Ayıptan Sorumluluğun Koşulları

Transkript

1 Ayıptan Sorumluluğun Koşulları Satılanın teslim edilmiş olması Ayıbın hasarın geçişi anında mevcut olması (İspat yükü alıcıdadır) Alıcının malın ayıplı olduğunu bilmemesi Aşikâr ayıp olmaması (Satıcı açıkça vaatte bulunmadıkça) Sorumsuzluk anlaşmasıyla sınırlandırılmaması (Ağır kusur halinde sorumsuzluk anlaşması geçersizdir) Alıcının ayıplı satılanı çekincesiz kabul etmiş olmaması 42

2 Ayıp Kavramı Beklenen vasıfların veya Vaat edilen vasıfların, satış konusu şeyde bulunmamasıdır. Beklenen vasıfların bulunmaması, kullanım amacı bakımından, - Satılanın değerini veya - Alıcının ondan beklediği faydaları (KULLANIM ELVERİŞLİLİĞİNİ) ortadan kaldıran ya da önemli ölçüde (ESASLI BİÇİMDE) azaltan nitelik/niteliği etkileyen nicelik eksikliğidir.! Kullanım amacı ya da beklenen yarar, işlem hayatındaki anlayışlara göre veya sözleşme kurulduğunda satıcı tarafından bilinen veya bilinebilen alıcının bireysel menfaatlerine göre belirlenir. (MK 2) 43

3 Kullanım Amacı Taraflar açıkça veya örtülü olarak belirlemiş olabilir. İşlem hayatındaki anlayışlara göre, kullanım amacı, işin niteliğinden ve tarafların eylemlerine dürüstlükle yüklenebilecek anlamdan çıkarılır. 44

4 Beklenen Vasıfların Eksikliği Halinde Ayıbın Esaslı Olması Şartı Satılanın OBJEKTİF veya SÜBJEKTİF değerini önemli ölçüde azaltması halinde ayıp esaslıdır. Alıcının dürüst biçimde davranması halinde ilgili branşta işlem hayatındaki anlayışlara göre ayıbı bilseydi satış sözleşmesini hiç yapmayacak olması veya daha düşük bedelle yapacak olması halinde (FARAZİ İRADE) ayıbın satılanın değerini önemli ölçüde azalttığı yani esaslı olduğu anlaşılır. 45

5 Vida eksikliği, belli belirsiz boya, cila hataları vs. ESASLI DEĞİLDİR. Evin küçük çıkması, dondurucunun hacminin düşüklüğü, kitabın sayfalarından birkaçının eksik olması, NİTELİĞİ ETKİLEYEN NİCEL EKSİKLİKLERDİR. Misli şeylerde az ifa, AYIPLI DEĞİL KISMEN İFA ETMEME sayılır. Cins borcu olarak belirlenmiş borcun başka cinsten edimle ifası (yani başka bir şeyin ifası =ALIUD İFA) İFA ETMEME sayılır ama teslim sırasında anlaşılmadıysa AYIPLI İFA hükümlerine de başvurulabilir. Taleplerin yarıştığı kabul edilir. 46

6 Ayıp Türleri Maddi/hukuksal/ekonomik ayıp Esaslı esaslı olmayan ayıp (Bkz. TBK 219/1) Aşikâr aşikâr olmayan ayıplar (Bkz. TBK 222/2) Hazırlar arasında sözleşme kurulurken olağan incelemeyle anlaşılabilen ayıp aşikâr, muayene ile anlaşılabilen ayıp aşikâr olmayan ayıptır. Dolayısıyla YERİNDE SATIŞTA OLAĞAN İNCELEME KÜLFETİ bulunmaktadır. Açık gizli ayıp (Bkz. TBK 223) Olağan muayeneyle ortaya çıkarılabilirse açık, çıkarılamazsa gizli ayıptır. Önemli diğer ayıplar (Bkz. TBK 227/3) Alıcının sözleşmeyle bağlı kalması kendisinden beklenemeyecek nitelikteki ayıplar önemlidir. (MK 2 çerçevesinde farazi iradesine göre belirlenir. 47

7 Sorumsuzluk Anlaşması Ayıp ağır kusura dayanıyorsa yapılan sorumsuzluk anlaşması hüküm ve sonuç doğurmaz, sorumluluk bertaraf edilemez. Ağır kusur kasta veya ihmale dayanabilir. Ayıbın kasta dayanması HİLE yapıldığı anlamına gelir. Ayıbın ihmale dayanması SATICININ ÖZELLİKLE MESLEĞİ GEREĞİ BİLMESİ GEREKEN AYIPLARI BİLEMEMESİ şeklinde ortaya çıkar. 48

8 Ayıplı olduğunu bile bile malın çekincesiz teslim alınması yani kabul edilmesi halinde ne özel hükümlere ne de genel hükümlere dayanarak tazminat istemek mümkündür. Aksi yönde bir tutum, ÇELİŞKİLİ DAVRANIŞ YASAĞI ihlal eder. 49

9 Nitelik Bildirimi Satılanın objektif olarak belirlenebilir bazı niteliklere sahip olduğu yönünde, satıcı tarafından ileri sürülen ve CİDDİYET taşıyan iddialardır. (MK 2: Güven teorisine göre belirlenir) Salt reklam ve pazarlama amaçlı beyanlar, övgüler, nitelik bildirimi sayılmaz. Niteliği bakımından BİLGİ AÇIKLAMASIDIR. Garantiden farklı olarak, satılanın sadece HASARIN GEÇİŞİ ANINDAKİ DURUMU hakkında bildirimde bulunulmaktadır. Garantide bunun yanında gelecekteki durumu hakkında nitelik vaadinde de bulunulabilir. 50

10 Alıcıya Yüklenen Külfetler Muayene (Gözden Geçirme) Külfeti Açık ayıplara ilişkindir. Kapsamı ve yoğunluğu, işlem hayatındaki ticari örf ve âdetlere göre belirlenir. - Çok sayıda/miktarda teslimat için yeterli sayıda numunenin muayenesi yeterli sayılmalıdır - Art arda teslimli satışta sonraki seferlerdeki teslimatlarda muayenede gösterilen özen düzeyi daha düşük olabilir. - Çabuk bozulabilir bir şeyse daha hızlı ve kısa sürebilir. 51

11 Alıcıya Yüklenen Külfetler İşlerin olağan akışına göre imkân bulur bulmaz yapılmalıdır - Muayenesi mevsim koşullarına bağlıysa teslimden çok sonra ya da - Bozulmaya elverişliyse ivedilikle, en erken şekilde yapılır. Bildirim (İhbar) Külfeti Açık veya gizli, ayıp fark edildiğinde SOMUTLAŞTIRILARAK bildirilmelidir. Bildirilmeyen ayıplarla ilgili özel hükümlerden yararlanılamaz. 52

12 Bildirme Külfeti Amaç ifanın bu haliyle kabul edilmediğini bildirmektir. Ayıbın bildirilmesi BİLGİ AÇIKLAMASIDIR. Bildirimle birlikte seçimlik hakların kullanılması gerekmez. Ayıp öğrenildikten sonra hemen (makul sürede) bildirilir. Gizli ayıp sonradan öğrenilse bile en geç zamanaşımı süresi içinde bildirme külfetinin yerine getirilmesi gerekir. 53

13 Alıcıya Yüklenen Külfetler Külfetlerin yerine getirilmemesi aksi sözleşmeyle kararlaştırılmadığı takdirde ve satıcının ağır kusuru bulunmadığı takdirde ALICININ MALI KABUL ETTİĞİ yönünde faraziye oluşturur. Tacirler arası ticari satışta: Aşikâr ayıp teslimden itibaren 2 gün içinde ihbar edilir. Açık ayıp teslimden itibaren 8 gün içinde ihbar edilir. Gizli ayıpsa TBK hükümleri uygulanır. Dönme/fesih ihbarı ve ihtarlar şekle (noter/iadeli taahhütlü mektup/telgraf/güvenli e-imza) tabidir, ayıp ihbarı herhangi şekilde yapılabilir. 54

14 Götürme ve Gönderme Satışlarında (TBK 226) Alıcının ayıplı ifa nedeniyle haklarını kullanabilmesi için Alıcının bulunduğu yerde satıcının temsilcisi yoksa malın KORUNMASI İÇİN GEREKLİ ÖNLEMLERİ ALMA Kısa sürede bozulma tehlikesi varsa alıcının bulunduğu yerde mahkemeden izin alarak SATTIRMA (satıcının menfaati gerektiriyorsa) külfeti altındadır. Aksi halde DÖNME hakkını kaybeder. Sattırdığını satıcıya bildirme ise YAN YÜKÜMDÜR. 55

15 Hayvan Satışında Dört ayaklı evcil hayvanların satışında yazılı üstlenme (nitelik bildirimi) bulunmadıkça veya satıcının ağır kusuru olmadıkça ayıptan sorumluluğa ilişkin özel hükümler uygulanmaz, genel hükümlere göre tazminat istenebilir. Ayıptan sorumluluk hükümleri uygulandığı takdirde ise hasarın geçiş anından itibaren 9 gün içinde muayene ve ihbarın yapılması gerekmektedir. 56

16 Alıcının Seçimlik Hakları (TBK 227) Sözleşmeden dönme Ayıp oranında bedel indirimi isteme Aşırı masraf gerektirmediği takdirde ücretsiz onarımını isteme Olanaklıysa ayıpsız benzeriyle değiştirilmesini isteme Bozucu ya da değiştirici nitelikte yenilik doğuran haklardır, kullanıldığında dönülemez, ancak hâkim kararıyla ya da anlaşma yoluyla değiştirilebilir. Kullanılması dava açılmasını gerektirmez, yöneltilmesi gerekli tek taraflı irade açıklaması yeterlidir, şekle bağlı değildir. 2 yıllık zamanaşımı içinde hem seçimlik hakların hem de tazminat talebinin ileri sürülmesi gerekmektedir. 57

17 Dönme Hakkı Hüküm ve sonuçları hakkındaki görüşler - Klasik dönme teorisi - Ayni etkili dönme teorisi - Yasal borç ilişkisi teorisi - Dönüşüm (yeni dönme) teorisi 58

18 Sona Erip Ermediği İade Talebinin Dayanağı İade Talebinin Niteliği Zamanaşımı Klasik Dönme T. Geçmişe etkili sona erer Sebepsiz zenginleşme Şahsi 2-10 yıl Yasal Borç İlişkisi Teorisi Geçmişe etkili sona erer Yasaya dayanan borç ilişkisi Şahsi 10 yıl Ayni Etkili D.T. Geçmişe etkili sona erer İstihkak Ayni Zamanaşımı yoktur Dönüşüm Teorisi 59 Sona ermez, tasfiye ilişkisine dönüşür Sözleşme Şahsi Sözleşmenin tabi olduğu zamanaşımı süresi

19 Dönmenin Sonuçları ALICININ İADE BORCU: Alıcı satılanı elde ettiği yararlarla birlikte iade eder SATICININ İADE BORCU: Satış bedelini (anapara) faiziyle birlikte iade eder MASRAFLARIN GİDERİMİ: Ayıplı mal sebebiyle 3. kişilerle olan davalar için yaptığı yargılama giderleri, satılan için yapılan zorunlu ve yararlı giderler sebebiyle doğan zararın giderimi DOĞRUDAN UĞRANAN ZARARIN GİDERİMİ KUSUR KARİNESİNE BAĞLI OLARAK DİĞER ZARARIN GİDERİMİ 60

20 Ayıp Oranında Bedel İndirimi İsteme Satış bedelinin ödenmesinden önce/sonra bu hakkın kullanılması mümkündür. Aksi sözleşmeyle kararlaştırılmadıkça nispi metotla bedel indirimi hesaplanır. Ayıpsız eşyanın objektif değeri Ayıplı eşyanın objektif değeri = Satış bedeli X Bedel indirimi istendiği takdirde dönmeye ilişkin hükümlere kıyasla tazminat istenebilir. 61

21 Ayıpsız Benzeriyle Değiştirilmesini İsteme Aynen ifa talebinin devamı olarak değerlendirilir. Genellikle cins borcu için kullanılabilir, parça borcu olduğu takdirde imkân bulunup bulunmadığı alıcı tarafından bilinemeyebilir. Durum haklı gösterirse (MK 2), aynı cinsteki malın farklı niteliklere sahip olanıyla (farklı marka/model vs.) değiştirilmesini istemek ya da bunu kabul etmek mümkün olmalıdır. Satıcı, alıcı henüz seçimlik hakkını kullanmadan, ayıpsız benzerini hemen verirse ve alıcının zararını tamamen giderirse alıcının seçimlik haklarını kullanmasını özellikle SÖZLEŞMEDEN DÖNMESİNİ ÖNLEYEBİLİR. 62

22 Ayıbın Ücretsiz Giderilmesini İsteme Hakkı Fiziksel ve teknik olanaklara göre onarım mümkün olmalı İşlem hayatındaki kabullere göre satıcının ayıbı gidermesi beklenebilir olmalı (onarıma değer olmalı, yani örneğin aşırı masraf gerektirmemeli) Ayıpsız benzeriyle değiştirme gibi, aynen ifanın devamı niteliğinde bir seçim hakkıdır. 63

23 Seçimlik Hakların Sınırlandırılması Dönme hakkının sınırlandırılması (227/4) Durumun dönmeyi haklı göstermemesi halinde, örneğin satılan şey başka şekilde kullanılabilir durumdaysa, Bedel indirimi ya da ayıbın giderilmesi seçimlik haklarından birinin sonuçlarının uygulanmasına Talep üzerine hâkim tarafından karar verilebilir.! Eser sözleşmesinde dönmeye durum haklı gösterecek kadar önemli ayıp varsa gidilebilirken satışta tersinedir.! Alıcıya yüklenemeyen sebeplerle (ayıp/umulmayan hal/mücbir sebep) satılanın kısmen/tümüyle yok olması/zarara uğraması DÖNMEYİ ENGELLEMEZ. 64

24 Bedel İndiriminin Sınırlandırılması (227/V) Değer eksikliği satış bedeline çok yakınsa bedel indirimi istenemez (MK 2 gereğidir), dönme veya ayıpsız benzeriyle değiştirme seçimlik hakları kullanılabilir. 65

25 Sadece Bedel İndiriminin İstenebilmesi Alıcıya yüklenebilir sebeplerle satılan, yok olmuş (fiziksel olarak /devredildiği için) veya biçim değiştirmişse (işleme/karışma/birleşme dahil) DÖNME/BENZERİYLE DEĞİŞTİRME/ONARIM İSTEME MÜMKÜN OLMAYACAĞI İÇİN sadece bedel indirimi istenebilir. Sadece sınırlı ayni hakla sınırlanmışsa alıcı yine dönememelidir veya benzeriyle değiştirememelidir ancak bedel indirimi ya da onarım istemesi mümkün olmalıdır. 66

26 Birden Çok Mal Satışında Sınırlama Birden çok mal/çok parçalı mal (eşya topluluğu) satışında bazılarında ayıp varsa KURAL OLARAK DÖNME HAKKI KISMEN KULLANILABİLİR. İSTİSNA: Alıcıya/Satıcıya önemli zarar verilmeden ayıpsız kısmı ayıplı kısımdan ayırma olanağı yoksa (mobilya takımı, vizon sehpa takımı) tümü için dönülür. İSTİSNA: Ayrı satış bedeli gösterilerek satış yapılsa bile asıl için dönme, eklentilerini de kapsar. Tersi geçerli değildir. Örneğin masaüstü bilgisayarın klavyesi, faresi. 67

27 Zamanaşımı KURAL OLARAK dolaysız zilyetliğin devrinden itibaren 2 YILDIR. İSTİSNA: Satıcı ağır kusurluysa genel zamanaşımı süresi geçerlidir. Hem seçimlik hakların kullanımı hem de ayıbın bildirilmesi için üst sınırı oluşturur. 68