TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU KASIM 2008/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Kasım 2008

2 Kasım ayının ikinci ve üçüncü haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler TBMM Genel Kurulunda, yurt dışındaki tasarrufu %2, yurt içindeki tasarrufu da %5 vergiyle ekonomiye kazandırmayı amaçlayan tasarı, kabul edilerek yasalaştı. Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanuna göre, gerçek veya tüzel kişilerin, 1 Ekim 2008 tarihi itibarıyla sahip olduğu yurt dışındaki; para, altın, döviz, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları, varlığı kanaat verici bir belgeyle ispat edilen taşınmazları, bu kanunun yayımlandığı ayı izleyen 3. ayın sonuna kadar YTL cinsinden rayiç bedelle banka veya aracı kuruma bildirilecek ya da vergi dairelerine beyan edilecek. Bu kıymetler, Vergi Usul Kanunu uyarınca, defter tutan mükelleflerce beyan tarihi itibarıyla kanuni defterlere kaydedilebilecek. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Başkanı Tevfik Bilgin, Türk bankacılık sisteminin 9 aylık kârının 11 milyar YTL olduğunu açıkladı. Geçen yılın ilk 9 ayında bir defalık gelirler de dahil olmak üzere 11.7 milyar YTL kâr oluştuğunu belirten Bilgin, bir defalık gelirler düşüldüğünde bankacılık sektörünün bu yılın ilk 9 ayındaki kârının, geçen yılın aynı dönemindeki kârından %0.5 fazla olduğunu söyledi. Gelecek dönemde en önemli riskin kredi riski olacağını ve bunu da dikkatle takip ettiklerini vurgulayan Bilgin, bu dönemde kredi kanallarının kesinlikle tıkanmaması gerektiğini belirtti. IMF Başkanı Dominique Strauss-Kahn, Türkiye ile oldukça süratle bir anlaşmaya varmanın mümkün olabileceğine inandığını, Türkiye'deki durumun istikrara kavuşturulması için buna kesinlikle ihtiyaç olduğunu belirtti. Türk ekonomisine gereken düzenlemelerin boyutu ve sonuçlarının yanı sıra IMF'nin finanse edebileceği program paketinin boyutu konusunda halen bazı görüş farklılıkları bulunduğunu söyleyen Strauss-Kahn, "Türkiye, büyük bir ekonomi ve büyük umutlar vaat ediyor. Ancak başka ülkeler gibi, finans krizinden dolayı sermaye akışının kurumasından, ortadan kalkmasından olumsuz etkilenmiş durumda. Dolayısıyla onlara (Türkiye'ye) bu kötü durumdan çıkmaları için yardım etmemiz gerekiyor. Oldukça yakında bir sonuca ulaşmamızı bekliyorum." dedi. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody's tarafından açıklanan Türkiye raporuna göre, IMF ile Türkiye arasında imzalanması muhtemel herhangi bir anlaşmanın Mart ayındaki yerel seçimlerden sonrasına kalabileceği belirtildi. Türkiye'de 2009 ve 2010 ekonomik büyümesinin, uzun dönem ortalamalarının altında kalacağının ve doğrudan yabancı yatırımlardaki azalmanın cari açığın finansmanını zorlaştıracağının belirtildiği raporda ayrıca, YTL'deki son değer kaybının ve enflasyon beklentilerindeki artışın TCMB'nin 2009 sonu için %7.5 olan enflasyon hedefinin gerçekleşmesini zorlaştırdığı ifade edildi. Kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor's, Türkiye'nin kredi notu görünümünü durağandan negatife çevirdi. S&P, kararına gerekçe olarak * Rapor 21 Kasım 2008 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

3 Türkiye'nin dış finansman zorluklarını göstererek, finansman ihtiyacının büyük bölümünün bankalar ve şirketlerden kaynaklandığını belirtti. Ayrıca, cari açığın azalması ve ekonomik büyümenin yavaşlaması, özel sektörün dış borcu ne miktarda çevirebildiğine bağlı olacaktır denildi. Kredi derecelendirme kuruluşu Fitch tarafından yayınlanan ve Türk bankacılık sektörünün değerlendirildiği rapora göre, Türk bankalarının şu anda daha önceki krizlere nazaran operasyonel koşullarındaki strese daha dayanıklı olmalarına rağmen kısa vadede fonlama zorlukları ile karşı karşıya olduğu belirtildi. Raporda ayrıca, Türk bankalarının karşı karşıya olduğu risklerin ve ekonomideki yavaşlamanın, aktif kalitesine, sermaye ve kârlılığa olumsuz etkileri olduğu belirtilerek kredilerin 2002 yılından bu yana hızlı bir artış sürecine girmesine rağmen bu büyüme oranının birçok gelişmekte olan Avrupa ülkesinden düşük olduğu kaydedildi. TCMB Para Politikası Kurulu, 19 Kasım 2008 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir. a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %16.75 ten %16.25 e, borç verme faiz oranı ise %19.75 ten %18.75 e indirilmiştir. b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %12.75 ten %12.25 e, borç verme faiz oranı ise %22.75 ten %21.75 e indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %18.75 ten %17.75 e indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyetteki yavaşlamanın belirginleştiğine işaret etmektedir. Uluslararası kredi piyasalarındaki ve küresel ekonomideki sorunların iç ve dış talebi sınırlamaya devam edeceği ve bu nedenle döviz kurlarında gözlenen hareketlerin enflasyona olan etkisinin sınırlı kalacağı anlaşılmaktadır. Ayrıca, petrol ve diğer emtia fiyatlarında gözlenen sert düşüşler enflasyonu olumlu etkileyecektir. Bu çerçevede, enflasyondaki düşüşün önceki tahminlere göre daha hızlı olacağını öngören Kurul, borçlanma faizlerinin 50 baz puan indirilmesine karar vermiştir. Buna ek olarak, kısa vadeli faizlerde oluşabilecek potansiyel oynaklığı azaltmak amacıyla borç alma ve borç verme faizleri arasındaki fark 50 baz puan daha daraltılmıştır. TCMB tarafından, 20 Kasım 2008 tarihinde, döviz ve efektif piyasaları işlemlerine ilişkin olarak bir duyuru yapılmıştır. Duyuruya göre; bankalararası döviz piyasasında döviz likiditesi akışkanlığının artırılmasını sağlayarak finansal sistemdeki akışkanlığı ve kredi piyasalarının etkin çalışmasını desteklemek üzere, 21 Kasım 2008 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere; a) Bankaların, Döviz ve Efektif Piyasaları - Döviz Depo Piyasası nda kendilerine tanınan borçlanma limitleri çerçevesinde ABD doları ve euro cinsinden Merkez Bankası ndan alabilecekleri döviz depolarının vadesinin 1 haftadan 1 aya yükseltilmesine, 2

4 b) Söz konusu piyasada %10 olarak belirlenmiş borç verme faiz oranlarının ABD doları için %7 ye ve euro için %9 a düşürülmesine karar verilmiştir. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler FED Başkanı Ben Bernanke Temsilciler Meclisi'nde yaptığı konuşmada, kredi imkânlarının iyileşmekte olmakla birlikte hâlâ oldukça kısıtlı ve normalden uzak olduğunu belirterek, hükümetin yaptığı sermaye enjeksiyonlarının bankalara istikrar kazandırdığını söyledi. Bernanke, Hazine'nin sermaye enjeksiyonlarının kaybolan güvenin tekrar kurulması ve kredi piyasalarının normale dönmesi için kritik önemde olduğunu vurguladı. ABD Hazine Bakanı Henry Paulson ise Temsilciler Meclisi'nde yaptığı konuşmada, finans krizinin önceden tahmin edilemez halde olduğunu ve kurtarma planının korunması gerektiğini belirtti. Kurtarma paketinin tüm ekonomik sorunlara çare olamayacağını belirten Paulson, ayrıca kredi verme sisteminin yeniden işler hale getirilmesi gerektiğini ve ekonomik gerilemenin asıl sebebinin konut piyasasındaki düzeltme olduğunu söyledi. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre; Ekim ayında tarım dışı istihdam 240,000 ile beklentilerin çok üzerinde azaldı. Beklentiler verinin 200,000 kişi azalması yönündeydi. Ayrıca Eylül ayında 159,000 azalış olarak açıklanan veri 284,000 azalış olarak revize edildi. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Ekim ayında bir önceki aya göre %1, çekirdek TÜFE ise %0.1 gerileyerek beklentilerden iyi açıklandı. Beklentiler TÜFE nin %0.8 gerileyeceği, çekirdek TÜFE nin ise 0.1 artacağı yönündeydi. TÜFE Eylül ayında değişmemiş, çekirdek TÜFE ise %0.1 artış göstermişti. Yıllık bazda bakıldığında ise TÜFE deki artış Eylül ayındaki %4.9 seviyesinden Ekim ayında %3.7 ye geriledi. Çekirdek TÜFE nin yıllık artışı ise Eylül ayındaki %2.5 seviyesinden %2.2 seviyesine geriledi. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Ekim ayında %2.8 azalarak rekor seviyede düşüş gösterdi. Eylül ayında %0.4 gerileyen verinin Ekim ayında %1.8 gerilemesi bekleniyordu. Açıklanan son veriyle birlikte Eylül ayında yıllık bazda %8.7 olan ÜFE artışı Ekim ayında %5.2 ye geriledi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise Ekim ayında bir önceki aya göre beklentilerden daha fazla %0.4 artış gösterdi. Eylül ayında %0.4 artan verinin Ekim ayında %0.1 artması bekleniyordu. Çekirdek ÜFE nin yıllık artışı ise Eylül ayındaki %4 seviyesinden Ekim ayında %4.4 e yükseldi. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD nin dış ticaret açığı Eylül ayında milyar dolar olarak gerçekleşti. Beklentiler verinin 57 milyar dolar olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında milyar dolar olarak açıklanan dış ticaret açığı milyar dolar olarak revize edildi. Dış ticaret açığı, geçen yıl Eylül ayında ise milyar dolar seviyesindeydi. Açıklanan verilere göre, Eylül ayında ihracat bir önceki aya göre %6 azalışla milyar dolar, ithalat %5.6 azalışla milyar dolar oldu. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de perakende satışlar Ekim ayında bir önceki aya göre %2.8, dalgalı seyreden otomobil fiyatları 3

5 hariç tutularak hesaplanan çekirdek perakende satışlar %2.2 düşüş göstererek beklentilerden daha fazla geriledi. Beklentiler perakende satışların bir önceki aya göre %2, çekirdek perakende satışların ise %1.2 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Eylül ayında %1.2 düşüş olarak açıklanan perakende satışlar %1.3 düşüş olarak, %0.6 düşüş olarak açıklanan çekirdek perakende satışlar %0.5 düşüş olarak revize edildi. ABD de; işsizlik oranı Ekim ayında beklentilerin üzerinde yıllık bazda %6.5 olarak açıklandı. Eylül ayında %6.1 olarak gerçekleşen verinin Ekim ayında %6.3 e yükselmesi bekleniyordu. ABD de, sanayi üretimi Ekim ayında %1.3 artarken, kapasite kullanımı %76.4 oldu. Beklentiler sanayi üretiminin %0.2 artması, kapasite kullanımının ise %76.5 olması yönündeydi. Sanayi üretiminin beklentilerin üzerinde artmasının nedeni olarak Gustav ve Ike kasırgaları nedeniyle üretime ara veren enerji ve kimya sektörünün tekrar üretime başlaması gösterildi. Açıklamada ayrıca Eylül ayında bir önceki aya göre %2.8 düşüş olarak açıklanan sanayi üretimi %3.7 düşüş olarak, %76.4 olarak açıklanan kapasite kullanımı %75.5 olarak revize edildi. ABD de, konut başlangıçları Ekim ayında beklentilerle paralel olarak %4.5 gerileyerek rekor düşük seviye olan 791,000 e geriledi. Beklentiler verinin 780,000 e gerilemesi yönündeydi. Ayrıca Eylül ayında %6 düşüş olarak açıklanan veri %3 düşüş olarak revize edildi. ABD de öncü göstergeler endeksi Ekim ayında %0.8 azalarak beklentilerden daha fazla geriledi. Beklentiler verinin %0.6 gerileyeceği yönündeydi. Açıklamada ayrıca Eylül ayında %0.3 arttığı açıklanan veri %0.1 artış olarak revize edildi. Avrupa Birliği istatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde GSYH 3. çeyrekte beklentilerle paralel olarak %0.2 daraldı. Gerilemenin sebebinin düşen yatırım ve tüketim harcamaları olduğu açıklandı. İkinci çeyrekte %0.2 daralan Euro bölgesi ekonomisinin 3. çeyrekte de aynı oranda daralması bekleniyordu. İkinci çeyrek verisi Euro bölgesi için verilerin yayınlandığı 1995'ten beri açıklanan ilk küçülme olmuştu. Euro Bölgesinin 3. çeyrekteki yıllık büyümesi ise beklendiği gibi %0.7 oldu. IMF tahminlerine göre, Euro bölgesi ekonomisinin 2008 yılında %1.2 büyümesi, 2009 yılında da %0.5 daralması bekleniyor. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde tüketici fiyatları Ekim ayında değişmezken, yıllık artış %3.2 olarak gerçekleşti. Beklentiler verinin Ekim ayında aylık bazda %0.1 artması ve yıllık artışın %3.2 ye gerilemesi yönündeydi. Enerji, gıda fiyatlarının dahil edilmediği çekirdek enflasyon ise Ekim ayında %0.4 arttı ve yıllık bazdaki artış %2.4 olarak gerçekleşti. Çekirdek enflasyon bir önceki ay aylık bazda %0.3 artmış ve yıllık artış oranı %2.5 olmuştu. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Eylül ayında Euro bölgesinde 5.6 milyar euro dış ticaret açığı verildi. Beklentiler 7.3 milyar euro açık verilmesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca geçen ay 9.3 milyar açık olarak açıklanan veri 9.4 milyar euro açık olarak revize edildi. Açıklanan rakamlara göre Euro bölgesinde ihracat Eylül ayında geçen yılın aynı ayına göre %9 artış göstererek milyar euroya, ithalat %16 artış göstererek 142,7 milyar euroya yükseldi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi üretimi Eylül ayında %1.6, yıllık bazda %2.4 gerileyerek beklentilerden daha fazla geriledi. 4

6 Beklentiler verinin aylık bazda %1.3, yıllık bazda %0.9 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ağustos ayında 1.1 arttığı belirtilen veri %0.8 artış olarak revize edildi. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) tarafından yayınlanan raporda, 30 ülkeden oluşan OECD bölgesinin resesyona girdiğinin görüldüğü ve büyümede görülen aşağı yönlü hareketin uzun sürmesinin tahmin edildiği belirtildi. OECD, üyesi olan ülkelerde GSYH nin bu yıl %1.4 artış ve gelecek yıl %0.3 lük düşüşten sonra 2010 yılında %1.5 artacağı öngörüsünde bulundu. OECD, ABD ekonomisinin 2008 yılında %1.4 büyüdükten sonra 2009 yılında %0.9 daralacağı, 2010 yılında ise tekrar %1.6 büyüyeceği öngörüsünde bulundu. Japonya ekonomisinin bu yıl %0.5 büyüdükten sonra gelecek yıl %0.1 daralacağı, 2010 yılı için ise %0.6 büyüyeceği öngörüsünde bulunan OECD, Euro bölgesi ekonomisinin ise bu yıl %1.1 büyüyeceği, gelecek yıl %0.5 daralacağı ve 2010 yılında %1.2 büyüyeceği tahmininde bulundu. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin liderleri küresel mali krizden çıkış yolu bulabilmek için G-20 toplantısında buluştu. ABD de yapılan G 20 zirvesinde dünya liderleri, ABD ile dünya mali krizinin aşılması için etkin biçimde birlikte çalışma kararı aldı. Toplantıda üzerinde anlaşmaya varılan konular; mali sistemi reformdan geçirmek ve kalkınmayı sağlamak, mali sisteme güveni yeniden tesis etmek için muhasebe kayıtlarının tam şeffaf ve uyumlu hale getirilmesi, yasaları güçlendirirken, sistemle ilgili risklerin azaltılması ve şirket yöneticilerinin maaşlarının gözden geçirilmesi, IMF ve Dünya Bankası nın işleyişinin hızlandırılarak görev alanlarının genişletilmesi, gelişmekte olan ülkelerin IMF ve Dünya Bankası ndaki görevlerinin daha geniş biçimde uygulama alanına geçirilmesi. G-20 Liderleri ayrıca her ülkenin kendi koşullarına uygun olmak kaydıyla, büyümeyi destekleyecek politikalar konusunda daha yakın işbirliği yapmasını kararlaştırdı. Dünya Bankası yayınladığı raporda mali kriz, ihracat yavaşlaması ve emtia fiyatlarının düşmesi gibi nedenlerle gelişmekte olan ülkelerde ekonomik büyümenin gelecek yıl önemli ölçüde azalacağını bildirdi ve dünya ekonomik büyüme tahminlerini aşağı yönlü revize etti yılı dünya ekonomik büyümesini daha önceki tahminlerindeki %3 ten %1 e revize eden Dünya Bankası, gelişmiş ekonomilerin büyümesini ise %2 den %-0.1 e revize etti. Dünya Bankası gelişmekte olan ülkelerin 2009 yılı büyümesini ise %6.4 ten %4.5 e indirdi. Dünya Bankası ayrıca gelişmekte olan ülkelere önümüzdeki üç yıl için 100 milyar dolarlık yardım paketinin hazırladığını açıkladı. Kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, yatırım yapılabilir seviyede olan 17 büyük gelişmekte olan ülke ekonomisini yeniden değerlendirme çalışmaları çerçevesinde Bulgaristan, Macaristan, Kazakistan ve Romanya'nın kredi notunu düşürürken, Rusya, Güney Afrika, Meksika ve Güney Kore'nin görünümü "durağan"dan "olumsuz"a indirdi. Fitch ayrıca, Meksika'nın görünümünü "durağan"dan "negatif"e, Şili'nin görünümünü "pozitif"ten "durağana" düşürdü. Almanya Federal İstatistik Ofisi, Almanya da GSYH'nin 3. çeyrekte %0.5 daraldığını açıkladı. Bu son veriyle birlikte Almanya beş yıldan sonra tekrar resesyona girmiş oldu. Reuters anketine göre, Alman ekonomisinin %0.2 daralması bekleniyordu. Açıklamada ayrıca daha önce %0.5 azalış olarak açıklanan 2. çeyrek GSYH rakamları %0.4 düşüş olarak revize edildi. 5

7 İngiltere Merkez Bankası (BOE) Başkanı Mervyn King yaptığı açıklamada İngiltere'de deflasyon riski olduğunu belirterek, gerekirse yeni faiz indirimi için hazırlıklı olduklarını belirtti. Reuters anketine göre bu toplantıda BOE nin faiz oranlarını şuandaki %3 seviyesinden %2.5 e indirmesi bekleniyor. Japon ekonomisi, enflasyona göre düzeltilmiş verilerle 3. çeyrekte bir önceki çeyreğe göre %0.1, yıllık bazda ise %0.4 daraldı. İkinci çeyrek verileri ise bir önceki çeyreğe göre %0.9, yıllık bazda ise %3.7 gerileme olarak revize edildi. Beklentiler Japon ekonomisinin 3. çeyrekte bir önceki çeyreğe göre %0.1, yıllık bazda ise %0.3 büyüyeceği yönündeydi. Japonya Merkez Bankası (BOJ), genel beklentiye uygun olarak faiz oranlarını %0.3 seviyesinde tuttu. BOJ toplantısının ardından yapılan açıklamada, mali sisteme daha fazla likidite pompalamasının değerlendirildiği belirtildi. BOJ en son 31 Ekim de faiz oranlarını %0.5 ten %0.3 e indirmişti ve yavaşlamanın birkaç çeyrek daha sürebileceğini ve dünya ekonomisindeki ağır koşulların bir süre daha devam edebileceğini belirtmişti. Çin Hükümeti, iç talebi canlandırmaya yönelik 586 milyar dolarlık (4 trilyon yuan) teşvik paketi açıkladı. Başbakanlığın resmi açıklamasına göre; Çin kabinesi, altyapı ve sosyal refah için 2010 yılı sonuna kadar 586 milyar dolar (4 trilyon yuan) harcamayı öngören planı onayladı. Açıklamada, Çin'in, etkin bir mali politikayı benimseyeceği, 17,5 milyar dolarlık (120 milyar yuan) vergi yardımları sunulacağı ifade edildi. Rusya Merkez Bankası, artan net sermaye çıkışı ve enflasyonist baskılar ile mücadele için faizleri 100 baz puan artırdığını açıkladı. Rusya Merkez Bankası ndan yapılan açıklamaya göre, gecelik repo faizi %7 den %8 e yükseltildi. Banka, böylece bu yıl faizleri beşinci kez artırmış oldu. Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından açıklanan, 1997=100 temel yıllı Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2008 yılı Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %5.5 oranında azalarak olmuştur. Sanayinin alt sektörleri düzeyinde, bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik sektörü endeksi %4.3, imalat sanayi sektörü endeksi %6.4 azalmış, elektrik, gaz ve su sektörü endeksi ise %1.6 oranında artış göstermiştir yılının dokuz aylık ortalaması bir önceki yılın % Aylık Sanayi Üretim Endeksi Değişimi Aylar dokuz aylık ortalaması ile karşılaştırıldığında, toplam sanayi sektörü endeksinin %2.5, madencilik sektörü endeksinin %7.1, imalat sanayi sektörü endeksinin %1.9 ve elektrik, gaz ve su sektörü endeksinin ise %6.2 oranında arttığı görülmektedir. 6

8 2008 yılı Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre imalat sanayi üretim endeksindeki en yüksek değişim -%29.2 ile Tütün Ürünleri İmalatında gerçekleşirken, bunu -%23.8 ile Derinin İşlenmesi, Bavul, Çanta vb. İmalatı ve -%19.4 ile de Radyo TV ve Haberleşme Cihazları İmalatı takip etmiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Ekim ayında %83.1 düzeyinde olan üretim değeri ağırlıklı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2008 yılı Ekim ayında 6.4 puan azalarak %76.7 olarak gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre; talep yetersizliği ilk sırada yer alırken, hammadde yetersizliği, mali imkânsızlıklar, işçilerle ilgili meseleler ve enerji yetersizliği diğer nedenler olmuştur. KKO, 2008 yılı Eylül ayında ise %79.8 seviyesindeydi. % % İmalat Sanayi KKO Aylar Dış Ticaret Hadleri (%) Ekim ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı %3.3, satış miktarı %3.4, satış fiyatları %2.4 ve hammadde fiyatları da %3.1 oranında azalmıştır yılı Kasım ayında, üretim miktarının %1.5 azalması, satış miktarının %2.3 oranında artması, satış fiyatlarının %0.2 ve hammadde fiyatlarının da %0.8 oranında azalması beklenmektedir. TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2008 yılı Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksi %17.5 oranında artış, ithalat miktar endeksi %0.5 oranında azalış gösterirken, ihracat birim değer endeksi %20.9 ve ithalat birim değer endeksi de %24.2 oranında artış göstermiştir. Ana sektörler itibarıyla, Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %30, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %29.7 ve imalat sanayii Aylar sektöründe ise %16.9 oranında artış gösterirken, balıkçılık sektöründe %17.7 oranında düşüş göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı dönemde; tarım ve ormancılık sektöründe %11.9, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %0.9 oranında artış gösterirken, imalat sanayii sektöründe ise %0.2 oranında gerileme kaydetmiştir. Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %5.3 oranında azalış, balıkçılık sektöründe %4.8, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %17.8 ve imalat sanayii sektöründe %22.2 oranında artış gösterirken, lokomotif sektörler olarak adlandırılan tekstil ürünlerinde %5.1, giyim eşyasında ise %6.4 oranında 7

9 artmıştır. İthalat birim değer endeksleri de aynı ayda, tarım ve ormancılık sektöründe %26.7, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %49.9 ve imalat sanayii sektöründe %16.3 oranında artmıştır. Bu gelişmelerden sonra, 2008 yılının Temmuz ayından itibaren ihracat lehine dönmüş olan dış ticaret hadlerinin Eylül ayında da, bir önceki aya göre ihracat fiyatlarının (%-2.48) ithalat fiyatlarına göre (%-3.38) daha az düşmesi nedeniyle, bir önceki aya göre 0.9 puan artışla, 94.7 seviyesinde ihracat lehine devam etmesine sebep olmuştur. TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2008 Ağustos Dönemi (Temmuz, Ağustos, Eylül 2008) Sonuçları na göre; 2008 yılı Ağustos döneminde, kurumsal olmayan % Aylık İşsizlik Oranı (%) çalışma çağındaki nüfus geçen 13 yılın aynı dönemine göre 770 bin kişi artarak 50 milyon bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam 11 edilenlerin sayısı, geçen yılın 10 aynı dönemine göre 449 bin kişi artarak 22 milyon 509 bin 9 8 kişiye yükselirken, işgücüne Aylar 7 katılma oranı %49.8 olarak gerçekleşmiştir Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 207 bin kişi artarak 2 milyon 439 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 0.6 puanlık artış ile %9.8 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %12.7 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %28.1 i tarım, %19.5 i sanayi, %5.9'u inşaat, %46.5 i de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 0.1 puan ve sanayi sektörünün payının 0.4 puan arttığı, buna karşılık inşaat sektörünün payının 0.6 puan azaldığı, hizmetler sektörünün payının ise değişmediği görülmektedir. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2007 yılı Eylül ayında 2,288 milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Eylül ayında %60.1 oranında azalarak 914 milyon dolara düşmüştür. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı ayına göre %15.1 oranında düşerek 3,404 milyon dolara, gelir dengesinden kaynaklanan net giderler %25.4 oranında azalarak 680 milyon dolara gerilemiştir. Ayrıca, hizmetler dengesindeki net gelirler %16.3 oranında artarak 2,847 milyon dolara, cari transferlerden kaynaklanan girişler ise %75.5 oranında artarak 323 milyon dolara yükselmiştir. Bu gelişmeler sonucunda 2008 yılının Ocak-Eylül döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında %35.6 oranında artmış ve 26,074 milyon dolardan 35,362 milyon dolara yükselmiştir yılının Ocak-Eylül döneminde gerçekleşen 35,362 milyon dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yılın aynı dönemine oranla %57.4 oranında artarak 40,698 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; Doğrudan yatırımlar kalemindeki net sermaye girişi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %34.4 oranında azalarak 8

10 10,039 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 4,082 milyon dolar net sermaye girişi olan portföy yatırımlarında, bu dönemde 158 milyon dolar net giriş gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 14,409 milyon dolar net giriş gerçekleşmişken, bu dönemde 34,697 milyon dolar net giriş olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervler, 2007 yılının dokuz ayında 7,934 milyon dolar artmışken, bu yılın aynı döneminde 4,196 milyon dolar artış göstermiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılının Ekim ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %26.7 oranında azalarak 4,126 dan 3,026 ya düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı da bir önceki yılın aynı ayına göre %6.4 oranında azalarak 607 den 568 e düşmüştür. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2008 yılının Eylül ayında olan Tüketici Güven Endeksi, 2008 yılının Ekim ayında, bir önceki aya göre %8.03 oranında azalarak değerine düşmüştür. Ankete göre, güven endeksindeki düşüş, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma gücü, gelecek dönem genel ekonomik durum, gelecek dönem iş bulma olanakları ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna dair değerlendirmelerinin kötüleşmesinden kaynaklanmaktadır. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Ekim ayında yaklaşık olarak milyon YTL açık veren Merkezi Yönetim Bütçesi, 2008 yılı Ekim ayında 70.8 milyon YTL açık vermiştir. Yine 2007 yılı Ekim ayında, faiz dışı fazla yaklaşık 1.8 milyar YTL dolayında iken, 2008 yılı Ekim ayında faiz dışı fazla 1.9 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir yılı Ekim ayında, bütçe harcamaları 15.2 milyar YTL, bütçe gelirleri ise 15.1 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 2.0 milyar YTL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 13 milyar YTL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %86.3 ünü oluşturmuştur. Ocak-Ekim 2007 döneminde 12.3 milyar YTL açık veren merkezi yönetim bütçesi, 2008 yılının aynı döneminde %60.2 oranında iyileşme göstererek 4.9 milyar YTL açık vermiştir yılı için öngörülen yaklaşık 38 milyar YTL lik faiz dışı fazla hedefinin, Ekim ayı itibarıyla 38.5 milyar YTL ile üzerine çıkılmıştır yılı Ocak-Ekim döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre bütçe gelirleri %12.7 oranında, bütçe giderleri ise %7.4 oranında artmıştır. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Ekim 2008 sonu itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun milyar YTL tutarındaki kısmı (%66.7) Türk Lirası cinsinden, milyar YTL tutarındaki kısmı (%33.1) döviz cinsinden ve geriye kalan 0,7 milyar YTL tutarındaki kısmı ise (%0.2) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır Ekim sonu itibariyle merkezi yönetim toplam borç stokunun %54.3 ü iç piyasaya, %18.4 ü ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %27.3 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73.8 olan piyasa payı 2008 yılının ilk altı ayında artış göstererek Haziran ayında %74.1 olarak gerçekleştikten sonra, Temmuz ve Ağustos aylarında bir miktar gerilemiş (%73.6), Eylül ayında %74.1 e, Ekim ayında ise %74.6 ya yükselmiştir yılında 25.7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısının 9

11 ise, 2008 yılı boyunca düştüğü, Haziran ayında 23 ay olarak gerçekleşmesinin ardından, tekrar yükselmeye başlayarak Temmuz ayında 24.2 ay, Ağustos ayında 24.4 ay olarak gerçekleştiği, Eylül ve Ekim aylarında ise tekrar 23.6 aya düştüğü görülmektedir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2008 yılı Ekim ayı Hazine nakit gerçekleşmelerine ilişkin geçici sonuçlar alınmış olup, bu sonuçlara göre; nakit bazda toplam 18.4 milyar YTL gelir elde edilmiş, 13.4 milyar YTL faiz dışı harcama yapılmış ve 4.9 milyar YTL faiz dışı fazla oluşmuştur. Toplam 2.9 milyar YTL faiz ödemesinden sonra Hazine nakit dengesi 2.1 milyar YTL fazla vermiştir. Yapılan açıklamada ayrıca, Ocak-Ekim döneminde nakit bazda toplam milyar YTL gelir edildiği, milyar YTL faiz dışı harcama yapıldığı ve 28.4 milyar YTL faiz dışı fazla oluştuğu belirtilerek, toplam 8.4 milyar YTL özelleştirme geliri ve 42.2 milyar YTL faiz ödemesinden sonra Hazine nakit dengesinin 5.4 milyar YTL açık verdiği ifade edilmiştir. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2008 Yılı Kasım Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2008 yılında %2.7 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %11.78 oranında artacağı, cari işlemler açığının 49 milyar 21 milyon dolar ve dolar kurunun YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %8.95 ve %7.49 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %18.59, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %19.47 olarak beklenmektedir. Kasım II. Dönem Beklenti Anketi genelinde, Kasım I.Dönem Beklenti Anketi ne göre, büyüme, cari işlemler açığı, 12 ve 24 ay sonrası TÜFE rakamlarının düşeceği, yılsonu TÜFE rakamının değişmeyeceği, diğer ekonomik göstergelerin ise artacağı tahmin edilmektedir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 31 Ekim - 14 Kasım 2008 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %2.77 oranında genişleyerek 120,032 milyon YTL düzeyine yükselmiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %6.05 oranında artarken, İç Varlıklar kalemindeki gerileme % düzeyine ulaşmıştır. Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %5.68 oranında arttığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %4.17, İç Yükümlülükler kaleminin de %6.37 düzeyinde yükseliş kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemeleri öncesinde artan nakit ihtiyacına bağlı olarak, bu dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon hacminde sırasıyla %3.24 ve %1.41 oranlarında artış sağlandığı görülmektedir. Buna karşılık, Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve 31 Ekim tarihi itibariyle -10,885 milyon YTL düzeyinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi, bu dönemde %24.35 oranında azalış kaydederek -8,234 milyon YTL seviyesine çekilmiştir. Diğer bir ifade ile geçtiğimiz Ekim ayının sonunda, Merkez Bankası nın Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasaya verdiği borç stoku miktarı milyar YTL iken, bu dönemde piyasaya verilen borç stoku tutarı 8.23 milyar YTL seviyesine gerilemiştir. Öte yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %88.46 oranında azalış göstererek 649 milyon YTL düzeyine inmiştir. 10

12 Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 104, , ,032 15,468 3,238 1.DIŞ VARLIKLAR 87, , ,329 34,746 6,983 2.İÇ VARLIKLAR 16,981 1,448-2,297-19,278-3,745 PASİFLER 104, , ,032 15,468 3,238 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 50,375 65,927 69,671 19,296 3, DIŞ YÜKÜMLÜKLER 19,801 20,738 21,602 1, İÇ YÜKÜMLÜKLER 30,574 45,189 48,069 17,495 2, Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 12,974 21,226 22,804 9,830 1, Bankaların Döviz Mevduatı 17,600 23,963 25,265 7,665 1,302 2.MERKEZ BANKASI PARASI 54,189 50,867 50,361-3, REZERV PARA 42,081 56,128 57,946 15,865 1, Dolaşıma Çıkan Banknot 26,259 32,975 33,440 7, Bankalar Mevduatı 15,703 23,034 24,406 8,703 1, Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI 12,108-5,261-7,585-19,693-2, APİ den Doğan Borçlar 7,420-10,885-8,234-15,654 2, Kamu Mevduatı 4,688 5, ,039-4,975 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 70,668 72,005 69,296-1,372-2,709 Kaynak: TCMB Geçtiğimiz Ekim ayı boyunca 4.8 milyar dolar azalış kaydeden TC Merkez Bankası brüt rezervlerindeki gerilemenin, bu dönemde ivme kazanarak devam ettiği görülmektedir. 31 Ekim 14 Kasım 2008 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 2.7 milyar dolar azalarak 69.3 milyar dolar seviyesine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Kasım ayının ilk haftasını %22.49 seviyesinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 14 Nisan 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde, Çin hükümetinin iç talebi Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi canlandırmaya yönelik olarak itfa tarihli tahvil uygulamaya koyacağını açıkladığı teşvik paketinin, uluslararası borsalarda yarattığı kısmi olumlu havanın etkisiyle sakin bir seyir izledi. Ancak ilerleyen günlerde, ABD ve AB ülkelerinden gelen olumsuz makro ekonomik verilerin yanı sıra ABD de reel Getiri oranı (%) sektör şirketlerinin açıkladığı büyük zararların da etkisiyle piyasada satışların yoğunlaştığı görüldü. Bu süreçte %23.57 düzeyine kadar yükselen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Kasım ayının ikinci haftasını da %23.16 seviyesinden kapattı. Kasım ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde TC Merkez Bankası nın faizlerde indirime gideceği yönündeki beklentilerle gösterge tahvilinin faizinin %22.89 seviyesine kadar gerilediği görülse de akabinde başta ABD olmak üzere dünya ekonomisi içerisinde ağırlığı bulunan hemen her ülkede açıklanan olumsuz makro ekonomik verilerin etkisiyle piyasada satışlar tekrar yoğunlaştı. %23.48 düzeyine kadar yükselen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, yurtiçinde Tarih

13 hükümetin piyasaları rahatlatmak üzere bazı önlemleri uygulamaya koyacağı haberleri ve IMF ile yapılan görüşmelerin yarattığı olumlu havaya bağlı olarak haftanın son günlerinde gerileme kaydetti ve Kasım ayının üçüncü haftasını %23 seviyesinden kapattı. Döviz Piyasası Kasım ayının ilk haftasını YTL seviyesinden kapatan dolar, ayın ikinci haftasında global resesyona ilişkin kaygıların artmasının etkisiyle alternatif piyasalarda görülen satışlar ve YTL ABD Dolar Denge Kuru buna bağlı olarak Türkiye den 1.76 gerçekleşen sermaye çıkışlarına paralel biçimde hızlı bir yükseliş kaydetti. Bu süreçte TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle YTL düzeyine kadar yükselen dolar, Kasım ayının ikinci haftasını da YTL seviyesinden kapattı. Başta ABD olmak üzere çeşitli ülkelerden gelen ve global resesyona ilişkin kaygıları derinleştiren makro ekonomik veri akışının devam etmesinin yanı sıra TC Merkez Bankası nın aldığı faiz indirim kararının da etkisiyle doların, Kasım ayının üçüncü haftasında da yükselişini sürdürdüğü görüldü YTL seviyesini geçerek TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle YTL düzeyine kadar yükselen dolar, haftanın son işlem gününde ise Türk hükümetinin ekonomiye yönelik almayı düşündüğü önlemlere ilişkin olarak yapılan açıklamaların etkisiyle gerileme kaydederek, Kasım ayının üçüncü haftasını YTL seviyesinden kapattı. Kasım ayının ilk haftasını düzeyinden kapatan /$ paritesi, global piyasalarda hedge fonların devam eden satışları ve buna bağlı olarak artan dolar likiditesi talebinin etkisiyle, Kasım ayının ikinci haftası içerisinde TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle seviyesine kadar geriledi. ABD ekonomisi içerisinde ağırlığı bulunan reel sektör şirketlerinin açıkladığı zararların etkisiyle Kasım ayının ikinci haftasını düzeyine yükselerek kapatan parite, Kasım ın üçüncü haftasında ise carry trade pozisyonlardaki çözülmenin devam etmesine bağlı olarak tekrar gerileme kaydetti ve haftayı seviyesinden kapattı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Kasım ayının ilk haftasını 26,648 seviyesinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde Çin hükümetinin iç talebi canlandırmaya yönelik olarak 586 milyar dolar tutarında bir paket hazırladığı yönündeki haberlerin uluslararası borsalarda yarattığı olumlu havanın etkisiyle 27,667 puana kadar yükseldiyse de, ilerleyen günlerde ABD ve AB ülkelerinden gelen ve global resesyon kaygılarını derinleştiren olumsuz makro ekonomik verilere bağlı olarak tekrar düşüş trendine girdi. Bu süreçte ABD ekonomisi içerisinde ağırlığı bulunan reel sektör şirketlerinin açıkladığı büyük zararlar, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ndaki satışları hızlandıran bir başka faktör olarak değerlendirildi. Söz konusu satışlarla hafta ortasında 24,501 puana kadar gerileyen bileşik endeks, 15 Kasım tarihinde Washington da gerçekleştirilen G Tarih

14 zirvesi öncesinde oluşan beklentilerin etkisiyle, Kasım ayının ikinci haftasını 25,425 puana yükselerek kapattı. Ancak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ndaki satışların, küresel ekonomiye İMKB Bileşik Endeksi yönelik kaygıları yoğunlaştıran olumsuz veri akışının devam etmesine bağlı olarak Kasım ayının üçüncü haftasında ivme kazanarak yeniden yoğunlaştığı görüldü. Bu süreçte 20,912 puana kadar gerileyen Bileşik Endeks, yurtiçinde hükümetin piyasaları rahatlamak amacıyla bir dizi Endeks tedbiri uygulamaya koyacağı yönündeki haberlerin etkisiyle yükselişe geçerek Kasım ayının üçüncü haftasını 21,966 puan seviyesinden kapattı. Bileşik Endeks, bu dönemde %17.46 oranında değer kaybederken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %67.83 düzeyinden %66.31 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri 20 Ekim 5 Kasım döneminde 6 oranında daralarak 440 milyar YTL seviyesine gerileyen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, bu dönem %5.7 düzeyinde genişleme kaydettiği görülmektedir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatların %4.7, vadesiz mevduatlarının ise %11.6 oranında artış gösterdiği göze çarpmaktadır. Vadesiz mevduatlarda kaydedilen yüksek oranlı bu artışın, dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemelerinin sonrasına rastlaması nedeniyle arızi bir durum olduğu görülürken, toplam mevduatlardaki artışta ise bu dönemde döviz sepetinin %9.99 oranında değer kazanmasına bağlı olarak, yabancı para cinsinden mevduatlardaki yükselişin önemli bir payının bulunduğu düşünülmektedir. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) Tarih Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 369, , , Vadeli 308, , , Vadesiz 60,999 60,029 66, KREDİLER TOPLAM KREDİLER 289, , , YTL 218, , , YP 70, , , YP Krediler/Toplam Krediler (%) Krediler * /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) 10,314 12,147 12, Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü 164, , , MDP/ Mevduat (%) (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Bir yılı aşkın bir süreden sonra ilk olarak geçen dönem 9 oranında daralma gösteren bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönemde %2.9 oranında 13

15 artış kaydederek, milyar YTL düzeyine yükseldiği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında; YTL kredilerde gerçekleşen 2 oranındaki genişlemeye karşılık, yabancı para cinsinden kredilerde %9.6 düzeyine ulaşan artış dikkat çekmektedir. Ancak döviz sepetinin aynı dönem itibariyle %9.99 oranında değer kazandığı göz önüne alındığında, yabancı para cinsinden kredilerdeki artışın esasen döviz kurlarındaki yükselişten kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Döviz kurlarındaki artışın etkisinin arındırılarak bakıldığında, toplam kredilerdeki genişlemenin 0.8 oranı ile sınırlı kaldığı görülmektedir. İki ayı geçen bir süredir düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönemde ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %2.3 oranında artış kaydederek 12.4 milyar YTL düzeyini geçerken, takipteki alacakların kredilere oranı ise toplam kredilerin daha yüksek bir oranda artış göstermesine bağlı olarak %3.1 seviyesine inmiştir.. Son dönemlerde tahvil-bono faizlerinde kaydedilen yükselişler ve mali piyasaları etkisi altına alan belirsizlik ortamı nedeniyle sabit getirili yatırım araçlarına doğru bir yönelmenin sonucunda, yaklaşık üç aylık bir süre boyunca düzenli olarak artış kaydeden bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, genişlemesini bu dönemde ivme kazanarak devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü bu dönemde %3.6 oranında genişleyerek milyar YTL düzeyini geçerken, MDP/Mevduat oranı ise toplam mevduat hacminin daha yüksek bir oranında artış göstermesi nedeniyle %41.6 seviyesine gerilemiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr 14

16 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim GSYİH (Milyon $) 526, , Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) * * * İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-3,249-5,147-4,087-3,824-4,202-5,065-4,695-5,520-4,002-3, Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-5,313-6,396-5,696-4,932-5,355-6,488-6,797-7,702-7,951-8,206-5, İhracat-FOB (Milyon $) 85, ,262 11,319 9,724 10,642 11,094 11,457 11,401 12,509 11,770 12,602 11,043 12, İthalat-CIF (Milyon $) 139, ,063 16,632 16,120 16,339 16,027 16,812 17,889 19,305 19,472 20,553 19,249 17,873 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) 171, ,617 18,749 14,930 15,781 17,628 13,779 17,562 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 15,107 - Vergi Gelirleri (Milyon YTL) 137, ,832 16,756 12,242 14,159 15,177 10,920 12,902 16,902 12,691 13,778 18,920 11,827 13,044 - Diğer Gelirler (Milyon YTL) 33,756 36,785 1,993 2,688 1,623 2,452 2,858 4,660 2,309 5,852 4,142 7,528 1,961 2,063 Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) 175, ,501 16,189 19,099 16,306 16,608 18,649 18,638 15,823 14,566 21,237 20,437 23,215 15,178 - Faiz Harcamaları (Milyon YTL) 45,945 48,732 2,276 1,769 4,283 4,714 4,753 4,166 1,681 1,142 7,436 8,140 5,022 2,013 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) 129, ,769 13,912 17,329 12,023 11,893 13,895 14,472 14,141 13,424 13,801 12,297 18,193 13,165 Bütçe Dengesi (Milyon YTL) -3,995-13,883 2,561-4, ,021-4,870-1,076 3,389 3,978-3,317 6,010-9, Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) 41,951 34,848 4,837-2,400 3,759 5, ,090 5,070 5,120 4,119 14,150-4,404 1,942 Merkezi Yönetim Toplam 178, , , , , , , , , , , , , ,324 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 66,841 67,120 66,695 67,765 67,819 67,271 70,645 71,251 71,447 69,693 70,888 68,132 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 15