NAMAZDA KUR AN KIRAATI

Transkript

1 slâmî limler Dergisi, Y l 2, Say 1, Bahar 2007 ( ) NAMAZDA KUR AN KIRAATI -Dinî Tecrübe Aç s ndan Bir Yaklafl m- Abdurrahman KASAPO LU 1 T o read the Quran in namaz is an obligation. The Quran itself makes it obligatory to read it. The Quran necessitates that the verses which are read in namaz should be felt in heart and be thought in mind. It signs out that reading without understanding and concious diminishes the quality of namaz. Keywords: Reading, understanding, namaz. Girifl Namaz, bir müslüman n Allah ile olan iliflkisini sa layan temel ibadettir. Baz temel rükünlerin bir araya gelmesiyle teflekkül eden namaz ibadetinin merkezinde Kur an vard r. Kur an k raat, namaz n bedensel rükünlerinin tam ortas na oturur. Âdeta bedensel ve ruhsal olarak haz rlanan her müslümana Yüce Allah Kur an namazda tekrar takrar vahyeder. Kur an vahyinin söz ve anlam bütünlü ü içerdi i bir gerçektir. Gerek namazda gerekse namaz d fl nda Kur an ile muhatap olan kimsenin onu hem lâf z hem de mana olarak dikkate almas beklenir. Namazda, salt lâf z olarak okunan fakat anlamdan uzak kal nan Kur an k raat, içerik aç s ndan eksiklik arzeder. Böylece okuman n sadece flekilsel yönü yerine getirilmifl olur. Namazda kaliteyi art rman n yollar ndan birisi, okunan âyet ve dualar n anlamlar n düflünmek ve bunlar üzerinde tefekkürde bulunmakt r. Bu, ayn zamanda Kur an n namaz k lan mü minlerden, yerine getirilmesini istedi i bir emirdir. Araflt rmam zda, Kur an da, namaz k raat n emreden âyetleri de erlendirerek, gerçek anlamda k raat n ne anlama geldi ini tespit etmeye çal flaca z. Konumuzla ilgili âyetleri de erlendirmeye geçmeden önce, dinî bir âyin bünyesinde sözlü ritüelin yerini tespit etmeye çal flaca z. K raat n namazdaki ifllevlerine, kaliteli bir k raat n nas l olmas gerekti ine de inece iz. K raat kelimesinin Arapça daki kullan m çerçevesinden hareketle Kur an k raat n flekil ve muhteva aç s ndan tan mlamaya gayret edece iz. 1 Yrd. Doç. Dr., nönü Üniversitesi lahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dal Ö retim Üyesi

2 188 SLÂMÎ L MLER DERG S badetlerde Sözlü Ritüeller ve Namazda K raat Dinle ilgili sözlü ayinler, duâ etme, ilâhi söyleme, melodi m r ldanma, fliir ya da nesir türü bir metin okuma gibi faaliyetleri, önceden belirlenmifl sözcük dizinlerini tekrarlamay içerir. Kutsal metinleri okumak/k raat etmek dinî pratikler/ayinler aras nda yer al r. 2 lâhî olan n kelimelerdeki yans mas, iman sembollerindendir. Kutsal ile kurulan iletiflimde kullan lan sözler, Tanr n n iflaretleri olabilirler. Bu tür etkinliklerde dil vas ta olarak olay n içerisine girer, muhtevay ise düflünce oluflturur. Örne in, slâm da kutsal söz Allah n gönderdi i bir elçi taraf ndan insanlara iletilir. Bu sözlerde günlük hayatta kullan lan seslere yer verilir. Kutsal karakterinden dolay k raat edilerek dile getirilirler. Kutsal kelâm n, kutsal özelli ini vurgulayan özel bir okuma tarz vard r. 3 Kelâm/söz, dinî uyar c ifllevi gören, en yüksek seviyede semboldür. Allah anma etkinli i bu tür sembollerle gerçeklefltirilir. Kelâm sembolü sayesinde Allah ile konuflulur. Örne in, Kur an okuyan kimse Allah ile konufluyor say l r. Kur an okumak din aç s ndan bir erdemdir, çünkü bu okuma sadece telâffuzla s n rl kalmayacak, kifliyi tefekküre yöneltecektir. 4 Kur an dan bir bölümün okunmas, namaz n temel unsurlar ndan olup, salt duadan farkl d r. Namaz n sözlü rükünlerinden olan Kur an okuma, bireyin iste i d fl nda objektif bir mahiyete sahiptir. Di er temel rükünler gibi, Kur an okuma da namaz n bir gere idir. Yüce Allah, Kur an okumay namazla birlefltirmeyi dilemifltir. Buna göre, mü min kimse, derin etkiler, güçlü duygular uyand ran namazda Kur an okuyarak kalbini ve zihnini ibadete odakland r r. 5 2 James L. Cox, Kutsal fade Etmek, (Çev:. Fuat Ayd n), z Yay nc l k, stanbul 2004, 131; Conrad Phillip Kottak, Antropoloji, (Çev:. Komisyon), Ütopya Yay nevi, Ankara 2001, 472; Anthony Giddens, Sosyoloji, (Hüseyin Özel ve di erleri), Ayraç Yay nevi, Ankara 2000, 464; Charles Y. Glock, Dindarl n Boyutlar Üzerine, (Din Sosyolojisi, Der: Yasin Aktay, M. Emin Köktafl), Vadi Yay nlar, Ankara 1998, 264; Ünver Günay, Din Sosyolojisi, nsan Yay nlar, stanbul 1998, 216; Latif Tokat, Dinde Sembolizm, Ankara Okulu Yay nlar, Ankara 2004, 136; Galip Atasa- un, Sembol ve Sembolizm, Selçuk Üniversitesi lâhiyat Fakültesi Dergisi, say : 7, 1997, Paul Tillich, man n Dinamikleri, (Çev:. Fahrullah Terkan-Salih Özer), Ankara Okulu Yay nlar, Ankara 2000, Annemarie Schimmel, Tanr n n Yeryüzündeki flaretleri, (Çev:. Ekrem Demirli), Kabalc Yay nevi, stanbul 2004, 152; Ekrem Sar kç o lu, Din Fenomenolojisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Yay n, Isparta 2002, Yümni Sezen, slâm n Sosyolojik Yorumu, Birleflik Yay nc l k, stanbul 2000, ; sa Kayalp, letiflim ve Dil, Türkiye Diyanet Vakf Yay nlar, Ankara, 1998, Toshihiko Izutsu, Kur an da Allah ve nsan, (Çev:. Süleyman Atefl), Yeni Ufuklar Neflriyat, stanbul tsz., 139; Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi, Türkiye Diyanet Vakf Yay nlar, Ankara 1993, 236; Vahidüddin Han, Kur an n Öngördü ü nsan, (Çev:. brahim fiahin), stanbul, 1993, 62; Sad k K l ç, slâm da Sembolik Dil, nsan Yay nlar, stanbul, 1995, 223.

3 Namazda Kur an K raat 189 Namaz ancak Kur an dan bir bölüm okunmas yla geçerli olur. Namaz, tam bir zihinsel duyarl l n oldu u Kur an dersidir. Bunun için namaz tam bir bilinç halinde k l nmal d r. Hakk yla eda edilen namaz, fluurda geniflleme sa lar. nsan namazda, bilmenin, düflünmenin en üst derecesine ulafl r. Namaz k lan kimse, Kur an âyetlerini Allah la konufluyormufl gibi düflünerek okur. Bu ruh hali içerisinde, mü minin benli inde Kur an n yönlendirici etkisi ortaya ç kar. Namaz n önemli fonksiyonlar ndan birisi, müslüman n Kur an la ba lant s n sa lamas, onunla do rudan diyalo a sokmas d r. Namazda Kur an okumak, sadece Allah anmaktan ibaret de ildir. Namazda okunan Kur an, ayn zamanda lâhî Kelâm ile bütünleflmeyi, dinin ana kayna yla olan irtibat sürekli k lmay ifade eder. Belki de namaz olmasayd birçok Müslüman Kur an dan uzak kal rd. 6 Mü minin namazda okudu u duâ ve Kur an âyetleri, ilâhî tefekküre yard mc olur. Kur an âyetlerini tefekkür ederek okumak, namaz n gereklerinden biri olan huflûyu temin eder. 7 Namazda Kur an okuyan kimselerin iki temel duruflu vard r. Kimileri dillerini hareket ettirirler, fakat zihinleri okuduklar konusunda duyars zd r. Kimileri de dilleriyle zihinleri aras ndaki ba lant y koparmay p okuduklar n anlar. Âdet yerini bulsun diye namazda dilini hareket ettirip zihnen duyars z olmak, ses gösterisinde bulunup na meler m r ldanmak bu ibadet konusunda yap lm fl büyük bir eksikliktir. Namaz k larken, muhatab Allah olan insan n, okuduklar na duyars z olmas büyük bir ciddiyetsizliktir. Bu yüzden, namazda Kur an okurken, dilin söyledikleriyle, zihnin düflündükleri birbirinden ba ms z olmamal d r. 8 Biz burada, namazda k raat n nas l olmas gerekti inden bahsederken, namaz n en üst düzeyde k l nmas n anlatmaya çal fl yoruz. K l nan namaz n kalitesinin en yüksek seviyede olan n tasvir etmeye gayret gösteriyoruz. Yoksa, her mü minin k ld namaz n bu seviyede/kalitede olmas beklenemez. 6 Muhammed fiedid, Kur an Metodu, (Çev:. Ahmet Yüksel), Risale Yay nlar, stanbul tsz., 143; Eva de Vitray-Meyerovitch, Duan n Ruhu, (Çev:. Cemal Ayd n), fiule Yay nlar, stanbul 1999, 96; Hasan Turabi, Namaz, (Çev:. Saim Emino lu), Risale Yay nlar, stanbul 1987, 114; Yaflar Nuri Öztürk, Kur an n Temel Kavramlar, Yeni Boyut, stanbul 1999, ; Vecdi Akyüz, badet lkeleri, lke Yay nc l k, stanbul 2002, ; Sezai Karakoç, slâm, Dirilifl Yay nlar, stanbul 1989, 50; H. Mahmut Çamdibi, Din E itimine Girifl, M.Ü..F.V. Yay nlar, stanbul 1989, 57; Hüseyin Certel, Psikolojik Bir Yaklafl mla Sözlü ve Fiilî fiart ve Rükünleriyle Namaz, Atatürk Üniversitesi lâhiyat Fakültesi Dergisi, say : 13, 1997, M. Salih el-müneccid, Namazda Huflûya Götüren 33 Etken, (Çev:. Hüseyin Umudum), stanbul 2003, Hidayet Aköz, Kur an da Allah-Kul liflkisi, Seriye Yay nevi, stanbul 2000, ; Abdullah Y ld z, Namaz, P nar Yay nlar, stanbul 1991, 83; Turabi, Namaz, 74.

4 190 SLÂMÎ L MLER DERG S Bununla birlikte, yapm fl oldu umuz tasvirler, mü minlere ideal bir namaz n nas l olmas noktas nda hedef gösterir. K raat Kelimesinin Anlam Çerçevesi Arapça da kad n hay z gördü ünde karaeti l-mer e denir. Arapça kur kökünün as l anlam, temizlik halinden hay z haline girmektir. Bununla birlikte kur kelimesi sadece hay z veya sadece temizlik anlam na gelmez, her iki durumu da içine alan bir anlam geniflli ine sahiptir. 9 Temizlikle hay z hali aras nda bir süreç iliflkisi vard r. Birinin sona ermesi di erinin bafllang c d r, aralar nda bir ayr lmazl k söz konusudur. Benzer bir durum k raat yani okuma eyleminde de söz konusudur. Telâffuz edilen ses bir anlam n karfl l d r. Anlam n fark na var lmayan bir k raat, tam k raat de ildir ya da eksik k raatt r. nsan bir anlam ses kal b na dökerek k raat yani okuma gerçeklefltirir. flte hay zla temizlik aras ndaki iliflki, k raat eyleminde sesle anlam aras ndaki iliflkiye benzer. Karae den gelen kur toplamak anlam ndad r. Bu anlama göre, temizlik döneminden hay z halinin bafllang c na kadar hay za sebep olacak s v rahimde toplan r. K raat, harflerin ve kelimelerin okuma esnas nda birbirine eklenmesidir. Bir fley toplan p, birbirine eklenip bir araya getirildi inde, kara tü fl-fleye kur ânen denir. Anne karn nda çocu un rahme eklemlenmesi de Karae fiiliyle dile getirilir. Kur ân kelimesi de, ayn kökten gelir. Hz. Muhammed e indirilen kitab n özel isimi olarak kullan l r. Hz. Muhammed e indirilen kitab n Kur an diye isimlendirilmesinin gerekçesi, Allah n bütün ilâhî kitaplar n n özünü toplamas ya da bütün bilgilerin özünü bar nd rmas yahut da k ssalar, emirler, yasaklar, teflvikler ve sak nd rmalar gibi dinî de erleri içermesi yüzündendir. Kur an ayn zamanda, sûreleri, sûreler âyetleri, âyetler kelimeleri, kelimeler harfleri toplay p bir araya getirmektedir. 10 Görüldü ü gibi k raat sadece lâf z kal plar n de il, onlar n içerdi i anlamlar, iflaret etti i duygu, düflünce ve eylemleri de bir araya toplamaktad r. K - raat s ras nda telaffzuz edilen ses kal plar, anlam dikkate almadan tek bafl na k raat eyleminin gerçekleflmesini sa lamamaktad r. 9 Ebu l-kâs m el-hüseyn bn Muhammed er-râg b el- sfehânî, el-müfredât fî arîbi l-kur ân, Dâru l-ma rife, Beyrut tsz., ; Ahmed bn Yusuf es-semîn el-halebî, Umdetü l-huffâz fî tefsîri eflrefi l-elfâz, Âlemü l-kütüb, Beyrut 1993, III/ el- sfehânî, el-müfredât, 402; Mecdüddîn Muhammed bn Yakûb el-fîrûzâbâdî, Besâiru zevi ttemyîz, el-mektebetü l-ilmî, Beyrut tsz., IV/ ; el-halebî, III/

5 Namazda Kur an K raat 191 Karae kökünden gelen, tekarre tü fiili, anlad m, kavrad m ; kârâ tühû ifadesi de, ders yapt m manalar nda kullan lm flt r. 11 Genel olarak okumay dile getiren bu filler, okuman n, anlam ve bilgi boyutunu öne almaktad r. Arapça karae kökünün kullan ld anlamlar de erlendirdi imizde, bu kelimenin karfl l kl birbirini tamamlayan iki boyutlu eylemleri anlatt n görürüz. Bu kelime Kur an k raat n anlatmak için kullan ld nda da hem telâffuz hem de anlam olgusunu içeren okuma etkinli ini dile getirir. Anlam n dikkate al nmad salt telâffuzun tam bir k raat oldu unu söylemek mümkün de ildir. K raat n ortaya ç kabilmesi için dilin do ru telâffuza, zihnin de telâffuz edilen sembollerin içerdi i anlamlara hakim olmas gerekir. Namazda, flart koflulan Kur an k raat da telâffuz ve anlam bütünlü ünü gerektirir. Herhangi bir metnin okunmas nda anlamdan gafil olmak, bofl bir etkinlikte bulunmak anlam na gelir. Ayn flekilde namazdaki Kur an k raat nda anlamdan yoksun olmak, k raat flart n n tam olarak yerine getirilmedi ini gösterir. Dolay s yla bu durum namaz n kalitesini düflürür, okunan Kur an n mü min üzerindeki biliflsel etkisini asgariye indirir. Namazda K raat Öngören Âyetler Yüce Allah, geceleyin sevap kazanmak amac yla namaz k lan Müslümanlar n, namazlar n kolaylaflt rmalar n istemifltir. Uzun ve yorucu olan namazlarda en çok vakit alan rükun k raattir. Allah, namazda Kur an okuma iflini kolaylaflt rmay dilemifltir. Çünkü insan n zorland, yoruldu u, beden ve zihin olarak yetersiz kald namaz uzatmas nda kalite düflüklü ü yaflanacakt r. nsan fleklen namaz n gereklerini yerine getirse de zihnen ve kalben kendini namaza veremeyecektir. Namazda okudu u Kur an n anlam n tam olarak kavrayamayacak, verilen mesajlar n içeri ini özümseyemeyecektir. Bu yüzden Allah, namaz, özellikle de k raat k sa tutmay, namaz k l nan süre içerisinde tefekkür halini muhafaza etmeyi önermifltir. Namazda tefekküre engel olacak kadar yorgun, meflgul ve yetersiz olan kimselerin namazda k raat uzatmamalar n tavsiye etmifltir: Rabb in senin gecenin üçte ikisinden daha az nda, yar s nda ve üçte birinde kalk p namaz k ld n ; seninle beraber bulunanlardan bir toplulu un da böyle yapt - n biliyor. Geceyi ve gündüzü takdir eden Allah, sizin onu sayamayaca n z bildi i için sizi affetti. Art k belli bir saat gözetmeden Kur an dan kolay n za geleni okuyun (ne miktar kolay n za gelirse o kadar gece namaz k l n, kendinizi zorlamay n.) Allah, içinizden hastalar, yeryüzünde gezip Allah n lütfunu arayan baflka kim- 11 el- sfehânî, 402; el-halebî, III/

6 192 SLÂMÎ L MLER DERG S seler ve Allah yolunda savaflan daha baflka insanlar bulunaca n bilmifltir. Onun için Kur an dan kolay n za geldi i kadar okuyun. Namaz k l n, zekât verin ve Allah a güzel bir borç verin 12 slâm n ibadet ilke ve kurallar n n flekillenmeye bafllad ilk dönemlerde gecenin yar s, ondan biraz fazla ya da az denecek miktarda gece namaz k - l nmas emredilmiflti. Bafllang çta sadece Hz. Peygamberin k ld bu namaz di er Müslümanlar da k lmaya bafllam fllard. Zamanla Müslümanlar n u rafl ve görevleri artt, hastal klar, toplum hizmetleri, ilâhî amaçlar u runa mücadeleler, savafllar, geçim koflullar onlar çok meflgul eder oldu. Bu gibi flartlar alt nda gecenin önemli bir bölümünü ibadetle geçirmek güçleflti. Gece namaz nda en uzun süreyi k raat al yordu. Say lan bu tür mazeretlerden dolay ilâhî irade yap lan bu ibadeti hafifletmeyi, kolaylaflt rmay gerekli gördü. Kur an dan kolay n za geleni okuyun denilerek namaz n hafifletilmesi, k raat k sa tutularak kolaylaflt r lmas sa land. 13 Âyette, gece namaz k larken k raat n kolay gelecek flekilde yap lmas na imkan sa land anlat lmaktad r. 14 Bu âyetteki, Kur an dan kolay n za geleni okuyun ifadesine dayanarak namazda k raat n farz oldu u hükmü ç kar lm flt r. 15 Baz yorumculara göre, âyette namaz, Kur an/k raat olarak isimlendirilmifltir; kolay n za gelecek flekilde namaz n z k l n z denilmifltir. Âyette, namaz n unsurlar ndan biri olan k raat zikredilerek, namaz, tamam kastedilmifltir. Buna göre, Kur an okumak namaz k lmaktan kinayedir. Bir bütünün bölümünden bahsedilerek tamam anlat lmak istenmifltir. Namaz k larken, Kur an okundu u için, Kur an dan kolay n za geleni okuyun denilmifltir. Bu ifadeyle sadece Kur an okunmas kastedilmemifl, namazda Kur an n okunup 12 Müzzemmil, 73/ Ebu l-hasen Ali bn Muhammed bn Habîb el-mâverdî, en-nüket ve l-uyûn, Dâru l-kütübi l- lmiyye, Beyrut tsz., VI/ ; Muhammed bn Ali bn Muhammed efl-fievkânî, Fethu l-kadîr, el-mektebetü l-asriyye, Beyrut 1995, V/400; Muhammed Cemâluddîn el-kâsimî, Tefsîru l-kâsimî, Dâru hyâi t-turâsi l-arabî, Beyrut 1994, VII/202; Muhammed Mahmûd Hicâzî, et-tefsîru l-vâz h, Dâru l-ceyl, Beyrut 1991, III/ ; zzet Derveze, et-tefsîru l-hadîs, (çev:. Mustafa Alt nkalya ve Di erleri), Ekin Yay nlar, stanbul 1998, I/81-82; Ebu l-a lâ el-mevdûdî, Tefhîmu l-kur ân, (çev:. Muhammed Han Kayani ve Di erleri), nsan Yay nlar, stanbul 1989, VI/461; Süleyman Atefl, Yüce Kur an n Ça dafl Tefsiri, Yeni Ufuklar Neflriyat, stanbul 1991, X/ Ebû Abdullah Muhammed bn Ahmed el-kurtûbî, el-câmiu li ahkâmi l-kur ân, Dâru l-kütübi l- lmiyye, Beyrut 1993, XIX/ el-mâverdî, VI/133; el-mevdûdî, VI/462; Hasan Basri Çantay, Kur an- Hakîm ve Meâl-i Kerîm, Elif Ofset, stanbul 1992, III/ ; Mahmut Toptafl, Kur an- Kerîm fiifa Tefsiri, Cantafl Yay nlar, stanbul 1993, VIII/98.

7 Namazda Kur an K raat 193 Allah n an lmas istenmifltir. Namaz n, s k nt vermeyecek flekilde kolaylaflt - r lmas tavsiye edilmifltir. 16 Baz yorumculara göre, âyette geçen fakraû mâ teyessere mine l-kur ân ifadesi, fakraû fi s-salâti mâ teyessere mi ne l-kur ân yani namazda Kur an dan kolay n za geleni okuyun anlam ndad r. 17 Âyetteki fakraû yani okuyun emrini namaz n d fl nda Kur an okumak fleklinde de erlendiren yorumcular da vard r. 18 Kur an dan kolay n za geldi i kadar okuyun. ifadesi âyette iki kez tekrar edilerek, verilmek istenen mesaj n pekifltirilmesi amaçlanm flt r. 19 Sonra Yüce Allah, ve ekîmû s-salâte buyurarak, namaz n eksiksiz, olgun bir flekilde, bütün gereklerini yerine getirerek k l nmas n istemifltir. Kalplerin namazda duyars zlaflmamas tavsiye edilmifltir. 20 Namaz n eksiksiz/dosdo ru k l nmas denildi inde ilk akla gelmesi gereken konulardan birisi, k raatta dil ve anlam bütünlü ünü sa lamakt r. çerisinde tefekkürün bulunmad namaz n eksiksiz olmad n söylemek mümkün de ildir. Yüce Allah, sabah namaz n, sabah Kur an olarak nitelendirmifltir. Bu da gösteriyor ki, Kur an namaz ibadeti bünyesinde önemli bir yere sahiptir. Belki de namaz n di er rükünleri, Kur an k raat için bir çerçevedir. Di er bütün rükûnlarla, kendini Allah ile iletiflime açan mü min, bu ortamda Kur an okumak suretiyle vahiyle muhatap olur. Vahye muhatap olan bir mü minin ilk ifli onu anlamak, bellemek ve benimsemektir. Bu yüzden Yüce Allah, namazda Kur an okuyan mü minin zihin ve duygular n n vahyi alg lamaya haz rl kl olmas gerekti ine iflaret etmifltir: Güneflin sarkmas ndan (kaymas ndan) gecenin kararmas na (yats vaktine) kadar namaz k l ve sabah n Kur an n da unutma. Çünkü sabah Kur an okumas görülecek fleydir. 21 Sabah n Kur an n okumak, sadece Kur an okumak demek de il, sabah namaz n k lmakt r. Sabah namaz Kur an olarak ifade edilmifltir. Burada 16 el-kurtubî, XIX/36; Abdullah bn Ahmed en-nesefî, Medâriku t-tenzîl ve hakâiku t-te vîl, Dâru n-nefâis, Beyrut 1996, IV/449; el-mâverdî, VI/132; smâil Hakk el-bursevî, Tefsîru rûhu lbeyân, Mektebetü Eser, stanbul 1389 h., X/219; Mevdûdî, VI/462; Elmal l Muhammed Hamdi Yaz r, Hak Dini Kur an Dili, Eser Neflriyat, stanbul tsz., VIII/5441; Atefl, X/ el-mâverdî, VI/133; Yaz r, VIII/ Yaz r, VIII/ efl-fievkânî, V/ Ahmed Mustafâ el-merâ î, Tefsîru l-merâ î, Dâru l-kütübi l- lmiyye, Beyrut 1998, X/243; Hicâzî, III/ srâ 17/78.

8 194 SLÂMÎ L MLER DERG S namaz n bölümlerinden olan Kur an okuma etkinli i namaz yerine kullan lm flt r. Kur an daki bu aç klamadan hareketle, namazda Kur an okuman n gerekli oldu u ve onsuz namaz n tamamlanmayaca sonucu ç kar lm flt r. K yas yoluyla, sabah namaz için flart olan k raat n, di er vakit namazlar için de flart oldu u sonucu ç kar lm flt r. 22 Namaz n Kur an kelimesiyle dile getirildi i bu âyet, k raat n namaz n flartlar ndan biri oldu u konusunu pekifltirmektedir. 23 Kur an, kulland anlat m tarz na ba l olarak yapt vurgu sayesinde, namazda k raat n flart oldu u konusunda her türlü kuflkuyu ortadan kald rmaktad r. Ayr ca Allah, namaz Kur an diye niteleyerek, Kur an k raat n namaz ibadetinin merkezine yerlefltirmektedir. Sabah namaz, Kur ânü l-fecr diye isimlendirilmifltir. Çünkü, sabah namaz n n k raat na biraz daha fazla önem verilmifltir. Bu namazda daha çok Kur an okunmas, din aç s ndan tercih sebebidir. Yüce Allah, sabah namaz nda daha uzun Kur an okumaya teflvik etmifltir. Bu sebeple, sabah namaz n n k raat aflamas di er namazlardan daha uzun olmufltur. 24 Sabah Kur an okumas görülecek fleydir ifadesi, sabah namaz nda Kur an okunurken melekler haz r bulunur ve flahitlik ederler, fleklinde yorumlanm flt r. 25 Bu ifadeye getirilen yorumlardan birisi de fludur: nsan n uykudan kalkt ktan sonra ilk k ld namaz sabah namaz d r. Bu flartlarda kifli namaza dururken, zihni, genellikle namaz d fl duygu ve düflüncelerden bofl olur. Kifli zihin ve duygular n n haz rl kl oldu u bir anda, namazda Kur an okumak sûretiyle Yüce Allah n s fat ve fiillerini en uygun flekilde kavrar ve tasavvur eder. 26 Sabah namaz n n saatleri, genellikle insan n namazda okudu u Kur an en iyi flekilde kavramaya müsait oldu u saatlerdir. Namazda okunan âyetlerin anlamlar na daha iyi nüfûz edebilmeyi kolaylaflt ran, zihnin ve kalbin haz rl kl oldu u saatlerdir. 22 Fahreddîn er-râzî, et-tefsîru l-kebîr, Dâru hyâi t-turâsi l-arabî, Beyrut 1997, VII/384; el-kâdi Nâsiruddîn el-beyzâvî, Envâru t-tenzîl ve esrâru t-te vîl, Dâru l-kütübi l- lmiyye, Beyrut 1988, I/579; Vehbe ez-zuhaylî, et-tefsîru l-münîr, Dâru l-fikr, Beyrut, 1991, XV/144; el-mevdûdî, III/ zzuddîn Abdülazîz bn Abdisselâm ed-d meflkî, Tefsîru l-kur ân, Dâru bn Hazm, Beyrut 1996, II/ Ebu l-kâs m Cârullah Muhammed bn Ömer ez-zemahflerî, el-keflflâf an hakâik avâmiz t-tenzîl, Dâru l-kütübi l- lmiyye, Beyrut 1995, II/660; er-râzî, VII/384; ez-zuhaylî, XV/144; Yaz r, V/3194; Ömer Nasuhi Bilmen, Kur an Kerim in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, Bilmen Yay nevi, stanbul 1985, IV/ mâduddîn Ebu l-fidâ smail bn Kesîr, Tefsîru l-kur âni l-azîm, Dâru l-ma rife, Beyrut 1997, III/58; ez-zuhaylî, XV/144; Muhammed Ali es-sâbûnî, Safvetü t-tefâsîr, Dâru l-fikr, Beyrut, tsz., II/172; Yaz r, V/3194; Atefl, V/ er-râzî, VII/385.

9 Namazda Kur an K raat 195 Kur an da, henüz sarhoflluk veren içecekler yasaklanmadan önce, Müslümanlar n sarhofl olduklar vakitlerde namaza durmamalar istenmifltir. Gerekçe olarak da, sarhoflun bilincinin yerinde olmayaca, okudu u k raat ve dualar n anlam n bilemeyece i ileri sürülmüfltür. Bu uygulama da namazda okunan k raat n anlafl lmas, düflünülmesi gerekti i karara ba lanm flt r: Ey inananlar, sarhoflken namaza yaklaflmay n ki ne dedi inizi bilesiniz. 27 Namaza özgü sözlü ritüeller vard r. nsan, bu sözlü ritüelleri yerine getirirken ne dedi ini bilemeyece i için sarhoflken namaz k lmas yasaklanm flt r. Çünkü sarhofl olan kimse ne söyledi inin fark nda olmaz. Sarhoflluk, zihnin do ru iflleyifline engel oluflturur. Namaz k larken bireyin a z ndan ç kan gönlünden hissetmesi, ne okudu unu, Allah a ne diyerek hitabetti ini bilmesi, do ruyla yanl fl ay racak flekilde akl n n bafl nda olmas önemlidir. Ne dedi ini bilemeyecek kadar duyars zl k ve uyku sarhofllu u içerisindeki birisinin namaza yaklaflmas uygun de ildir. Çünkü, sarhoflken ibadet tam bir bilinç halinde, kendinden emin bir flekilde yerine getirilemez, k raat farz hakk yla eda edilemez. Kalbin Allah a yönelmesi, dilin dua ile meflgul olmas mümkün olmaz. Sarhofl, namazda okudu u âyet ve dualar kar flt r r, yanl fl okur, onlar n anlamlar n düflünemez. Âyet, sadece alkol türü uyuflturucular n yol açt sarhofllu u kapsamaz, her türlü sersemli i, akl n geçici olarak dumanlanmas n içine al r. Normal muhakemenin kayboldu u, flaflt her durumu anlat r. Buna göre âyet, bilinçli olmay namaz n vazgeçilmez unsurlar ndan biri olarak karara ba lar. nsan n zihinsel melekelerine hakim oldu- u, ne dedi inin fark nda bulundu u anlarda namaza durmas n ister. 28 Bununla birlikte âyetten, Arapça Kur an metninin anlam n bilmeyenin namaz n n kabul olmayaca anlam ç kar lamaz. Bireyin namazda okudu unun Kur an oldu unu hissetmesi, ne okudu unun fark nda olmas yeterlidir. 29 Âyette vurgulanan önemli noktalardan birisi namazda okunanlar n bilinmesidir. Bir Müslüman için, sarhoflluk veren içkilerin içilmesi namaz içinde ve d fl nda zaten yasakt r. Dolay s yla âyette yer alan, sarhoflken namaza 27 Nisâ IV/ ez-zemahflerî, I/503; er-râzî, IV/86; bn Kesîr, I/513; efl-fievkânî; I/590; Ebû Muhammed Abdulhak bn âlib bn At yye el-endelûsî, el-muharreru l-vecîz fî tefsîri l-kitâbi l-azîz, Dâru l-kütübi l- lmiyye, Beyrut 1993, II/57; el-kurtubî, V/133; en-nesefî, I/333; el-beyzâvî, I/216; el- Kâsimî, II/300; Ebû Bekr Câbir el-cezâirî, Eyseru t-tefâsîr, Dâru l-kütübi l- lmiyye, Beyrut 1995, I/483; ez-zuhaylî, V/81; Hicâzî, I/379; Muhammed Esed, Kur an Mesaj, (çev:. Cahit Koytak), Ahmet Ertürk, flaret Yay nlar, stanbul, 1997, 146; Bilmen, II/595; Atefl, II/ el-mevdûdî, I/295.

10 196 SLÂMÎ L MLER DERG S yaklaflmay n emri bir müslüman do rudan, fiilî olarak ilgilendirmemektedir. Günümüz Müslümanlar n bu âyette ilgilendiren öncelikli mesele, namazda okunanlar n bilinçli, anlam n düflünerek, duyars zl ktan s yr larak k raat edilmesidir. Âyette geçen, hattâ ta lemû mâ tekûlûn ifadesi, namazda okunanlar n anlafl lmas n n gere ini vurgulamaktad r. Namaz k larken okunan Kur an n anlam n bilmeyi, manay zihinde de erlendirmeyi, kalpte hissetmeyi öngörmektedir. Namazda Kur an k raat n n zorunlulu u Hz. Peygamberin aç klamalar yla da teyit edilmifltir. Hz. Peygamberin hadisleri Kur an n konuyla ilgili âyetlerinin içerdi i hükmü hem pekifltirmifl hem de flekillendirmifltir. Fâtiha sûresinin namazda okunmas n flart koflmufltur. Namaz için kalkt nda abdest al, k bleye yönel, tekbir al sonra Kur an dan kolay olan oku. 30 Fatiha okumayan n namaz olmaz. 31 Namazdaki sözlü unsurlar n en önemlisi, her rekâtta tekrar edilen, kapsaml bir dua niteli i tafl yan ve Kur an mesaj n n özeti say lan Fâtiha sûresidir. Bu sûre Kur an n anas kabul edilir. Sanki Kur an n di er bütün âyetleri, Fâtiha sûresinin bir aç l m d r; ondan do up ba ms zl klar n kazanm fllard r. 32 Sonuç Dinlerin genelinde sözlü ayinlere rastlanmaktad r. Bu ayinlerde kutsal kabul edilen sözlerin okunmas söz konusudur. Sözlü ayinlerde as l içeri i düflünce olufltururken, dil buna arac l k eder. Ayn flekilde slâm da kutsal söz olan Kur an k raat edilirken sadece telâffuzla yetinilmez, buna tefekkür de efllik eder. Namazda Kur an okunmas zorunludur. Müslüman, her namazda Kur an okumak, düflünmek, de erlendirmek, onunla bütünleflmek durumundad r. Namazda k raat flart eda edilirken, sadece dili hareket ettirmek, okunanlar- 30 Ebû Abdullah Muhammed bn smail el-buhârî, Sahih, sti zân, 18, Ça r Yay nlar, stanbul 1992, VII/ Haf z Ebû Abdullah Muhammed bn Yezîd bn Mâce, Sünen, Ça r Yay nlar, stanbul 1992, I/ Bayrakl, I/162; Zekeriya Pak, Kur an da Kulluk, Kay han Yay nlar, stanbul, 1999,

11 Namazda Kur an K raat 197 dan duyars z kalmak, dille zihin aras ndaki iliflkiyi koparmak Kur an okuman n tam manas yla gerçekleflmedi ini gösterir. Çünkü fleklen Kur an ile iliflki sa lansa da, muhteva olarak sa lanamam flt r. Namazda Kur an okumay ifade etmek amac yla Kur an da k raat kelimesi kullan l r. Bu kelimenin Arapça da kullan ld anlamlar incelendi inde kök itibar yla, birbirini tamamlayan iki durumu anlatt görülür. Bu durum Kur an k raat nda, telâffuz ile anlam n birbirini tamamlamas fleklinde kendini gösterir. Namazda k raat flart n getiren, bizzat Kur an n kendisidir. Kur an, k raat kavram n zikrederek, namaz kastetmek suretiyle, k raat n namaz içerisindeki önemli konumunu belirlemifltir. Kur an, do rudan ve dolayl olarak yapt - aç klamalarla, namazda okunan âyetlerin anlamlar na zihnin ve kalbin nüfûz etmesini gerekli görmüfltür. Kur an namazda, özellikle de k raat s ras nda, bilinçsel uyan kl flart koflmufltur. Böylece k raat n as l amac n n okunan Kur an n düflünülüp anlafl lmas oldu unu karara ba lam flt r. Anlafl lmadan bilinçsizce okunan Kur an n namazda kaliteyi düflürece ine iflaret etmifltir. Namazda, Kur an k raat s ras nda, tefekkür eksikli i Müslümanlar n her zaman yaflayageldikleri bir sorundur. Bu yüzden namazda tefekkürün ihmali konusunda her zaman bilinçlendirici uyar larda bulunmak gerekir. Çünkü namazdaki Kur an tefekkürü, Müslümanlar n evrensel dinî tefekkürünün temelini teflkil eder. Namazdayken, tefekkürden uzak ve flekilcili e kaçan Kur an okumalar, Müslümanlar genel Kur an tefekkürü ve dinî düflünce alan nda duyars zlaflt r r. Namazla bafllayan dinsel flekilcilik, dinî hayat n bütün alanlar na benzer tarzda etkiler yapar. Dinî tefekkür hiçbir zaman Müslümanlar n geneline yay lamaz.