MAR NALARDA UYGULANAN ÇEVRESEL YÖNET M ÖNLEMLER

Transkript

1 MAR NALARDA UYGULANAN ÇEVRESEL YÖNET M ÖNLEMLER ÖZLEM GÖRKEN DEÜ, Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü, ZM R ÖZET Türkiye de yat turizmi ve yatçılık etkinlikleri hızla artarak önemli bir ekonomik girdi yaratmaktadır. Do a ile birebir ili ki içinde olan ve do anın en zengin kaynaklarını barındıran kıyı bölgelerinde yapılan deniz turizmi ve yatçılık etkinliklerinin sürdürülebilir kılınması, tekne yapımı, bakım-onarımı, marinacılık, çekek yerleri gibi yatçılık sektörünün tüm bile enlerinin, kaynakları koruma/kullanma dengesini sa laması ile olasıdır. Yatçılık etkinliklerinin çevreye etkilerinin en yo un olabilece i, yatçılık sektörünün temel altyapılarından olan marinalarda bu etkileri en aza indirecek bazı yönetim önlemlerinin alınmasını ve uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu çalı mada, BMP olarak anılan bu önlemler ele alınmı ve yat turizminin en yo un oldu u Ege Bölgesi kıyılarında yeralan marinalarda uygulanan yönetim önlemleri ara tırılmı tır. Yapılan anketlerde öncelikle marinanın i letilmesi ve hizmetleri sırasında olu an kirlilik için alınan önlemlere ili kin sorular sorulmu tur. Marina yapımı ve in aatı esnasında dikkate alınan hususlar ki isel görü melerle saptanmaya çalı ılmı tır. Marinalarda özellikle in aa a amasında yapılması gereken önlemler alınmı, (iskeleler mevcut sirkulasyonu kesmeyecek ekilde yüzer yapılmı vb.) ve marina bünyesindeki tekne bakım-onarım alanlarının ayrı oldu u, bazılarında kapalı mekanlar kullanılırken bazısında bu konuda ek bir önlem alınmadı ı görülmü tür. Katı atık ve tehlikeli atıkların ayrı ayrı toplandı ı ancak atıkların yerinde azaltımı, geri kazanımı konularında eksikliklerin oldu u saptanmı tır. Katı atık yönetimi genelde marinanın ba lı bulundu u belediyeler tarafından yapılmaktadır. Marinaların hepsi akaryakıt hizmeti vermektedir. ncelenen marinalarda yakıt dökülmeleri için acil eylem planları olu turulmu tur. Teknelerde olu an pissuyun toplanması için atık toplama üniteleri bulunmaktadır. Marinalarda genelde atıksu arıtma tesisi mevcut, ancak yeterli kapasitede olmadı ı için toplanan pissu ehir kanalizyon a ına verilmektedir. Marinada toplanan atık ya lar ise yeniden kullanılmak üzere farklı ekillerde de erlendirilmektedir. Tekneler genelde sudan çıkartılarak yıkanmakta, olu abilecek tüm çevresel zararlar için önlem alınmı görülmektedir. Ancak bazı marina sularında görülen askıda katı maddeleri yok etmek için kimyasal çökelticiler kullandıkları da ifade edilmi tir. Marinalarda, özellikle son yıllarda in aatı yapılan marinalarda, ÇED sürecinden geçildi i, gerekli önlemlerin alındı ı, bu sektör için çevre bilincinin ve çevre kirlili ine yönelik alınacak önlemlerin sektör için ekonomik anlamda da öneminin anla ıldı ını ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: Yat turizmi, yatçılık etkinlikleri, marina, marinalarda çevresel yönetim önlemleri ABSTRACT Yacht tourism and yachting activities in Turkey is rapidly increasing and making an important economical income. For coastal sustainable development for marine tourism and yachting activities which is acted inside the nature and have abundant natural resources, are to be in balance with protecting and using the natural resources. There has to be some management measures for marinas which are the basic substructures to take for which may cause some harmful effect to the environment. At this study these measures which are called BMP s (Best Management Practices) are examined at the Aegean Region marinas which are the most used in Turkey. At the surveys first of all there are questions about the pollution prevention which are made from marina and its services. The concernings about site a marina is tried to be taken with personal interviews. All measures when siting a marina are taken at first (like all docks are made floating so that marina flushing continues etc.) and there are seperate places for maintenance, but some have a close place but some doesn t have any measures. Hazardous and solid waste are collected seperately but there is almost nothing to make about waste recycling and reduction. Solid waste management is generaly made by the municipality. All marinas give fuel service. There are urgent action plans at the marinas which are examined about fuel spill. There are pumpout facilities for the sewage caused by yachts. There is generally waste water treatment systems at the marinas but because of capacity problem generally waste water is given to munipilicty sewer system. Waste oil collected at the marinas are given to bakery or construction firms for reuse. Yachts are generally washed outside the marina water. However, all measures seem to be taken. But chemical precipitants are used for suspended solid wastes at some marina water. At the marinas especially the recent built ones are passed from EIA (Environmental Impact Assessment) and necessary measures are taken. This shows that sector has noticed the importance of enviromental management measures and the necessity of measures for the economical needs. Keywords: Yacht tourism, yachting facilities, marina, environmental management measures at marinas G R Yüzbinlerce yat ile yo un bir deniz turizm aktivitesinin gerçekle ti i ve her yıl bu filoya bin yatın katıldı ı Akdeniz çana ında, do al ve tarihi zenginlikleri, yatçılık açısından uygun iklimsel özellikleri ve elveri li kıyıları ile Türkiye günden güne önem kazanmaktadır. Uygarlıkların kökeni olan, do anın e siz güzellikler sundu u güneybatı ve batı Anadolu kıyılarında hızla artan yat trafi i, yatçılık sektörünün de geli imine neden olmu tur. Deniz turizmi ve 212

2 yatçılık etkinlikleri, Türkiye nin turizm gelirlerinin % 20 si kadar bir girdi yaratmakta olup, sektör bu payı %30 lara yükseltme potansiyeline de sahiptir(deniz Ticaret Odası, 2003). Bir deniz gezisi hizmetinin sunulması ile sonuçlanan deniz turizminin önemli bir bile eni olan yatçılık etkinlikleri yat in aatı, yat i letmecili i, marinacılık, personel e itimi gibi çok sayıda bran ı kapsamakta ve geni bir denizcilik altyapısını gerektirmektedir (Teko ul ve Ne er, 1998). Bu altyapılardan en önemlisi de, yatlara barınma imkanı sa layan, yatçının denizde güvenle seyrine olanak veren ve ihtiyaçlarını da kar ılamaya yönelik alt ve üst yapılarla donanmı yapılar olan marinalardır. Akdeniz kıyılarındaki ülkelerde 711 marinada toplam yat ba lama kapasitesi bulunmakta (Deniz Ticaret Odası, 2003), bu ba lama kapasitesinin % 85 i Fransa, talya ve spanya arasında payla ılmaktadır (Bezirgan, 2000). Türkiye de ise Bakanlık Belgeli, Belediye Marinaları ve yat limanları dahil olmak üzere 34 tesiste 9956 ba lama yeri bulunmaktadır. Mevcut marinaların yanısıra yapımı devam eden ve yapılması planlanan marinalarla Türkiye deki ba lama kapasitesinin arttırılması, on yıl içinde yat kapasitesine ula ılması hedeflenmektedir ( nsan-deniz ili kisinin insan ya antısını zenginle tirerek sürebilmesi, do al kaynakları koruma/kullanma dengesi içinde kullanılması ile mümkündür. Sürdürülebilir geli me her anlamda hayatın kalitesini arttırma, ekonomik iyile me hayallerinin insan hayatını tehdit etme boyutuna gelmeden ve do al kaynakları son derece dikkatli ve zarar vermeden kullanan davranı ları gerektirir (E bah, 2002). Sürdürülebilir kalkınma ilkesi çerçevesinde, çevrenin sürdürülebilir biçimde planlanması ve yönetiminde ilk olarak çok yönlü bir entegrasyon sa layan, yaptırım gücü olan bir planlama gerekmektedir. Bu planlamada di er ekonomik etkinlikler de dikkate alınarak ilgili kamu kurulu ları, yerel yönetimler, özel kurulu lar, ki iler, sivil toplum örgütleri arasında e güdüm ve i birli i sa lanmalıdır (Soykan, 2002). Do a ile birebir ili ki içinde olan ve do anın en zengin kaynaklarını barındıran kıyı bölgelerinde yapılan deniz turizmi ve yatçılık etkinliklerinin gerçekle tirilmesini sa layan tüm sektör bile enlerine bu dengeyi koruma, sa lamla tırma adına önemli görevler dü mektedir. Yatçılık etkinliklerinin sürdürülebilir kılınması için planlama ve yönetimindeki eksiklikler nedeniyle çevresel sorunlar yaratabilecek olan marinalar ve bünyesindeki çekek yerlerinde çevresel yönetim modellerinin olu turularak uygulanması gerekmektedir. Endüstride, tarımda ve di er birçok alanda kullanılan, yapılan etkinlikler nedeniyle çevreye herhangi bir ekilde kirlilik olu turmama, kirlilik olu mu ise kontrol altına alma, azaltma ve en uygun çevresel yöntemlerle bertaraf etme çalı maları olarak tanımlanabilecek çevresel yönetim önlemleri BMP (Best Management Practices) de, bu yönetim modellerini olu turmada oldukça etkilidir. Bu modeller özellikle kirlilik yaratabilecek kaynakların kontrolunu ve iyile tirme çalı malarını içermektedir. Türkiye de de hızla geli en ve önemli ekonomik kazanımlar elde edilen yatçılık etkinliklerinin de çevresel sorunlar yaratmadan devamının sa lanması için bu modellerin uygulanması gerekmektedir. Marinalarda uygulanan çevresel yönetim önlemleri: Marina için geli tirilecek ve uygulanacak yönetim modelleri olu turulurken, marinanın verece i hizmetler ve bu hizmetleri sa layacak altyapı ve üstyapılar dikkate alınmalıdır. Marinalarda dalgakıranlar, iskeleler, ba lama yerleri, navigasyona yönelik donanımlar, marina içinde su sirkulasyonunu sa layacak yapılar gibi deniz yapılarının yanısıra bakım-onarıma yönelik yapılar, kı lama alanları, yönetim binaları, satı yerleri, rekreasyon alanları, yakıt satı istasyonları gibi karada yeralan yapılar da bulunmaktadır. Bu yapıların tasarımı-in aatı ve i letimi a amasında marina yönetimi çevresel yönetim modelleri olu turmaktadır. Bu modeller a a ıda sunulan temel konularda yönetim önlemlerini içermelidir: Marinanın yapısal tasarımı için gerekli önlemler: Do al ortamın de erlendirilmesi: Marinanın yer seçimi ve tasarımı a amasında; öncelikle do al ortam de erlendirilmeli, in aat mevcut sucul bitki ve hayvanlarının daha önce sahip oldu u ortamı desteklemeye yardımcı olacak ekilde yapılmalıdır. Marina in aatı, marina yerinin balık yumurtlama, kabukluların büyüme, sulak alanların ekillenme bölgesi, sucul canlıların barınakları olmasından dolayı, potansiyel rahatsız edici bir unsur olabilir (EPA, 2001), bu konuda gereken önlemler alınmalıdır. Marinada gerekli su sirkülasyonun sa lanması ve su kalitesinin de erlendirilmesi: Tasarım a amasında marinanın suyunun yenilenmesini sa layacak su sirkülasyonunu yaratacak, mevcut sirkulasyonu bozmayacak yapılar ve konum hedeflenmelidir. Suyun kalitesi marina için oldukça önemli olup, sudaki çözünmü oksijen konsantrasyonu ve patojen organizmalar, sucul ortamın sa lı ı için bir göstergedir. Su kalitesi sürekli ve düzenli olarak ölçülmeli ve standartlarla kar ıla tırılmalıdır. Kıyı eridi ve akarsu a zı sa lamla tırılması: Marina içinde kıyı eridini bozacak, teknelerin giri çıkı ını engelleyecek miktarda sı la maya neden olacak erozyona kar ı kıyı eridinin ve akarsu a zının sa lamla tırılması gerekmektedir. Erozyon, sı la mayı arttırarak taramayı gerektirecek boyutlarda olabilece i gibi noktasal olmayan kirlili e ve bulanıklı a da neden olabilir. Tasarım a amasında batimetri, rüzgar ve dalgalar gibi çevresel ko ullar, sediman hareketleri göz önüne alınarak hidrodinamik modelleme çalı maları yapılmalı, ekonomik açıdan ve ekolojik etkileri de dikkate alınarak tarama gereksinimini en aza indirecek yapılar uygulanmalıdır. Fırtına veya sa anak ya ı sularının kontrolü için gerekli önlemler: Park yerlerinde, bakım-onarım etkinliklerinde veya marinadaki di er etkinlikler sırasında yere dökülerek toprakta emilmeyen atıklar, boya kazıntıları, bakır ve di er a ır metaller, ya, gres, solventler, boya parçacıkları ve petrol damlaları da ya mur suları ile marina sularına karı abilmektedir. Bu atıkların bir kısmı dibe çökerek dipte ya ayan canlıları etkiledi i gibi besin zinciri yolu ile di er 213

3 canlıları da etkileyebilir. Marina suyuna karı an ya, gres, solventler, temizleyiciler, petrol damlaları ise yüzeyde de film olu turarak, marina su kalitesini azaltırlar (EPA,2001). Bakım-onarım etkinliklerinden kaynaklanacak kirlili in kontrolu için önlemler: Marinalardaki bakım-onarım etkinlikleri, teknelerin boyaların ve tekne sualtına yapı mı fouling organizmaların sıyrılması, raspa, kumlama, boyama, makine bakım-onarımı, mekanik i lemler olmak üzere çevresel etki yaratma potansiyeline sahip etkinliklerdir. Bu etkinlikler sonucunda olu an atıklar hammadde kapları, organik boya tortuları, tiner, çözücüler, metal kırıntıları, a ır metaller, ya içeren sintine suları vb. gibi gruplanabilir (Küçükgül, 1998). Bu etkinliklerin etkilerinin en aza indirilmesi için en kolay yol bakım-onarım alanlarının ayrılması, kapalı mekanların yaratılmasıdır. Kapalı mekan yaratılamıyorsa tekne etrafı örtülmeli, zemini betonlanmalı, alan sık sık temizlenmeli, ya mur sularının bu atıkları marina suyuna ula tırması engellenmelidir. Kumlamadan çıkan boya ve tozlar vakum süpürgeleri vb. aletlerle toplanmalı, tüm bu atıklar bir yerde toplanmalıdır. Ayrıca çözücüler, temizleyiciler, vb. için uygun depolama, tedbirli transfer, kullanırken kontrol altına alma ve kullandıktan sonra da geri kazanım yöntemleri te vik edilmelidir (EPA, 1996). Antifouling boyaların deniz ortamına etkilerini azaltmak için toksik olmayan boyalar kullanılmalı, boyalar etkin yöntemlerle uygulanmalıdır. Petrol kontrolu için alınması gerekli önlemler: Denize dökülen petrol hidrokarbonları, yüzeyde yüzebilmekte, havaya karı makta, su sütununda askıda kaldı ı gibi deniz tabanına çökerek canlılar üzerine büyük etkiler yapmaktadır. Ayrıca film olu turarak yüzer cisimlerin de malzemelerinin ve boyalarının bozulmasına sebep olmaktadırlar. Bu nedenle öncelikle yakıt istasyonunun yer seçimi döküntünün hemen denize ula mayaca ı ekilde yapılmalı, yakıt istasyonu tankları, boru devreleri ve di er ekipmanları sık sık kontrol edilmeli, gemi sintinesindeki yakıt ve ya miktarını azaltacak önlemler alınmalı, otomatik kapanan yakıt hortumları kullanılmalı döküntü olursa kontrol altına alıp, temizleyebilecek cihaz ve ekipman bulundurulmalıdır. Dökülme durumunda petrolun dibe çöktürülmesi için sabun vb. maddeler kullanılmamalıdır. Dökülme olasılı ına kar ı acil eylem planları hazırlanmalı, personel e itilmelidir. Yatlardan dökülen benzin ise yanıcı özelli inden dolayı güvenlik problemleri olu turaca ı dikkate alınmalıdır. Katı atık yönetimi önlemleri: Marinalarda, teknelerde olu an katı atıkların yanı sıra bakım-onarım, tekne ba lama, kı lama vb etkinlikleri ile karadaki di er birimler nedeniyle farklı atıklar çıkmaktadır. Teknelerde olu an katı atık miktarı kg/ki i*gün olarak alınabilmektedir (Dölgen ve ark., 2003). Bu atıklar için atık olu umunu önlemek, atık azaltımı, atıkların ayrı toplanması, tekrar kullanılabilmesi, geri kazanımı ve bertarafı konularına önlemler alınmalıdır. letme, temizlik, bakım ve onarım esnasında ortaya çıkan katı atıklar uygun bir ekilde yok edilmelidir. Ayrıca marinadaki di er birimlerde (restaurant, kafeterya, vb) olu an cam, plastik, organik atıklar ayrı ayrı toplanmalı, çöp ö ütücüleri kullanılarak veya geri kazanım te vikiyle atıklar azaltılmalıdır. Pissu kontrolu için alınması gerekli önlemler: Yatlar yüzen bir otel veya ev gibi dü ünüldü ünde, yatçının tüm yemek, banyo, tuvalet gibi ihtiyaçları için su gerekmektedir. Bu ihtiyaçların giderilmesi sonucu çıkan nutrient ve koliform, askıda katı madde ve organik maddece zengin pissuyun arıtılmadan do rudan denize de arjı, yatları deniz çevresi için birer kirletici haline getirir. Evlerde su kullanımı litre/gün-ki i iken teknede du, mutfak, çama ır vb için su kullanımı 165 litre/gün-ki i olmakta, tuvaleterde kullanılan su ise tuvalet tipine ba lı olarak litre/günki i de erlerine ula maktadır (Baykal & Baykal, 1995). Atık suların toplandı ı tank kapasitesinin hesabında bu ge erler dikkate alınmalıdır. Bazı teknelerde gri su olarak tanımlanan mutfak, çama ır ve du nedeniyle çıkan pissular ayrı tuvalet nedeniyle olu an ve siyahsu olarak tanımlanan sular ayrı tanklarda toplanmaktadır. Pissuların tekne üzerinde arıtılması fizibil olmuyorsa, marinalardaki atık toplama ünitelerine ula tırılması gerekmektedir. Tekne tanklarında biriken atıksuyun yanı sıra marinalardaki di er etkinlikler (restaurant, tuvalet, çama ırhane vb.) sonucunda da pissu olu maktadır. Tekne ve kara etkinlikleri nedeniyle olu an tüm pis sular marinaların pis su toplama ünitelerinde toplanarak pissu yönetimi yapılmaldır. Bu tesislerin konumları ve hizmetin ücretinin çok iyi belirlenmesi gerekmektedir. Gemi Temizli i: Tekne bünyesine yapı arak tekne pürüzlülü ünü arttıran ve gemi hızının dü ü üne neden olan fouling organizmaların temizlenme ve tekne temizli i için yıkama i lemlerinin suda yapılası bu esnada kullanılacak malzemelerin suya karı aca ından azaltılması gerekmektedir. Bu i lemlerde kullanılacak malzemenin do aya uygun etki emeyecek malzemeler olmasına dikkat edilmelidir. Kamu E itimi: Öncelikle tüm marina çalı anlarına marinalardaki etkinlikler sonucu ortaya çıkacak kirletici malzemelerin sucul ortama etkileri, kirlilik önleme ve atık azaltma yöntemleri, atıkların uygun bertarafına ili kin yöntemler, acil eylem planları hakkında e itim ve uygulama programları düzenlemek gerekmektedir. Ayrıca marina kullanıcıları olan yatçılar ve gemi adamları için de programlar olu turulmalı, çevresel mesajlar içeren bültenler, marina içinde bu amaca yönelik panolar hazırlanmalı, geri kazanım ve atık azatlımı konularında te vik edilmelidir. 1.2.Marinalar için Çevresel Yönetim Önlemlerinin (BMP) Geli imi EPA (Environmental Protection Agency) marinalar için 1992 den beri, marinaya yakın çevresinden kirlenmi ya mur suyu giri ini, akı ını önlemek amacıyla Storm Water Pollution Prevention Plans (SWPPP) hazırlama ve uygulama kuralları için ara tırmalar yapmaktadır. EPA nın di er bir noktasal kaynak programı olan NPDES (National Pollutant Discharge Elimination System) ile bakım-onarımdan ve ekipman temizli inden kaynaklanan kirlilik kontrol altına alınmaya çalı ılmaktadır. The Coastal Zone Act Reauthorization Act (CZARA), CZARA ile ilgili BMP ler de, günümüzde NPDES e uygulanmaktadır. CZARA, marinanın tasarımı ve in aatı a amalarındaki marina havzasının havalandırılması, su kalitesi de erlendirilmesi, habitat de erlendirilmesi ve kıyı eridi stabizasyonunu da içermektedir. Bakım-onarımla ilgili Coastal Nonpoint Pollution Program, BMP nin tesisteki noktasal olmayan kirlili i azaltmaya yönelik bir programdır (Dodson, 1994). 214

4 Gemilerden Kaynaklanan Kirlili in Önlenmesi Uluslararası Sözle mesi, 1973 ve 1978 Protokolü (MARPOL 73/78). Boat Sewage Regulation (Yat pissu yönetmeli i) ile ABD de arıtılmamı pissuları karaya 3 mil kalana kadar de arjı yasaklanarak gemilerde pissu toplama aygıtlarını (MSD, marine sanitation device) zorunlu kılınmı tır (Dodson 1994) Oil Pollution Act (Petrol kirlili i kanunu) ile petrol ve türevleri olan herhangi bir ürünün denize bo almasını yasakladı. Ülkemizin taraf oldu u uluslararsı sözle meler ve resmi gazetede yayımlanma tarihleri ( Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözle mesi (MARPOL'73/78 ve EKLER : EKI, EK II) EK I-Petrol ile Deniz Kirlenmesinin Önlenmesi Kuralları, EK II- Dökme Zehirli Sıvı Maddelerle Deniz Kirlenmesinin Kontrolü ) Gemilerden Atılan Çöplerle Denizlerin Kirlenmesinin Önlenmesi Kuralları-MARPOL 73/78 Ek V ( ) Petrol Kirlili i Zararlarından Do an Sivil Sorumluluklar Hakkında Uluslararası Sözle me-clc 92 ( ) Petrol Nedeniyle Kirlenmeden Do an Zararlar için Uluslararası Tazminat Fonu kurulmasına Dair Sözle me- FUND'1992 ( ) Petrol Kirlili ine Kar ı Hazırlıklı Olma, Müdahale ve birli ine Dair Uluslararası Sözle mesi-oprc'1990 ( ) Marpol 73/78 EK III : Deniz yolu ile ambalajlı olarak konteynır, portatif veya karayolu ve demiryolu tank vagonları içerisinde ta ınan zararlı maddelerle kirlenmenin önlenmesi: Ülkemiz Ek III e henüz taraf olmamı tır. EK IV : Gemilerdeki lavabo atıklarından olu an kirlenmenin önlenmesi. Henüz taraf olunmamı tır. Marpol 73/78 EK VI (Protokol 97) Gemilerden Kaynaklanan Hava Kirlili inin Önlenmesi Protokolü) EK VI Protokolü ve Ek lerine taraf olunmasına ili kin çalı malar ba latılmı olup, özellikle ülkemizde istenilen kalitede yakıt üretiminin yapılmaması, atık alım tesislerinin yetersizli i, gemi donanımında büyük yenilikler getirilmesi nedeniyle ülkemize getirece i yükümlülüklerin de erlendirmeler devam etmektedir. (Denizcilik Müste arlı ı) International Marine Institute Initiatives (IMI), 1990 larda marina ve yatçılık ile ilgili çevresel konferansları ele alarak pratik ve uygulanabilir yeni kural veya yönetmelikler hazırlanması için çalı maları yapmı lardır (Dodson 1994) Bu çalı malar 1987 yılında Avrupa Çevre E itim Vakfı (FEEE) tarafından yürütülen Mavi Bayrak Kampanyası adı altında birle tirilmi önce 11 AT ülkesi daha sonra 22 ülkede ba arı ile uygulanmı tır yılında ise Avrupa'nın dı ında yer alan ülkelerden gelen talepler do rultusunda kampanyanın kapsamı geni letilmi olup Avrupa Çevre E itim Vakfı'nın adı Çevre E itim Vakfı olarak de i tirilmi tir. Yüzme amacıyla kullanılan suyun niteli i, çevresel e itim ve bilgilendirme çalı malarının yönlendirilmesi., plaj düzeni ve emniyetinin sa lanması. ve çevre yönetimi konularında yo unla an Mavi Bayrak Projesi Türkiye de Sa lık Bakanlı ı ve Turizm Bakanlı ının öncülü ünde 1993 yılında kurulan Türkiye Çevre E itim Vakfı'nın (TÜRÇEV) e güdümünde yürütülmektedir. Bir yıllık bir ödül programı olan Mavi Bayrak Projesi, kıyıların korunması, çevre bilincinin geli mesinde ve turizm sektörü açısından büyük bir öneme sahiptir. Türkiye de mavi bayraklı marinalar Tablo 1 de verilmi tir Ba lı bulundu u il STANBUL Marina adı Setur Amiral Fahri Korutürk Kalamı ve Fenerbahçe Marinaları Tablo 1: 2005 yılı itibariyle Ülkemizdeki Mavi Bayraklı Marinalar Marinas that have taken blue flag in Turkey at 2005 ( STANBUL Ataköy Marina Mavi Bayrak Projesi dı ında ülkemizde de Çevre dostu BALIKES R Setur Ayvalık Marina i letme belge ve plaketleri adı altında 1993 yılından itibaren ZM R Setur Çe me Marina çevreye olan duyarlılı ı artırma için kampanya çalı maları AYDIN Setur Ku adası Marina yapılmaktadır. Talepte bulunan i letmelerde, ki Bakanlık Marmaris Martı Marina Kontrolörü ile turizm belgeli konaklama tesisleri Bodrum Milta Marina i letmecilerinin olu turdukları derne in ya da birli in bir Do u Turgutreis Marina temsilcisinden olu an Sınıflandırma Komisyonu tarafından, Ece Marina tesis mahallinde de erlendirme formları kullanılarak ANTALYA Setur Finike Marina de erlendirme yapılmakta ve belirlenmi olan puan barajını ANTALYA Kemer Park Marina a an i letmelere çevre dostu kurulu belgesi ve plaketi ANTALYA Setur Antalya Marina verilmektedir.. Yat i letmeleri için verilen plaketlerde "Yunus", Yat limanları için verilen plaketlerde "Çıpa" ve di er tesislere verilecek plaketlerde de "Çam" simgeleri bulunmaktadır. ( Ayrıca Tablo 2 de marinaların yapımı ve i letilmesine ili kin kanun ve yönetmelikler verilmi tir. MATERYAL VE YÖNTEM Marinalarda uygulanan çevresel yönetim modellerini ve marina etkinlikleri nedeniyle olu an kirlilikleri en aza indirmek için alınan önlemleri saptamak amacıyla yapılan bu çalı mada, Türkiye de yat turizminin en yo un oldu u, iklimsel ve tarihi güzellikleri nedeniyle yatçılar için en gözde bölge olma özelli ini kazanmı olan Ege Bölgesi kıyılarındaki marinalar ele alınmı tır. Ege Bölgesi Yat Turizmi Master Planı nda da öncelikli yat turizm alanıdır. Çalı mada Tablo 3 te verilen marinalarda ki isel görü meler yapılmı, anket çalı maları ve yerinde gözlemler ile marinalardaki mevcut çevresel yönetim önlemleri de erlendirilmeye çalı ılmı tır. 215

5 Tablo.2 Türkiye de marinalara ili kin olan kanun ve yönetmelikler Law and regulations about Turkish Marinas (Çevre Vakfı, 2004) R.G. Kanun Sayısı lgili Kanun Tanımı R. G. Tarih - Sayı De i ik No Tarih Sayı 2634 Turizmi Te vik Kanunu Kıyı Kanunu Çevre Kanunu Kültür ve Tabiat Varlıkarını Koruma Kanunu Milli Parklar Kanunu mar Kanunu Orman Kanunu Kültür Yatırımları ve Giri imlerini Te vik Kanunu Çevre Kirlil ini Önleme Fonu Yönetmeli i Kıyı Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmelik Yat Turizmi Yönetmeli i Turizmi Yatırım, letme ve kurulu larının Denetimi Hakkındaki Yönetmelik Turizmi Te vik Kanunun Cezai Hükümlerinin Uygulanması Hakkındaki Yönetmelik (yürürlülük) - - Kült. Ve Tur. Koruma ve geli im Bölgeleri ile Tur. Merkezlerinin belirlenmesi Yönetmeli i Kamu Arazisinin turizm yatırımlarına Tahsisi Hakkında Yönetmelik Tablo 3: Çalı mada ele alınan marinalar ve kapasiteleri Marinas and their capacities which are taken up in case studies Marina Adı letmeci Yeri Yat kapasitesi Setur Ku adası Setur Marinas Türkiye Ku adası Marina AYDIN (Deniz) (Kara) Port Göcek Camper&Nicholsons Göcek Marina Marinas Ltd. FETH YE (Deniz) (Kara) Netsel Marina Netsel Turizm Marmaris Yatırımları A.. (Deniz) (Kara) D-Marin Do u Marina Turgutreis Bodrum - (Deniz) (Kara) Port yalıkavak Port Bodrum Yalıkavak Marina A.. Yalıkavak- Bodrum (Deniz) 100 (Kara) Yapılan anketlerde öncelikle marinanın i letilmesi ve hizmetleri sırasında olu an kirlilik için alınan önlemlere ili kin sorular sorulmu tur. Marina etkinliklerine ili kin önlemler; bakım-onarım etkinlikleri esnasında alınan önlemler, akaryakıt dökülmesi durumunda alınan önlemler, atık yönetimine ili kin önlemler, pissu hizmetlerinde alınan önlemler, ya mur suları ve dereler ile ilgili önlemlere yönelik olmak üzere gruplandırılmı tır. Marina yapımı ve in aatı esnasında dikkate alınan hususlar ki isel görü melerle saptanmaya çalı ılmı tır (Saatçio lu, 2004)(Bezirgan, 2004)(Polat, 2004) (Oygak,2004) BULGULAR nceleme yapılan marinalarda teknelere ba lama olana ı verilmesine yönelik deniz yapılarının yanı sıra di er hizmetlerin (bakım-onarım, akaryakıt hizmeti, elektrik ve tatlı su temini ve pissu toplama hizmetleri vb.) de verilebilece i altyapı ve üstyapı tesislerinin eksiksiz olarak yapıldı ı gözlenmi tir. Marinalarda özellikle su sirkülasyonunun sa lanması konusunda gerekli önlemleri alınmı, iskeleler mevcut sirkulasyonu kesmeyecek eklide yüzer yapılmı ve sirkülasyon kanalları ile mevcut su sirkulasyonuna destek verilmi tir. Marina bünyesindeki tekne bakım-onarım alanlarının ayrı oldu u, bazılarında kapalı mekanlar kullanılırken bazısında bu konuda ek bir önlem alınmadı ı görülmü tür. Katı atık ve tehlikeli atıkların ayrı ayrı toplandı ı ancak atıkların yerinde azaltımı, geri kazanımı konularında eksikliklerin oldu u saptanmı tır. Katı atıkların ayrı toplanmasında yatçıların da bazen kurallara uymadı ı marina yöneticileri tarafından belirtilmi tir. Katı atık yönetimi genelde marinanın ba lı bulundu u belediyeler tarafından yapılmaktadır. Marinaların hepsi akaryakıt hizmeti vermektedir. ncelenen marinalarda yakıt dökülmeleri için bariyer, yüzeyden toplayıcılar vb.ekipman bulunmakta olup dökülmeler için acil eylem planları olu turulmu tur. Ya mursuyu için bazıları bir önlem almazken, bazısı marinaya gelen dereler için önlem almı tır. Teknelerde olu an pissuyun toplanması için atık toplama üniteleri bulunmakta, bu hizmet ücret kar ılı ı verilmektedir. Genelde atıksu

6 arıtma tesisi mevcut bulunmakta ancak yeterli kapasitede olmadı ı için toplanan pissu ehir kanalizyon a ına verilmektedir. Marinada toplanan atık ya lar ise yeniden kullanılmak üzere, in aat firmalarına ah ap kalıpların içlerine sürmek için veya fırınlara verilmektedir. Tekneler genelde sudan çıkartılarak yıkanmakta, basınçla yıkamada yıkama suyu denize bırakılmamaktadır. Yıkama i lemlerinde çevreye zarar vermeyecek ürünler kullanılmaktadır. Ancak marina sularında görülen askıda katı maddeleri yok etmek için kimyasal çökelticiler kullandıkları da ifade edilmi tir (Oygak, 2004). TARTI MA VE SONUÇ Yapılan her türlü etkinlikte oldu u gibi deniz ve yat turizminin de deniz ortamına bazı etkiler yapması kaçınılmazdır. Ancak do al çevre güzelli i ve temiz bir deniz yatçının rotasını olu tururken dikkate aldı ı en önemli konudur. Yat turizminden beklenen yararların artarak devamı yine bu çevreyi korumakla olasıdır. Bu nedenle yat turizminde çevreye etkilerinin en yo un olabilece i marinalarda bu etkileri en aza indirecek bazı yönetim önlemlerini almak ve uygulamak gerekmektedir. BMP olarak anılan bu önlemler, marina etkinlikleri sonucunda su kalitesine etkiyecek tüm etmenleri en aza indirmek için kirliliklerin öncelikle kayna ında olu umunu engelleyecek, azaltacak ve uygun ekilde bertarafını sa layacak önlemleri içermektedir. Bu önlemlerin yanı sıra yatçıların, çalı anların çevre bilincini geli tirecek e itim programları da uygulanmalıdır. Marinalarda özellikle son yıllarda in aatı yapılan marinalarda ÇED sürecinden geçildi i, gerekli önlemlerin alındı ı, bu sektör için çevre bilincinin ve çevre kirlili ine yönelik alınacak önlemlerin sektör için ekonomik anlamda da öneminin anla ıldı ını ortaya koymaktadır. Ancak marina bakım-onarım etkinliklerinden kaynaklanan kirlilik önlemlerinde bazı aksaklıklar ya andı ı ve bazı yerlerde ise ya mur suyu ile dere giri lerinden madde ta ınımı oldu u görülmektedir. Sonuç olarak, ülkemiz genelinde hızla geli en yat turizmi ve yatçılık etkinlikleri, tüm kıyı kullanıcıları ile entegre olarak, kıyı olanaklarından dengeli ve sürdürülebilir biçimde yararlanmayı hedefleyen Kıyı Bölgesi Yönetimi ni benimseyip faaliyetlerini sürdürürse, yatçılık sektörünün önünü açmakla kalmayıp, di er birçok kıyı bölgesini kullanan faaliyetin de önünü açacaktır. KAYNAKLAR Australian and New Zeland Environment and Conservation Council and Australian Transport Council, Best Practice Guidelines for Waste Reception Facilities at Ports, Marinas and Boat Harbours in Australia and New Zealand Baykal, B.B, Baykal M.A., Domestic Water Consumption and Wsatewater Generation in Yachts. Yachting Technology 95 (ed.teko ul, Ne er), s Bezirgan, A.E., Yat Limanı Yatırımlarına Genel Bir Bakı. DEÜ: Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü. Piri Reis in Rotasında 25. Yıl Sempozyumu Kasım 2000 ZM R Bezirgan, A., 2004, Sözlü görü me, D-Marin Turgutreis Marina, BODRUM Çevre Vakfı, 2004, Yönetmelikler Deniz Ticaret Odası, 2003, Deniz Sektörü Raporu T.C. Ba bakanlık, Denizcilik Müste arlı ı web sayfası Dodson, P.E Practices & Products For Clean Marinas. A Best Management Practice Handbook International Marine Institute North Kingstown, Rhode Island USA Dölgen ve ark., 2003, Best Waste Management Programs (BWMPs) for Marinas:A Case Study, Journal of coastal Conservation 9:57-63 EPA, 1996, Clean Marinas- Clear Value. Environmental and Business Success stories. United States Environmental Protection Agency Office of Wetlands, Oceans, and Watersheds Assessment and Watershed Protection Division Washington, DC. August 1996 EPA, B National Management Measures Guidance to Control Nonpoint Source Pollution from Marinas and Recreational Boating. Nonpoint Source Control Branch Office of Wetlands, Oceans and Watersheds Office of Water United States Environmental Protection Agency. Nowember, 2001 E bah, H. 2002, Sürdürülebilir Kıyı Turizmi Planlamasına Peyzaj Yakla ımı, Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları IV. Ulusal Konferansı Bildiriler Kitabı DEÜ. 5-8 Kasım 2002, ZM R Küçükgül, E.Y. 1998, Gemi, Tekne Bakım ve Tamir lemleriyle Olu an Atıklar le Bu Atıkların Olu turdu u Kirlenmenin Azaltılması, Bodrum Yarımadası Çevre Sorunları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s T.C. Kültür ve Turizm Bakanlı ı web sayfası. Oygak,. 2004, Sözlü görü me, Port Göcek, FETH YE Polat, C., 2004, Sözlü görü me, Port Bodrum Yalıkavak, BODRUM Saatçio lu, K., 2004, Sözlü görü me, Ku adası Setur Marina, AYDIN Soykan, F. 2002, Karaburun Yarımadası nın Sürdürülebilir Yönetiminde Yerel Gönüllü Kurulu ların Rolü, Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları IV. Ulusal Konferansı Bildiriler Kitabı DEÜ. 5-8 Kasım 2002 ZM R Teko ul, N. & Ne er, G.,1998, Türkiye nin Kuzey Ege Kıyılarındaki Yat Turizmi Potansiyeli, I. Ulusal Deniz Turizmi Sempozyumu 15 Mayıs 1998, ZM R 217