TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU HAZİRAN 2009/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Haziran 2009

2 Haziran ayının üçüncü ve dördüncü haftalarında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler TCMB Para Politikası Kurulu, 16 Haziran 2009 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir. a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %9.25 ten %8.75 e, borç verme faiz oranı ise %11.75 ten %11.25 e indirilmiştir. b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %5.25 ten %4.75 e, borç verme faiz oranı ise %14.75 ten %14.25 e indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %10.75 ten %10.25 e indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyete dair kısmi toparlanma işaretleri içermektedir. Bununla birlikte, küresel ekonomideki olumsuzlukların giderilmesinin uzun zaman alabileceği anlaşılmaktadır. Nitekim dış talep zayıf seyrini sürdürmekte, yurt içi yatırım talebi gerilemektedir. İktisadi faaliyetteki toparlanmanın yavaş ve kademeli olacağı, istihdam koşullarındaki mevcut durumun bir müddet daha süreceği ve bunun neticesinde enflasyonun düşük seyrini koruyacağı öngörülmektedir. Bu çerçevede, Haziran ayında baz etkisi ve vergi ayarlamaları nedeniyle yıllık enflasyonda gözlenebilecek yükselişin kalıcı olmayacağı tahmin edilmektedir. Maliye Bakanlığı tarafından yapılan duyuruya göre; son 3 aydır iç talebi canlandırmak üzere bazı ürünlerde geçici ÖTV ve KDV indirimleri uygulanmıştır. Söz konusu indirimlere ilişkin uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi neticesinde, Bakanlar Kurulu Kararı ile bazı ürünlerde tarihine kadar vergi indirimlerinin kısmen devam ettirilmesi kararlaştırılmıştır. Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, yaptığı bir konuşmada, aşağıdaki konulara vurgu yaptı; Bir takım ekonomik verilerde iyileşme var, ama ihtiyatlı davranmak gerekiyor. Veriler Türkiye'deki kısmi toparlanmaya işaret ediyor. Sanayi üretimi yılın ikinci çeyreğinde istikrar kazandı. Reel kesim güven endeksindeki yükseliş ve tüketici güveninin artışı iç talepte toparlanma yaşandığını teyit ediyor. * Rapor 26 Haziran 2009 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

3 Büyümenin son çeyrekten itibaren pozitif rakamlara geçeceği öngörülüyor. Türkiye ekonomisindeki toparlanma küresel ekonomiye göre daha erken başlayabilir. Küresel talebin yakın dönemde canlanması ihtimali düşük görülmektedir. Gerçekleştirilen faiz indirimlerine rağmen finansal koşullardaki sıkılık kriz öncesi döneme göre devam ediyor. Kredi faizleri ile MB faizleri arasındaki fark yüksek seviyesini koruyor ancak nominal faizler düşüş eğilimine girdi. Uzun vadeli banka kredilerinde bir süre daha sıkıntı devam edebilir. TCMB mümkün olduğu kadar piyasayı fonluyor ancak bankaların uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılayacak durumda değil. Uzun vadeli faizlerin tek haneli seviyelere gelmesi güçlü orta vadeli mali disiplinle mümkündür. Şu anda ekonominin gereği olarak faizler indiriliyor ancak gün geldiğinde faizler artacak. Teknik faiz ayarlaması ile ilgili olarak o noktaya henüz gelinmiş değil, ama likiditede sıkışıklık sürerse önümüzdeki dönemde ele alınabilir. Yeni ÖTV düzenlemelerinin enflasyona katkısı Haziran'da 0.56, Temmuz'da 0.54 olacak. Uluslararası Para Fonu (IMF) ile görüşmelerde Merkez Bankası da taraftır. Bankalar, bilânçosu sağlam şirketlere kredi vermek istiyor ancak bilânçosu sağlam olanlar kredi almak istemiyor. Dünya Bankası, Türkiye'nin bu yıl %5.5 küçüleceğini, ancak gelecek yıl %1.5, 2011 yılında ise %3 büyüyeceğini tahmin etti. Bankanın yıllık yayımlanan "Küresel Kalkınma Finansmanı" raporuna göre, OECD ülkelerinde reel gayri safi yurtiçi hâsıla %4.2 daralma gösterse de gelecek yıl için %1.2 ve 2011 yılı için ise %2.3 büyüme bekleniyor. Rapordaki tahminlere göre, euro bölgesi bu yıl %4.5 küçülecek, buna karşılık gelecek yıl %0.5, 2011'de ise %1.9 büyüme kaydedecek. Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Ngozi Okonjo-Iweala, 2001 krizi sonrasında yaşama geçirilen reformlar sayesinde Türkiye'nin küresel ekonomik krizi "son derece metanetli karşıladığını", ancak "daha karanlık dönemlerin atlatılmadığını" kaydetti. Iweala, Türkiye'deki şirketlerin 2009 yılı sonuna dek 3-4 milyar USD düzeyinde borcu bulunduğuna dikkati çekerek, ödemeler dengesinin büyük önem taşıdığının altını çizdi. IMF Birinci Başkan Yardımcısı John Lipsky, 2009 yılının son döneminden itibaren küresel ekonomik krizden zarar gören ülkelerin yavaşça toparlanma içine gireceklerini, Türkiye'nin hem bölgesinde hem de dünyada artan rol oynayacağını söyledi. Türkiye'nin geçen yıl dördüncü çeyrekte yıllık bazda %6.2 daraldığını, bu yıl ilk çeyrek sonuçlarının, sanayi üretimi, kapasite kullanımı ve istihdamda 2001 yılındaki krize göre daha hızlı küçüldüğü için çok daha kötü olması olasılığı bulunduğunu belirten Lipsky, bunun sonucu IMF'nin, bu yıl Türkiye'de ekonomik faaliyetlerde %5'lik bir azalma öngördüğünü ifade etti. Ancak Türk ekonomisinin esneklik ve direnç gösterdiğini, Merkez Bankası'nın enflasyon hedefinin ve dalgalı döviz rejiminin dış şokları absorbe etmede çok iyi 2

4 çalıştığını kaydeden Lipsky, Türk lirasının değer kaybı ve faiz oranlarına rağmen, bankacılık sektörünün krizin ilk safhalarını atlattığını, net döviz açığını minimum seviyelerde tuttuğunu, önemli kârlar sağladığını ve güçlü sermaye yapısı olduğunu belirterek, Türkiye'nin geleceği konusunda büyük bir iyimserliğe sahip olduğunu ve her şekilde Türkiye'ye destek olmaya hazır olduklarını ifade etti. OECD, yayınladığı Ekonomik Görünüm Raporu'nda Türk ekonomisine ilişkin; ülkenin bu yıl %5.9 daralacağı değerlendirmesinde bulundu. OECD, gelecek yıl ise %2.6 büyüme bekliyor. 2009'da özel sektör tüketiminin %4.4 azalacağını, 2010'da ise %1.7 artacağını tahmin eden OECD, kamu sektörünün tüketiminin ise 2009'da %3, 2010'da %2.2 artmasını bekliyor. OECD, 2009 için TÜFE beklentisini %6.3 olarak açıklarken, TÜFE'nin 2010'da %5.9'a gerilemesini beklediğini, işsizlik oranının ise bu yıl %15.2'ye, gelecek yıl ise %16.4'e çıkmasını beklediğini vurguladı. JP Morgan, Türkiye'nin GSYİH'sine ilişkin beklentisini IMF anlaşmasının sağlanacağı yönündeki beklentilerin zayıflaması nedeniyle aşağı çektiğini açıkladı. Ayrıca, 2009 yılında GSYİH'nin %3.4 oranında gerileyeceği yönündeki beklentisini %4.2 oranında gerileyeceği yönünde revize etti. Yatırım bankası Merrill Lynch, geçen yıl son çeyrekte küçülmeye başlayan Türkiye ekonomisinin bu yılın 3'üncü çeyreğinde tekrar büyümeye dönmesini bekliyor. Kurumun haftalık analizinde, 2008'in 4'üncü çeyreğinde %6.2 daralan Türkiye'nin 2009'un ilk çeyreğinde %8.8 ve 2'inci çeyreğinde %6.1 olmak üzere küçülmeyi sürdüreceği öngörülse de 3'üncü çeyrekte %0.5 büyüme beklentisine yer verildi. Dünyaca ünlü yatırım bankasına göre Türkiye ekonomisi bu yılın son çeyreğinde de %4.2 büyüyecek. Bu durumda 2009 yılını %2.5 küçülmeyle geride bırakacak olan Türkiye'nin 2010'da %3.2 büyüyeceği tahmin edildi. Merrill Lynch, krizden hızlı çıkmasını beklediği Türkiye'nin aksine Rusya, Polonya, Güney Afrika ve Macaristan gibi diğer gelişen ekonomilerin 2009'un 3'üncü çeyreğinde de küçülmeyi sürdürmesini beklediğini açıkladı. Fitch Türkiye Genel Müdürü Ayşe Botan Berker, Türk ekonomisinin 2010 yılında 2.5 oranında büyümeye geçeceğini ve 2B kategorisinin averajının altında bir büyümenin gerçekleşeceğini öngördüklerini bildirdi yılından itibaren derecelendirmeye başladıkları Türkiye'nin 1998 ve 2001 yıllarında küçüldüğünü, daha sonraki yıllarda diğer ülkelere göre daha dalgalı bir büyüme seyri izlediğini ifade eden Berker, bu dalgalanmanın reytingler açısından negatif bir faktör olduğunu vurguladı ve 2010 beklentilerine de değinen Berker, "2010 yılında 2.5 oranında büyümeye geçilecek ve 2B kategorisinin averajının altında bir büyüme öngörüyoruz" dedi. Berker, Türkiye'nin borç oranlarının düşmesine rağmen, gelirlerle karşılaştırıldığında, rezervlerle netleştirildiğinde, kendi kategorisindeki ülkelere kıyasla daha kötü durumda olduğunu kaydetti. 3

5 Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Merkez Bankası FED, yaptığı faiz konulu toplantıda aldığı kararla, beklentilere paralel olarak gösterge faiz oranında değişime gitmedi. FED en son Aralık ayında yaptığı toplantıda, ABD finans sistemiyle ve küresel resesyonla ilgili süregelen kaygılar nedeniyle gösterge faiz oranını %sıfır ile %0.25 arasına indirmişti. FED Açık Piyasa Kurulu toplantısının ardından yapılan açıklamada, borçlanma maliyetlerini düşük tutmak ve ekonominin toparlanmasına yardımcı olmak amacıyla yapılan büyük hacimli devlet ve mortgage kredileri ile ilgili tahvil alımına devam edileceği ve ABD'deki derin resesyonun gücünü kaybetmeye başladığı yönünde işaretler görüldüğü belirtildi. Toplantı sonrasında FED Başkanı Ben Bernanke tarafından yapılan açıklamada ise, Mart ayındaki toplantıdan bu yana ekonomik görünüm bir parça düzeldi, finans piyasası koşulları kısmen rahatladı şeklinde iyimser ifadeler yer aldı. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, dayanıklı mal siparişleri Mayıs ayında bir önceki aya göre beklentilerin aksine %1.8 yükseldi. Beklentiler verinin %0.6 azalacağı yönündeydi. Açıklamada ayrıca bir önceki ay %1.7 artış olarak açıklanan veri %1.8 artış olarak revize edildi. Açıklamaya göre Mayıs ayında dayanıklı tüketim malları siparişleri nakliye hariç %1.1, savunma hariç %1.4 artış gösterdi. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de hem tüketici fiyat endeksi (TÜFE) hem de çekirdek TÜFE Mayıs ayında bir önceki aya göre %0.1 artış gösterdi. Beklentiler TÜFE nin %0.3, çekirdek TÜFE nin ise %0.1 artış göstermesi yönündeydi. TÜFE, Nisan ayında değişim göstermezken, çekirdek TÜFE %0.3 artış göstermişti. Yıllık bazda bakıldığında ise TÜFE Nisan ayındaki %-0.7 seviyesinden Mayıs ayında %-1.3 seviyesine geriledi. Çekirdek TÜFE nin yıllık artışı ise Nisan ayındaki %1.9 seviyesinden Mayıs ayında %1.8 seviyesine geriledi. ABD de, ekonomi kötü durumdayken düşeceği ve iyi durumdayken de artacağı tahmin edilen yeni konut satışları Mayıs ayında bir önceki aya göre %0.6 azalarak 342,000 adete geriledi. Beklentiler verinin 360,000 adet olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Nisan ayında 352,000 olarak açıklanan yeni konut satışları verisi 344,000 olarak revize edildi. ABD de Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) verisi 1. çeyrekte daha önceki açıklamadaki %5.7 küçülmeden %5.5 küçülmeye revize edildi. Beklentiler GSYH'nin revize edilmemesi yönündeydi. Açıklanan verilere göre ilk çeyrekte ihracat %30.6 ve ithalat %36.4 azaldı. İhracattaki azalma, GSYH'daki düşüşün %4.16 sını oluşturdu yılı 1. çeyrekte %0.9, 2. çeyrekte %2.8 büyümesinin ardından, 3. çeyrekte %0.5 ve 4. çeyrekte %6.3 daralan ABD ekonomisi 2008 yılı toplamında ise %1.1 oranında büyümüştü. ABD de, New York eyaletindeki üretim büyümesini gösteren New York FED İmalat Endeksi Haziran ayında değerini aldı. Mayıs ayında değerini alan verinin Haziran ayında -4.5 değerini alması bekleniyordu. Endeksin eksi olması kötümserlerin sayısının iyimserlerden fazla olduğunu gösteriyor. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Mayıs ayında beklentilerin altında %0.2 artış gösterdi. Nisan ayında %0.3 artış gösteren verinin Mayıs ayında %0.6 4

6 artması bekleniyordu. Açıklamaya göre, Nisan ayında %0.1 düşüş gösteren enerji fiyatları Mayıs ayında %2.9 artış gösterdi. Açıklanan son veriyle birlikte Nisan ayında yıllık bazda %3.7 gerileyen ÜFE, Mayıs ayında %5 geriledi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise Mayıs ayında bir önceki aya göre %0.1 azalış gösterdi. Nisan ayında %0.1 artan verinin Mayıs ayında da %0.1 artması bekleniyordu. Çekirdek ÜFE nin yıllık artışı ise Nisan ayındaki %3.4 seviyesinden Mayıs ayında %3 seviyesine geriledi. ABD de, konut başlangıçları verisi Mayıs ayında beklentilerin üzerinde %17.2 artarak 532,000 seviyesine yükseldi. Beklentiler verinin 490,000 seviyesinde gerçekleşmesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Nisan ayında %12.8 düşüş olarak açıklanan veri %12.9 düşüş olarak revize edildi. ABD de, sanayi üretimi Mayıs ayında bir önceki aya göre %1.1 azalırken, kapasite kullanımı %68.3 oldu. Beklentiler sanayi üretiminin %0.9 azalması, kapasite kullanımının ise %68.4 olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Nisan ayında %0.5 azaldığı açıklanan sanayi üretimi %0.7 azalış olarak, %69.1 olarak açıklanan kapasite kullanımı %69 olarak revize edildi. ABD de, Philadelphia FED Endeksi Haziran ayında -2.2 ye yükseldi. Mayıs ayında olarak gerçekleşen verinin Haziran ayında -17 olarak gerçeklemesi bekleniyordu. Philadelphia FED endeksinin sıfırın altında bir değer alması bölgede üretim faaliyetinin azaldığı anlamına geliyor. ABD de öncü göstergeler endeksi Mayıs ayında %1.2 artarak beklentilerden daha iyi açıklandı. Beklentiler verinin bir önceki aya göre %0.9 artması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Nisan ayında %1 artış olarak açıklanan veri %1.1 artış olarak revize edildi. Yeni siparişler, işsizlik başvuruları, para arzı, ortalama çalışma saati, inşaat ruhsatları, hisse senedi fiyatları vb. değişkenlerden oluşan öncü göstergeler endeksi, ekonominin gidişatı hakkında önemli bir gösterge niteliği taşıyor. ABD de ikinci el konut satışları Mayıs ayında beklentilerin altında %2.4 artış gösterdi ve yıllık bazda 4.77 milyon adete yükseldi. Beklentiler verinin 4.81 milyon adet olarak gerçekleşmesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Nisan ayında 4.68 milyon adet olarak açıklanan veri 4.66 milyon adet olarak revize edildi. Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi üretimi Nisan ayında aylık bazda %1.9, yıllık bazda ise %21.6 düşüş gösterdi. Beklentiler verinin aylık bazda %0.4, yıllık bazda %20.2 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Mart ayında aylık bazda %2 düştüğü belirtilen veri %1.4 düşüş olarak, yıllık bazda %20.2 düştüğü açıklanan veri %19.3 düşüş olarak revize edildi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde tüketici fiyatları Mayıs ayında aylık bazda %0.1 artarken, yıllık bazda %0.0 seviyesinde gerçekleşti. Nisan ayında yıllık bazda %0.6 artış gösteren verinin daha önce geçici verilere göre Mayıs ayında %0.0 seviyesinde gerçekleştiği açıklanmıştı. Beklentiler de bu oranın revize edilmemesi yönündeydi. Enerji ve gıda fiyatlarının dahil edilmediği çekirdek enflasyon ise Mayıs ayında aylık bazda değişim göstermezken, yıllık bazdaki artış %1.5 olarak gerçekleşti. Çekirdek enflasyon bir önceki ay aylık bazda %0.4 artmış, yıllık artış oranı ise %1.7 olmuştu. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Nisan ayında Euro bölgesinde 2.7 milyar EUR dış ticaret fazlası verildi. Euro bölgesinde geçen yıl aynı dönemde 5

7 2.2 milyar EUR dış ticaret fazlası verilmişti. Açıklanan rakamlara göre, Euro bölgesinde ihracat Nisan ayında geçen yılın aynı ayına göre %27 azalış göstererek milyar EUR a, ithalat ise %28 azalış göstererek 99.4 milyar EUR a geriledi. Açıklamada ayrıca Mart ayında 0.4 milyar EUR fazla olarak açıklanan veri 1.8 milyar EUR fazla olarak revize edildi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, sanayi üretiminin ve dolayısıyla genel ekonomik faaliyetin önemli bir göstergesi olan Euro bölgesi sanayi siparişleri, Nisan ayında aylık bazda %1, yıllık bazda ise %35.5 düşüş gösterdi. Beklentiler verinin Nisan ayında aylık bazda değişim göstermemesi, yıllık bazda ise %32.3 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca daha önce Mart ayında aylık bazda %0.8 düşüş olarak açıklanan veri %0.2 olarak, yıllık bazda %26.9 düşüş olarak açıklanan veri %26.5 düşüş olarak revize edildi. Eurostat'ın verilerine göre, euro kullanan 16 ülkede yılın ilk çeyreğinde toplam istihdam 1 milyon 220 bin (%0.8) azalarak milyona indi. 27 üyeli AB'de ise ilk çeyrekte 1 milyon 916 bin kişi işini kaybetti. İlk çeyrekte istihdamda en sert düşüş kaydedilen ülkeler %8.2'yle Letonya, %7.2'yle Estonya, %6.4'le İspanya ve %5.1'le Litvanya olurken Malta'da %1.8, Belçika ile Slovenya'da 5 ve Almanya'da 1 artış sağlandı. Euro bölgesinde küresel krizle birlikte geçen yıl üçüncü çeyrekten itibaren gerilemeye başlayan toplam istihdam 2008'in 3'üncü çeyreğinde 2 ve son çeyreğinde 4 düzeyinde daralmıştı. Almanya Mannheim merkezli ZEW araştırma enstitüsünün analist ve kurumsal yatırımcılar arasında yaptığı araştırmaya göre, Alman yatırımcılarının Avrupa nın en büyük ekonomisi olan Almanya ya ilişkin güven eğilimleri Haziran ayında 44.8 ile beklentilerden daha iyi gerçekleşti. Mayıs ayında 31.1 olan verinin Haziran ayında 35 değerini alması bekleniyordu. Pozitif rakamlar iyimserlerin sayısının kötümserlerden fazla olduğunu gösteriyor. Alman IFO Enstitüsü mevcut durum ve geleceği gösteren 3 endeksin yer aldığı Haziran ayı Anket sonuçlarını yayınladı. Yapılan açıklamaya göre, iş dünyasının ekonomiye bakışını yansıtan iş dünyası eğilimi endeksi Haziran ayında 85.9 değerini alarak beklentilerin üzerinde gerçekleşti. Mayıs ayında 84.3 değerini alan verinin Haziran ayında 85.2 ye yükselmesi bekleniyordu. IFO'dan yapılan açıklamada ayrıca, Haziran ayında cari durum endeksinin 82.5 puandan 82.4 puana gerilediği, beklenti endeksinin ise 86 puandan 89.5 puana yükseldiği belirtildi. Piyasalarda cari durum endeksinin 83.1, beklenti endeksinin ise 87.1 olması bekleniyordu. Japonya Merkez Bankası (BOJ), gösterge faiz oranını beklentilere paralel olarak %0.1 seviyesinde değiştirmeden bıraktı. BOJ toplantısı ardından yapılan açıklamada, Japonya'da ekonomik koşulların ciddi biçimde kötüleşmesinden sonra kötüleşmenin durduğu belirtildi. Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Dominique Strauss-Kahn, küresel krizin en kötüsünün henüz sona ermediğini, ancak dünyanın resesyondan yavaşça çıkmaya başladığına dair emareler olduğunu söyledi. Strauss-Kahn, G-8 ülkeleri maliye bakanlarının, kendi ekonomilerinde istikrar işaretleri görülmeye başlandığı yorumlarına katıldığını, ancak küresel ekonominin durumunu değerlendirmede ihtiyatlı olunması gerektiğini belirtti. "Bu yıl küresel ekonomide büyüme %1.3 daralacak, bu Büyük Buhran'dan bu yana ilk negatif büyüme olacak yılı daha iyi olabilir ve 2010 yılının ilk yarısında düzelme bekliyoruz" diye konuşan 6

8 Strauss-Kahn, kredi büyümesinin finansal faaliyetin düzelmeye başladığının bir işareti olduğunu ifade etti. Rusya Maliye Bakanı Alexei Kudrin, doların dünyanın ana rezerv parası konumunun yakın gelecekte değişmesinin olası olmadığını açıkladı. 13 Haziran tarihinde, G8 gelişmiş ülkeler maliye bakanlarının İtalya da gerçekleştirdiği toplantıya katılan Kudrin, sistemin gelecek birkaç yıl içinde önemli ölçüde değişeceğini söylemek zor dedi. Son Açıklanan Veriler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2009 Mart Dönemi (Şubat, Mart, Nisan 2009) Sonuçları na göre; 2009 yılı Mart döneminde, % Aylık İşsizlik Oranı (%) kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus geçen yılın 15.0 aynı dönemine göre 862 bin 14.0 kişi artarak 51 milyon 426 bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam 11.0 edilenlerin sayısı, geçen yılın 10.0 aynı dönemine göre 241 bin kişi azalarak 20 milyon 148 bin kişiye düşerken, işgücüne katılma oranı %46.5 olarak gerçekleşmiştir Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 244 bin kişi artarak 3 milyon 776 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 4.8 puanlık artış ile %15.8 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %18.9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %22.7 si tarım, %19.8 i sanayi, %5.3'ü inşaat, %52.2 si de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 0.6 puan, hizmetler sektörünün payının 1.3 puan arttığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 1.8 puan, inşaat sektörünün payının ise 0.1 puan azaldığı görülmektedir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Mayıs ayı sonu itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun milyar TL tutarındaki kısmı (%68.6) Türk Lirası cinsinden, milyar TL tutarındaki kısmı (%31.2) döviz cinsinden ve geriye kalan 0.8 milyar TL tutarındaki kısmı ise (%0.2) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır yılı Mayıs sonu itibariyle merkezi yönetim brüt borç stokunun %57.2 si iç piyasaya, %16.2 si ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %26.6 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73.8 ve 2008 yılında %76.1 olan piyasa payının, 2009 yılında da artmaya devam ettiği görülmektedir. Ocak ayında iç borç stokunun piyasa payı %76.3 iken Nisan ayında %76.9 a ve Mayıs ayında %77.9 a yükselmiştir yılında 25.7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise, 2008 yılı genelinde kısalmış 23.9 ay olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak ayında 23.3 ay olan iç 7

9 borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı Nisan ayında 23.1 aya düşmüş, Mayıs ayında ise tekrar 23.7 aya yükselmiştir. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Merkezi Yönetim Bütçesi, 2009 yılı Mayıs ayında 610 milyon TL açık vermiştir yılı Mayıs ayındaki bütçe dengesi ise 3.4 milyar TL dir yılı Mayıs ayında faiz dışı fazla 4.4 milyar TL olarak gerçekleşirken, bütçe harcamaları 19.5 milyar TL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 18.9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 5 milyar TL dolayında olduğu bu ayda, vergi gelirleri 15.3 milyar TL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %81 ini oluşturmuştur. TÜİK tarafından açıklanan Aylık Sanayi Ciro Endeksi, Nisan ayında 2008 yılının aynı ayına göre %17.1, bir önceki aya göre de %2 azaldı. Buna göre, madencilik ve taşocakçılığı ile imalat sanayi kısımlarında bulunan ve sanayi üretim anketinin kapsamına giren iş yerlerinden 2005=100 temel yıllı oluşturulan Sanayi Ciro Endeksi, 2009 yılı Nisan ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %17.1 azalarak oldu. Sanayinin alt sektörleri düzeyinde, 2009 yılı Nisan ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranları incelendiğinde, madencilik ve taşocakçılığı endeksi %5.2 azalarak 182.2'den 172.7'ye, imalat sanayi endeksi %17.3 gerileyerek 168.9'dan 139.6'ya düştü. Ana sanayi grupları sınıflamasına göre Aylık Sanayi Ciro Endeksi incelendiğinde, en yüksek düşüş %31.6 ile enerjide görülürken bunu %22.3 ile sermaye malı imalatı takip etti. İmalat Sanayi alt bölümlerinin 2009 yılı Nisan ayında 2008 yılının aynı ayına göre yüzde değişim oranları incelendiğinde, en yüksek düşüş oranının %39.9 ile kok kömürü rafine edilmiş petrol ürünleri imalatında gerçekleştiği görüldü. Aylık Sipariş Endeksi ise, 2009 yılı Nisan ayında geçen yılın aynı ayına göre %20.4 azalış, bir önceki aya göre ise %0.1 artış gösterdi. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Mayıs ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %19.4 oranında azalarak 4,273 ten 3,445 e düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı da bir önceki yılın aynı ayına göre yaklaşık %0.3 oranında azalarak 623 ten 621 e düşmüştür. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2009 yılının Nisan ayında olan Tüketici Güven Endeksi, Mayıs ayında bir önceki aya göre %3.12 oranında artarak değerine yükselmiştir. Ankete göre, güven endeksindeki artış, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma gücü, gelecek dönem genel ekonomik durum ve gelecek dönem iş bulma olanaklarına ilişkin değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Mayıs ayında 96.9 düzeyinde olan Reel Kesim Güven Endeksi, Haziran 2009 da bir önceki aya göre 2.5 puan artarak 99.4 düzeyinde gerçekleşmiştir yılı Haziran ayında sırasıyla; genel gidişat eğilimi, mevcut toplam sipariş miktarı, gelecek üç aydaki toplam istihdam beklentisi, sabit sermaye yatırım harcaması ve gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı beklentileri endeksi artış yönünde etkilerken, gelecek üç aydaki üretim hacmi ve mevcut mamul mal stok miktarına ilişkin değerlendirmeler endeksi azalış yönünde etkileyen faktörler olmuştur. 8

10 T.C. Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulan toplam karşılıksız çek sayısı, 2009 yılının ilk beş ayında, geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %46.8 artarak 876 bin 121'e çıktı. Karşılıksız çek sayısı 2008 yılının ilk beş ayında 596 bin 846 adet idi. Aynı dönemde, mahkemeler tarafından yapılan bildirimlere göre ise, Merkez Bankasınca duyurulan yasaklanan çek sayısı da %2.2 azalarak 33 bin 888'den 33 bin 137'ye geriledi. Bankalarca Merkez Bankasına yapılan bildirimlere göre, Merkez Bankasınca duyurusu yapılan, karşılıksız kaldıktan sonra ödenmiş çek sayısı 2009 yılının ilk beş ayında geçen yılın aynı dönemine göre %20.9 artarak 398 bin 356'dan 481 bin 474'e çıktı. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2009 Yılı Haziran Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2009 yılında %4.2 oranında küçüleceği, tüketici fiyatlarının %6.18 oranında artacağı, cari işlemler açığının 10,825 milyon USD ve dolar kurunun TL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6.58 ve %6.44 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %11.70, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14.11 olarak beklenmektedir. Haziran II. Dönem Beklenti anketi kapsamında, bir önceki dönem anket sonuçlarına göre; büyüme beklentisi aynı kalırken, tüketici fiyatları, dolar kuru ve cari işlemler açığı beklenti değerleri yükselmiş, diğer ekonomik göstergelerin beklenti değerleri düşmüştür. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler Haziran 2009 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %1.94 oranında daralarak 107,003 milyon TL düzeyine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %1.27 oranında azalış gösterirken, İç Varlıklar kalemi -2,630 milyon TL den, -3,327 milyon TL seviyesine inmiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon TL.) Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 108, , ,003 1,667-2,117 1.DIŞ VARLIKLAR 98, , ,330 11,999-1,420 2.İÇ VARLIKLAR 10,339-2,630-3,327-13, PASİFLER 108, , ,003 1,667-2,117 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 63,205 55,233 55,118-8, DIŞ YÜKÜMLÜKLER 21,684 21,530 21, İÇ YÜKÜMLÜKLER 41,521 33,703 33,470-8, Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 20,053 13,133 12,982-7, Bankaların Döviz Mevduatı 21,468 20,570 20, MERKEZ BANKASI PARASI 45,465 53,887 51,885 6,420-2, REZERV PARA 47,980 53,917 57,265 9,285 3, Dolaşıma Çıkan Banknot 30,492 34,626 35,387 4, Bankalar Mevduatı 17,396 19,205 21,786 4,930 2, Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI -2, ,380-2,865-5, APİ den Doğan Borçlar -3,923-12,629-12,928-9, Kamu Mevduatı 1,408 12,600 7,548 6,140-5,052 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 73,508 67,773 65,590-7,918-2,183 Kaynak: TCMB 9

11 Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin 2 oranında azaldığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin 5.48 oranında artarken, İç Yükümlülükler kaleminin ise 6.91 oranında gerileme kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemeleri öncesinde artan nakit ihtiyacına bağlı olarak, bu dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %6.21 ve %2.20 oranlarında artışlar kaydedilmiştir. Öte yandan geçen dönem itibariyle -29 milyon TL seviyesinde bulunan Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kalemi, bu dönem 5.35 milyar TL azalarak milyar TL seviyesine inmiştir. Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve Haziran ayının ilk haftası itibariyle milyar TL düzeyinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi ise 300 milyon TL azalış göstererek milyar TL seviyesine inmiştir. Diğer bir ifade ile 5 Haziran tarihi itibariyle Merkez Bankası, Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasadan 12.6 milyar TL alacaklı iken, bu dönem bu tutar 12.9 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Öte yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %40.1 oranında azalış göstererek 7,548 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Geçen dönem 1,735 milyon USD artış gösteren TC Merkez Bankası brüt rezervlerindeki yükselişin, bu dönem yerini gerilemeye bıraktığı görülmektedir Haziran 2009 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 2,183 milyon USD azalarak 65,590 milyon USD seviyesine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Haziran ayının ikinci haftasını %12.83 seviyesinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 2 Şubat 2011 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın üçüncü haftası içerisinde TC Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi Merkez Bankası nın beklentilerin üzerinde gerçekleştirdiği faiz indirimi ve IMF ile stand-by anlaşması ihtimalinin tekrar gündeme gelmesine bağlı olarak düşüş gösterdi. Haziran ayının üçüncü haftasını %12.20 seviyesine gerileyerek kapatan gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Haziran ayının dördüncü Getiri oranı (%) itfa tarihli tahvil haftasında da uluslararası piyasalara hâkim olan olumlu havanın etkisiyle düşüşünü sürdürdü. Özellikle haftanın son işlem gününde etkili olan alımlarla gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Haziran ayının dördüncü haftasını %11.94 seviyesine gerileyerek kapatırken, gösterge bileşik faiz bu dönem içerisinde 89 baz puan gerileme kaydetmiş oldu. Döviz Piyasası Haziran ayının ikinci haftasını TL seviyesinden kapatan dolar, ayın üçüncü haftası içerisinde pariteye bağlı bir seyir izledi. Rusya Maliye Bakanı Alexei Kudrin in, doların dünyanın ana rezerv parası konumunun yakın gelecekte değişmesinin olası olmadığı yönündeki açıklamalarına bağlı olarak Haziran Tarih

12 ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde uluslararası piyasalarda güçlenen dolar, yurtiçinde de TL karşısında değer kazandı. Bu süreçte TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL düzeyine kadar yükselen dolar, haftanın geri kalan bölümünde küresel TL ABD Dolar Denge Kuru ekonomiye ilişkin kaygıların 1.60 artmasının etkisiyle global 1.58 piyasalarda değer 1.56 kaybederken, yurtiçinde de 1.54 haftayı seviyesinden 1.52 kapattı. Haziran ayının 1.50 dördüncü haftasında da döviz piyasasını, pariteye bağlı Tarih hareketlerin yönlendirdiği görüldü. FED in Açık piyasa Komitesi toplantısının ardından B. Bernanke nin yaptığı açıklamaların, faiz oranlarında mevcut düşük seviyelerin korunacağı şeklinde yorumlanmasına bağlı olarak, Haziran ayının dördüncü haftası içerinde uluslararası piyasalarda değer kaybeden dolar, yurtiçinde de haftayı TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL düzeyine gerileyerek kapattı. Dolar son iki haftalık dönem içerisinde TL karşısında 3.52 oranında değer kazanırken, euronun değer kazancı 4.96 olarak gerçekleşmiştir Haziran ayının ikinci haftasını düzeyinden kapatan EUR/USD paritesi, Rusya Maliye Bakanı Alexei Kudrin in, doların rezerv para olma konumunu yakın gelecekte de sürdüreceğine ilişkin açıklamalarına bağlı olarak, ayın üçüncü haftasının ilk günlerinde 1.38 seviyesine kadar gerileme kaydetti. Ancak haftanın geri kalanında küresel ekonomiye ilişkin artan kaygıların etkisiyle doların güç kaybetmesi, paritenin tekrar yükseliş göstermesine neden oldu ve parite, Haziran ayının üçüncü haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle düzeyinden kapattı. Haziran ayının dördüncü haftası içerisinde de FED Başkanı B. Bernanke nin FED Açık piyasa Komitesi toplantısının ardından yaptığı açıklamaların, faiz oranlarındaki mevcut düşük seviyelerin korunacağı yönünde algılanmasına bağlı olarak yükselişini sürdüren parite, haftanın son işlem gününü düzeyine yükselerek tamamladı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Haziran ayının ikinci haftasını 34,817 düzeyinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın üçüncü haftasının ilk günlerinde ABD den gelen olumsuz makro ekonomik verilere bağlı olarak 34,328 puana kadar gerilediyse de haftanın geri kalanında, yurtiçinde IMF ile stand-by anlaşması ihtimalinin yeniden gündeme gelmesinin etkisiyle yükseliş kaydetti. Haziran ayının üçüncü haftasını 35,820 puana yükselerek kapatan bileşik endeks, Haziran ayının dördüncü haftasında ise Endeks İMKB Bileşik Endeksi dalgalı bir seyir izledi. Haziran ayının dördüncü haftasının ilk günlerinde bileşik endeks, global piyasalarda yaşanan sert düşüşlere paralel olarak 34,639 puana kadar gerilese de FED Açık piyasa Komitesi toplantısının ardından yapılan Tarih

13 açıklamada, ekonomideki kırılganlığın sürdüğü, ancak finans piyasalarının iyileşme gösterdiği yönündeki açıklamaların ardından uluslararası borsalara paralel olarak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda da alımların yoğunlaştığı görüldü. 37,188 puan ile yılın en yüksek düzeyini gören bileşik endeks, Haziran ayının dördüncü haftasını ise 36,756 puan seviyesinden kapattı. Bileşik endeks, bu dönem içerisinde %5.57 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %65.41 seviyesinden %65.69 düzeyine yükselmiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri 22 Mayıs 05 Haziran 2009 döneminde 4 oranında artarak 472 milyar TL seviyesine yükselen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, yükselişini bu dönemde ivme kazanarak devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi bu dönem %2.5 artarak 484 milyar TL düzeyine yaklaşmıştır. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatların %2.3, vadesiz mevduatların ise %3.9 oranında genişleme kaydettiği göze çarpmaktadır. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon TL.) Değişim (%) Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 469, , , Vadeli 404, , , Vadesiz 65,095 64,373 66, KREDİLER TOPLAM KREDİLER 372, , , TL 264, , , YP 108, , , YP Krediler/Toplam Krediler (%) Krediler /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) 13,836 18,075 18, Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü 194, , , MDP/ Mevduat (%) Kaynak: BDDK Geçen dönem %1.3 oranında kaydettiği artışla 367 milyar TL seviyesine yükselen bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönemde de %1.1 oranında artış göstererek milyar TL düzeyinin üzerine çıktığı görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında ise TL kredilerde %1.0, yabancı para cinsinden kredilerde de %1.6 oranında artış kaydedildiği anlaşılmaktadır. Döviz sepetinde kayda değer bir değişikliğin görülmediği bu dönemde, yabancı para cinsinden kredilerde gerçekleşen %1.6 oranındaki artış dikkat çekicidir. Yaklaşık 10 aylık bir süredir düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönemde ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %1.9 oranında artış kaydederek 18.4 milyar TL düzeyinin üzerine çıkarken, takipteki alacakların kredilere oranı ise %4.7 seviyesinde kalmıştır. 22 Mayıs 05 Haziran 2009 döneminde %1.4 oranında artarak milyar TL seviyesine yükselen bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmi, bu dönemde de %1.2 oranında artış kaydederek 222 milyar TL düzeyine 12

14 yaklaşmıştır. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminde gerçekleşen bu artışa rağmen, bu dönemde toplam mevduat hacminin daha yüksek bir oranda artış göstermesine bağlı olarak, MDP/Mevduat oranı %45.9 seviyesine gerilemiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /

15 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER Haziran Tem. Ağust. Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs GSYİH (Milyon $) 526, , Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) * * * İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-5,519-3,998-3, , , ,034-1, Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-7,705-7,965-8,204-5,093-5,222-2,688-3,692-1, ,335-2, İhracat-FOB (Milyon $) 85, ,262 11,771 12,592 11,047 12,791 9,720 9,384 7,712 7,890 8,440 8,169 7, İthalat-CIF (Milyon $) 139, ,063 19,477 20,557 19,251 17,885 14,942 12,072 11,404 9,273 9,014 10,504 10,119 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 171, ,617 18,544 17,920 26,447 13,788 15,107 17,990 15,140 15,830 18,415 13,053 20,063 18,854 - Vergi Gelirleri (Milyon TL) 137, ,832 12,691 13,778 18,920 11,827 13,044 15,752 12,014 13,825 13,805 10,514 12,814 15,275 - Diğer Gelirler (Milyon TL) 33,756 36,785 5,852 4,142 7,528 1,961 2,063 2,237 3,126 2,004 4,611 2,539 7,250 3,579 Bütçe Harcamaları (Milyon TL) 175, ,501 14,566 21,237 20,437 23,215 15,178 21,375 23,937 18,796 25,808 21,820 21,010 19,464 - Faiz Harcamaları (Milyon TL) 45,945 48,732 1,142 7,436 8,140 5,022 2,013 5,440 1,871 3,783 9,859 4,449 3,038 4,991 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon TL) 129, ,769 13,424 13,801 12,297 18,193 13,165 15,935 22,066 15,013 15,950 17,372 17,972 14,473 Bütçe Dengesi (Milyon TL) -3,995-13,883 3,978-3,317 6,010-9, ,385-8,797-2,967-7,393-8, Faiz Dışı Denge (Milyon TL) 41,951 34,848 5,120 4,119 14,150-4,404 1,942 2,055-6, ,466-4,319 2,091 4,381 Merkezi Yönetim Toplam 178, , , , , , , , , , , , , ,723 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 71,251 71,451 69,697 70,889 68,194 67,724 69,754 68,476 67,916 68,445 69,882 71,254 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 14