Prostatýn Benign ve Malign Olgularýnda NOR Cisimciklerinin Prognostik ve Diagnostik Önemi

Transkript

1 Prostatýn Benign ve Malign Olgularýnda NOR Cisimciklerinin Prognostik ve Diagnostik Önemi PROGNOSTIC AND DIAGNOSTIC SIGNIFICANCE OF NOR BODIES IN BENIGN AND MALIGN LESIONS OF PROSTATE Mustafa Cihat AVUNDUK* * Yard.Doç.Dr.,Selçuk Üniversitesi Týp Fakültesi Patoloji AD, KONYA Özet Selçuk Üniversitesi Týp Fakültesi Patoloji Anabilim Dalý'nda taný almýþ 15 benign prostat hiperplazisi, 15 prostat intraepitelyal neoplazi ve 15 prostat adenokarsinoma olgusunun daha önce incelenmiþ preparatlarý belirlenerek çalýþmaya baþlanýldý. Seçilen preparatlarýn parafin bloklarýndan yeni kesitler alýndý. Yeni kesitler gümüþ impregnasyon tekniði ile boyandý. Pozitif boyanan NOR cisimcikleri sayýlarak vakalarýn AgNOR deðerleri bulundu. Ortalama AgNOR deðerlerinin benign prostat hiperplazisi olgularýnda 3.08 ± 0.4, prostat intraepitelyal neoplazi olgularýnda 5.17 ± 1.4 ve prostat adenokarsinom olgularýnda ise 7.53 ± 1.9 olduðu tespit edildi. Benign prostat hiperplazisi, prostat intraepitelyal neoplazi ve prostat adenokarsinoma olgularýnda saptanýlan AgNOR deðerlerinin birbirleri ile istatistiksel olarak anlamlý farklýlýklar gösterdikleri belirlendi. Bu sonuçlar ýþýðýnda prostat lezyonlarýnda AgNOR deðerlerinin prognostik ve diagnostik öneme sahip olduðu vurgulandý. Anahtar Kelimeler: Prostat, Benign prostat hiperplazisi, Ýntraepitelyal neoplazi, Adenokarsinoma, AgNOR T Klin Týp Bilimleri 1999, 19:90-94 Summary We re-examined a number of forty-five biopsy specimens diagnosed as benign prostatic hyperplasia, intraepithelial neoplasia and adenocarcinoma of prostate. Each group contained equal number of biopsy specimens. New slides from the paraffin blocks of diagnostic specimens were prepared and stained with silver impregnation technique. NOR granules which were stained positively with this technique were counted and the AgNOR values were established for each specimens. The mean AgNOR values were found to be as 3.08 ± 0.4 (for benign prosthetic hyperplasia group), 5.17 ± 1.4 (for intraepithelial neoplasia group) and 7.53 ± 1.9 (for adenocarcinoma group). These statistically significant differences were found when the groups were compared with each other. We emphasise diagnostic and prognostic importance of AgNOR values in prostatic lesions in the view of the results of this study. Key words: Prostate, Benign prostatic hyperplasia, Intraepithelial neoplasia, Adenocarcinoma, AgNOR T Klin J Med Sci 1999, 19:90-94 Ýnsan prostat dokusunun parakrin ve nöroendokrin hücreleri özellikle gümüþ boyamasý ve immünhistokimyanýn da içinde bulunduðu çeþitli yöntemlerle incelenebilmektedir (1). Gümüþ boyamasý ile ribozomal RNA üretiminden sorumlu, nucleolar organizer region (NOR) boyanýr (2, 3). NOR cisimcikleri arjirofilik, asidik, nonhiston proteinlerdir. Gümüþ ile boyandýklarýnda ýþýk mikroskobunda kolayca görülebilir hale gelir ve sayýlarak AgNOR deðerleri elde edilir (2). AgNOR deðerlerinin Geliþ Tarihi: Yazýþma Adresi: Dr.Mustafa Cihat AVUNDUK Selçuk Üniversitesi Týp Fakültesi Patoloji AD Akyokuþ, KONYA tanýsal amaçlý kullanýmýnýn istatistiksel olarak anlamlý sonuçlar verdiði bildirilmektedir (4). Biz bu çalýþmamýzda benign prostat hiperplazisi (BPH), intraepitelyal neoplazi (PIN) ve prostat adenokarsinomu olgularýnda gümüþ impregnasyon yöntemi ile AgNOR deðerlerini belirledik. Olgularýn AgNOR deðerlerini birbirleri ile karþýlaþtýrarak literatür eþliðinde tartýþtýk. Materyal Metod Selçuk Üniversitesi Týp Fakültesi Patoloji Anabilim Dalý'nda taný almýþ, 15 BPH, 15 PIN ve 15 prostat adenokarsinomu olgusu çalýþmaya dahil edildi. PIN olgularýnýn 5 i düþük grade'li 10 u ise 90 T Klin Týp Bilimleri 1999, 19

2 PROSTATIN BENÝGN VE MALÝGN OLGULARINDA NOR CÝSÝMCÝKLERÝNÝN PROGNOSTÝK VE DÝAGNOSTÝK ÖNEMÝ Mustafa Cihat AVUNDUK yüksek grade'li idi. Düþük grade'li PIN olgularý PIN I ve II yi kapsarken, PIN III olgularý yüksek grade'li olarak kabul edildi. Prostat adenokarsinomu olgularýnýn ise; 7 si iyi differansiye, 8 i de kötü diferansiye olgulardan oluþmaktadýr. Ýyi differansiye prostat adenokarsinoma olgularý Gleason'nun histolojik grade'ine göre Grade 1 ve 3c arasýndaki olgularý kapsamaktadýr. Kötü differansiye olgular ise Grade 4a dan 5b ye kadar uzanan grade'deki olgulardan oluþmaktadýr. Olgularýn hematoksilen eozin ile boyalý arþivlenmiþ kesitleri gözden geçirilerek uygun parafin bloklarý seçildi. Seçilen parafin bloklardan 5 m kalýnlýðýnda kesitler alýndý. Alýnan kesitler gümüþ impregnasyon yöntemi ile boyanarak ýþýk mikroskobunda deðerlendirildi. Her olguda lezyonun bulunduðu alanda yer alan epitelyal 100 hücre rasgele seçilerek gümüþ ile pozitif boyanan küçük kumsu tanecikler halindeki NOR bölgeleri sayýldý. NOR bölgeleri sayýlýrken tüm beneklerin ayrý ayrý sayýlmasýna önem gösterildi (5). Elde edilen sayýnýn 100 e bölümü ile her olgunun hücre baþýna düþen ortalama partikül sayýlarý belirlendi ve böylelikle AgNOR deðerleri elde edildi. BPH, PIN ve prostat adenokarsinoma olgularýnýn oluþturduðu her bir grubun ortalama AgNOR deðerleri; grubu oluþturan olgularýn AgNOR deðerlerinin toplanýp grup olgu sayýsý olan 15 e bölünmesi ile hesaplandý. Yine bu yöntemle düþük grade'li PIN, yüksek grade'li PIN, iyi diferansiye prostat adenokarsinomu ve kötü differansiye prostat adenokarsinomu olgularýnýn AgNOR sayýlarý hesaplandý. BPH, PIN ve prostat adenokarsinomu olgularýnýn AgNOR deðerlerinin istatistiksel olarak anlamlý farklýlýklar bulundurup bulundurmadýklarý Student T testi ile araþtýrýldý. Deðiþkenlerin az olmasýndan dolayý iyi differansiye prostat adenokarsinomu ile yüksek grade'li PIN ve BPH ile düþük grade'li PIN olgularý arasýnda anlamlý bir farkýn bulunup bulunmadýðý Mann-Whitney U testi yardýmýyla irdelendi. Bulgular NOR cisimcikleri; gümüþ impregnasyon yöntemi ile boyanan BPH, PIN (Þekil 1) ve prostat adenokarsinomu (Þekil 2) olgularýna ait preparatlarda koyu kumsu tanecikler þeklinde görüldü. Ortalama AgNOR sayýsý BPH olgularýnda 3.08±0.4 partikül/ hücre, PIN olgularýnda 5.17±1.4 partikül/hücre ve prostat karsinomu olgularýnda ise 7.53±1.9 partikül/hücre olarak saptandý. Bu deðerler düþük grade'li PIN olgularýnda 3.69±0.4 partikül/hücre, yüksek grade'li PIN olgularýnda 5.91±1.1 partikül/hücre, iyi differansiye prostat adenokarsinomunda 6.06±1.2 partikül/hücre ve kötü differansiye prostat adenokarsinomu olgularýnda ise 8.83±1.4 partikül/hücre olarak belirlendi (Tablo 1). BPH olgularý ile PIN olgularýnýn AgNOR deðerleri karþýlaþtýrýldýðýnda istatistiksel olarak anlamlý farklýlýðýn varlýðý görüldü (p=2.11x10-5, Þekil 1. PIN olgusunda gümüþ impregnasyon yöntemi ile boyama sonucunda koyu kumsu tanecikler halinde görülen NOR cisimcikleri izlenmekte (HE; x400). Þekil 2. Prostat adenokarsinomu olgusunda bir köþede yoðunlaþan atipik hücrelerin içerisinde gümüþ impregnasyon yöntemi ile boyanma sonrasýnda ince kumsu tanecikler halinde seçilen NOR cisimciklerinin PIN olgusunda izlenilene göre daha fazla sayýda olduðu dikkati çekmekte. Diðer köþede yer alan benign hücrelerde ise bu taneciklerin sayýsýnýn oldukça düþük olduðu görülmekte (HE; x400). T Klin J Med Sci 1999, 19 91

3 Mustafa Cihat AVUNDUK PROSTATIN BENÝGN VE MALÝGN OLGULARINDA NOR CÝSÝMCÝKLERÝNÝN PROGNOSTÝK VE DÝAGNOSTÝK ÖNEMÝ Tablo 1. Olgularýn AgNOR ortalamalarý. Düþük Yüksek Prostat Ýyi diff. Kötü diff. BPH PIN grade'li PIN grade'li PIN Adeno CA Adeno CA Adeno CA Olgu sayýsý Ortalama 3.08 ± ± ± ± ± ± ± 1.4 AgNOR deðerleri p<0.01). Ýstatistiksel olarak anlamlý farklýlýk, ayný zamanda, BPH olgularý ile prostat adenokarsinomu olgularýnýn AgNOR deðerleri (p=1.27x10-7, p<0.01) ve PIN olgularý ile prostat adenokarsinomu olgularýnýn AgNOR deðerleri arasýnda da (p=3.73x10-4, p<0.01) mevcuttu. Ayrýca BPH olgularý ile düþük grade'li PIN olgularý arasýnda (p=3x10-3, p<0.01) ve yüksek grade'li PIN ile iyi differansiye prostat adenokarsinomu arasýnda da (p=0.41; p<0.5) istatistiksel olarak anlamlý farklýlýklar mevcuttu. Tartýþma Daha önce yapýlan birçok çalýþmada NOR cisimciklerinin tümörün proliferatif durumunun belirlenmesinde bir araç olduðundan söz edilmektedir (6). AgNOR deðerlerin hücre kinetiðini ölçmek için kullanýlan 3H-timidin otoradyografisi ile diðer hücresel proliferasyon belirleyicileri olan PCNA ve Ki-67 deðerleri ile de bir paralellik göstermektedir (7). Kullanýmýnýn kolaylýðý ile diðer proliferasyon belirleyicilerine göre daha ekonomik olmasý AgNOR deðerlerinin önemini arttýrmaktadýr. Bu çalýþmamýzda prostatýn benign ve malign lezyonlarýnda AgNOR deðerlerini saptayarak elde ettiðimiz sonuçlarla olgularýn diagnostik ve prognostik özellikleri hakkýnda bilgilenmeyi amaçladýk. Hücre baþýna düþen ortalama partikül sayýsýnýn BPH olgularýnda; PIN ve prostat adenokarsinomu olgularýna göre oldukça düþük sayýda olduðunu gözledik. Bir çok araþtýrmada da benign olgularda gümüþ ile boyanan NOR cisimciklerinin sayýsýnýn malign olgulara göre daha az olduðu bildirilmektedir (8-11). Buna karþýn BPH olgularýnda saptanýlan AgNOR deðerlerinin normal popülasyondaki semptomsuz kiþilerin prostat dokularýnda gösterilen AgNOR deðerlerinden daha fazla olduðundan söz edilmektedir (10). Olgularýmýz arasýnda normal prostat dokusu bulunmadýðý için bu bulguyu saptayamadýk. Ancak BPH olgularýmýzýn AgNOR deðerleri; PIN ve prostat karsinomu olgularýmýzdaki AgNOR deðerleri ile istatistiksel olarak anlamlý farklýlýklar bulundurmaktadýr. Zaten; AgNOR deðerlerinin benign ve malign olgularda farklýlýklar gösterdiði bir çok çalýþmada gözlenen bir bulgu olmuþtur (1,4,8,10,12,13). PIN olgularýnýn AgNOR deðerlerinin de prostat adenokarsinom olgularýnýn AgNOR deðerlerinden istatistiksel olarak anlamlý farklýlýklar gösterdiðini belirledik. PIN olgularýnda saptadýðýmýz hücre baþýna düþen ortalama partikül sayýsý; BPH olgularýnda saptadýðýmýz AgNOR deðerlerinden yüksek olmasýna karþýn, prostat adenokarsinomu olgularýndaki AgNOR deðerine göre ise düþüktü. Burada dikkati çeken bir bulgu da BPH olgularýnýn AgNOR deðerlerinin standart sapmasý oldukça düþük seyrederken (±0.4), PIN olgularýnda bu deðerin daha yüksek tespit edilmesidir (± 1.4). Bu da bize PIN olgularýnýn AgNOR deðerlerinin BPH olgularýna göre daha geniþ bir marjda seyrettiðini göstermektedir. Bir çalýþmada iyi differansiye prostat adenokarsinomu olgularý ile yüksek grade'li PIN olgularýnýn AgNOR deðerlerinin önemli bir fark göstermediðinden söz edilmektedir (10). Ayný þekilde düþük grade'li PIN olgularýnýn da BPH olgularý ile belirgin bir fark göstermesi düþünülemez. Böylelikle PIN olgularýnýn kesin, dar bir sýnýr içerisinde seyretmeyip, bazý olgularda iyi diferansiye adenokarsinoma bazý olgularda ise benign prostatik lezyonlara yakýn olmasý beklenilir. Bunun sonucu olarak da PIN olgularýndaki AgNOR deðerlerinin standart sapmasý, BPH olgularýnda saptadýðýmýz standart sapmadan daha büyük olacaktýr. Ancak biz çalýþmamýzda ortalama AgNOR indeksleri çok az miktarda deðiþiklik gösteren BPH ve düþük grade'li PIN olgularýnýn (Tablo 1) AgNOR deðerleri arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir farklýlýðý saptadýk (p=3x10-3, p<0.01). Ayný anlamlý farklýlýðý yüksek gradeli PIN ile iyi differansiye prostat adenokarsinomlarý arasýnda da saptadýk 92 T Klin Týp Bilimleri 1999, 19

4 PROSTATIN BENÝGN VE MALÝGN OLGULARINDA NOR CÝSÝMCÝKLERÝNÝN PROGNOSTÝK VE DÝAGNOSTÝK ÖNEMÝ Mustafa Cihat AVUNDUK (p=0.41; p<0.5). Bu fark diðer gruplar arasýnda görülen fark kadar çarpýcý olmasa da istatistiksel olarak anlamlý düzeyde idi. AgNOR deðerleri yalnýz benign ve malign olgularda önemli farklýlýklar göstermekle kalmayýp ayný zamanda malign olgularýn grade'lenmesinde de yol gösterici olmaktadýr (14). Prostat adenokarsinom olgularýnda diferansiyasyon azaldýkça ve histolojik grade arttýkça AgNOR deðerlerinin yükseldiði göze çarpmaktadýr (8,10,14-17). Biz de prostat adenokarsinoma olgularýmýzýn AgNOR deðerlerinin geniþ bir marj içerisinde seyrettiðini belirledik (±1.9). Ýyi diferansiye formlarda AgNOR deðerlerini prostat karsinomasý ortalama deðerlerinden oldukça düþük bulduk. Buna karþýn AgNOR deðerlerinin yüksek grade'li olgularda ve az differansiye formlarda ise ortalama deðerden oldukça yüksek olduðunu gördük (Tablo 1). Zaten prostat karsinomu olgularýndaki AgNOR deðerlerinin standart sapmanýn bu kadar yüksek olmasý da (±1.9) bunu açýkça göstermekteydi. Gümüþ ile pozitif boyanan NOR cisimciklerinin benign olgularda az sayýda fakat büyük çaplý olduðu, buna karþýn malign olgularda çok sayýda ancak küçük çaplý olduðu bizim de saptadýðýmýz bir bulguydu (18). AgNOR deðerleri çalýþmamýzda da açýkça gördüðümüz gibi tanýsal özellikleri yansýtmasý bakýmýndan dikkat çekicidir. Bazý çalýþmalarda prognostik özellikleri de yansýttýðý bunun sonucu olarak da sað kalým ile iliþkili olduðundan söz edilmektedir (19). AgNOR deðerlerinin takibi hastalýðýn tedaviye cevap verip vermediðini de inceleme olanaðý sunmaktadýr (20,21). Bu sayede küratif olmayan tedavi ile çok deðerli zamanýn boþuna geçirilmesi de önlenebilmektedir. AgNOR deðerleri bir tümör için spesifik belirleyici olmamasýna karþýn rutin kullaným için oldukça uygun bir yöntemdir. Çünkü tümörün metabolik aktivitesini gösterebilmekte ve proliferatif davranýþý hakkýnda bilgiler içermektedir (22). Ancak standart bir sonuç vermemektedir. Deðerlendiren kiþiye göre farklý sonuçlar elde edilebilmektedir (8). Olumsuzluklarýna karþýn oldukça kolay uygulanýlabilirliði ve geriye dönük çalýþmaya da olanak vermesi avantajlarýdýr. Sonuç olarak gümüþ impregnasyon yöntemi; prostatýn benign ve malign lezyonlarýnýn deðerlendirilmesinde deðerli bir yöntemdir. Tanýsal katkýlarý yaný sýra, tedavinin takibi ve prognozun tahmininde de yol gösterici olmaktadýr. KAYNAKLAR 1. Cohen RJ, Glezerson G, Haffejee Z, Afrika D. Prostatic carcinoma: histological and immunohistological factors affecting prognosis. Br J Urol 1990, 66(4): Cheville JC, Clamon GH, Robinson RA. Silver-stained nucleolar organizer regions in the differentiation of prostatic hyperplasia, intraepithelial neoplasia, and adenocarcinoma. Mod Pathol 1990, 3(5): Deschenes J, Weidner N. Nucleolar organizer regions (NOR) in hyperplastic and neoplastic prostate disease. Am J Surg Pathol 1990, 14(12): Hansen AB, Ostergard B. Nucleolar organiser regions in hyperplastic and neoplastic prostatic tissue. Virhows Arch A Pathol Anat Histopathol 1990, 417(1): Crocker J, Boldy DA, Egan Mj. How should we count AgNORs? Proposals for a standardized approach. J Pathol 1998; 158(3): Leek RD, Alison MR, Sarraf CE. Variations in the occurence of silver-staining nucleolar organizer regions (AgNORs) in non-proliferating and proliferating tissues. J Pathol (1): Helpap B. Cell kinetic studies on prostatic intraepithelial neoplasia (PIN) and atypical adenomatous hyperplasia (AAH) of the prostate. Pathol Res Pract 1995, 191(9): Lloyd SN, Johnson CP, Brown IL, Kirk D. Nucleolar organiser regions in benign and malignant prostatic disease. Histopathol. 1991, 18(5): Mamaeva S, Lundgren R, Elfving P, Limon J, Mandahl N, Mamaev N, et al. AgNOR staining in benign hyperplasia and carcinoma of the prostate. Prostate. 1991, 18(2): Mucherjee J, Misra V, Gupta SC, Gupta AK, Tandon SP. Argyrophilic nucleolar organiser regions in atipical adenomatous hyperplasias, prostatic intraepithelial neoplasias and prostatic neoplasms. Urol Int 1997, 58(2): Pavlakis K, Alivizatos G, Mitropoulos D, Constantinides C, Skopelitou A, Kittas C et al. Silver-binding nucleolar organizer regions in benign and malignant prostatic lesions.urol Int 1992, 49(3): Gha zizadeh M, Sasaki Y, Ogoro T, Aihara K. Silver staining of nucleolar organizer regions in prostatic lesions. Histopatol 1991, 19(4): Hepap B, Riede C. Nucleolar organizer regions in low-and high grade carcinomas of the prostate. World J Urol 1995, 13(3): Lundgren R. Cytogenic studies of prostatic cancer. Scand J Nephrol Suppl. 1991, 136:1-35. T Klin J Med Sci 1999, 19 93

5 Mustafa Cihat AVUNDUK PROSTATIN BENÝGN VE MALÝGN OLGULARINDA NOR CÝSÝMCÝKLERÝNÝN PROGNOSTÝK VE DÝAGNOSTÝK ÖNEMÝ 15.Alivizatos G, Pavlaki K, Giannopoulos A, Mitropoulos D, Tsega A, Deliveliotis C et al. Nucleolar organizer regions in prostatic adenocarcinomas. Comparison with flow cytometric analysis, tumor grade, stage and serum prostate-spesific antigen levels. Eur Urol. 1992, 21(2): Ahýskalý R, Alican Y, Ekicioðlu G, Çevik I, Kullu S, Akdaþ A. Evaluation of three different AgNOR counting methods in advanced carcinoma of the prostate. Prostate. 1995, 26(2): Botticelli AR, Casali AM, Botticelli L, Zaffe D. Immunohistochemical detection of cell-cycle associated markers on paraffin embedded and formalin fixed needle biopsies of prostate cancer: correlation of p120 protein expression with AgNOR, PCNA/cyclin, Ki-67/MIB1 proliferation-scores and Gleason gradings. Eur J Histochem 1998, 42(1): Contractor H, Ruschoff J, Hanisch T, Ulshofer B, Neumann K, Schultze-Seemann W et al. Silver-stained structures in prostatic carcinoma: evaluation of diagnostic and prognostic relevance by automated image analysis. Urol Int 1991, 46(1): Chiusa L, Galliano D, Formiconi A, Di Primo O, Pich A. High and low risk prostate carcinoma determined by histologic grade and proliferative activity. Cancer 1997, 15:79(10): Szepeshazi K, Korkut E, Schally AV. Decrease in the AgNOR number in Dunning R3327 prostate cancers after treatment with an agonist and antagonist of luteining hormone-reasing hormone. Am J Pathol 1991, 138(5): Ohki T, Akakura K, Ueda T, Akimoto S, Yatani R, Shimazaki J. Changes in histologic grade and argyrophilic nucleolar organizer regions during progression of prostate cancer. Jpn J Clin Oncol 1996, 26(2): Kodousek R, Dusek J. Demonstration of the nucleolar organizer region by silver staining (AgNOR method) in research and in histopathological practice. Acta Univ Placki Olomuc Fac Med 1991, 131: T Klin Týp Bilimleri 1999, 19