ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI

Transkript

1 2 Arazi Parçalanması TAŞINMAZ GELİŞTİRME TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI Yrd. Doç. Dr. Kadir Ersin TEMİZEL 1

2 Ünite: 2 ARAZİ PARÇALANMASI Yrd. Doç. Dr. Kadir Ersin TEMİZEL İçindekiler 2.1. ARAZI PARÇALANMASI Arazilerin Parçalanmasının Nedenleri Arazi Parçalanmasının Etkileri Arazi Toplulaştırmasının Yararları KAYNAKLAR

3 2 Arazi Parçalanması 2.1. ARAZI PARÇALANMASI Tarım Arazilerinde Parçalanma, bir tarım işletmesine ait arazinin geniş bir alan üzerinde muhtelif yerlerde birbirinden ayrı, çok sayıda parçalara (parsellere) ayrılmış olmasını ifade eder. Tarım arazileri zamanla çeşitli nedenlerden dolayı parçalanmakta, parsel alanları küçülmekte ve parsel şekilleri bozulmaktadır. Tarım arazilerinin parçalanması genel olarak dört şekilde ortaya çıkar. 1. Ekonomik koşulların ve tarım tekniğinin gelişmesi. Başlangıçta yalnız geçinmek için yeterli olan araziler nesiller boyunca bölünerek parçalanmıştır. Yaşam düzeyinin yükseltilmesi yeni ve farklı yerlerde arazi satın alınmasına neden olmuştur. Satın alınan yeni araziler parsel sayısının artmasına yol açmıştır. Tarım tekniklerinin ve mekanizasyonun gelişmesi daha geniş alanlara gereksinim göstermiş, farklı yerlerden alınan araziler yine parsel sayısını artırmıştır. 2. Sosyal uğraşılar nedeniyle ortaya çıkan parçalanmalar, karayolu, demiryolu, sulama kanalı, rezervuar (baraj, gölet) tesisler ile bina inşaatları, orman tesisi, parklar ve dinlenme alanlarının neden olduğu parçalanmadır. 3. Tarımsal uğraşıların zorunlu kıldığı parçalanmalardır. Genellikle verimli ve sulu araziler, yamaç, engebeli ve kuru arazilere göre daha çok parçalanmaktadır. 4. Miras, alım satımlar ve nüfus artışı nedeniyle meydana gelen parçalanma Arazilerin Parçalanmasının Nedenleri Ülkemizde tarım arazilerinin parçalanmasının çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bu nedenleri ayrıntılı incelemeden önce eldeki sayısal verilerin gözden geçirilmesi durumu daha iyi izah eder. Tablo 2.1. İşletme Büyüklüğü ve Parça Sayısı İtibariyle İşletme Sayısı, Arazi Parça Sayısı ve Arazi Büyüklüğü Tablo incelendiğinde her işletmede ortalama 4 adetten fazla parsel olduğu ve her bir parselin de büyüklüğünün ortalama 14 da kadar olduğu görülebilmektedir. Benzer şekilde tablonun incelenmesinden 100 dekara kadarki işletme büyüklükleri dikkate alındığında her işletmede ortalama 3.68 adet parsel bulunduğu ancak her bir parselin ortalama büyüklüğünün de 8.35 dekar kadar olduğu çıkarılabilmektedir. Şekil 2.1. Türkiye Arazileri Parçalılık Durumu (TUİK, 2012) 3

4 ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI 12 Yukarıdaki grafiklere göre ülkemiz işletmelerinin sayısının %10 u, Toplam parsel sayılarının %1 i ve Tarım arazileri toplamının %3 ü tek parçadan oluşurken, bu rakamlar 5 dekarın altındaki alana sahip işletmeler için sırasıyla 60.9, 39.0 ve %54.2 olarak karşımıza çıkmaktadır yılında TUİK tarafından yapılan Tarımsal İşletme Yapı Araştırmasında, tarımsal işletmelerin fiziksel büyüklüklerinin belirlenmesi, tarımsal işletmelerin tip ve ekonomik büyüklüğü temel alınarak sınıflandırılması amaçlanmıştır. TUİK istatistiki verileri incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılabilir. Çiftçi Kayıt Sisteminde, 2007 yılı itibarıyla kayıt altında gözüken tarım arazisi büyüklüğü 16,7 milyon ha olup, işletme sayısı yaklaşık 2.6 milyon adettir. Türkiye de çiftçi başına düşen tarım alanı ortalama 6 hektarı geçmemekte, Avrupa Birliği ülkelerinde ise ortalama 19.7 hektar seviyelerindedir. Tarımsal işletmeler % 32,7 ile en fazla dekar işletme büyüklük grubunda yer almaktadır. Tarımsal işletmelerin % 78,9 u 100 dekardan küçük işletme büyüklük gruplarında yer almaktadır. Bu işletmelerin tasarrufunda bulundurduğu arazi ise toplam arazinin % 34,3 ünü oluşturmaktadır. Tarımsal işletmelerin tasarrufunda bulunan arazinin; % 69,7 si ekilen tarla, % 13,3 ü nadas, % 9,4 ü meyve ve diğer uzun ömürlü bitkiler ile içecek ve baharat bitkileri (fidanlık ve örtüaltı dahil), % 1,7 si sebze ve çiçek bahçeleri (fidelik ve örtüaltı dahil), % 2,5 i daimi çayır, % 0,4 ü otlak (mera), % 1,3 ü tarıma elverişli olduğu halde kullanılmayan arazi, % 1,7 si diğer arazilerdir. Tarımsal işletmelerin tasarrufundaki tarım arazisinin tasarruf şekli incelendiğinde, yalnız kendi tarım arazisini (zilyetlik dahil) işleten işletmelerin toplam işletme içindeki oranı % 85,1, işledikleri tarım arazisinin toplam tarım arazisi içindeki oranı ise %71,4 olarak belirlenmiştir. Tarımsal işletmelerin, % 12,7 si hem kendi arazisini hem de başkasının arazisini, % 2 si yalnız kira ve yalnız ortakçılıkla tuttuğu araziyi, % 0,2 si ise iki ya da daha fazla tasarruf şekli ve diğer tasarruf şekilleri ile arazi işlediği tespit edilmiştir. Tarım arazisi olan işletmelerin tarım arazisi parça sayısı incelendiğinde, işletmelerin % 21,6 ile en fazla 4-5 parça tarım arazisi olan grupta yer aldığı belirlenmiştir. Bu arazi parça sayısı grubunda yer alan işletmelerin tasarrufunda bulunan tarım arazisi, toplam tarım arazisinin % 16,2 sini oluşturmaktadır. Bu durumda parçalanma nedenlerini maddeler halinde açıklayacak olursak Tarımsal Nüfus Yoğunluğu Tarımsal nüfusa göre mevcut tarım arazilerinin yetersizliği, tarımsal nüfus yoğunluğunun artması arazilerin küçük parçalara bölünmesine sebep olmaktadır. Tarımsal nüfus için başka alternatif çalışma alanı ve imkanı bulunmayan yerlerde nüfus artışının etkisi daha da fazla olmaktadır. Zira başka çalışma alanı bulunmayan çiftçiler az da olsa bir miktar araziyi ellerinde tutarak geçimlerini bu araziden sağlamaya çalışmaktadır. Dolayısıyla büyük işletme veya parseller küçük işletme veya parsellere dönüşmektedir Hukuki Sebepler Tarım arazilerinin parçalanmasına en çok katkıyı sağlayan hukuki nedenlerdir. Bunların başında ülkemizdeki miras yasası gelmektedir. Buna göre arazi sahibinin vefatının ardından arazinin ¼ ünün eşine verilmesi, kalan arazilerin ise çocuklar arasında eşit paylaştırılıyor olması parçalanmayı durduramayarak körüklemiş daha da küçük parsellerin oluşmasını sağlamıştır. Bu dağıtıma örnek şekil 2 de verilmiştir. 4

5 2 Arazi Parçalanması Eşi 1. Oğlu 2. Oğlu Kızı 30 da 30 da 30 da 30 da 2 çocuk 5 çocuk 15 da 15 da Şekilden de görülebileceği gibi başlangıçta 120 dekar araziye sahip bir çiftçinin vefatı sonucu eşine 30 dekar, 2 oğluna ve kızına da 30 ar dekar arazi düştüğü görülmektedir. Çocuklardan birinin de 5 çocuğu olması durumunda ise 120 dekarlık tek parselin yakın bir nesil sonucunda 6 dekara düşmesi çok hızlı parçalanabileceğini göstermektedir. Kanunen bu sorun üzerinde birçok çalışmalar vardır. 6 da 6 da 6 da 6 da 6 da Şekil dekar arazinin iki oğlu ve bir kızı olması durumunda paylaşımı Bir başka hukuki sorun ise alım satımların serbest oluşu nedeniyle, bir kişinin kendi mülkiyetindeki araziyi çok sayıda parsele bölüp satabilmesi sorunudur. Bu şekilde oldukça büyük miktarlardaki arazilerin parçalandığı bilinmektedir. Diğer bir sorun ise 1945 yılında çıkarılan çiftçiyi topraklandırma yasasıdır. Buna göre devlet arazileri kuru tarım, sulu tarım ve çayır arazileri olmak üzere 3 parça halinde çiftçilere verilmiştir. Bu uygulama da parçalanmaya neden olmuştur. Parçalanmayı etkileyen başka bir hukuki durum ise aktif bir arsa politikasının olmayışı nedeniyle belediyelerin mücavir (komşu, sınır) alanları arsa haline getirip satabilmiş olmalarıdır. Köy yasasına göre, köy merasının bir kısmı ihtiyar heyetin kararıyla bağ, bahçe veya sebzelik yapılmak üzere çiftçilere verilmiş olması da parçalanmayı etkileyen etmenlerdendir Toplu Köy Hayatı Çiftçilerin toplu bir şekilde köyde oturmaları, kırsal yerleşim sistemi de parçalanmayı hızlandıran sebepler arasında sayılmaktadır. Toplu yerleşimlerde parçalanmanın etkisi pek fazla hissedilmemesine karşın dağınık yerleşimlerde sorunlar daha etkin kendini göstermektedir Sermaye Eksikliği Parçalanmanın diğer önemli sebeplerinden birisi de sermaye eksikliğidir. Ödemeler için yeterli güce sahip olmayan çiftçiler, çözümü arazinin varisler arasında taksiminin yapılarak satışına gidilmesinde bulmaları parçalanmayı etkilediği bilinmektedir Fiziki Tesisler Bölgede karayolu, demiryolu, sulama sistemleri, drenaj kanalları, bina inşaatları, orman, milli park, oyun sahaları gibi yapıların tesis edilmesi sonucu oluşan parçalanmalardır. Bu tür parçalanmalara geçmişte oldukça büyük oranlarda rastlandığı görülmüştür Arazinin Tasarruf Şekli Parçalanmaya etki eden sebeplerden birisi de kiracılık ve ortakçılıkla arazilerin işletilmesidir. Bu arada kentlerde oturup köydeki arazilerinin bir bölümünü veya tamamını kiracı ve ortakçıya verenler yada satanlar da parçalanmada etkili olmaktadırlar. Gerek maddi gerekse personel sıkıntısı içinde bulunan tarım işletmelerinden bir bölümü, arazilerinin tümünü işleyemedikleri zaman bir bölümünü kiracılık ve ortakçılık yoluyla işletmekte veya bir kısmını satmaktadırlar. Bu durum arazilerin parçalanmasına neden olur. 5

6 ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI 12 Avrupa Birliği ülkeleri başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde, işletme sayılarında azalma, ortalama işletme büyüklüklerinde ise artma görülmektedir. Küçük ve çok parçalı işletme yapısı, teknoloji kullanımını güçleştirmekte, iş verimliliğini düşürmekte, yeterli sermaye birikimini engellemektedir Arazi Parçalanmasının Etkileri Arazinin Kullanımı Üzerine Etkisi Birim alana düşen çevre uzunluğu arttığından kullanılamayan alanın artması nedeni ile etki etmektedir. Bir tarım işletmesinin toprakları parçalı olduğunda oransal olarak tarla sınırları, yol ve su arkları için ayrılan alan artacağından bir kısım tarım arazisi kullanılamaz. Arazi sınırları dolayısıyla alan kaybındaki miktar, parselin büyüklüğü ve şekli ile ilgilidir. Yaklaşık 10 dekarın üzerindeki büyük arazi parçalarında sınırların işgal ettiği arazi veya sınır kenarları dolayısıyla oluşan arazi kaybı ihmal edilebilecek derecede az olduğu halde, bu miktar parsel küçüldükçe artar ve oransal olarak işlenen alanın daha büyük bir kısmı kullanımdan çıkar. Parselin uzunluğu, şeklin düzensizliği ve uzunluk-genişlik oranı arttıkça, arazi yüzeyine oranla sınır kaybı, dolayısıyla arazi kaybı da artmaktadır. Sınır kayıpları açısından ise en elverişli parsel şekli kare, İşleme kolaylığı ve zaman kaybı açısından ise dikdörtgen parsellerdir. Miras yasalarına göre yapılan arazi parçalanmalarında tarla genellikle uzunluğuna pay edildiğinden, uzunluk-genişlik oranı gittikçe büyümekte ve sonuçta sınırlar dolayısıyla arazi kaybı arttığı gibi, parseller de ekonomik olmayan bir biçim almaktadır. Parçalanma ile parsellerin karşılıklı iki kenarının paralel olma durumu ortadan kalkmaktadır. Parseller küçüldükçe tarla toplam sınırının (çevresi), tarla alanına oranı da artmaktadır. Çevre / Alan oranının artılına paralel olarak Uzunluk / Genişlik oranı da artar. Sınır kayıpları için Adana civarlarında yapılan bir çalışmaya göre toplulaştırmadan sonra sınır kayıplarından 297 da, kenar etkisi kayıplarından 256 da ve kanal kayıplarından 21 da olmak üzere toplam 574 da net arazi kazanıldığı belirlenmiştir. Arazilerin parçalı olmasının kullanım üzerindeki başka bir olumsuz etkisi de, çayır ve meraların muhafazasını ve otlayan hayvanların kontrolünü zorlaştırdığı gibi yabani ot ve zararlılarla mücadeleyi de güçleştirmesidir Üretim Üzerine Etkisi Ekim bakım ve hasat işlerinde küçük parsellerin üretimde bir kayıp meydana getirmesi nedeniyle etkilenmesidir. Parsellerin küçük oluşu ürün miktarı üzerine de etki eder. Küçük parsellerin ürün miktarı üzerine etkisi doğrudan ve dolaylı olmak üzere 2 türlüdür. 1. Doğrudan etkisine, küçük parçalarda kenar şeridinin etkisiyle ürün miktarındaki azalma 2. Dolaylı etkisine de parçanın küçüklüğünün ekim, bakım ve hasat sırasında yarattığı çalışma güçlüğü gösterebilir. Çit veya tarla sınırına yaklaşamama nedeniyle, tarla sınırına paralel en az 30 cm genişliğindeki bir tarla şeridi tam anlamıyla ekilemez. Bu ise bir kısım alanın boş kalmasına veya ürün kaybına neden olur. Örneğin 50 m genişliğinde ve 200 m uzunluğunda 1 hektarlık tarlada bu şekildeki alan kaybı 150 m2 kadar olduğu halde, aynı tarlanın 10 m genişliğinde 5 parsele bölünmesi halinde alan kaybı 630 m2 ye yükselir. Arazi parçalanmasının üretim üzerine dolaylı etkisi ise parsel kenar şeritlerinin tam anlamıyla ekilememesi ve bakımlarının yapılamaması sonucu parsel kenarındaki ürün miktarının orta kısımlara göre daha az olmasıdır. Buna parsel sınır etkisi denmektedir. Parsel kenar şeridinin parsel toplam üretimi üzerindeki etkisi parselin genişliğine bağlı olarak değişir. Parsellerde genişlik arttıkça ürün kaybı azalır. Bu nedenle parsel genişlikleri m arasında olmalıdır. Ülkemizdeki uygulamalarda parsel genişliğinin en az 40 m olması uygun bulunmuştur. 6

7 2 Arazi Parçalanması İşçilik Giderleri Üzerine Etkisi Fazla parçalı arazilerde işçilik gideri, toplu olanlara kıyasla daha yüksektir. Çoğu işlerde iş saati iş yerinde başladığı halde, tarım işgücünde iş saati işletme avlusunda başlar. Yani işletme avlusundan iş yerine gidinceye kadar geçen zaman iş saatine dahildir. Fakat bu zaman verimli bir şekilde kullanılmamaktadır. Parsel çok küçük olduğunda, yani tarladaki iş, 1 işgününü doldurmadığı veya sık sık tarla değiştirmek gerektiğinde işgücü verimli bir şekilde değerlendirilemez. İş yerlerine gidiş geliş ve aletlerin tekrar toplanması zaman kaybına neden olur. Ortalama parsel büyüklüğü küçüldükçe ve yer değiştirme sıklaştıkça, verimsiz zaman o oranda artar. Genellikle küçük işletmelerde, yapılan iş, bir parseldeki iş gününü doldurmadığından çiftçi erken eve döner. Bu takdirde ya zamanını boş geçirir ya da daha az önemli işlerle meşgul olur. Verimsiz zaman, işletme avlusu ile çalışılacak parsel arasındaki uzaklığa ve ulaşım aracının hızına bağlıdır. Bir işletmede günde 10 saat çalışılması ve sabah gidiş, öğlen dönüş ve tekrar gidiş akşam dönüş yapılması durumunda verimsiz zaman oranı aşağıdaki eşitlikle bulunabilir. Eşitlikte; Tv : Toplam iş saati (10 saat) içindeki verimsiz zaman oranını (%), Em : İşletme avlusu ile parsel arasındaki uzaklığı (km), Vm : Ulaşım aracının hızını (km/h) göstermektedir. Buna göre hızı 20 km/h olan bir traktörle işçiler 6km uzaklıktaki tarlada çalıştırılmak istendiğinde verimsiz zaman oranı bulunur Makinenin Verimi Üzerine Etkisi Parsel sonlarında dönüşlerde ortaya çıkan zaman kaybı makine verimini etkilemektedir. Parsel uzunluğu makinanın verimi üzerine etki eder. Toplam iş saatindeki verimsiz zamanla, parsel uzunluğu arasında bir ilişki kurulmak istenirse, verimsiz zaman, tarlanın uzunluğu arttıkça azalmaktadır. Bu azalma başta çok hızlı olduğu halde belirli bir uzunluktan sonra yataya yakın bir durum almaktadır. Başka bir ifade ile belirli bir mesafeden sonra tarlanın uzunluğunun arttırılması makinanın verimini arttırmaktadır. Bu sınıra, hızı az makinalarda, hızı fazla olanlara kıyasla daha önce erişilir. Makinanın verimi üzerine parselin genişliği ve şekli de (tarlanın muntazam olup olmaması) etki eder. Dar ve şekilleri düzensiz tarlalarda verimsiz zaman daha fazla olduğundan makina normal randımanla çalışamaz. Bu nedenle tarlanın genişliği bazı makinaların kullanılmasını sınırlar. Örneğin 10 m den daha az genişlikteki parsellerde mibzer ve bazı makinaların kullanılması mümkün değildir. Makinanın normal çalışabilmesi için uzunluk genişlik oranının 1:5 den yukarı olması gerekir. Yani uzunluk, genişliğin en az 5 katı olmalıdır Teknik güçlükler ve diğer etkenler Tarlanın fazla parçalanmış olması bir takım teknik güçlükler ortaya çıkarmaktadır. Tarla içi geliştirme hizmetleri olan sulama ve drenaj kanallarının geçirilmesi, arazi ıslah çalışmaları tarla içi yollarının yapımı zorlaşmaktadır. Sulama randımanı ve sulama oranının arzu edilen düzeye erişememesin de; parsellerin küçük, dağınık ve şekillerinin düzensiz oluşunun önemi büyüktür. Sulama projeleri de parçalanmadan üst 7

8 ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI 12 seviyede etkilenmekte kullanılan su miktarlarında fazlalık ve sulama randımanlarında düşüklük belirlenmektedir. Bütün bu olumsuzlukların ötesinde, toplulaştırmasız sulama projelerinde arazi tesviyesi, tarla içi sulama, drenaj ve yol sistemleri gibi kültürteknik hizmetlerinin önemli bir bölümü proje alanına götürüldüğü halde, bu hizmetlerden ve yapılan yatırımlardan beklenen sonuç tam alınamamaktadır. Bu sonuçlar, arazi toplulaştırmasının kamu sulamalarında tarla içi geliştirme hizmetlerinin ayrılmaz bir parçası olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır Arazi Toplulaştırmasının Yararları Arazi toplulaştırmasının yararları maddeler halinde açıklanabilir. 1. Tarla içi geliştirme projelerinin maliyetlerinde tasarruf sağlanır. Toplulaştırma ile birlikte uygulanan sulama, drenaj ve tesviye gibi projelerin uygulanmasında kanal ve yol uzunluğu kısalmakta ve sulama projelerinin sayısı azalmaktadır. Bu durum proje maliyetlerinin düşük olmasını sağlamaktadır. Erzincan da bir köyde uygulanan arazi toplulaştırmasında sulama sistemleri de birlikte planlanmış ve uygulanmıştır. Bu projede, toplulaştırma yapılmadan önce sulama tesisi yapılsaydı toplam sulama kanalı uzunluğu km olmasına karşın toplulaştırma ile birlikte aynı sulama tesisinde km sulama kanalı yapılaması yeterli olmuştur. 2. Modern tarım yöntemlerinin uygulanmasında kolaylık sağlanır. Toplulaştırma ile yol ve sulama ağının da kurulmuş olması, arazilerin zamanında işlenebilmesini ve hasadını kolaylaştırmaktadır. Sulama uygulamaları da zamanın da ve uygun bir şekilde yapılabilmektedir. Toplulaştırma uygulanan parsellerde, bakım ve mücadele işlemleri daha kolay yapılabilmektedir. Parsellerin büyüklük ve şekilleri yönünden makine kullanımında herhangi bir sorunla karşılaşılmaz. Ürün ve gelir artışı sağlanarak, çiftçilerin yaşam düzeyi yükseltilebilecektir. 3. İşgücünden ve zamandan tasarruf sağlanır. Toplulaştırma uygulanan arazilerde, işletme merkezi ile arazi parselleri ve parseller arasındaki uzaklıklar azaltıldığından insan, hayvan ve makine işgücünden tasarruf sağlanır. Toplulaştırma projeleri yapılırken bütün parsellerin yol ağına bağlanması, yeterli ve iyi bir yol şebekesinin bulunması, çiftçiler arasındaki anlaşmazlıkları ve birbirine bağımlılıkları önlediği gibi, iş, zaman ve işletme giderinden de tasarruf sağlamaktadır. Toplulaştırma yapılırken bütün parsellerin bir kenarı yola gelecek şekilde yerleştirilmektedir. Her parsel yoldan doğrudan doğruya yararlanabilmekte ve her mevsim parsele gidip gelme olanağı bulunmaktadır. Konya da yapılmış bir çalışmada toplulaştırma sonucunda yol uzunluğunda %75 oranında, Erzincan da yapılmış bir çalışmada yol uzunluğunda %37 oranında bir azalma olduğu belirlenmiştir. 4. İşlenebilen tarım alanı artırılabilir. Toplulaştırma uygulamasında arazi parsellerinin net kullanma alanı artırılabilmektedir. Arazi parçalanması nedeniyle artan sınır uzunlukları, ekimde önemli oranda arazinin işlenememesine diğer bir anlatımla arazi kaybına neden olmaktadır. Tarla sınırlarında m lik bir şeridin ekilemediği kabul edilmekte, böylece sınır nedeniyle bir arazi kaybı söz konusu olmaktadır. Arazi toplulaştırmasında sınır kayıplarını en düşük düzeye indirmek için yeni şekillendirilecek parsellerin kare veya kareye yakın dikdörtgen şeklinde olması gerekmektedir. Kareye yakın dikdörtgen şekilli parsellerde tarım aletlerinin dönüş sayılarının artması nedeniyle dikdörtgenin kareden daha uygun olduğunu göstermiştir. 8

9 2 Arazi Parçalanması 5. Tarım arazilerinin sulanabilmesi ve drenajı sağlanır, sulama randımanı artırılabilir. Büyük sulama sistemleri içerisine giren alanlarda, sulanan alan miktarının artırılmasında tarla içi geliştirme çalışmalarının önemi oldukça fazladır. Bu çalışmalarda, arazi topoğrafyası yüzey sulamaya elverişli değilse arazi tesviyesi yapılmakta, parseller sulama kanallarına oldukça uzak ve su alımları zor veya olanaksız ise tarla içi kanalları yapılmakta, drenaj problemi varsa açık veya kapalı drenaj sistemi gerçekleştirilmekte, gerekiyorsa arazi ıslah çalışmaları yapılmaktadır. Tarla içi geliştirme çalışmaları içinde önemli bir yeri olan arazi toplulaştırması yapılmadan planlanan ve uygulanan sulama şebekelerinde bu sorunlar çözülemezken, arazi toplulaştırması uygulanan sulama projelerinde bu sorunlar tamamen ortadan kalkmaktadır. Sulama sistemlerinin arazi toplulaştırması ile birlikte yapılması durumunda, sulama sistemlerinin, drenaj kanallarının ve tarla içi yol şebekesinin ekonomik bir şekilde kurulması sağlanabilmektedir. Arazi toplulaştırması sulama, drenaj ve yol şebekesinin kurulmasını kolaylaştır. Yatırım giderlerini azaltır ve suyun daha ekonomik kullanılmasına olanak sağlar. Toplulaştırma yapılmayan yerlerde, parsellerin şekilsiz oluşu nedeniyle sulama kanallarına doğrudan bağlanmayan ve arazi tesviyesi yapılmadığından su parsellere gereği kadar verilememekte ve arazi sahipleri arasında anlaşmazlıklar çıkmaktadır. Arazi toplulaştırması ile birlikte yürütülen sulama ve drenaj sistemleriyle her parsel sulama ve drenaj kanallarına bağlandığından parsellerin sulama kanallarından faydalanma oranları %100 olmaktadır. Toplulaştırma ile birlikte arazi tesviyesinin de yapılmış olması, parsellerin üniform olarak sulanabilmesini sağlamakta ve bu durum su kayıplarını azalttığından sulama randımanlarını yükseltmektedir. Sulama projeleri planlaması yapılırken, toprağın bünyesi ve arazinin eğimine göre sulama uzunluğu, sulama yönü ve parsellerin en / boy oranları dikkate alınarak bloklar oluşturulmaktadır. Bu suretle, tekniğine uygun yol ve sulama planlaması yapılmaktadır. Her parsel sulama kanalı, yol ve tahliyeden faydalanacak şekilde blok içlerine yerleştirilmekte ve her iki parsele bir su alma prizi verilmektedir. Böylece sulama, makine kullanma, münavebe, toprak işleme, hasat işleri kolaylaştığı gibi teknik tarım metotlarının uygulanması neticesinde de işgücü ve zamandan büyük tasarruf sağlanmaktadır. Bir araştırıcının yaptığı çalışmada toplulaştırmalı bir yerdeki kanal ile toplulaştırmasız bir yerdeki kanallar karşılaştırılmış ve her iki kanalda da su dağıtım performans kriterlerinin tamamı ve sulama oranları göz önüne alındığında, toplulaştırma yapılan alanda oransal olarak suyun daha etkin olarak kullanıldığını, suyun daha güvenilir olarak dağıtıldığını ve sulama işletmesinin planlanan değerlere daha fazla uyum gösterdiğini ve toplulaştırma yapılan alanda sulama oranının daha yüksek gerçekleştiğini bildirmiştir. Ayrıca çalışmada sulu tarım alanlarında şebekelerin istenilen hedefleri daha kolay yakalayabilmesi ve sulama suyunun daha etkin kullanılabilmesi için sulamaya açılan alanlarda arazi toplulaştırma projelerinin yaygınlaştırılması, sulamaya açılması planlanan alanlarda ise sulama ve toplulaştırma projelerinin birlikte yapılması gereğini vurgulanmaktadır. Yapılan gözlemlerde, tarla içi dağıtım şebekesi, tarla yolları, tarla drenleri, arazi tesviyesi ve arazi toplulaştırmasını kapsayan tarla içi çalışmalarının yetersiz olması, Toplulaştırma yapılmamış sulama şebekelerinde, sulama oranlarının düşüklüğünün ana nedeni olduğunu göstermiştir. Bunun çaresi arazi toplulaştırılmasıdır. Çünkü toplulaştırmalı planlamada parseller doğrudan doğruya kanaldan ve yoldan faydalanacak şekilde yerleştirilmektedir. Arazi toplulaştırması yapılmış alanlara yapılan hizmetlerde, su uygulamasının denetimi yapılabilmekte, israf en aza indirilmekte, sulama oran ve randımanı artırılmaktadır. Suyun tarlalara, doğru zaman ve miktarda verilmesi çiftçinin veriminin büyük ölçüde artmasına yol açmaktadır; ayrıca çiftçilerin ürün seçiminde daha esnek davranabilmelerini ve yüksek verimli ürün çeşitlerinin yetiştirilebilmesini sağlamaktadır. Sulama projelerinde, kamulaştırmaya ve arazilerin parçalanmasına mani olmak için, kanalların ve yolların planlanması ve uygulaması, parsel sınırlarına bağlı kalmakta ve sınırlardan geçirilmektedir. Parseller küçük, şekilleri düzensiz olduğundan kanal boyları gereğinden fazla uzamakta, bu da tesis maliyetini yükseltmektedir; hâlbuki sulama projeleri toplulaştırılmalı uygulandığı takdirde, parsel sınırlarına bağlı kalmadan en ekonomik şekilde, sulama, yol ve tahliye planlaması yapıldığından, yatırım maliyetlerinde tasarruf sağlanmaktadır. 9

10 ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI 12 Sulama projelerinde, kanallar ve yollar parsel sınırlarına bağlı olmadan, arazinin şekline göre geçirildiği takdirde: Birincisi, parseller parçalandığından, küçük parçalar halinde bir dekarın altında tarım için kullanılmayan ölü araziler meydana gelmektedir. Kanalların ve yolların geçtiği parsellerdeki arazi kayıpları, proje sahasındaki bütün maliklere eşit oranda dağıtılmadığından, arazileri kamulaştırılan işletmeler küçülmekte, istenen işletme büyüklüğünün altına düşmekte veya tamamını kaybetmektedir; dolayısıyla çiftçi toprağından kopmaktadır. İkincisi ise, kanalların ve yolların geçtiği araziler kamulaştırıldığından, kamulaştırma bedelleri yatırım masrafını artırmakta, hatta bazı projelerin verimliliğini düşürdüğünden uygulanabilirliğini zorlaştırmaktadır. Diğer taraftan kamulaştırma bedelleri zamanında ödenmediğinden, yatırım projelerinin uygulanması geciktiği gibi, arazisi kamulaştırılan çiftçilerin mağdur olmalarına neden olmaktadır; hâlbuki arazi toplulaştırması uygulanan sulama projelerinde bu sorunlar ortadan kalkmaktadır. Zira küçük parçalara bölünen araziler, arazi sahibinin diğer arazileri ile birleştirileceğinden faydalı hale getirilmektedir. 6. Arazi parsellerinin korunmasında kolaylık ve kullanılan malzemeden tasarruf sağlanabilir. Parsellerde üretilen ürünlerin korunması için dış çevresinin tamamen çitle çevrilmesi gereklidir. Bu etrafını çevirmek için kullanılan malzemeler işletmeye belirli bir maliyet getirmektedir. Toplulaştırma ile arazilerin birim alanlarının çevre uzunlukları düştüğünden koruma için gerekli malzeme miktarı azalmakta, şekilleri düzeldiği için de montaj işçiliği düşmektedir. Şekil 2.3. Şekli bozuk ve düzgün arazilerde sınır farklılıkları Alan: m² Çevre: 710 m Alan: m² Çevre: 620 m Şekil incelendiğinde aynı alana (23930 m2) sahip iki parselden şekli bozuk olanda 710 m çevre uzunluğu ve 10m de bir direk kullanılacak olsa 71 adet direğe ihtiyaç varken, toplulaştırma projesi yapılan arazideki aynı alana sahip parselde 620 m çevre ve 62 adet direğe ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca kıvrımların, keskin dönüşlerin ve hatta eğri sınırların çevrelerine konacak sınır koruma malzemesinin montajının da diğer şekle göre birim uzunluğunun daha maliyetli olacağı açıkça görülmektedir. Başka bir değişle montajı yapacak işçiler şekli bozuk olan sınırlara sahip parselin etrafının çevrilmesi için birim metre uzunluk için daha yüksek bir fiyat istemektedirler. Tablo 2.2. Örnek Sınır Çevirme Maliyet Tablosu Tablo incelendiğinde şekli bozuk olan parseldeki maliyetin şekli düzgün parselin maliyetinin %38 kadar daha pahalısı olduğu görülmektedir. 7.Arazi mülkiyeti güvenceye kavuşturulmuş olur. Çiftçilere ilişkin arazilerin mülkiyet durumları toplulaştırmadan sonra kesinlik kazanmakta, uygulamalar kadastro çalışmalarıyla birlikte yürütüldüğünden hisseli hisseli araziler kiler adına tapuya tescil edilerek arazi davaları son bulmakta ve bu açıdan kırsal alanda sosyal huzur sağlanmış olmaktadır. 10

11 2 Arazi Parçalanması Bazı köylerdeki parsel grupları içinde hiç arazisi olmayan kişilerin araziyi kullandıkları veya sahip olduğu arazi miktarından daha fazla arazi kullandıkları bilinmektedir. Benzer şekilde bazı çiftçilerin de sahip olduğu arazi miktarından daha az arazi kullandıkları da belirlenmiştir. Bu tip sorunlar toplulaştırma sayesinde çözüme ulaştırılmaktadır. 8. Kırsal alan ekonomik ve sosyal dengeye kavuşturulabilir. Toplulaştırma ile birlikte yürütülen çeşitli ekonomik ve sosyal çalışmalar sonucunda, kırsal kesimin teknik bilgi, yetenek düzeyi ve ekonomik durumu yükseltilmekte, sosyal açıdan sağlıklı bir kırsal toplum meydana getirebilmektedir. Bu şekilde kırsal kesim ile kentsel kesim arasında ekonomik ve sosyal farklılıklar azaltılmış, denge sağlanmış olur. Sonuç olarak Arazi toplulaştırmasının faydalarını bir kez daha yazarsak; Her parsel sulama şebekesine bağlandığından dolayı sulama oranı artmaktadır. Sulama ve açık drenaj kanalı, karayolu ve demiryolu gibi fiziki tesislerin sebep olduğu parçalanmalar önlenmektedir. Fiziki tesislerin inşasında kolaylık ve maliyetinde tasarruf sağlanmaktadır. İşletme merkezi ile parseller arasındaki mesafelerin kısalması nedeniyle işletme yönünden ve akaryakıttan tasarruf sağlanmaktadır. Parsel şekilleri düzeltilmekte ve birim parsel büyüklükleri artmaktadır. Parsel sayısının azaldığından parsel sınır uzunlukları kısalmakta, böylece parsellerin korunmasında kullanılan tel, çit ve duvar gibi malzemelerden tasarruf sağlanmaktadır. Arazi toplulaştırması ile beraber tarla içi drenaj, tarla içi yol ve tahliye ile toprak ıslahı çalışmaları gibi tarla içi geliştirme hizmetleri de yapıldığından üretimin artırılması ile çiftçinin geliri artmaktadır. Proje ile her parsel sulama kanalı ve yola kavuştuğundan, çiftçiler arasındaki anlaşmazlıklar ortadan kalkmakta, böylece sosyal huzur sağlanmaktadır. Proje uygulaması ile Tapu Kadastro kayıtlarının yenilenmesi sağlanmış olmaktadır. Maliye hazinesine ait araziler ile meralar toplanarak kanal ve yolla sınırlandırıldığından çiftçilerin tecavüzleri önlenmektedir. Parsel boyutları ve şekillerinin makineli tarıma uygun hale getirilmesi sebebiyle modern işletmelerin kurulması mümkün olabilmektedir. 11

12 ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI KAYNAKLAR Uçar, Y. Kara, M Arazi Toplulaştırmasının Su İletim ve Dağıtım Performansına Etkisi. KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1). Kahramanmaraş. Yağanoğlu, A.V., Okuroğlu, M., Hanay, A Arazi Toplulaştırması. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Ders Yayın no: 139. Erzurum. Çevik, B. Tekinel, O Arazi Toplulaştırması. Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Dres kitabı no:45. ADANA. Takka, S Arazi Toplulaştırması. Kültürteknik Derneği Yayınları No:1.Ankara. Anonymous, 2013a. alue=443&konuid=442&listname=icerikler Anonymous, 2013b. html#ixzz2cizzbk7h Çay,T, Ayten,T, Çağla,H, İşcan,F,2005, Arazi Toplulaştırma Kanun Tasarısı Üzerine Bir İnceleme, Ankara. Yoğunlu, A Arazi Toplulaştırma Faliyetleri, TRB1 Bölgesi ( Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli). Fırat Kalkınma Ajansı. pdf Erişim tarihi: