Düşük Karbonlu Kalkınma İçin Çözümsel Tabanlı Strateji ve Eylem Geliştirilmesi Teknik Destek Projesi

Transkript

1 Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Türkiye Ulusal Programı, 2013 Düşük Karbonlu Kalkınma İçin Çözümsel Tabanlı Strateji ve Eylem Geliştirilmesi Teknik Destek Projesi Proje No: EuropeAid/136032/IH/SER/TR Sözleşme No: TR2013/ /001 Faaliyet 2.1: AB Çaba Paylaşımı Kararı Ön Düzenleyici Etki Analizi (ÖnDEA) Ankara 2018 i

2 Projenin Adı: Hizmet Sözleşmesi No: Proje Kimlik No: Düşük Karbonlu Kalkınma İçin Çözümsel Tabanlı Strateji ve Eylem Geliştirilmesi Teknik Destek Projesi TR2013/ /001 EuropeAid/136032/IH/SER/TR Proje Bütçesi: 3,865, Başlangıç Tarihi: 29 Mayıs 2017 Bitiş Tarihi / Süre: 29 Mayıs 2020 / 36 Ay Sözleşme Makamı: Sözleşme Müdürü: Adres: Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB), Ankara, Türkiye Hacer BİLGE T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, E-Blok No:36 İnönü Bulvarı Emek/Ankara / TÜRKİYE Telefon: Faks: E-posta: Hacer.Kilic@cfcu.gov.tr Faydalanıcı: Adres: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mustafa Kemal Mahallesi Eskişehir Devlet Yolu (Dumlupınar Bulvarı) 9. km. No: 278 Çankaya / Ankara Telefon: Faks: Yüklenici: Proje Direktörü: Adres: Hulla & Co Human Dynamics QA (Konsorsiyum Lideri). Rade Glomazic Kralja Milana 34, 1st Floor, Belgrade, Serbia Telefon: Faks: E-posta: rade.glomazic@humandynamics.org Proje Ekip Lideri: Adres (Project Office): Mykola Raptsun Mustafa Kemal Mahallesi, Sokak, No:5/3, Çankaya/Ankara Telefon/Faks: E-posta: mykola.raptsun@lowcarbonturkey.org Bu doküman, Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği nin finansal desteği ile hazırlanmıştır. Yasal Uyarı: Bu yayının içeriğinden yalnızca Hulla & Co Human Dynamics QA liderliğindeki Konsorsiyum sorumludur ve hiçbir şekilde Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıtmamaktadır. ii

3 İçindekiler İçindekiler... iii Şekilller Listesi... iv Tablolar Listesi... iv Haritalar Listesi... v Grafikler Listesi... Error! Bookmark not defined. Kısaltmalar... vi 1. GİRİŞ Politika Çerçevesi Kapsam Dünya ve AB Deneyimi AMAÇ VE YÖNTEM Çalışmanın Amacı Çalışma Yöntemi Danışma ve Veri Toplama SORUN TANIMI VE MEVCUT DURUM Sorun Tanımı Mevcut Durum POLİTİKA ALANLARI VE SEÇENEKLER Politika Alanları... Error! Bookmark not defined Politika Seçenekleri EKLER Ek 1: ÖnDEA Öncesi Çalışmalar Ek 2: Takip Eden İşler Ek 3: KYD Nedir? Ek 4: Türkiye de Uygulama... Error! Bookmark not defined. 6. REFERANSLAR... Error! Bookmark not defined. iii

4 Şekilller Listesi Şekil 1. AB Sera Gazı Salım Azaltım Politikaları ve İlgili Mevzuatın Gelişimi Şekil 2. AB de ÇPK ye ve Türkiye de İklim Değişikliğine İlişkin Mevzuatın Gelişimi 11 Şekil 3. STS ve ÇPK Kapsamına Giren Sektörler Şekil 4. AB28 de STS ve ÇPK Salımlarının Toplam Salımlara Oranı Şekil 5. Üye Ülkelerin 2020 Salım Değişim Hedefleri (Baz yıl: 2005) Şekil 6. AB ÇPK-ÇPT Dönemleri Şekil 7. AB nin Eski ve Güncel ÇPK Hedefleri ile Salımlarındaki Değişim Oranları. 18 Şekil 8.AB ÇPK Salımlarının Sektörlere Dağılımı (2005, 2012, 2015, 2016) Şekil 9. AB ÇPK Salımlarında Sektörel Değişim (Milyon ton CO2e) Şekil 10. AB ÇPK Salımlarının Yıllık Değişimi (Milyar ton CO2) Şekil 11. DEA Süreci Şekil 12. Türkiye'nin Sera Gazı Salımının Sektörel Dağılımı (2015) Şekil 13. Şekil 12 Türkiye'nin Sera Gazı Salımının Sektörel Dağılımı (2015) Şeki l 13 Türkiye de Elektrik Üretiminin Kaynak Dağılımı (2015) 27 Şekil 14.Türkiye'nin Hesaplanmış STS Salımları (Avrupa Ulusal Sera Gazı Envanterleri ve STS Salımlarına Göre) (2015) Şekil 15. Türkiye'nin Hesaplanmış STS ve ÇPK Salımları (Avrupa ulusal sera gazı envanterleri ve STS salımlarına göre) (mt CO2e) (2015) Şekil 16. Üye Ülkelerin, Yeni Esnekliklerle 2030 Salım Değişim Hedefleri (Baz yıl: 2005) Tablolar Listesi Tablo 1. ÇPK Kapsamındaki Sektörler ve Sebep Olduğu Ana Sera Gazları Tablo 2. DEA Çalışmasının Amaç, Kısıtlama ve Varsayımları iv

5 Haritalar Listesi Harita 1. AB ÇPK Salımları (2016) Harita 2. AB'nin Güncel 2020 ÇPK Hedefleri Harita 3. AB nin ÇPK Salımları Değişimi (mt CO2e) ( ) Harita 4. AB nin Güncel 2020 ÇPK Hedeflerini Gerçekleştirme Durumu Harita 5. Avrupa da Kişi Başı Sera Gazı Salımı (ton CO2e/yıl) Harita 6. Avrupa da Toplam Sera Gazı Salımı (ton CO2e/yıl) Harita 7. Avrupa'da Arasında Kişi Başı Sera Gazı Salımı Değişimi (%). 34 Harita 8. Avrupa'da Arasında Toplam Sera Gazı Salımı Değişimi (%) v

6 Kısaltmalar AB AK AKAKDO BMİDÇS CER ÇPK ÇPT ÇŞB DEA EEA Eurostat İRD JI KP ÖnDEA PA PMR REC Avrupa Birliği Avrupa Komisyonu Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımı Değişimi ve Ormancılık Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sertifikalandırılmış Salım Azaltımı (Certified Emission Reduction) Çaba Paylaşımı Kararı (Effort Sharing Decision, ESD) Çaba Paylaşımı Tüzüğü (Effort Sharing Regulation, ESR) T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Düzenleyici Etki Analizi Avrupa Çevre Ajansı (European Environment Agency) Avrupa Birliği İstatistik Ofisi İzleme, Raporlama ve Değerlendirme Ortak Uygulama (Joint Implementation) Kyoto Protokolü Ön Düzenleyici Etki Analizi Paris Anlaşması Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı (Partnership for Market Readiness) Bölgesel Çevre Merkezi (Regional Environmental Center) vi

7 SGETHY STS STSD TÜİK YKD Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmeliği Salım Ticareti Sistemi Salım Ticareti Sistemi Direktifi Türkiye İstatistik Kurumu Yakıt Kalitesi Direktifi vii

8 1. GİRİŞ Bu Ön Düzenleyici Etki Analizi (ÖnDEA) raporu, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının (ÇŞB) üst düzey yetkililerini Avrupa Birliği (AB) sera gazı salım azaltımı taahhütleri konusunda bilgilendirmeyi ve AB üye ülkelerinin sera gazı salımlarını azaltmaya yönelik çabalarına ilişkin 406/2009/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Kararının (AB Çaba Paylaşımı Kararı, ÇPK) Türkiye de uygulanmasına ilişkin tespit edilen sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik görüş almayı amaçlamaktadır. ÖnDEA, belirlenmiş olan bu sorunlara yönelik çeşitli politika alanları ve seçenekleri sunmaktadır. Nihai DEA Raporu ise tespit edilen politika seçeneklerini daha ayrıntılı olarak sosyal, çevresel ve ekonomik etkileriyle birlikte inceleyecektir. Rapor, ÇPK nin uygulanmasına ilişkin sorunların temel nedenlerini belirlemek ve sorunlar arasındaki neden-sonuç ilişkisini incelemek üzere Eylül-Aralık 2017 tarihleri arasında yapılmış bir dizi toplantıya, ikili görüşmeye ve kaynak taramasına dayanmaktadır (bkz. Error! Reference source not found.). Raporun giriş bölümü Avrupa Birliği (AB) sera gazı salım azaltımı taahhütleri ve ÇPK nin temel çerçevesini çizmektedir. Bu bölümde ÇPK nin amacı ve kapsamı ile AB ülkelerinde uygulanmasına ilişkin bilgilere yer verilmektedir. İkinci bölümde ÖnDEA çalışmasının amacı ve yöntemi ortaya konulmaktadır. Çalışma kapsamında yürütülecek danışma süreci ile veri toplama ve analizine ilişkin bilgiler bulunmaktadır. Üçüncü bölümde, Türkiye de sera gazı salım azaltımına ilişkin mevcut sorunlar ve karşılaşılan zorluklar üzerinde durularak Türkiye nin mevcut durumunun değerlendirilmesi yapılmıştır. Dördüncü bölüm, DEA kapsamında çalışılacak politika alan ve seçeneklerini sıralamaktadır. Bu raporda ifade edilen görüşler REC Türkiye ve bu kapsam ve hususta çalışmalara dâhil olan uzmanlara ait olup ÇŞB nin de dâhil olduğu Çalışma Grubunun görüşlerini yansıtmayabilir Politika Çerçevesi AB nin, iklim ve enerji politikası Birlik düzeyindeki tüm ülkelerin takip etmek zorunda olduğu çeşitli politika ve programlara dayanmaktadır. Bunlar; 2020 İklim & Enerji Programı, 2030 İklim ve Enerji Çerçevesi ve 2050 Düşük Karbon Yol Haritası belgeleridir. Bu programlar AB nin, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) kapsamındaki yükümlülüklerini de (Kyoto Protokolü-KP ve Paris Anlaşması-PA) yerine getirmektedir. Bu programlar kapsamında AB düzeyinde, sera gazı salım azaltım hedefleri belirlenmiş olup bu hedeflere yönelik düzenli izlemeler ve 8

9 raporlamalar gerçekleştirilmektedir. AB iklim ve enerji politikaları hedefleri, 1990 baz yılı sera gazı salımına oranla 2012, 2020, 2030 ve 2050 yıllarında sırasıyla %8, %20, %40 ve %80 salım azaltımına ulaşmayı öngörmektedir. AB, 2020 ve 2030 hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla biri AB Çaba Paylaşımı Kararı (ÇPK), diğeri AB Salım Ticareti Sistemi Direktifi (STSD) olmak üzere iklim değişikliğiyle mücadele için iki ana politika aracı geliştirmiştir (bkz. Error! Reference source not found.). STSD ilk olarak, KP nin imzalanmasını takiben 2003 te, KP nin ilk dönem başlangıcı olan 2008 yılı öncesinde 3 senelik bir pilot dönem planıyla yayınlanmış ve 2005 yılında yürürlüğe girmiştir. Direktifin temel amacı; AB nin uluslararası anlaşmalara verdiği salım azaltım taahhütlerini gerçekleştirirken ekonomik ve maliyet-etkin bir çözüm olarak sunulan AB Salım Ticareti Sisteminin (STS) genel çerçevesini çizmektir. 9

10 Şekil 1. AB Sera Gazı Salım Azaltım Politikaları ve İlgili Mevzuatın Gelişimi AB ÇPK, STSD ile oluşturulan AB STS kapsamı dışında kalan sektörlerin salımlarını kapsamaktadır. ÇPK, AB düzeyinde KP ikinci yükümlülük dönemi ( ) için üye ülkelerin STS dışı sera gazı salım sınırlarını belirlemiştir. Söz konusu sektörlerde, 2005 yılı baz alınarak 2020 yılında AB genelinde %10 azaltım hedeflerken, ülkelerin bu azaltıma sağlayacakları katkının adaletli olmasını amaçlamaktadır. ÇPK ile her ülkenin ÇPK sektörleri toplam salım hakkı o ülkenin GSYİH sine göre - %20 ve +%20 aralığında belirlenen değerle sınırlandırılmıştır. En fazla salım hakkı alan Bulgaristan, 2020 yılına gelindiğinde salımlarını 2005 yılına göre %20 ye kadar arttırabilecekken, aynı dönemde Danimarka nın en az %20 azaltım yapması öngörülmüştür (bkz. Error! Reference source not found.) ye kadar geçen 1 STS dışında kalan sektörler için 2009 yılında yayınlanan ÇPK ise Hırvatistan ın birliğe dâhiliyeti ile 2013 yılında yenilenmiştir. 10

11 sürede farklı kararlarla ülkelerin sera gazı salım hakları güncellenmiştir (bkz. Error! Reference source not found.). ÇPK yıllar içinde değişim göstermiştir (bkz. Error! Reference source not found.). Son olarak 2016 yılında Çaba Paylaşımı Tüzük (ÇPT) tasarısı geliştirilmiştir. Tüzüğün 2018 yılında yasalaşarak ÇPK nin ÇPT ye yerini bırakması beklenmektedir. BMİDÇS kapsamında Paris Anlaşması yükümlülüklerini karşılamak üzere geliştirilen ÇPT tasarısı; dönemi için genel hedefin %30 a çıkarılmasını, bu doğrultuda da ülke ÇPT sektörleri salım hedeflerinin -%40 ve %0 aralığında belirlenmesini öngörmektedir. Şekil 2. AB de ÇPK ye ve Türkiye de İklim Değişikliğine İlişkin Mevzuatın Gelişimi Türkiye nin Avrupa Birliği ne tam üyelik hedefi bulunmaktadır. Bu sebeple Türkiye nin topluluk müktesebatını ulusal mevzuatına uyumlaştırması ve uygulaması gerekmektedir 2. Üyelik müzakerelerini yürütmekte olan Türkiye, üyelikle birlikte her bir üye ülkenin takip etmek zorunda olduğu ÇPK hedeflerine yönelik benzer politikalar, hedefler ve tedbirleri yerine getirecektir. Türkiye, AB çevre ve iklim müktesebatına uyum çalışmalarının yanı sıra, iklim değişikliği azaltım politikalarında BMİDÇS kapsamındaki yükümlülüklerini takip etmektedir. 3 Başta ÇŞB olmak üzere, merkezi ve yerel düzeydeki kamu kurumları, Türkiye nin taraf olduğu BMİDÇS ve Kyoto Protokolü gibi uluslararası anlaşmalar, İklim 2 AB Çevre müktesebatı başta çeşitli konularda yasalaşmış direktifler ve tüzükler olmak üzere çok sayıda mevzuattan oluşmaktadır. AB Direktifleri, üye ülkelerin iç hukuklarına aktarmaları gereken mevzuatlardır. Ülkelerin ulaşması gereken hedefleri belirlerken, uygulamada esneklik tanırlar. AB Tüzükleri ise tüm üye ülkelerde aynı şekilde uygulanması hedeflenen konularda çıkartılırlar. AB Tüzüklerinin üye ülkeler tarafından uyumlaştırılması gerekmemekte, doğrudan ilgili tarihinde tüm AB ülkelerinde yürürlüğü girmektedir. Aday ülkeler, üyelik öncesinde AB Tüzüklerini uyumlaştırma durumunda kalabilmektedirler. Kimyasallara ilişkin REACH Tüzüğü (EC 1907/2006) Türkiye nin iç hukukuna aktardığı AB Tüzüklerine örnek verilebilir. 3 Türkiye, 20 Eylül 2015 tarihinde, BMİDÇS nin 2.Maddesinde yer alan temel hedefini sağlamaya yönelik olarak Niyet Edilen Ulusal Katkısını (INDC) ve ilgili bilgilerini BMİDÇS Sekretaryasına sunmuştur. 11

12 Değişikliği Ulusal Eylem Planı gibi ulusal politikalar doğrultusunda çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmalar kapsamında Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik (SGETHY) 2012 yılında yayınlanmıştır (bkz. Error! Reference source not found.). Yönetmelik, STSD deki faaliyet alanlarını Türkiye ye uyarlayarak, bu faaliyet alanlarından kaynaklanan sera gazı salımlarının izlenmesi, doğrulanması ve raporlanmasını amaçlamaktadır yılında, eski yönetmeliği iptal eden yeni bir yönetmelik yayınlanmış ve yürürlüğe girmiş, 2016 ve 2017 yıllarında güncellenerek son halini almıştır. Yönetmeliğe destek olarak 2014 yılında Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi ve Raporlanması Hakkında Tebliğ; 2015 yılında ise Sera Gazı Emisyon Raporlarının Doğrulanması ve Doğrulayıcı Kuruluşların Yetkilendirilmesi Tebliği yayınlanarak izleme, raporlama ve doğrulama (İRD) konusunda mevcut mevzuat oluşturulmuştur (bkz. Error! Reference source not found.) Kapsam ve Hedefler ÇPK, salımların %55 ini oluşturan 4 STS-dışı sektörleri -atık, binalar, tarım ve ulaşımkapsamaktadır (bkz. Error! Reference source not found.). STSD, AB nin toplam salımlarının %40 ını oluşturan 4 havacılık, enerji ve endüstriyel işlemler gibi yüksek salım yoğunluklu sektörleri kapsamaktadır. Şekil 3. STS ve ÇPK Kapsamına Giren Sektörler 2005 ten bu yana STS ve ÇPK mevzuatı, AB28 in toplam salımlarının tamamına yakınını oluşturmaktadır. STS nin kapsamında yapılan genişletme, 2005 te %91 olan bu oranı 2016 yılında %98 e ulaştırmıştır (bkz. Error! Reference source not found.). 4 Ortalama değerlerdir. 12

13 Şekil 4. AB28 de STS ve ÇPK Salımlarının Toplam Salımlara Oranı AB28 i bağlayan ÇPK nin kapsamındaki Error! Reference source not found. teki sektörlerin faaliyetleri sonucu ortaya çıkan sera gazları Karbon Dioksit (CO2), Metan (CH4), Diazot Oksit (N2O), Hidroflorokarbonlar (HFC ler), Perflorokarbonlar (PFC ler), Kükürt Hekzaflorürdür (SF6). Bu sektörlerin sebep olduğu ana sera gazları Error! Reference source not found. de verilmiştir. Sektörler Ulaşım Binalar Tarım Atık Endüstriyel İşlemler Ana Sera Gazı CO2 CO2 CH4, N2O CH4, CO2 CO2, SF6, PFC ler, HFC ler Tablo 1. ÇPK Kapsamındaki Sektörler ve Sebep Olduğu Ana Sera Gazları ÇPK sektörlerinden kaynaklı yukarıda listelenen sera gazlarında, 2020 yılına kadar 2005 seviyesine göre %10 azaltım hedeflenirken, her ülkenin bu azaltıma sağlayacağı katkı, ülkelerin 2005 yılı kişi başı GSYİH sine göre hesaplanmıştır ve 2020 yılı ÇPK sektörleri salımlarının değişimi 2005 yılına göre -%20 ve +%20 arasında sınırlandırılmıştır (bkz. Error! Reference source not found.). ÇPK kapsamında ülkelere verilen salım hakları haricinde bazı ek kısıtlamalar bulunmaktadır. Salım azaltımı (negatif salım hakkı) yapması öngörülen ülkelerin, 2013 yılındaki salımları 2008, 2009 ve 2010 yıllarındaki ortalama salımlarını aşmamalıdır. Belirli salım artışı (pozitif salım hakkı) yapması öngörülen ülkelerin ise 2013 yılındaki salımları, 2009 yılı ile 2008, 2009 ve 2010 yıllarındaki ortalama salımlarının oluşturduğu lineer eğilimin üzerinde olmamalıdır. 13

14 Şekil 5. Üye Ülkelerin 2020 Salım Değişim Hedefleri (Baz yıl: 2005) ÇPK kapsamında ülkelerin, sera gazı salımlarını, kararda belirtilen esneklikleri de kullanarak, en az kendilerine verilen salım sınırları seviyesinde tutmaları gerekmektedir. Üye ülkeler, kararın 3. Maddesinde verilen aşağıdaki esneklikleri kullanabilir: - Saklama (Banking Carry Over): Kullanılmayan salım hakkını, aynı dönem içindeki ( ) ilerleyen yıllarda kullanmak üzere saklayabilir. - Ödünç alma (Borrowing Carry Forward): arasında, bir sonraki yıldan, yıllık salım hakkının en fazla %5 ini ödünç alabilir (2013 ve 2014 yılları için olağan dışı meteorolojik koşullar durumunda %5 lik bir artış isteme hakkı tanınmıştır.) - Devretme (Transfers): Herhangi bir yılın salım hakkının en fazla %5 ini; bir yılın kullanılmayan salım hakkını ise miktar kısıtlaması olmaksızın başka bir üye ülkeye satma vb. yollarla devredebilir. Hak devralan ülke, dönem sonuna kadar hakkını saklı tutabilir yılı başlarında iki üye ülke arasında bir anlaşma imzalandığı kayda geçmemiştir. 5 - Kyoto Kredileri (CER & ERU): Proje temelli mekanizmalardan kazanılan ve kararın 5. Maddesindeki şartları sağlayan CER ve ERU kredileri, ÇPK sektörlerinin 2005 salımlarının en fazla %3 ünü karşılamak kaydıyla kullanabilir, kullanılmayanları 2005 salımlarının %3 ünü geçmemek kaydıyla başka bir üye ülkeye devredebilir. Madde 5.5 te verilen koşulları sağlayan üye ülkeler, az gelişmiş ülkeler (LDC) ve gelişmekte olan küçük ada devletlerinde (SIDS) gerçekleştirilen projelerden kazanılan CER leri ek olarak salımlarının %1 ini karşılamak için kullanabilir, fakat kullanılmayan krediler sonraki yıla ya da başka bir üye devlete aktarılamaz. 5 Emissions-EUETS.com, Effort Sharing Decision, European Union Emission Trading Scheme legal point of view, April, 2016, 14

15 Kendilerine verilen yıllık salım sınırlarını aşan ülkelerin bir sonraki yılın salım hakkından aşma miktarının 1,08 katı düşülürken, başka bir üye ülkeye salım hakkı veya kredi devretme hakkı verilmez ve 3 ay içinde bir değerlendirme ve Düzeltici Eylem Planı hazırlaması gerekir. Düzeltici Eylem Planı nda yerel politikalar ve önlemler ile uyumu sağlayacak bir eylemler listesi ve uygulamanın yıllık ilerlemesinin takip edilmesini sağlayacak zaman çizelgesi yer almalıdır. AK, sunulan planı İklim Değişikliği Komitesine yorum için sunar ve istendiği takdirde üye ülkeye yorumlarını iletir. Şekil 6. AB ÇPK-ÇPT Dönemleri AB, Paris Anlaşması ve 2030 yılı hedeflerini yerine getirmek amacıyla, ÇPK nin temel yapısını bozmadan ÇPK sektörlerini ilgilendiren salımlara ilişkin yeni bir düzenleme hazırlamaktadır (bkz. Error! Reference source not found. ve Error! Reference source not found.). 6 Çaba Paylaşımı Tüzüğü (ÇPT) olarak adlandırılan taslak, ÇPK sera gazları kapsamında ve ülke salım hedefleri sınırlarında bazı değişiklikler öngörmektedir (bkz. Error! Reference source not found.). Örneğin, ikinci dönem için ilk dönemdeki sera gazlarına nitrojen triflorürün (NF3) dâhil edilmesi öngörülmüştür. İkinci dönemdeki en belirgin farklılıklardan bir diğeri, ÇPK sektörleri salımlarının 2005 yılına göre %30 azaltılması hedefidir. Bu kapsamda ülkelerin azaltıma sağlayacakları katkının sınırları [-%20, %20] den [-%40, %0] a çekilerek, hiçbir ülkenin, 2030 yılına gelindiğinde salımlarında artış yapmış olmasına izin verilmemektedir (bkz. Error! Reference source not found.). Ödünç alma, saklama, satma ve satın alma esneklikleri aynı kalırken, ek olarak AB STS haklarının ve bazı arazi kullanım sektörü (ormansızlaştırılmış araziler, ağaçlandırılmış araziler, yönetilen tarım arazileri ve yönetilen otlak/mera arazileri) kredilerinin ÇPK salım hakkı kapsamında kullanılmasına belirli şartlar doğrultusunda 6 ÇPK nin tüzük olarak yayınlanması, AB ye üye olacak ülkelere ÇPK yi uyumlaştırma sorumluluğu yüklemektedir. 15

16 izin verilmesi öngörülmüştür (bkz. Error! Reference source not found.). Ayrıca yıllık raporlama sistemi 5 yılda bir raporlamaya çevrilerek sistemin etkinliğinin artırılması amaçlanmıştır. Ülkelerin sundukları raporlarda (ilk dönem için yıllık, ikinci dönem için 5 yıllık) salım haklarını aşmaları durumunda uygulanacak cezada ise değişiklik öngörülmemiştir AB ÇPK Deneyimi Eurostat 2015 yılı verilerine göre Avrupa nın ortalama kişi başı sera gazı 7 salımı 8,75 ton CO2e/yıldır (bkz. Error! Reference source not found. Error! Reference source not found.). Aynı yıl için Türkiye nin kişi başı sera gazı salımı 6,26 ton CO2e/yıl olarak gerçekleşmiştir. AB üyesi 28 ülkenin kişi başı sera gazı salımları, 1990 dan 2015 e kadar ortalama %27 azalmıştır (bkz. Error! Reference source not found. Error! Reference source not found.). Türkiye ise, aynı dönemde kişi başı sera gazı salımını %62 arttırarak, artış yapan 3 ülke arasında birincidir. AB üyesi 28 ülkenin aynı dönemde toplam salımları ortalama %22 azalırken Türkiye nin %127 artmıştır (bkz. Error! Reference source not found. Error! Reference source not found.). Toplam sera gazı salımı en fazla olan ülke 926 milyon ton CO2e ile Almanya iken, 486 milyon ton 8 CO2e ile Türkiye, 3. sıradadır (bkz. Error! Reference source not found. Error! Reference source not found.). Toplam sera gazı salımında 2015 yılında birinci olan Almanya, 2016 nın ÇPK sektörleri salımlarında da 450 mt CO2e ile ilk sıradadır. Fransa (357 mt CO2e), İngiltere (324 mt CO2e) ve İtalya (278 mt CO2e) Almanya yı takip etmektedir (bkz. Error! Reference source not found.). 7 Karbondioksit-CO2, Metan-CH 4, Azot Dioksit-N 2O, Hidroflorokarbon-HFCs, Perflorokarbon-PFCs, Natriyum Triflorid -NF 3, Sülfür Heksaflorid-SF 6 8 AKAKDO hariç, uluslararası havacılık dâhil. 16

17 Harita 1. AB ÇPK Salımları (2016) Üye ülkelere ÇPK nin ilk çıktığı yılda verilen salım hakları (bkz. Error! Reference source not found.), AB STS kapsamının değişmesine ve ülkelerin mevcut durumlarına göre, ilerleyen yıllarda güncellenmiştir. Azaltım hedeflerindeki değişikliklerle AB geneli ÇPK sektörlerindeki ortalama salım azaltım hedefi, %10 dan %8 e çekilmiştir da AB28 için gerçekleşen azaltım %11 (309 mt CO2e) olarak hedefin üzerine çıkmıştır (bkz. Error! Reference source not found.). Azaltım yapması beklenen ülkelerin hedeflerinde önemli bir değişiklik olmazken, salım artışı yapması öngörülen ülkelerin hedeflerinde ciddi değişiklikler olmuştur (bkz. Error! Reference source not found.). Söz konusu 13 ülkeden, arttırma hakkı daha da yükseltilmiş 11 tanesine, yüksek oranda değişiklik kazanan (%15 ten %32 ye) Litvanya da dâhildir. Geriye kalan 2 ülkeden Bulgaristan ın %20 olan arttırma hakkı %3 e indirilmiş, Estonya nın ise %11 olan arttırma hakkı -%4 e çekilerek azaltım yapması beklenen ülkeler sınıfına girmiştir (bkz. Error! Reference source not found. ve Error! Reference source not found.). Azaltım yapması beklenen ülkelerin ise 13 tanesinin azaltım hedefleri düşürülmüş, geriye kalan ikisinin (Kıbrıs ve İrlanda) azaltım hedefi arttırılmıştır (bkz. Error! Reference source not found.. 17

18 Şekil 7. AB nin Eski ve Güncel ÇPK Hedefleri ile Salımlarındaki Değişim Oranları En çok salım yapan Almanya 2005 ten 2016 ya, ÇPK salımlarını %4 (20 mt CO2e) azaltmıştır (bkz. Error! Reference source not found. ve Error! Reference source not found.) ve henüz 2020 hedefinin çok gerisindedir (bkz. Error! Reference source not found.). En fazla salım yapan diğer 3 ülkeden İtalya ve İngiltere, kendilerine konulan 2020 salım azaltımı hedefine şimdiden ulaşmış (bkz. Error! Reference source not found.) ve sırasıyla %16 (52 mt CO2e) ve %21 (88 mt CO2e) salım azaltımı gerçekleştirerek en fazla azaltım sağlayan ülke olmuşlardır (bkz. Error! Reference source not found. ve Error! Reference source not found.). İngiltere ve İtalya ya ek olarak 15 ülke, daha şimdiden 2020 hedeflerine ulaşmış durumdadır (bkz. Error! Reference source not found.) arasında salımlarını %25 (3 mtco2e) azaltan Yunanistan ise en fazla azaltım oranı yakalayan ülke olmuştur ve 2020 hedefinin oldukça ilerisindedir (bkz. Error! Reference source not found. ve Error! Reference source not found.). 18

19 Harita 2. AB'nin Güncel 2020 ÇPK Hedefleri Harita 3. AB nin ÇPK Salımları Değişimi (mt CO2e) ( ) 19

20 Harita 4. AB nin Güncel 2020 ÇPK Hedeflerini Gerçekleştirme Durumu ÇPK sektörleri içerisinde ulaşım en fazla salım yapılan sektördür ve 1990 dan bu yana salımları artan tek sektördür den sonra azalma görülse de son yıllarda tekrar artış gözlenmiştir. 9 Bina sektörü de son yıllarda artış görülen sektörlerdendir. 9 Farklı veri kaynaklarından belirli yıllara ait ÇPK sektörleri salımlarına bakıldığında, salımlar %34-35 ile en büyük oranda ulaşım kaynaklıdır, ortalama %26,5 ile konut ve ticari binalar ikinci sıradadır (bkz. Error! Reference source not found.). Salımların geri kalanı ise Tarım (%17), Endüstriyel İşlemler (%16) ve atık (%6) sektörleri kaynaklıdır. 9 European Commission, Factsheet on the Commission's proposal on binding greenhouse gas emission reductions for Member States ( ), Press releases database, July

21 REC Türkiye, Veri kaynağı: CMW 10,11, AK 12, CMW & Transport and Environment 13 Şekil 8.AB ÇPK Salımlarının Sektörlere Dağılımı (2005, 2012, 2015, 2016) arasında salım azaltımı sağlanan sektörler %23 ile binalar, %11 ile tarım ve %8 ile ulaşım olmuştur. Atıkta %7, endüstride ise %1 artış gözlenmiştir (bkz. Error! Reference source not found.) Carbon Market Watch, Tackling 60% of the EU s Climate Problem Member States Progress in Implementing The Effort Sharing Decision, Carbon Market Watch Report, May Carbon Market Watch, The 2030 Effort Sharing Regulation: How can the EU s largest climate tool spur Europe s low-carbon transition?, Carbon Market Watch Policy Briefing, September European Council, Cutting greenhouse emissions in effort sharing sectors to bring us closer to Paris goals, Press Releases, October Effort Sharing Emissions Calculator, Sectors in the ESR, 14 Hesaplama yapılırken, 2005 yılında da AB nin 28 üye ülkesi olduğu varsayılmış, AB28 in ÇPK salımlarındaki değişim dikkate alınmıştır. 21

22 Şekil 9. AB ÇPK Salımlarında Sektörel Değişim (Milyon ton CO2e) AB nin 2020 iklim ve enerji paketi kapsamındaki enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji politikalarının yanı sıra ÇPK, ülkelerin, ilgili sektörlerde çeşitli ulusal politikalar ve önlemler geliştirmesini sağlamıştır. 15 AB nin ÇPK sektörleri salımları 2015 yılında 2,52 milyar ton CO2e ile AB nin toplam sera gazı salımının (4,5 milyar ton) %56 sını oluşturmuştur yılına göre ise %11,6 azaltım sağlanarak 2020 hedefinin üzerine çıkmıştır (bkz. Error! Reference source not found.). 16 Şekil 10. AB ÇPK Salımlarının Yıllık Değişimi (Milyar ton CO 2) Eurostat,

23 2. AMAÇ VE YÖNTEM 2.1. Çalışmanın Amacı Uygulama öncesi bir DEA nın genel politika amacı, uygulama sonrasında sorun alanı oluşturabilecek politikaların tespit edilmesi ve değerlendirilmesi ile düzenlemenin ekonomik, çevresel ve sosyal açılardan daha etkin bir şekilde uyumlaştırılmasına yönelik karar vericilere, veri ve analize dayalı öneriler getirmektir. Bu kapsamda bu DEA çalışmasının ana amacı Türkiye nin ÇPK/ÇPT hedeflerini (bkz. Bölüm Error! Reference source not found. Error! Reference source not found.) uyumlaştırmasının ülkeye etkilerinin ortaya koymak ve bunları azaltacak öneriler getirmektir. Tespit ana amaç kapsamında mevzuatın uyumlaştırılması için aşağıdaki amaç, kısıtlama ve varsayımlar göz önünde bulundurulmalıdır: Amaçlar Kısıtlamalar Varsayımlar 1. Çaba Paylaşımı Kararı nın (ÇPK) Türkiye ye uyumlaştırılması 2. Türkiye nin sera gazı salımının azaltılması 1. Yönetmelik uygulanırken AB mevzuatının yükümlülüklerinin dışına çıkılmaması 2. Uyumlaştırma kapsamında iç mevzuatta yapılacak değişikliklerin ülkeye en düşük ekonomik, çevresel ve sosyal maliyet getirecek şekilde oluşturulmasının sağlanması 1. Türkiye nin sera gazı salımlarının BMİDÇS ye sunulan Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı sına uygun olarak artması 2. ÇŞB tarafından oluşturulmuş olan İRD sisteminin etkin bir şekilde çalışıyor olması Tablo 2. DEA Çalışmasının Amaç, Kısıtlama ve Varsayımları 2.2. Çalışma Yöntemi DEA, politika geliştirilmesi ve düzenleyici kararlar verilmesinde kullanılan kanıta dayalı bir süreçtir. Bu süreç bir hususun altında yatan sorunların anlaşılabilmesi ve buna ilişkin seçeneklerin belirlenebilmesi için başlıca bazı soruların yapılandırılmış bir şekilde ele alınmasını içermektedir. Bu seçeneklere ilişkin çeşitli etkiler sistematik bir şekilde analiz edilmekte ve karşılaştırılmaktadır. Bu; şeffaf politika anlayışını desteklemekte ve dolayısıyla önemli bilgilerin hükümet ve paydaşlar arasındaki paylaşımına olanak sağlamaktadır. Kilit kararların seçeneklere ilişkin fayda-maliyet analizine bağlı olarak yapılması önem arz etmektedir. DEA çalışmasının tarafsız verilerle desteklenebilmesi ve politika seçenekleri hakkında veri toplama, yorum ve görüşlerin alınabilmesi için sürecin 4 aşaması (bkz. Error! Reference source not found.) kapsamında aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilecektir: Literatür taraması ve uluslararası iyi uygulamaların araştırılması 23

24 Çalışma grubu toplantıları düzenlenmesi Seçeneklerin geçerliliğinin temin edilmesi için Ön DEA çalışmasının hazırlanması Sorunlar ve bunların çözümlerine ilişkin paydaşlara yönelik anket çalışmaları Ulusal ve uluslararası kuruluşlarla görüşmeler yapılması Ulusal ve yerel danışma toplantıları Tesis ziyaretleri yapılması. Şekil 11. DEA Süreci Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yakın iş birliği ve T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve diğer bakanlıkların ilgili genel müdürlüklerinin faal olarak çalışmalara dâhil edilmesiyle paydaşların konuyu sahiplenmesi, REC Türkiye nin danışma süreci çalışmalarını kolaylaştıracak ve etkin bir şekilde yürütmesine destek olacaktır Danışma ve Veri Toplama DEA kapsamında, paydaşların düzenlemeye ilişkin bilgilendirilmesi, tespit edilen sorunların ve politika alanlarının test edilmesi ve özellikle de veri toplanması amacıyla kapsamlı bir danışma süreci gerçekleştirilecektir. Danışma süreci ağırlıklı olarak Ankara ve İstanbul illerindeki ilgili kamu kurumları ve ilgili sektör temsilcileri ile gerçekleştirilecek toplantı ve görüşmeleri kapsamaktadır. ÇŞB nin yakın işbirliği 24

25 danışma sürecinde önemli fayda sağlayacak ve çalışmaların etkin bir şekilde yürütülmesine destek olacaktır. Danışma sürecini oluşturan adımlar aşağıdaki gibidir: Paydaşların direktife yenilikler ve DEA çalışmasına yönelik farkındalığın artırılması, Paydaşlardan veri toplanması, Mevzuatın olumlu ve olumsuz etkilerinin gözden geçirilmesi ve Mevzuatın daha maliyet etkin uyumlaştırılması ve uygulanması için ekonomik, çevresel ve sosyal açıdan en etkin politika seçeneklerinin değerlendirilmesi Çalışma bulgularının paydaşlar tarafından sağlamasının yapılması. Danışma süreci masa başı çalışmalarına paralel olarak gerçekleştirilecektir. Danışma sürecinin yapılacağı iller ve paydaşlar REC Türkiye ve ÇŞB tarafından belirlenmiştir. REC Türkiye, paydaşların görüş ve fikirlerini, düzenlenen bir dizi ikili görüşme ve odak grup toplantıları yolu ile toplayacaktır. 25

26 3. SORUN TANIMI VE MEVCUT DURUM 3.1. Sorun Tanımı Hızlı Tarama 17 süreci sonunda Çalışma Grubu tarafından ana sorun; ÇPK nin en düşük çevresel, sosyal ve ekonomik maliyetle uyumlaştırılması ve uygulanması olarak tespit edilmiştir. Uyumlaştırma ve uygulama sırasında karşılaşılabilecek başlıca zorluklar aşağıda alfabetik olarak sıralanmıştır:. 1. Zorlayıcı salım azaltım hedefleri 2. Hedeflere uymanın getireceği maliyet artışları 3.2. Türkiye de Mevcut Durum Bu bölümde Türkiye nin ÇPK çerçevesindeki mevcut durumuna ilişkin veriler sunulmaktadır. Eurostat 2015 verilerine göre, Türkiye nin toplam salımları, dolaylı CO2 salımlarıyla birlikte 486,2 milyon ton 18 iken, dolaylı karbon salımları hariç 475,1 milyon ton CO2e dir. TÜİK verilerine göre 475,1 milyon tonun %72 gibi büyük bir oranından Enerji sektörü sorumluyken; Endüstriyel İşlemler (%13), Tarım (%12) ve Atık (%4) geriye kalan %28 lik kısmı oluşturmaktadır (bkz. Error! Reference source not found.). Üretilen elektriğin ise %68 lik bir kısmı fosil yakıtlara dayanmaktadır (bkz. Error! Reference source not found.). 17 Hızlı Tarama, sorunlar ve buna yönelik politika alanı ve seçeneklerinin tespit edildiği bir dizi Çalışma Grubu Toplantısı, birebir görüşmeler, literatür araştırması ve ülke karşılaştırmalarını içeren DEA nın ilk aşamasıdır. 18 AKAKDO hariç. 26

27 . Other (CH4, N2O etc.) 19% CO2 81% Other (Agricultu re, Waste, Transpor tation etc.) 36% Energy 35% Şekil 12. Türkiye'nin Sera Gazı Salımının Sektörel Dağılımı (2015) Industry Şekil % Şekil 12 Türkiye'nin Sera Gazı Salımının Sektörel Dağılımı (2015) Şekil 13 Türkiye de Elektrik Üretiminin Kaynak Dağılımı (2015) REC Türkiye 2017, Veri Kaynağı: TÜİK REC Türkiye nin gerçekleştirmiş olduğu AB STS ÖnDEA çalışması kapsamında Türkiye nin STS salımları, AB nin STS salımları ile BMİDÇS ye iletilen ulusal sera gazı envanteri ilişkisi kullanılarak hesaplanmıştır. 19 STSD kapsamındaki 31 ülkenin STS salımları ve ulusal sera gazı envanterlerine göre hesaplanan Türkiye nin STS salımları, toplam salımlarının %48 ine denk düşmektedir (bkz. Error! Reference source not found.). 19 REC Türkiye, AB Salım Ticareti Sistemi Ön Düzenleyici Etki Analizi, Aralık

28 Türkiye'nin Toplam Salımı Türkiye'nin STS Salımları ton CO2e ton CO2e Endüstriyel İşlemler; %42 Diğer; %52 STS; %48 Enerji; %56 Havacılık; %2 Enerji Sektörü: ton CO2e Şekil 14.Türkiye'nin Hesaplanmış STS Salımları (Avrupa Ulusal Sera Gazı Envanterleri ve STS Salımlarına Göre) (2015) Avrupa Çevre Ajansının ÇPK salımlarını hesaplama yöntemine göre, bir ülkenin AKAKDO hariç toplam salımlarından STS salımları, yerel havacılık salımları, dolaylı CO2 salımları ve NF3 salımları çıkarılmaktadır. 20 Türkiye nin sera gazı envanterinde, dolaylı CO2 salım verileri ve ülkelerin sera gazı envanterlerine yeni dâhil edilen NF3 verileri yer almadığı için, bu hesaplama yöntemiyle net bir sonuç elde edilemese de Türkiye nin ÇPK sektörleri salımları konusunda genel bir yaklaşım elde edilmektedir (bkz. Error! Reference source not found.). TÜİK verilerine göre hesaplanan ÇPK sektörleri verileri ulaşım (%30), tarım (%24) ve atık (%23) toplam %77 sini oluşturmaktadır. 20 European Environmental Agency (EEA), Approximated European Union greenhouse gas inventory: Proxy GHG emission estimates for 2016, Copenhagen

29 Şekil 15. Türkiye'nin Hesaplanmış STS ve ÇPK Salımları (Avrupa ulusal sera gazı envanterleri ve STS salımlarına göre) (mt CO2e) (2015) Türkiye, BMİDÇS ye sunduğu Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkısında (INDC) 2030 yılına gelindiğinde toplam sera gazı salımlarındaki beklenen artış oranından %21 lik azaltım yapacağını belirtmiştir. Türkiye Paris anlaşmasını imzalamış, TBMM de ise halen onaylamamıştır. Bu açıdan, INDC de belirtilen hedefler halen bağlayıcı değildir. Türkiye nin sunduğu INDC de 2020 yılına ilişkin öngörüler bulunmamaktır. INDC ler genel olarak toplam azaltım hedeflerini koymakta, ancak bu toplam hedefler sektörlere dağıtılmamaktadır. Türkiye nin INDC si de toplam azaltım oranını vermekte, bu azaltımın sektörlere dağılımı belgede bulunmamaktadır. 29 Peak Ground Acceleration (g) 10% Exceedance Probability in 50 years

30 4. POLİTİKA ALANLARI VE SEÇENEKLER ÇPK/ÇPT üye ülkelerin kendi iç hukuklarına uyumlaştırmaya gerek olmadan uygulayacakları mevzuatlardır. AB aday ülkesi olarak Türkiye nin AB tüzüklerini üyelik öncesinde uyumlaştırması ve uygulaması gerekmektedir. Ancak ÇPK/ÇPT, üyelik öncesinde tam uyumlaştırılması mümkün olmayan bir mevzuattır. Türkiye nin AB ye üye olarak ÇPK/ÇPT sistemine dâhil olması, bütün AB ülkelerinin salım hedeflerini etkileyecektir. Bu nedenle, bu DEA çalışmasında yer alan politika seçenekleri, normal bir DEA çalışmasından farklı olarak senaryolar olarak düşünülmelidir. Türkiye nin AB ye üye olarak ÇPK/ÇPT sistemine dâhil olmasının getireceği en yüksek maliyet, Türkiye nin ÇPK/ÇPT sektörleri hedefi olacaktır. Bu kapsamda Türkiye nin ÇPK/ÇPT Sektörleri için Toplam Salım Hedefi seçenekleri öncelikli politika alanı olarak belirlenmiştir. Bu politika alanı altında, toplam 3 seçenek incelenerek her seçeneğin getireceği muhtemel fayda ve maliyetler ortaya konulacak ve çalışma sonunda optimum koşulları içeren seçenek önerilecektir. Burada seçilen politika alanının, mevcut proje kapsamında yürütülen STSD DEA çalışması uygulama seçenekleri ile doğrudan ilişkili olacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu politika alanına ilişkin gerçekleştirilecek senaryo çalışması neticesinde verilecek kararlar, Türkiye nin AB üyelik sürecinde Çevre ve İklim Müktesebatını başarılı bir şekilde uyumlaştırmasına destek olacaktır. Politika Alanı: ÇPK Sektörleri için Toplam Salım Hedefi Belirleme Yöntemi Bu politika alanında, ÇPK kapsamında farklı salım hedefi belirleme yaklaşımlarına yönelik politika seçeneklerinin Türkiye ye etkileri ortaya koyulacaktır. Türkiye nin mevcut durumdaki ulusal katkı beyanı temel alınarak ÇPK sektörlerine yönelik oluşturulacak bir hedefin etkisi Seçenek 1.0 altında incelenecektir. Seçenek 1.1 altında ise ilk yayımlanan ÇPK ile üye ülkelerin 2005 GSYİH si ile orantılı olarak verildiği gibi bir salım hakkının Türkiye ye etkisi araştırılacaktır. Son olarak, Seçenek 1.2 kapsamında, AB de gerçekleştirilen değişiklikler ve 2017 de kabul edilen tüzük tasarısı da göz önünde bulundurularak AB 2030 hedefinin etkisi incelenecektir. Aynı seçenek kapsamında Türkiye nin 2020 de ve 2025 te AB ye üye olması durumu da değerlendirilecektir. Bu politika alanı kapsamında incelenecek seçenekler: Seçenek 1.0: Mevcut Durum (mevcut) Seçenek 1.1: ÇPK Hedefi Senaryosu Seçenek 1.2: ÇPT Hedefi Senaryosu 30

31 5. EKLER Ek 1: ÖnDEA Öncesi Çalışmalar İlgili paydaşlarla çalışma hakkında bilgi paylaşımı gerçekleştirmek amacıyla aşağıdaki ulusal kurum/kuruluşlar ile birebir görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, İklim Değişikliği Daire Başkanlığı Ek 2: ÇPT Tasarısında Yeni Salım Hakları Şekil 16. Üye Ülkelerin, Yeni Esnekliklerle 2030 Salım Değişim Hedefleri (Baz yıl: 2005) Ek 3: AB Sera Gazı Salımları Error! Reference source not found., kişi başı sera gazı salımlarını göstermektedir. En fazla sera gazı salımıyla dikkat çeken ülke 20,75 ton CO2e/yıl ile Lüksemburg tur. 15,84 ton CO2e/yıl ile İzlanda, 13,78 ton CO2e/yıl ile Estonya, 13,49 ton CO2e/yıl ile İrlanda, Lüksemburg u takip etmektedir. Kişi başı en az salım yapan ülke ise 5,37 ton CO2e/yıl ile Lihtenştayn olmuştur. Hırvatistan dan sonra en az salım yapan ilk üç ülke olan Hırvatistan, İsveç ve Letonya nın kişi başı salımları sırasıyla 5,65 ton CO2e/yıl, 5,73 ton CO2e/yıl ve 5,87 ton CO2e/yıldır. Error! Reference source not found., Avrupa nın toplam sera gazı salımını göstermektedir. 926 milyon ton CO2e ile açık ara farkla en fazla salım yapan ülke Almanya dır. Almanya yı takip eden ilk üç ülke İngiltere, Türkiye ve Fransa nın salımları sırasıyla 537, 486 ve 475 milyon ton CO2e dir. Kişi başı salımı en az olan ülke Lihtenştayn ın toplam salımı da 0,2 milyon ton CO2e ile en azdır. Lihtenştayn ı toplam salımı 3 milyon ton CO2e olan Malta takip etmektedir. Kişi başı salımı ikinci en fazla 31

32 olan İzlanda, 5 milyon ton CO2e toplam sera gazı salımıyla en az salım yapan üçüncü ülke olmuştur. 32

33 Harita 5. Avrupa da Kişi Başı Sera Gazı Salımı (ton CO2e/yıl) Harita 6. Avrupa da Toplam Sera Gazı Salımı (ton CO2e/yıl) 33

34 Error! Reference source not found. ve Error! Reference source not found., Avrupa ülkelerinin 1990 yılından itibaren sera gazı azaltım performanslarını göstermektedir. Estonya, kişi başı salımlarda en fazla salım yapan dört ülkeden biri olmasına rağmen, kişi başı salımlarını arasında %47 azaltmıştır (bkz. Error! Reference source not found.). Litvanya, Slovakya ve Romanya ise kişi başı salımlarını sırasıyla %47, %46 ve %44 azaltarak %40 tan fazla azaltım yapan 7 ülke arasına girmiştir. %43 ve %42 azaltım ile bu kategoriye giren ülkeler arasında, toplam salımlarda açık ara farkla önde olan Almanya ve onu takip eden İngiltere de bulunmaktadır. Kişi başı en az salım yapan dört ülkeden biri olan Letonya ise, kişi başı salımlarını 1990 dan 2015 e kadar %41 azaltmıştır (bkz. Error! Reference source not found.). Harita 7. Avrupa'da Arasında Kişi Başı Sera Gazı Salımı Değişimi (%) Error! Reference source not found. de görüldüğü gibi, kişi başı salımlarını arttıran Türkiye (%62), Portekiz (%14) ve İzlanda (%7) olmak üzere yalnızca üç ülke bulunmaktadır. Error! Reference source not found. de ise, bu üç ülkenin toplam sera gazı salımının sırasıyla %127, %18 ve %39 arttığı görülmektedir. Toplam sera gazını arttıran bu üç ülkeye ek diğer ülkeler GKRY (%44), İspanya (%19), İrlanda (%9), Norveç (%6) ve Avusturya (%2) olmuştur (bkz. Error! Reference source not found.). AB üyesi 28 ülkenin toplam salımları ise ortalama %22 azalmıştır. Bu azaltıma en çok destek veren ülkeler; toplam sera gazı salımlarını %50 den fazla azaltan Litvanya 34

35 (%58), Letonya (%56), Estonya (%55) ve Romanya dır (%52) (bkz. Error! Reference source not found.). Harita 8. Avrupa'da Arasında Toplam Sera Gazı Salımı Değişimi (%) Ek 4. Takip Eden İşler Veri Toplama ve Analizi Danışma süreci Odak Grup Toplantıları Birebir Görüşmeler Anket Çalışmaları Danışma Süreci Raporlaması Deep/Unminable Coal Seams Depleted Oil and Gas Reserves Deep Saline Formations 35

36 Bu doküman Avrupa Birliği nin finansal desteği ile hazırlanmıştır. Bu yayının içerinden sadece Hulla & Co Human Dynamics KG sorumludur ve hiçbir şekilde Avrupa birliği ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin görüşlerini yansıtmamaktadır.