The Problem of Theoretical Education in Nursing Education Programs

Transkript

1 F.N. Hem. Derg, 2016; 24(3): ISSN Derleme Yazısı Hemş rel k Eğ t m Programlarında Kuramsal Eğ t m Sorunsalı The Problem of Theoretical Education in Nursing Education Programs Hülya KAYA 1 İlet ş m/ Correspondence: Hülya KAYA Adres/ Address: İstanbul Ün vers tes Florence N ght ngale Hemş rel k Fakültes, Hemş rel kte Eğ t m AD., Ab de- Hürr yet Cad , Ş şl / İstanbul Tel: / Fax: E-ma l: hulyakay@ stanbul.edu.tr ÖZ Hemşirelerin hem günümüzün gereksinimlerini karşılayabilecek hem de yeniçağın getirdiği sorunlarla baş edebilecek nitelikte yetiştirilmesi hemşirelik eğitimi programları aracılığı ile mümkündür. Bir eğitim programının bu gereksinimlere cevap verebilmesi kuramsal yapının iyi oluşturulması, eğitimin kuramsal boyutunun uygulama ile bir bütünlük içinde ele alınması ile mümkündür. Bu makalede, hemşirelik eğitimi programlarının kuramsal boyutu irdelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, hemşirelik eğitimi, hemşirelik eğitimi programı, kuramsal program, kuramsal eğitim sorunsalı. ABSTRACT Nurses to meet the needs of both nowadays also to raise as coping with the challenges of the new age problems will be possible with nursing education programs. An educational program is able to answer these needs will be possible by creating good theoretical structure, discussing the integration of theoretical and practical dimension of education. At this article, it is examined theoretical dimensions of nursing curriculum. Keywords: Nursing, nursing education, nursing education program, theoretical program, theoretical problem of education. GİRİŞ 21. yüzyılın get rd kler le baş etmek ç n, b reyler n/ meslek üyeler n n, gel şmelere ve yen l klere açık olma, b lg y b lgece seçeb lme, eleşt rel düşüneb lme, sorun çözme vb. n tel klerle donanmış b r şek lde yet şt r lmes b r zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. B reyler yet şt rme ş se eğ t m s stem n n ş d r. Eğ t m s stem, günümüzün ht yaçlarını karşılayab lecek ve yen çağın get rd ğ sorunlarla baş edeb lecek n tel kte b rey yet şt rmel d r. Bu çerçevede günümüzde eğ t m, hem ülken n geleceğ ç n hem de b reyler n en üst düzeyde gel ş m ç n ver lmel d r anlayışı öne çıkmaktadır (Ertürk 1994; Hegarty, Walsh, Condon ve Sweeney 2009; Taw l ve Cougoureux 2013; Varış 1991). Bu anlayışla eğ t mde öğrenc ler n; z h nsel, ruhsal, estet k, duygusal, f z ksel ve sosyal gel ş m n bütüncül olarak sağlamak, ülken n sosyal ve ekonom k gel şmeler nde geleceğ n şgücü ve akt f rol alıcıları olarak hazırlamak, b l msel, eleşt rel düşünme ve sorun çözme becer ler n gel şt rmek, öğrenmey öğrenme ve yaşam boyu öğrenme becer ler n gel şt rmek, b l m ve teknoloj yle uyum ç nde yaşaması ç n gerekl yeterl klerle donanmış b reyler olarak yet şt rmek amaçlanmaktadır. 1 Doç. Dr. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, İstanbul/ TURKEY Yazının gönder lme tar h : Yazının basım ç n kabul tar h : do : /fnhd

2 Hülya KAYA Polka ve Matt a (2009) eğ t m n, geleceğ n b reysel ve meslek ht yaçlarını karşılar n tel kte olması gerekt ğ n vurgulamaktadır. B reysel ht yaçları; geleceğe hazır olma, b rl kte hareket etmeye nanma, güçlü radeye sah p olma, yaratıcı olma, sorunlara duyarlı olma şekl nde özetlemekted r. Meslek ht yaçları; sorunların çözümüne l şk n eylem planları oluşturma, etk l let ş m becer s ne sah p olma, gerekt ğ nde yardım alab lme, meslek gel ş m sürdürmede l der olab lme, olanakları değerlend reb lme, etk l zaman yönet m şekl nde sıralamaktadır. Eğ t m n yukarıda sözü ed len amaçları, b reysel ve meslek ht yaçları karşılayab lmes ç n eğ t m programlarının y yapılandırılması özell kle kuramsal yapısının y oluşturulması gerekmekted r (Sm th 2000). Kuramsal yapı kavramı ncelend ğ nde; l teratürde kuramsal yapı, kavramsal yapı ve kavramsal model kavramlarının b rb r n n yer ne kullanıldığı görülmekted r (Im ve Chang 2012; Gars de ve Nhemachena 2013; Guo, Shen, Ye, Chen ve J ang 2013; Mens k, Scott, Mart n ve Horton 2011). B ll ngs ve Halstead (1998) ın aktarımına göre Bev s kuramsal yapıyı; eğ t m programları le lg l kararları (amaç, çer k, uygulama ve değerlend rme) vermek ç n rehberler ve temel lkeler/kurallar sağlayan temel kavramlarla l şk l s stemlerd r şekl nde açıklamaktadır. Hemş rel kle lg l kuramsal yapıyı se; hemş rel ğe özgü kavramların, olguların, kuramların, teor ler n kavramsallaştırılması ve açıklanması olarak fade etmekted r. Kuramsal yapı, hemş rel k b lg k tles n n mantıklı b r şek lde organ ze ed lmes ne yardım etmekte ve hemş rel kte yer alan temel kavramlar arasındak l şk y göstermekted r. Kuramsal b lg se; yapılan araştırmalar sonunda/b l msel yollarla/b l msel ver şleme yöntemler yle elde ed len yönteml ve s steml b lg d r. Başka b r fadeyle, kuramsal b lg, b l msel b lg d r den leb l r (Beyc oğlu ve Dönmez 2006). Uygulamalı mesleklerde olduğu g b hemş rel kte de eğ t m programları kuramsal ve uygulama olmak üzere k boyuttan oluşmaktadır. Kuramsal b lg n n uygulamaya yansıdığında değer kazandığı gerçeğ nden hareketle eğ t m n kuramsal boyutunun uygulama le b r bütünlük ç nde ele alınması gerekt ğ unutulmamalıdır. Kuramsal ve uygulama çoğunlukla eğ t mde b r k lem olarak görülmüştür. Kuramsal le uygulamanın yapay b r sınırla k ye ayrılmasının yen b r olay değ ld r. Bu ayırımın köken esk çağlara kadar uzanmaktadır. B r eğ t m n sadece kuramsal boyutu le uğraşan b reyler, uygulama boyutunda rol alan b reyler sadece tekn k boyutta çalışan, düşünsel boyutu ş n ç ne katmayan b reyler olarak görmüşlerd r. Bu k ş ler Temel ilkeler önceden belirlendiği için uygulamacıların işi kolaydır. İşin zor bölümü ise kuramsalla uğraşanlara kalmaktadır. d yerek kend ler n uygulamacıların üzer nde görmüşlerd r. Ar sto ya kadar uzanan bu görüşte, b r f kr n/ b lg n n uygulamaya geç r lmes sürec nde çalışanlar b lg den, f k rden yoksun k ş ler olarak n telend r lm şlerd r. D ğer taraftan uygulama boyutunda rol alan b reyler de kuramsalın/kuramın uygulayıcıları da kuramsal le uğraşanları uygulama değer olmayan düşünce ve soyut f k rler n peş nde koşan b reyler olarak n telend rm şlerd r. Bu k ş ler de Bilgi/fikir üretmek kolaydır, önemli olan bunu uygulamaya geçirmektir. Kuramsalcılar iş yapmaya gelince kaçmaktadırlar. d yerek kend ler ne kuramsalcılar/kuramcılar üzer nde b r değer b çm şlerd r (Varış 1991). Oysa kuramsal ve uygulama b r bütünlük ç nde düşünülmes gereken eğ t m n k öneml boyutudur. S stemat ze ed len b lg ve bulguların uygulamaya geç r lmes nde eğ t m n kuramsal boyutunun gel şt r lmes kaçınılmazdır. Ayrıca eğ t m n bütünlük lkes, eğ t m uygulamaları le eğ t m n kuramsalının ç çe olması gereğ n daha da bel rg nleşt rmekted r. Hemş rel kte kuramsal ve uygulama bütünlüğünün sağlanması ancak hemş re eğ t mc ler n, hemş re araştırmacıların, uygulayıcı hemş reler n, uzman hemş reler n b r arada ve b rb rler yle şb rl ğ ç nde çalışmaları le sağlanab l r. Hemş rel k, b l m ve sanat olduğuna göre kuramsal ve uygulama arasındak yapay k lem doğal olarak ortadan kalkmaktadır. Ayrıca kuramsal ve uygulama l şk s n tez karşıtez olarak algılamaktan çok, b rb r n tamamlayan b r b rleş m n öğeler olarak görmek gerek r. Kuramsal 176

3 Hemşirelik Eğitimi Programlarında Kuramsal Eğitim Sorunsalı ve uygulama l şk s n özetlemek ç n dürbün metaforunu kullanab l r z. Kuramsal ve uygulama l şk s, b r dürbünün k gözüne benzer; b r tarafı kuramsal, d ğer tarafı uygulamadır. Eğ t m b r bütün olarak ancak bu dürbünle nceleyeb l r z. Hemş rel k alanında kuramsal olmadan uygulamanın yapılamaması g b, uygulamadan ayrı b r kuramsaldan da söz ed lemez. Hemş rel k eğ t m n n kuramsal yapısının oluşturulmasında hemş rel k eğ t m felsefes temel öğed r, hemş rel k eğ t m n n kuramsal temeller n net olarak ortaya koymak ç n üzer nde görüş b rl ğ ne varılan temel öğeler yol göster c n tel kted r. Bu öğeler; Her nsanın kend öz değerler vardır ve bunlar nsan yaşamı ç n çok değerl d r. Hemş rel k etk nl kler öznel amacı olan, akılcı, d nam k, yaratıcı b r süreçt r. Hemş rel k farklı b l m alanlarını sağlığı gel şt rmek ç n bütünleşt ren eşs z b r meslekt r. Hemş reler n yurttaş olarak yaşadığı topluma, çevre ve dünya sağlığına karşı sorumlulukları vardır şekl nde özetleneb l r (Taşocak 2012). Şekil 1. Eğitim Programını Etkileyen Temel Faktörler (Billings ve Halstead 1998). Hemş rel k eğ t m n n kuramsal yapısı oluşturulurken bölgesel, ulusal ve küresel düzeyde ç (m syon, amaç, hedefler, öğrenc ve öğret m elemanı özell kler, kurumsal yapı, kaynaklar vb.) ve dış faktörler n (sağlık bakımı s stem, yasalar, yönetmel kler, ulusal ve uluslararası sağlık pol t kaları vb.) d kkate alınması gerek r (Şek l 1) (B ll ngs ve Halstead 1998). Hemş rel k eğ t m programları ncelend ğ nde; m n mal düzeyde; sağlık, hastalık, nsan, çevre, hemş rel k kavramlarının yer aldığı bunlara ek olarak; bakım, özbakım, büyüme-gel şme, hemş rel k sürec, uyum, yaş, gel ş msel düzey, akut-kron k hastalıklar, sağlık-hastalık sürekl l ğ, problem çözme, k ş lerarası l şk ler, araştırma kavramlarının yer aldığı görülmekted r (Forbes ve H ckey 2009; Gars de ve Nhemachena 2013; Guo ve ark. 2013; McEwen ve Brown 2002). Schotter ve Wendler (2008) Hemş rel kte Eğ t m Kavramı çözümlemes nde 63 makale ncelem ş ve b r hemş rel k eğ t m programı öner s nde bulunmuştur. Bu eğ t m programında lk yıl Mesleki Hazırlık; Temel B l mler Dersler, Düzey I Mesleki Esaslar; Araştırma Et ğ ne G r ş, B yo stat st k, Meslek Tar h, Hemş rel k Esasları, Düzey II Sağlıkta ve Hastalıkta Hemşirelik; Çocuk Sağlığı Hemş rel ğ, Yet şk n Hemş rel ğ, A le Sağlığı Hemş rel ğ, Toplum Sağlığı Hemş rel ğ Düzey III Kompleks Bakım; Toplum Temell Bakım, Akut Bakım, Yoğun Bakım, Doğal İy leşme, Sağlık Bakım Kurumlarımda Yönet m, Akut Bakımda Yönet m, Meslek Sem ner, Reflect on dersler yer almaktadır. Ayrıca sosyal ve beşer b l mler çeren Sosyoloj, Felsefe, Res m, Müz k g b seç ml k derslere de yer ver lmes gerekt ğ n vurgulamışlardır. Hemş rel k eğ t m programları uzun süre Tyler ın Hedefe Dayalı Model n etk s nde kalmıştır (Keat ng 2006). B l nd ğ g b bu modelde eğ t m programları hedefler doğrultusunda yapılandırılmakta, hedefe ulaşma durumu değerlend r lmekted r. Bu durum eğ t mc ler hemş rel k eğ t m nde sonuç odaklı programların tasarlanmasına yönlend rm şt r. Günümüzde farklı eğ t m modeller nden yararlanılmaktadır. 177

4 Hülya KAYA Bu bağlamda günümüzde, hemş rel k eğ t m programlarında kuramsal boyuttak sorunları eğ t m programına, öğrenc ye ve öğret m elemanına l şk n sorunlar olarak ele alab l r z (Çel kalp, Aydın ve Temel 2010; Khorsh d, Eşer, Zaybak, Güneş ve Çınar 2007; Kumcağız ve ark. 2005). Eğitim programına ilişkin sorunlar; Eğ t mde entegrasyonun sağlanamaması, Hemş rel k Ulusal Çek rdek Eğ t m Programı nın sten l r düzeyde (HUÇEP) yaşama geç r lememes, B lg n n hızla gel şmes ve yayılması, Eğ t m programının öğrenc n n bütüncül gel ş m n destekleyecek yapıda oluşturulmaması, Eğ t mde ağırlıklı olarak pedagoj k yaklaşımın kullanılması, B lg transfer n n sağlanamaması, Eğ t m programlarının b l şsel ağırlıklı oluşturulması, Eğ t mde değerlend rmeler n b l şsel ağırlıklı olması, Kuramsal derslerde b lg yükünün fazla olması, Hemş rel k alanında yazılmış k tap vb. kaynakların az sayıda olması, Öğrenciye ilişkin sorunlar; Öğrenc n n öğrend kler n çselleşt rememes, Öğrenc ler n esnek zamanlarının olmaması, Öğrenc prof l n n değ şmes, Öğretim elemanına ilişkin sorunlar; Öğret m elemanının n cel ksel ve n tel ksel eks kl ğ, Öğret m elemanının eğ t m formasyonu almadan eğ t mde görev alması, Öğrenmede sorumluluk almayı, akt f katılımı ve düşünmey sağlayan eğ t m etk nl kler ne yeter nce yer ver lmemes d r. Bu l stey uzatmak mümkündür. Ancak, bu sorunlara çözüm üretmede akadem syenler, hemş reler, öğrenc ler olarak meslek üyeler n n ve meslek adaylarının rolü ve sorumluluğu olduğu, b l msel ve s stemat k b r yaklaşımla şb rl ğ ç nde çalışılması gerekt ğ unutulmamalıdır. SONUÇ VE ÖNERİLER Hemş rel k eğ t m nde kuramsal ve uygulamanın bütünleşmes yaşamsal b r öneme sah pt r. Bu yaklaşımla; Eğ t m programlarının, öğrenenlerde temel yeterl kler n kazanılmasını ve ülke çapında programların m n mum düzeyde standard zasyonunu sağlamak amacıyla akred te olması, Kuramsal le uygulama arasında ve eğ t m kurumları le uygulama alanları arasında entegrasyonun sağlanması, Konu le lg l çalıştayların düzenl yapılması ve sonuçlarının yaşama geç r lmes öner leb l r. KAYNAKLAR Beyc oğlu, K., Dönmez, B. (2006). Eğ t m yönet m nde kuramsal b lg n n üret m ne ve uygulanmasına l şk n b r değerlend rme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 47(47): B ll ngs, D. M., Halstead, J. A. (1998). Teaching In Nursing: A Guide For Faculty. 1st ed., W. B. Saunders Company, Ph ladelph a. Çel kalp, Ü., Aydın, A., Temel, M. (2010). B r sağlık yüksekokulu hemş rel k bölümü öğrenc ler n n aldıkları eğ t me l şk n görüşler. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 3(2): Ertürk, S. (1994). Eğitimde Program Geliştirme. Meteksan Ltd., Ankara. Forbes, M. O., H ckey, M. T. (2009). Reform n baccalaureate nurs ng educat on: Rev ew of the l terature. International Journal of Nursing Education Scholarship, 6(1): Gars de, J. R., Nhemachena, J. Z. Z. (2013). A concept analys s of competence and ts trans t on n nurs ng. Nurse Education Today, 33(5): Guo, Y., Shen, J., Ye, X., Chen, H., J ang, A. (2013). The des gn and test ng of a car ng teach ng model based on the theoret cal framework of car ng n the Ch nese Context: A m xed-method study. Nurse Education Today, 33(8): Hegarty, J., Walsh, E., Condon, C., Sweeney, J. (2009). The undergraduate educat on of nurses: Look ng to the future. International Journal of Nursing Education Scholarship, (6):1-17. Im, E. O., Chang, S. J. (2012). Current trends n nurs ng theor es. Journal of Nursing Scholarship, 44(2): Keat ng, S. B. (2006). Internal frame factors: Influence and assesment. Keat ng, S. B. (Ed). Curriculum Development and Evaluation in Nursing. L pp ncot W ll ams & W lk ns Company, Ph ladelph a,

5 Hemşirelik Eğitimi Programlarında Kuramsal Eğitim Sorunsalı Khorsh d, L., Eşer, D., Zaybak, A., Günes, U., Çınar, S. (2007). Hemş rel k yüksekokulu mezun öğrenc ler n n aldıkları l sans eğ t m ne l şk n görüşler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 23(1): Kumcağız, H., ve ark. (2005). Samsun Sağlık Yüksekokulu Hemş rel k Bölümü öğrenc ler n n kuramsal ve uygulamalı eğ t mde yaşadıkları sorunların bel rlenmes. O. M. U. Tıp Dergisi, 22(2): McEwen, M., Brown, S. C. (2002). Conceptual frameworks n undergraduate nurs ng curr cula: Report of a nat onal survey. Journal of Nursing Education, 41(1): 1-5. Mens k, J. S., Scott, K. A., Mart n, D. M., Horton, K. (2011). Development of a profess onal nurs ng framework. JONA, 41(6): Polka, W., Matta, P. R. (2009). Curr culum plann ng n the twentyf rst century: Manag ng technology, d vers ty and construct v sm to create appropr ate learn ng env ronments for all students, www. cte.org/t01_l brary/t01_123.pdf ( ). Schroetter, S. A., Wendler, M. C. (2008). Capstone exper ence: Analys s of an educat onal concept for nurs ng. Journal of Professional Nursing, 24(2): Sm th, M. K. ( 2000). Curr culum theory and pract ce, nfed. org/mob /curr culum-theory-and-pract ce/ ( ). Tasocak, G. (2012). Hemş rel k ve hemş rel k eğ t m ne genel bakış. Atabek- Aştı, T., Karadağ, A. (Eds.). Hemşirelik Esasları. Akadem Basın ve Yayıncılık, İstanbul, Taw l, S., Cougoureux, M. (2013). Rev s t ng learn ng: The treasure w th n assess ng the nfluence of the 1996 Delors Report. UNESCO Education Research And Foresight Occasional Papers, UNESCO, Par s, Varış, F. (1991). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara Ün vers tes Basımev, Ankara. 179

6