez kullanılmış kavramlar olarak dikkat çekmektedir. İlkokul öğrencileriyle yürütülen Kim Bilim İnsanıdır? Programlarında ise çocukların Bilim İnsanı algısı, hayallerindeki bilim insanını bireysel bir çalışma ile ayrıntılı bir şekilde çizdikleri, ardından grupça çizimlerin hem çizilen bilim insanının fiziksel özellikleri (Genç-Yaşlı / Kadın- Erkek / Gözlüklü- Gözlüksüz vb), hem de çalışma alanı (Laboratuvarda- Doğada çalışıyor / Etrafında deney tüpleri varyok, Uyarı İşaretleri var-yok vb) açısından tanımlanıp, sayısal verilere dönüştürüldüğü bir çalışma ile ölçülmektedir. 8

10 Bu çalışmada, çocukların çizimlerinde bilim insanlarının %72 oranında erkek olarak, çalışma alanlarının ise %75 oranında laboratuvar olarak betimlendiği görülmektedir. Çocuklar, kendi çizimlerini değerlendirirken ilgili yaş grubu özellikleri nedeniyle, çizim yoluyla ifade edilmesi daha güç olan yaşlı, önlüklü, gözlüklü gibi unsurlara daha az yer vermektedirler. 3- Öğrenci Değerlendirmeleri 3.1- Bu çalışmadan sonra bilim insanları ile ilgili görüşlerin değişti mi? Grafik 9 Öğrencilerin Bilim İnsanlarına İlişkin Görüşlerdeki Değişim Bilim İnsanlarına İlişkin Görüşlerin Değişti mi? sorusuna verilen yanıtlarda, her iki program ortalamasının %85 ve üzerinde bir oranda evet değişti sonucu vermesi, programların bu anlamda ne denli güçlü bir farkındalık yarattığını belirgin bir şekilde yansıtmaktadır. 9

11 3.2- Bu çalışmadan sonra bilim insanları konusunda görüşlerin değişti mi? NEDEN? Değerlendirme Formları bu konuda görüşünün Neden değiştiğine ilişkin bir niteliksel değerlendirme bölümü de içermektedir. İlkokul yaş grubunun bu bölümde daha çok; - Doğru bildiğim şeyler yanlış çıktı, mesela bilim insanlarının bir tek laboratuvarda çalıştığını zannediyordum ama öyle değilmiş - Bilim insanlarına bilim adamı denmez. Çünkü bilimde bazı şeyleri kadınlar bulmuştur. Bu nedenle bilim insanı deriz - Sadece laboratuvarda değil, her yerde çalıştıklarını öğrendim. Mesela doğada, uzayda, denizin altında - Eskiden bilim insanlarının sıkıcı, ciddi, yaşlı olduklarını düşünürdüm. Ama artık genç, eğlenceli, mutlu insanlar da olabileceklerini öğrendim Ortaokul yaş grubunun ise daha çok; - Bilimin kadını-adamı olmaz, insanı olur - Bilim insanlarının hepsinin çok zeki, akıllı oldukları için bu kadar iyi olduklarını sanıyordum. Ama en önemli şey merak edip çalışmakmış - Bilim insanı olmak araştırmak, merak etmek, sabırlı olmak ve test etmektir gibi gerekçeler ifade ettikleri görülmektedir. Bir alt analiz yapılarak, ilkokul ve ortaokul düzeyinde Öğrenci Değerlendirme formlarının tamamı incelendiğinde, her iki grup toplamında ifade edilen gerekçeler arasında özellikle Kadınlar da bilim insanı olabilirmiş, Bilim adamı değil, bilim insanı demek gerekir gibi ifadelerin açıkça ifade edildiği formlar, kız-erkek olarak gruplandığında ise ilgi çekici bir veri ortaya çıkmaktadır; 10

12 Grafik 10 Cinsiyete Göre Bilim İnsanı Algısı Değişimi Bu tablo, kız öğrencilerin bilim ve bilimsel çalışma alanlarındaki cinsiyete dayalı kalıpçı yaklaşımların daha çok farkına vardıkları ve kendiliğinden bir şekilde bu alanda edindikleri farkındalığı daha fazla içselleştirdikleri ve daha fazla öne çıkarttıkları şeklinde yorumlanabilir. Bu oranın İlkokul yaş grubu kızlarda % 70, Ortaokul yaş grubu kızlarda ise % 81 olduğu görülmektedir. Farklılık, dikkate alınmaya değer oranda yüksektir ve programların bu anlamda da amacına ulaştığını göstermesi bakımından önemli ve çarpıcıdır Bu programdan sonra bilim konusunda senin için yeni şeyler öğrendin mi? İlkokul öğrencileriyle yürütülen Kim Bilim İnsanıdır? Programı, bilim insanlarına ilişkin kalıpçı yaklaşımlar yanı sıra, bilimsel çalışma alanlarına ilişkin dar ve kısıtlı algı konusuna da odaklanmakta ve farklı bilim alanlarının varlığı konusunda farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır. Aşağıdaki soru, program çıktılarını bu amaç çerçevesinde değerlendirmektedir. Grafik 11 Bilim Konusunda Yeni Kazanımlar 11

13 3.4- Kendini bu çalışmada bir bilim insanı olarak hissettin mi? Ortaokul öğrencileriyle yürütülen Gizemli Kutular programı, pratik olarak bir bilimsel araştırmayı deneyimlemeyi esas alan bir çalışma ile bilimin ne olduğu/ne olmadığı sorusuna ve bilimsel çalışma yöntemlerine odaklanmaktadır. Aşağıdaki soru, program çıktılarını bu amaç çerçevesinde değerlendirmektedir. Grafik 12 Bilim İnsanı Deneyimi 4- Öğretmen Değerlendirmeleri Aşağıdaki tablolar, toplam 203 İlkokul Sınıf Öğretmeni ve Ortaokul Branş Öğretmeninin program sonunda cevaplandırdıkları Öğretmen Değerlendirme Formları nda yer alan sorulara Evet/Hayır/ Kararsızım seçeneklerine göre verdikleri cevapları yansıtmaktadır. Değerlendirme Formları, aşağıda listelenen sorulara verilmiş yanıtların nedenlerinin de belirtilmesini içeren bir dizi niteliksel soru da içermektedir. Tablolar sadece, sayısal verileri baz almaktadır. Her iki okul seviyesi Öğretmen Değerlendirme Formlarında ortak 2 adet soru bulunmaktadır. Diğer sorular ise program içeriğine bağlı olarak farklılık göstermektedir. EVET HAYIR KARARSIZIM Programın öğrenciler için, bilimle ilgili pozitif ve yaşam boyu hatırlanacak bir deneyim fırsatı yarattığını düşünüyorum Bu programı başka öğretmenlere de önerir misiniz? Tablo 1 İlkokul ve Ortaokul Öğretmen Değerlendirme 12

14 Programa katılan tüm öğretmenlerin, ortak soru olan Bu programı başka öğretmenlere de önerir misiniz? sorusuna %100 oranında Evet dedikleri, katıldıkları programın Öğrenciler için bilimle ilgili pozitif ve yaşam boyu hatırlanacak bir deneyim fırsatı yarattığını düşünüyorum önermesini ise %97,5 oranında Evet şeklinde yanıtladıkları görülmektedir Ortaokul Öğretmenleri (Gizemli Kutular) Gizemli Kutular Programının çocuklarda bilimsel düşüncenin geliştirilmesini, bilim insanlarının teorilerini ve hipotezlerini oluşturma, test etme, araştırma ve ellerindeki verilerle sonuca varma süreçlerini deneyimlerini hedefleyen içeriği paralelinde doğrudan program amacıyla bağlantılı bir dizi soru ile öğretmenlerin görüş ve değerlendirmelerinin alınması amaçlanmıştır. EVET HAYIR KARARSIZIM Bu program ile öğrencilerimin bilime olan ilgi, istek ve heyecanlarının arttığını düşünüyorum Programın öğrencilere bilim ve bilimsel düşünme yöntemlerini pratik bir biçimde anlatan iyi bir eğitim uygulaması olduğunu düşünüyorum Programın öğrencilerimde cinsiyet, yaş, kültür vb gözetmeksizin herkesin bilimle uğraşabileceği konusunda farkındalık yarattığını düşünüyorum Tablo 2 Ortaokul Öğretmenleri Gizemli Kutular Program Değerlendirmesi Yanıtlar, grafik gösterimini gereksiz kılacak ölçüde (%97 - %98 arasında) net bir evet görüşünü yansıtmaktadır. 13

15 4.2- İlkokul Öğretmenleri (Kim Bilim İnsanıdır?) Kim Bilim İnsanıdır? Programının çocukların bilim insanları ve bilimsel çalışma alanları konusunda yerleşik kalıpçı yaklaşımlarının (yaş, cinsiyet, fiziksel görünüm, çalışma ortamı vb.) ortaya çıkarılmasını ve farkına varmalarını, araştırma yapmanın heyecan verici bir şey olduğunu ve bilim insanlarının bazı özelliklere sahip olmaları gerekmekle birlikte, herkesin bilim insanı olma potansiyeli taşıdığını fark etmelerini ve farklı bilim alanları ile tanışmalarının sağlanmasını hedefleyen içeriği paralelinde doğrudan program amacıyla bağlantılı bir dizi soru ile öğretmenlerin görüş ve değerlendirmelerinin alınması amaçlanmıştır. EVET HAYIR KARARSIZIM Öğrencilerimin bilim insanları ile ilgili algılarının zenginleştiğini, değiştiğini ve kalıpların yıkıldığını düşünüyorum Öğrencilerin farklı bilim alanlarını daha yakından tanımalarını sağlayarak, bilimi daha geniş bir çerçevede algılamalarına yardımcı olduğunu düşünüyorum Programın öğrencilerime eğlenerek öğrenme ortamı sağladığını düşünüyorum Tablo 3 İlkokul Öğretmenleri Program Değerlendirmesi Programa katılan öğretmenlerin tamamının her 3 soruya da Evet yanıtını vermeleri, programın amaçları doğrultusunda yetkinliğini güçlü bir şekilde yansıtmaktadır. 14

16 Sonuç Yerine... Ülkelerin gelişiminde büyük önemi olan Bilim Sermayesi nin, bireysel ve toplumsal düzeyde gelişimine dönük politika ve uygulamalar oluştururken; bu sermayenin oluşumuna erken yaşlardan başlanması (en geç ilkokul), Bilim=Bilim İnsanı algısının kırılması ve bilimin modern yaşam içindeki değerinin ve bilimsel düşünme becerilerinin hangi meslek dalı olursa olsun itici bir güç olduğunun algılanması, Bilim/Bilim İnsanı=çok zeki insan algısının kırılması, bu alanda eşitsizliklerle mücadele edilerek özellikle sosyo-ekonomik açıdan dezavantajlı gruplara, cinsiyet temelli eşitsizliklerin yaygın olduğu gruplara ve öğretmenlere/ ailelere de ulaşılmasına dönük politika ve uygulamalar geliştirilmesi kritik önem taşımaktadır. Özellikle dezavantajlı kesimlere ulaşmakta, fon sağlayıcıların konuya toplumsal bilim sermayesinin oluşumuna katkı vizyonuyla yaklaşılması özel bir önem taşımaktadır. çocukistanbulbilim programlarının, ilgili yaş seviyesi çocuklarda bilim ve bilim insanına dönük açığa çıkan dar, kalıpçı ve kısıtlı algılarının değişerek dönüştüğü, zenginleştiği, bilimin gündelik hayatın ve kendilerinin uzağında olduğu algısının kırılmasına ve bu alanda cinsiyetçi yaklaşımların aşılmasına somut ve çok anlamlı bir katkı sağladığı görülmektedir. İnformel Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri İnformel Eğitim-çocukistanbul santralistanbul Enerji Müzesi Eyüp