AKKARAMAN KOYUNLARıNıNHEMAL DÜGÜMLERiNiN HiSTOLOJiSi VE ALFA-NAFT il ASETAT ESTERAZ (ANAE) POZiTiF LENFOsiTLERiN

Transkript

1 Ve ı. UiI.Derg. (2005), 21, 1-2 : AKKARAMAN KOYUNLARıNıNHEMAL DÜGÜMLERiNiN HiSTOLOJiSi VE ALFA-NAFT il ASETAT ESTERAZ (ANAE) POZiTiF LENFOsiTLERiN YERLEŞ I MLER i ÜZERINDE IŞI K MiKROSKOPiK Bi R ÇALIŞMA Emrah Mehmet Faruk Aydın 2 Ilhami Çelik 1 A Light l\ficroscopic investigation on the Histology and Alpha-Naphthyl Acetate Esterase (ANAE)-Positi ve Lymphocyte Localization in the Hemal Nodes of Akkaraman Sheep Özet: Bu çalışmada. Akka raman koyunları ndaki hemal duğ(ımlerin hislolojik yapıla rı ve bu organlardaki alta-naftil asetat esteraz (ANAE ) pozitif Ienlositlerin yeı1eşimlerini n be li ı1enmesi amaçtand1. Bu amaçla 2 yaş lı 20 Akkarama n koyunundan ahnan hernal duğcımü Omeklefi materyalolarak kul la nı ld ı. Rutin histolojik işlemleri takiben a lı nan kesitlere Crossman' ın üçi0 boyas ı, hematoksilen-eozin, Gordon ve Sweef'in retikoler iplik boyası, toluidin mavisi, metil-green pironin ve Pappenheim'tn panoplik boyama yontemıeri uygularlı rken, kriyootat kesitlerinele alla-naltil asetat esteraz (ANAE) demonslrasyonu gerçekleş ti ri ldi. Hernal dü{ıomlerin duı: kas hücrelerini de içeren bağ dokusundan bir kapsü lle çevri ldiği ve organın, içleri kanla dolu subkapsüler ve derin simjslardanoluşan gelişm iş bir sinus sistemine sahip olduğu gözlendi. Hemal do{ıümlerinçalısını retiküler bağ dokusu oluşturmaktaydı. Ofganda korteks ve medula ayırım ı berırgin değildi. Lenl folikülleri ve lenfatik kordonlarda plazma hücreleri, megakaryositler, makrolajlar ve mast hücreleri gözlendi. Organda belirgin lenf damarları ve ıenfatik sinuslara rastlan madı. ANAE-pozitif Ienlooitlarin, özellikle sekonder felikünerin genninal merkezlerinde yoğunlaştığı dikkati çekti. Anahtar Keümeter: Koyun, hemal doğüm, ANAE. Summary: This study was performed lo determine the hislologic s l nıctu re and locajization of the alpha-naphthyl ecerete esterase (ANAE)-positive Iymph()()ı1es in hemal nodes ol Akkaraman sheep. For this purpose, lissue samples from hemal ncces of twenty, 2-year-old-aged Akkaraman sheeps wereused. After processing, tissue sections were!akan and stered wilh Crossman's lrichrame, hematoxylin-eosine, Gordon-Sweet's relicljlar fiber stam. loluidine blue staın. melhyı-greenpyronin and Pappenheim's panoplic stain, In Irozen sectcos. alpha naphthyl acelate esterase (ANAE) was demostrated The results showed that lhe hernal nodes were surrounded by a connecıive tissue cap sule involving smooth muscie libers and had a sinus system compromised by subcapsular and deep sinuses lilled wilh blood. The node slromaf tissues dispo ıaveo a meshwork penem ol reticlllar fibers. Cortical and medullar regions were not oen oıte. Lymphatic nodules and cords were termed by clumps ol plasma cells, mega kary()()ı1es, macrophages and ma sı cells. The nodes had no delinile Iymphalic sinuses. AN AE-positive Iymphocytes Iocalized especially in the gemıi nal centers of the seeondary Iymphatic nodules. Key Word,: Sheep, hemal nede, ANAE. Giriş He mal düğümle r, uzun yıllardır bilinen, üzerinde değişik çalışmala r ve f arkl ı y orumlar yapılan, ruminannara ö zgü o rçanla rdır. Öze llikle imm ün sis' temdeki rol leri üzerinde yapılan araştırmalar, kanı süzen b u organ la rı n d alak benzeri bir fonksiyona sahip old uklan nı ve da lağ ı alı nan hayvanlarda 00 yü dükle rini ortaya koymaktad ı r. O rgan bu nedenle "m inyatü r da la k" olarak da bilinmektedir (Ceccarelli ve ark., 1986; T a nyolaç, 1999). Koyun ve keçilerde 1 5 mm boyunda, koyukırmızı renkli bu o rgan; retroperitoneal ve paraaortik ol ara k yerleşim göste rir. Kan damarları arac ılığıyla birbirlerine bağ lanan bu oluşumlan n lenf damartanna sahip olu p-o l rriad ı kla n tartışmalıd ır (Ez easor ve Singh, 1990; Yoon ve a rk., 1999a). Bununla birli kte hemal d üq üm lercıe hemopoez'in ge rçe kleşt iq i ko nus unda pek çok araştırıcı görüş b irl iğ i nd ed ir (Thorp ve ark, 1991; Yoon ve ark., a). Geliş Tarihi : i. Selçuk Üniversuesi v eteriner Fak Ol ıes i H i s ıoloj i ve Embriyoloji Anabilim D alı, KONYA 2. Harran Üniversi ıes i v eteri ner Fakültesi I h s ıo[oj i ve Embriyoloji Anabilim D alı, Ş ANLIURFA

2 SUR. A YD1~. ÇELIK Yapılan histolojik çalışmalar. organın baq di>" kudan bir kapsül içerdiqirıi ve kapsülun hemen altında yer alan subkapsı)ersinusun kanla dolu ok1uı)j1"lj ortaya koymaktadır. SÖZ konusu subbpsüler sinus kapsülden organ içine doqru uzanan trabekoller boyunca ıç bo'geiere ulaşmakta ve bu boigelerde yine ~ri kanla dok.ı "oerin sinuslan- oiuştunnaktadır (Cenıtü ve a rk., 1998; Yoon ve ark., 1999a,b). Tipik bir k orteıcs medula ayınmı yapılamayan hemal duqümerde leni' fohkdllen organın de{l işik bölgelerine daqılmışlardır (Ezeasor ve Singh, 1988). Bazı araşt ırıc ılar (Gargiulo ve arx ) bu lenf folilwllerini primer ve sekuroer lenf fobkülleri olarak temmlamaktadırlar. Organın derinierinde yer alan lenfoid doku ise ıenfatik kordonlar" ya da -diffüz lenloid doku" olarak isimlendirilmektedir (Ezeasor ve Singh, 1988; Thorp ve ark., 199 1). Uzozomal bir enzim olan ana-naftd asetat esteraz (ANAE) enzimi (Knowles ve ark., 1978; zicca ve ark., 1981), doku ve periler kan frotılerinde T-lenfasit, B lerıtos i t ve monosilierin birbirlerinden ayırt edilmelerinde kullanı lmaktadır (MueIIer ve ark., 1975; Higgy ve ark., 1977 KnOWIeS ve Ho6ck, 1978: Pangaüs ve ark., 1978; Ranki, 1978; Knowles ve Halper. 1980; Pruıh i ve ark., 1987; B1indar ve ark ). Enzimn. T -ıe ntos 't olgun laşması nı n ileri aşamalannda kaza nı ld ı Q ı bildirilmşti r (Basso ve ark ). Pek çok f arkl ı esteraz gnbu enzımler gibi ANAE enziminin de, aktive olan T-lenfosiUe ıin sitotoksik fonksiyonlan ile ma kroıajıann tagosite enıideri materyalleri parçaıamaıannca ro( aldloi doşonülmektedir (Mueller ve ark., 1975). Başta insan olmak üzere (U ve ark., 1972; ç erik ve ark ), slolrlar (Yang ve ark., 1979; Kajikawa ve ark., 1983), tavuklar (Maiti ve ark, 1990), köpekler ('Nulft ve ark., 198 1; Aştı ve ark., 1993), ke diler (Yörük ve ark., 1998) ve farelerde (Mueller ve ark ) T-lenfasitlerin ayrımında yaranan ılan ANAE enziminin, koyun T-fentosltleri için spesifik olmadloi ileri sürülmektedir (Dixon ve Mor larty. 1983). Bu çalışmada, 2 yaşlı Akka rama n koyunlannın hemal dıjqümlerinin histoıoj ik yapılannın incelenmesi ve ANAE-pOzitif lenfasitlerin yerleşimlerinin behr1cnmesi amaçlanmışıır. Materyal ve Metot Araştınnada materyal oıarak mezbahada kesimi gerçekleştirilen 2 yaşlı toplam 20 adet sa~ıkh Ak karaman koyununun retropentorıel ve pelvik böıgelerinden alınan s'er adet hemal dı:jq(ımer kutanıldı. Alınan dokular 2 eşit parçaya bölündü. Parçalardan bi nsı % 10'luk tafll)onlu tormat-saıin (PH 7,4) so 100yonunda tespit edil iı1<en; ikinci parçalar ise ANAE enzimi demonstrasyonu için 24 saat formal-sükroz (+4 oc, ph 6,8) solüsyonunda tespit edildikten sonra 22 saat Holt solüsyonunda (+4 OC) bekletildi Bu son doku örneklerinden kriyostatta (SIee London) alınan 12 Ilm kalmlloındaki kesitler, önceden lonnaldehit jeialin kanşımı ile rnuame6e ediirriş olan ıarraara alınarak oda slcaklıo ında (20 CCde) 30 dakika sürey1e kuruıukl u. Alfa-nattil asetat esteraz (ANAE) enzimi demonstrasyor<j: Bu amaçla, tarreonlu fasfat sol Osyonunun (PH 5,0) 80 mosine, içerisinde 20 mg substrat (alphanaphthyl acetate, N-8505-Sigma) emilan 0,8 ml asaton (Merck) dikkatli bir şekilde damıaukn. Daha sonra %41Ok 2,4 ml sodyum nitrit (5-3421, Merck) solüsyonu ile 2.4 ml pararozanilin (P Merck) (1 gr pararozanmn, 20 mi distile su, 5 ml konsantre HCl) solüsyonunun 2 dakika bekletilmesi sonucunda elde edilen 4,8 mi hekzazotize edilmiş pararozanilin kanşımı, substrat içeren tarrponlu fosfal solüsyonuna eklendi. Handanan solüsyonun ph'sl 1N NaOH solüsyonu ile 5,8'e ayarlandıktan sonra hemen süzük:!ü. Kriyostatta alınan doku kesitleri inkiibasyon so Iüsyonu Içerisinde oda sıcaklloında 15 dakika süreyle kontrollü bir şekide bekletildiler. Klnnlz ı -kahvereng i granonem ortaya çıkmasının ardından birkaç kez distile su ile yıkanan preparatlara % l1ik methyl-green ile çekirdek boyası uygulandı (Know1es ve HoIck 1978). Uygulanan dioer hislolojik.,.ontemler: Yüzde oniu k tamponlu fonnal salin solüsyonunda tespit edilen dokutar rutin h isı oıo; ik melotlarla ta~ edilerek paratooe bbklandılar. Blok!ardan alınan 6 ILJLL kalınlıoındakl kesitler Crossman'ın üçlü boyaması, hematoksilen-eozin (Culling ve ark 1985), methyl-green pyronin (Sıewens ve Bancroft 1990), Gordon ve Sweets'in refiküler iplik boyamas ı (Bradbury ve Gordon 1990), toluidine blue-ph 0,5 (Eren ve ark. 1999) ile Pappenhelrmn Panoptik boyama (Konuk 1981) yön temleriyle boyandıla r. Hazırlanan preparatlarda gerekli görülen bölgelerin fotooraflan, DS-5M dijital kamera ve DS-L1 kamera kontrol Ül1itesiyle dona ıılan Nikon E-400 model mikroskopla çekildi. Hislok>jik bulgular: Bulgular Organın 000 dokusundan bir kapsutie san ı! oıduou ve kapsülün konejen Iplilderin yan ı sıra düz kas hücreleri içerd~i görüldü (Şelti l 1i. Kapsülün hemen alt ında ise içi kanla dolu olan geniş bir SlbkapsüIer sinus d ikkati çekti. Söz kot'ljsu subkapsüler sinus ienfoo doku ve 000 dokusundan organ içine uzanan trabeküller etrafında organın derinliklerine kadar devam ederek derin kan sirıuslannı oiuştunnaktaydl (Şekil 2). 102

3 Akkaraman KoyunlannınHermal Düğümlerinin Ş ek il 1. 1, kapsül; 2 ve 3, kapsü lde yer alan düz kas hücreleri. Üçlü ooyama. Bar: 100 um Şekil 2. 1, kapsül ; 2, subkapsüler sinus; 3, lenfatik kordon; 4, sekonder folikül; 5, kapsülde yer alan bir vena; 6, düz kas hücreleri;", primer folikül; "" derin sinus. Hematoksilen-Eozin. Bar: 100 um 103

4 Şekil 3. 1, kapsül; 2. subkapsüler sinus : 3 ve 4, reliküler iplı k l er, S, sekonder bir lenl foliküıünon relikoler ağdan bir çalı Ile Sı n ınandırılmış germinal m rkezi. Gordon ve Sweet'in reliküler iplik boyaması. Bar: 100 um Şe ki l 4. Sekonder tolıkülon germ inal merkezinde yoğunlaşmış ANAE-pozilif lenfosiller (L. 2, ve 3) ile diffüz ANAE pozi iviıes ine sahip roıikulum hücreleri ve makrofajlar (oklar) görülmektedir. ANAE d monslrasyonu. Bar: 100 um 04

5 Akkaraman KoyunlarınınHermal Düğümlerinin... Organın paranşim i lenf folikülleri ve lenfatik kordonlardan o l uşurken, tipik bir korteks-medula ay ırımı yapıl amamaktayd ı. Lenf foliküllerinin bir bölümü primer lenf folikülü iken, bir bölümü germinal merkezli sekunder lenf folikülü ta rz ında yd ı (Şe ki l 2). Incelenen kesitlerde lenf damarına rastlanmad ı. Lenf folikülü ve lenfatik kordonlarda megakaryositler ve makrofajlar dikkati çekerken, yer yer plazma hücreleri ve mast hücreleri görüldü. Organ retiküler bağ dokusundan bir çat ıya sahipti (Şek i l 3). Özellikle sinus ların içini döşeyen endotel hücrelerinin retikulum hücre ve iplikleriyle deste klen diği dikkati çekti. ANAE demonstrasyonu yapı lan kesitlerin incelemesinde, iki tip ANAE pozitivitesine rastlandı. Makrofajlarla retikulum hücrelerinin sitoplazmalarında diffüz pozitif reaksiyon gözlenirken, lenfositlerdeki pozitivite tipi ise lokalize granüler tarzdayd ı (Şek il 4). ANAE-pozitivitesine sahip lenfositlerin sekunder foliküllerin germinal merkezinde yoğunlaşt ıkları dikkati çekerken; primer lenf folikülleri, foliküller arası bölgeler ve lenfatik kordonlardaki lenfositlerin baz ıların ın da ANAE-pozitif o ld ukları gözlendi. Tartışma ve Sonuç Ruminantlarda paraaortik ve retroperitoneal olarak yerleş im gösteren hernal düğümlerin fonks iyon ları ile histolojik yapıları üzerinde yapılan araştırmal ar, organın her ne kadar lenf yumrusu ve dalak ile benzer özelliklere sahip olsa da, bunlardan farklı olarak kendilerine özgü bir takım özellikler taşıdığını ortaya koymuştur (Ceccarelli ve ark, 1986; Thorp ve ark., 1991). Embriyonik dönem in başlarında sıradan lenf yu m ru l arına benzeyen hemal d üğümlerde. ilerleyen dönemlerde başlayan miyelopoietik ve eritropoietik aktivite dikkati çekmekted ir. Sığır embriyolarında yapı / a n bir çalışmada (Windquist, 1954),18 cm.'lik sığır embriyosunun hemal düğümlerinde lenfoid doku içerisinde eritropoietik odakların göze çarptığ ı, 33 cm.'lik embriyoda ise primer foliküllerin geliştiği ileri sürürne kteolr. Aynı çalışmada fötal dönemin ilerleyen aşamala rı n d a s inusların genişleyerek kanla dolduğu, 90cm.'lik fötusta kapsülün iç katman larında düz kas hücrelerinin belirmeye başladığı bildirilmektedir. Embriyonik ve fötal dönem boyunca gerek lenfoid doku ve gerekse sinuslar içinde megakaryositlerin değişim ve o luşum aşamaları na rastlanırken, özellikle arterlerin adventisya katmanlarında nötrofil ve eozinofil granülositlerin olgunlaşmamış formlarının yer aldığ ı miyeloid dokunun varlığ ı ortaya konmuştur (Windquist, 1954). Erişkin ruminantlara ait hemal düğümlerin kesitlerinde bağ dokusundan kapsül ve bunun organ içine göndermiş olduğu uzantılar olan trabeküllerin dikkati çektiğ i ve tip-i kollajen ipliklerin yoğ un o lduğu bu kapsül ile trabeküllerde, dalakta o lduğu gibi kan ı genel dolaşıma vermekte rol ald ıkla rı düşün ülen düz kas hücrelerinin varlığından bahsedilmektedir (Singh, 1959; Constantinescu ve ark., 1988; Ezeasor ve Singh, 1988). Söz konusu bu kapsülün hemen altında ise içi tamamen kanla dolu bir subkapsüler sinusun bulunduğu ; bu sinusun lenfatik doku ve trabeküller etrafında organın derinliklerine kadar devam ederek derin s lnusları oluşturduğu ileri sürülmekted ir (Yoon ve ark., 1989; Ezeasor ve Singh, 1990). Buna ka rş ın s ığırlarda varlığ ı bildirilen merkezi sinusun koyun ve keçilerde bu lunmadığ ı bildirilmektedir (Gargiulo ve ark., 1987). Gerek subkapsüler sinus ve gerekse derin kan sinusların ın içini ise endotel benzeri retikulum hücrelerinin döşediği, bu hücrelerin retikulum iplikleri ile desteklend iği ve üzerine oturmuş oldu k la rı bazal membranın da tip-iv kollajenden zengin o ld uğ u i şa ret edilmektedir (Yoon ve ark., 1990; Cerutti ve ark., 1998; Yoon ve ark., 1999b). Organda lenfoid dokunun organizasyonu ise biraz farklıdır. Lenf folikülleri ve lenfatik kordon ların organ içerisinde düzenli bir yerleşim göstermemele ri tipik bir korteks-medula ayırımının yapılmasını güçleşt i rme kte d i r (Windquist, 1954; Yoon ve ark., 1989, 1999a). Bununla birlikte bazı araşt ırıc ılar (Ezeasor ve Singh, 1988) subkapsüler sinus ve buna yak ın yerleşim gösteren lenf foliküllerin kortikal yapılar, organın daha derinlerinde yer alan derin kan sinusları ve lenfatik kordonları da medular yapılar olarak tanı m larla rken; bazı araştınetlar ise (Thorp ve ark., 1991) organı subkapsüler sinus, derin kortikal oluşumlar ve medula olarak bölürnlendirmektedtrler. Söz konusu bu yapıların da tüm lenfoid organlarda olduğu gibi güçlü bir retiküler bağ dokusu tarafından desteklendiği bildirilmektedir (Gargiulo ve ark., 1987; Yoon ve ark., 1990; Cerutti ve ark., 1998). Yapılan bu çalışmada ise bahsedilen her üç görüş le uyumlu kabul edilebilecek bulgular elde edilmişt ir. Lenf yumrularında olduğu gibi belirgin bir korteks-medula ayırımı yapılamamakla birlikte, organda geniş bir subkapsüler sinus ve buna yakın yerleşim gösteren lenf folikülleri ile iç bölgelerde lenfatik kordonların etrafını saran derin kan sinuslarının bulunduğu; bu yapıların da daha önceki çalışmalarda bahsedildiği gibi güçlü bir retiküler bağ dokusu ile desleklendiği görülmüştür. Bunun yanında bazı araş tırıcıların (Gargiulo ve ark., 1987; Thorp ve ark., 1991) ileri sürdüğü gibi primer ve sekunder lenf folikülleri de yine bu çalışmada dikkati çekmiştir. 105

6 SUR. AYDIN, ÇFJ..IK Kan dolaşımı açıs ından organın kendine has özelliklerinin 06dugu iktri sürülmektadir. Garguilo ve ark. (1967) hilus bo'gesinden giren aferenl arterin dalanarak dış kapsüie uiaşllctnl ve taşıdıoı kanı slbkapsü\er srıusa boşaitllqınl; kanın buradan da O ıhmının ise retiküler hocteier tarafından otuşturulan ve subkapsüler sinusla baqlantl1ı kanal benzeri ya. p ılar1a gerçekleştirildicini, bu kanalların doqrudan re- tıküler ag ~ açlldlqını ilerisormektedirier. Oalaktaki açık-yavaş dolaşıma benzeyen bu sirkülasyonun, hemal duqumlerin hemosı1oh1ik ve immcınoloj ik fonk siyonlan üe ilgili oıabileceqi de aynı eraştmcılar tarafından ortaya atılmaldadır. Hemal düqümlerde ve-öz dolaşımın pa ranşimdeki venüllerle başladlqı, trabeküllere yakın yerleşim gösteren bu venüllerln birleşerek venlen cluşıurduqu, dış kapsüle ulaşan bu venlerin Ise kapsülun de{ıişik noktalarından organı terk enlqi bil- dirilmektedir. veröz kan aynı zamanda hllus boi ~ gesinde yerleşen büyük eferant damar tarafındanda organd an uzaklaştınlmaktadır (Gargutlo ve ark., 1987). Organın lenfatik dolaşımı hakkında deoişik görüşler meva.ıtlur. Pek çok araştmor (Yoon ve ark, 1969: Thorp ve are, 1991; Yoon ve ark a; Akaydın ve Kabak. 20(4) organın lent daman içer Il'l9diOıni bildirirken; bazı araştmcuar (Ezeasor ve S ıngh. 1988; 1990)!eni damarlannın varl loından bahsetmektedırler. Ezeasor ve Singh (1990) SLJb. kapsüier seıus ile kortakse karşılık gelen boigedekl lenf folikülleri arasında sirkumlerensiyal lenf oamartannın bulundljoufo, bunlann iç boigelerdekl devamı nileriqindaki radial lenf damar1annın ise birleşerek organı hilus bölgesinden lerk eden eterent lenf damannı oluşturduklarını bildiımektedirler. Bu araştmcnar. di~r araştıncıların hemal yumrularda lenf damariannın bulunmadloi yonündeki bulgularının. yaşla bir1ik1e genişleyen kan sinuslannın paranşimi!amamen işgal ederek lenf akışını 005. kılaması ve bu histolojik deoi~mn lenf damartannın kesitlerde gözlenememiş olmasından ıleri gelebileceqirtl de iddia etmektedirler. Bu çalışmada da subkapsu!er sinu$ ile organın derin lilderindeki kan sinus1annı birbirine ba~yan ve retikulen huere ve ipliklerince de destekjenen genişıernş kan damartannın bulljl'lduou dikkati çekmekteydı. Hilus bölgesinde ise organa kanı getiren aferent arter ile organdan venoz kanı uzaklaştıran geniş bir vena gorenmiştir. Kapsül üzerinde de de Oiş ik noktalardan organı terk. eden küçuk venalar bulunmaktaydı. Buna karşın kesitlerde lenf damaı1anna rastıanmadı. Hemal do~er pek çok araştıneı tarafından fonksiyonel Olarak dala{)a benzelilmektedir (eeccareiii ve ark., 1986; Thorp ve ark., 1991). D0 laşımdaki anti)enlere karşı irmıünolojik olarak aktif IenfOSitlertn şekillenmesı. kan oeooıama ve süzme, eritrosit fagositozu yapan makrofajlar ve kan pu~ çuldan Oreten megakaryositlerin bulunması. organın fonksiyonel özell ikleri olarak dikkati da1akia benzeşen çel<mektedir (CeccareDi ve arx., 1986; Ezeasor ve Singh. 1988; Ezeasor ve ark.., 1989; Thorp ve ark, 1991). Aynca bazı araştıneılar keçi hemai dü Qümlerinde eozinofil granülosilleree de eritrosil fagoilozunun gerçekleştirildioini bildirmek1edirler (Ezeasar ve ark.., 1989). Özellikle lenfatik kordonlarda yerleşim gösteren plazma hücreleri. mast hücreleri, makrofaj ve megakaıyosiller organın fonksiyonları açısından Onemli ip uçlan olarak deoer1enclirilmektedir (Ezeasor ve Singh. 1988; Yoon ve are. 1999a). Cenınl ve Guerrero (2001) Ise, slqır hemal dü~ümlerinde T Ienfosit çooalmasl ve 8-1enfosi1 farklılaşmas ında rol alan lnter1oykin-4 (IL-4) üreten Th2 hücrelerinin varhqından babseoerek, organın hocresei ve srvı sat ba Qış ıkl ıkta rol ald lo ınl ilen stirmektedioor. Bu çal ışmada da lenfatik kordontann özelilde kan sinuslanna bakan _.,..rinde yer yer plazma hücresi ve masl hüc:tesi gozienir1<.en; çok sayıda mak rofaj ve megakaryositin var1iq ı dikkati çekrriştir. Hemal düoümlerde Ienfosil all tiplerinin yer. leşimleri OzeMde yapılan çalışmalarda T ve B Ienfosillenn farklı boigelerde lokalize olduktan; hana T4entosi1: alt tiplerinin de kend ilerine Ozgü boigelerde yerleştiiderinin üzerinde dunlmaktadır. Sı{ıır ve koyun hemal doqümierinde yapılan bir çalışmada (Ceccarelli ve erk.., 1986) primer foıiküllerde ve sekunder fo Uküllerin korteksinde yer atan Ienfosı1lerin A'rp-az ve S'nükleolidaı-polilif olmalannm yanı sıra yüzey immüngiobulinlarlne (slg) de sahip olmalan nedeniyle B-lenfosit olduktan; foıiküllar arası bölge ile sekunder folikolierin genninal merkezinde yer alan bazı Ien ıosttlenn ise alfa naft~ asetat esteraz (ANAE)-pozitil olmalan nedeniyle de T-lenfasit olduklan ileri sünjimektedir. Buna karşın bazı araştıne ıların (Oixon ve Moriarty, 1983), ANAE.nziminin ko;uılama T Ientositleri için spesifik oımadloi şekl indeki bulgutan ise CeccareDi ve ark.. (1986) 'n ı n yukanda bahsedilen bulgucan ile çalışmekledw. Aynı çalışmada (Ceccarelli ve ark., 1986) lenfatik kordonlardakl bir kısım!enfositin asil fosfataz (ACP-aı)-pozrtif oiduoundan da bahsedilmekledir. Thorp ve ark. (1991 )'nın koyuntarda yapmış olduklan çalışmada ise organın medulaya ke~ı1lk gel<jqi one sürijlen iç bölgelennde~ lenfatik kordonlarda yer alan Ienfositlerin T lenfosrtıe r oiduqu, bu bo/ge'erde yer alan damariann etrafındakl lenfositlerin pek ço{ıunun da CQ4 polilil lenfosit ler olduklan ijeri sürülmektedir. Ayrıca aynı çalışmada C04 106

7 Akkaraman Koyunlanmn Hermal Düğümlerinin.. ve CD8-pozitif hücrelerin koyun hemal d ü ğü m le ri n de ki oranının sırasıyla %50 ve %7, B-Ienfosit ora nının ise 0/046 o lduğu tespit ed ilm işt i r. Thorp ve ark. (1 991)'nın, hemal d Üğümlerdek i baz ı damarların etrafının T-Ienfositlerce kuşatılmış olduğu şeklindeki bu l g uları, orga nın dalakla olan benzerliğ in i ortaya koysa da, lenfosit alt tiplerinin oranları dikkate alın d ı ğ ın da dalakla belirgin farklı lıkların bulunduğu ve dolay ı s ı y la hemal d üğümlerin immün sistemde kendilerine has özellikleri ve görevleri olan özelorganlar oldukların ı akla getirmektedir. Yoon ve ark. (1999a) ise Kore keçilerinin hemal düğüm lerde T- ve B lenfosit dağı lımının yaş la birlikte belirgin bir değiş im göste rm e d i ğ i n e dikkati çekm işlerdir. Alfa-naftil asetat esteraz (ANAE) enzimi lizozomal bir enzim olup (Knowles ve ark., 1978; Zicca ve ark., 1981), doku ve perifer kan frotilerinde T-Ienfosit, B-Ienfosit ve monositlerin birbirlerinden ayı rt edilmelerinde kullanılmaktadır (Mueller ve ark., 1975; Blindar ve ark., 1993; Aşt ı ve ark., 1996). Lenfoid dokularda yapılan çalışmalarda ; ANAE pozitif hücrelerin, lenf yumrularında parakortikal (Mueller ve ark., 1975; Wulff ve ark., 1981) ve interfoliküler bölgelerde, tonsillalarda interfolliküler bölgelerde (Knowles ve Holck, 1978), dalakta arteriya sentralis'i saran periarteriyoler lenfoid k ılıfta (Mueller ve ark., 1975; Knowles ve Holck, 1978), bronş-ilişki l i lenfoid dokularda lenf foliküllerinin korteksinde (Kurtdede ve ark.,2000) ve timusta medula bölgesinde lokalize olduk la rı tespit edilm işt ir. Lenf yumruları ile dalak ve tonsillaların lenf foliküllerinin germinal merkezlerindeki lenfositler ile kortikal timositler ANAE enzimi aktivitesine sahip değildiler (Mueller ve ark., 1975; Knowles ve Holck, 1978; Wulff ve ark., 1981). Yap ılan bu çalışmada da primer foliküller, fol Iiküler aras ı bölge ve lenfatik kordonlardaki lentositlenn bazıları ile sekunder foliküllerin germinal merkezinde yer alan lentositlerin büyük bir bölümünün ANAE-pozitif oldukları görülmüştür. Ayrıca makrofaj ve retikulum hücrelerinin de sitoplazmalarında diffüz ANAE enzimi aktivitesi dikkati çekm iştir. Tüm bu bulgular ve değerlendirmeler ışığında koyunlardaki hemal düğümlerin lenfatik doku organizasyonu açısından lenf yumrularını andırdığ ı, buna karşın fonksiyonel açıdan ve lenf damarlarının bulunmaması nedeniyle de dalağa benzediği ; ANAEpozitif lenfositlerin ise sekunder foliküllerin germinal merkezinde yoğunlaşmakla birlikte primer foliküller, foliküller arası bölge ve lenfatik kordonlarda da tek tük gözlendiği sonucuna varılmıştır. Kaynaklar Akaydın, Y. ve Kabak, M. (2004). Evcil domuz yavrulannda (SUS SCRO FA DOM ESTICUS) hemal d üğümle ri n morfolojisi. 3. Ulusal Veteriner Anatomi Kongresi, Kuşadas ı, Ayd ı n Aşt ı, R.N., Kurtdede, N. ve Ergün, L. (1993). Kangal köpekterinin perifer kan T-Ienfositleri üzerinde ı şı k ve elektron mikroskobik çalışma lar. A.Ü.Vet.Fak.Derg., 40 (4), Aştı, R.N., Alabay, B., Kurtdede, N., Altunay, H. ve Ergün, L. (1996). Farklı hayvan türlerinin perifer kan lökositlerinde alfa-naftil asetat esteraz aktivitesinin belirlenmesi. A.Ü.Vet.Fak.Derg., 43 (2), Basso, G., Cocito, M.G., Semenzato, G., Pezzutto, A. and laneseo, L. (1980). Cytochemieal study of thymocyt es and T Iymphocytes, Br J Haematol,44, Blindar, V.N., Lebedeva, N.B., Zubrikhina, G.N., and Soloveva, E.A. (1993). Alpha-naphthyl aeetate esterase-a eytochemieal marker of the T-helpers. Klin. Lab. Diagn., 6, Bradbury, P. and Gordon, K.C. (1990). Conneetive tissues and stains, In "The Theory and Praetiee of Histologieal Techniques", Eds. by JD Baneroft and A Slewens, , ard edilion, The Bath Press, Avon. Cecearelli, P., Gargiulo, A.M., Fagioli, O. And Pedini, V. (1986). Cytochemical identification of Iymphoeytes and other mononuclear eells in ovne and bovine hemal nodes. Comp.lmmun. Mierobiol. Infect. Dis., 9 (4), Cerutti, P., Marcaccini, A. and Guerrero, F. (1998). A seanning and immunohistochemical study in bovine haemal node. Anat. Histol Embryol. 27, Cerutti, P. and Guerrero, F. (2001). Identifieation of positive cells to interleukin-4 in bovine haemal nodes, Anat. Histol. Embryol., 30(4), 219. Constantineseu, G.M., Brown, E.M. and MeLure, R.C. (1988). Aeeesory parotid Iymph and hemal nodes in the temporal fossa in three oxen. The Corneli Veterinarian, 78 (2), Culling, C.F.A., Allison, R.T. and Barr, W.T. (1985). Cellular Pathology Technique, Butterworths and Co Ltd, London. Çelik, 1., Aştı, R.N. ve Ergene, N. (1991). Insan perifer kanındaki B, T ve Null lenfositlerinin esteraz sitokimyası ve yüzey immünoglobülinlerinin immünoenzimatik yöntemle boyanarak belirlenmesi, S.Ü. Tıp. Fak. Derg.,7(4), Dixon, R.J. and Moriarty, K.M. (1983). Alpha-naphthyl aeetate esterase activity is not a specifie marker for ovine T Iymphocytes. Vet.lmmunol. ImmunopathoL., 4 (4), Eren, Ü., Aştı, R.N., Kurtdede, N., Sandıkçı, M. ve Sur, E. (1999). Inek uterusunda mast hücrelerinin histolojik ve histokimyasal özellikleri ve mast hücre heterojenitesi. Turkish Journal of Veterinary and Animal Seienees, 23 (1): Ezeasor, D.M. and Singh, A. (1988). Histology of the cap- 107

8 SUR, AYDIN. ÇELIK nne hemai node. Acla Anat. 133, Ez... D.N. s.v>. A. ond smo. D.E. (1989). E<ytrOPhagOCY106II in the capme hernai node. Acta AnaL. 134, Ezeasa, D.M. and ~ A ( 1990). t.bphoiogicai i& atures CA ~ vesseb in c:apme hemai nodes. American JOUmıIL CA Velemary Aasean::tı.51 (7) GargiI.*l, AM. CeCCareII. P. and Pedınl. V, (1987}. An: hıcec:::ln ot sheıep haem8l nodea. Aeseart:h in Vetemal'y soence Hoggy, K.E.. 8ums. G.F. ond _. F.G~. (1971). peetwt'w\8tkln ot B. T and NlAI~es by es'i8f8m cytoctıemıstıy. scand. J. Haemaıol, 18, K.a;ikawa. O. Koyama, H., Yashikawa. T. TStbaki. S. and Sai1o. H. (1983). use of alpha-naphthyf acetale eseoee stal'wlg Lo ıd8nlıfy T ~9S in caltle, Am. J. Vet. Aes.. 44(8), ~ D.M. Hottman. H.T. Ferrarri, M. and Kıri.ei, H,G. (1978). The demonsttatıonof ac.:i a~ aeecaıe eeterese aetmty ın hı.men~ : LJSeh.*LeSS as a T<ef lt\8ril.er, QıI. tmrrıı.n:ıl. ıs KnowIes, D.M. and HOCk. S. (1978). Tıssue loıcaıiz.abon cıt T~es by the l"gloctıet ııical deı,o ıstı alioi l ol acid a-napf'ıöıyl acetate ~orase,liıb. tnvesl.. 39(1 ) _ DM... _. J.P. (1980). H<men """"""" and kortjcal lhymocytes are~ ~ to!he presençe ol abserıce ol c:ytochen~ demoı lstjabieı acid a -naphthyl ae:ecate es'ierase (ANAE) oiclmry. J. lmrn.nol, 125(6), Konı..+t... T. (1981). Pratık Fızyokıp. A.O. Vet. Fak. Yayın.. 378, AU Basımevi, Ankara. Kur1dede, N. Aştı. R.N. Ergün, L ve ErgCın. E. (2000). Ankafa keçılemin bronş -i1işkiii ım rald dokusu (BAl1) ÜZ& ~ ı ş ı k ve elektron mikroskobik çaıışmala r. A.U.Veı.Fak.Oerg., 47 ( 1), U, e.y.. Yam, LT. and Crosby, W. H. (1972). His IOCtıemiCaL ch8 raclerizalion of cel1ular and slıuctural eemools of human spleerı, J. Hislochem. CyIochem.. 20(12), Maı1ı. NK. San, 5.5. and Sharma. S.N. (1990). His LOeherrICaJ studıes on chicken~bklod ~ les, Vet. Res. Commun 14, MUeIer. J. Bn.ndet, Re G. BUer1Q. H. KeIer. H.U_ Hess, MW. and Coaıef, H. ( 197 5), NOlıspesl"ıc acid esterase ac lmty: a cn1enon 101 ditl8fef'itialjon of T and B ~.ı mouse~ nodes. E... J. 1tm'U'CLL,5, 27~274. Pangaiis, GA. Wabnın S.R. and~ H. (1978). e ytoc:tıemicaıl frıcir9s in funan noıı. ıeop'asllc t:b:ıd and tortsaar B anel T ~es. Am. J. ~. Pathol. 69, Prutti. A.K. ~ R.KP. and Sadana, J.R (1987). Adet ~ napt'ıö1yt -=etate eısieraseectmiy ın ~ra1 bklod ~es and monocyt8i of ct.::kens. J. Vet Med. A AanIQ, A. (1978). NOrHPeSııfiC esaerase ac:ırvıry in tunan ~.. CIn. 1r'ıYıuwıl1ııYruq:ıeıhoL sir9\ A. (1959). on the iliooecopic scn.ıcture cıt haemai nodes cıt tıı.ıtaio CaIVeS. 8nW'ı Vetematy Jot.mal. 115, Stewens. A and Bancroft. J.D. ( 1990). Prol:eins and nucieic -=dı. in -The Theory and practıce ol HI$IClk)gıitaI Tec:h ~. Eds. by JO 8ancıoft anda Sttl'W8M, td E<itMwı. The 8ath Press. Avon. T_. A. (1999). Ozel...oıo;... Thorp, B.H. Seneque, S., StaUle, K and ~on. W.G. {1991). CharM:tenzalion and c:istti:lubon cıt ~e su>sets in iheep hemai nodes. DeVekıPmentaI and com _Umulology.15, Wınoqu6sl. G. (1954). The boyile hemai nodes. Acta Anat, WıMI. J.e.. SaIe. G.E.. Deeg. H.J. and Stoıb, R (196 1).. NOnSPeSiIıC add esae.-ase adlyty asa rnarqr tor CarW1e T ~... "'"' _. 9(8) Yang. T.J. Jantzen.PA and WAams, L F. (1979). Acid c rıaphıhyf ac:em!e eısierase: p'ecel'lce of aaıvcy in bovile and tıuııan T and B~.. Irnrruıoklgy,38, 85-93, Yoon. Y.S lee. J.s.. lee. H.S. and Km. J.S. ( 1989). t.bphoiogicai stucie:s on!he hemal node and~ node in the Korean native goıd. The Korearı Journal of Analomy. 22 (2), Yoon, Y.S.. lee, J.S. lee, H.S. lee Km. D.J. and Km.J.S. (1990). Ullrastructural stı..d9s on the hemal rooe and the~node in Lhe Korean nalive goal. Korean Sodetyof 8ectron MiCr06COPY. 20 (1), Yoon. Y.S., Sh!n, JW. and lee, J.S. (1999a). Utlrastructure ol hemai node and hernotymph node in the Korean na ı ive goal. Korean Jou rnal of Velerinary Research, 39 (5), Yoon, Y.S., Shın, J.W. and l ee, J,$. (1999b). Age-relaled morphok)gicai studıes on hemal node and ~ node in the Korean M live goal. ~ Jcunal of V& 1efinaıy Resean::h. 39 (S), YOn:ık.M. Aştı, RN. Kuıtdede. N. A(»aOı)IU, z.. AIlı.ınay. H. (1998). ~ and eiectron ııiooeoopic StUıCIeS on alphanaphthyl acetate esıerase acııvty of ıhe ~ tbxl T ~es in Van c8l, Anat HiSIOL Enbyaı. 27(5) zıc::ca. A. lepmi. A.. cadori. A. Franzı" AT. Fenarn, M and Grossi. e.e. (198 1). L.JIIraStn.Jdı. Iocabarnı CA ~ aı:::etate 8cid ~erase ın tunan Tm ~es. Am. J. Pathoi_ 105(1 ),