T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ KONYA ĠLĠ EREĞLĠ ĠLÇESĠ SÜT ĠġLETMELERĠNĠN EKONOMĠK FAALĠYETLERĠ VE YENĠLĠKLERĠ BENĠMSEME DÜZEYLERĠ Aysun YENER YÜKSEK LĠSANS Tarım Ekonomisi Anabilim Dalını Temmuz-2013 KONYA Her Hakkı Saklıdır

2 i

3 ii

4 ÖZET YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KONYA ĠLĠ EREĞLĠ ĠLÇESĠ SÜT ĠġLETMELERĠNĠN EKONOMĠK FAALĠYETLERĠ VE YENĠLĠKLERĠ BENĠMSEME DÜZEYLERĠ Aysun YENER Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Cennet OĞUZ 2013, 109 Jüri Prof. Dr. Cennet OĞUZ Prof Dr. Ġsmet BOZ Doç. Dr. Zeki BAYRAMOĞLU Bu çalıģma, Konya Ġli Ereğli Ġlçesi süt iģletmelerinin yenilikleri benimseme düzeylerini ve ekonomik faaliyetleri belirlemek amacıyla yapılmıģtır. Bu çalıģmada kullanılan veriler tabakalı örnekleme yöntemi ile seçilmiģ olup 49 anket uygulanmıģtır. ĠĢletmelerin sağılan hayvan sayıları 1-20 ye kadar olanlar köy-bazlı, sağılan hayvan sayıları 21 ve üzeri olanlar nitelikli iģletme olarak ele alınmıģtır. AraĢtırmada, incelenen iģletmelerde nüfus ve iģgücü varlıkları, arazi varlıkları, gayri safi üretim değeri, değiģen masraflar ve brüt kar analizi yapılmıģtır. ĠĢletmelerde mevcut nüfusun yaģ, cinsiyet, eğitim durumu ve iģgücü potansiyeli gibi özellikler ayrı ayrı hesaplanmıģtır. ĠĢletmelerin niteliğine ve iģletmelerde yeniliklerin benimsenme düzeyine etki eden faktörlerin belirlenmesi amacıyla iki adet logistik regresyon modeli uygulanmıģtır. Logistik regresyon analizine göre; iģletmelerin yenilikleri benimseme düzeylerini etkileyen faktörler nitelikli olması, eğitim durumları ve Tarım Ġl/Ġlçe Müdürlükleri ni ziyaret etme durumları olarak tespit edilmiģtir. ĠĢletmelerin nitelikli olma durumları ile tarımsal yeniliklerin benimsenmesi arasında anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. Hayvan sayısı 21 ve üzeri olan iģletmelerin büyük çoğunluğunun yenilikleri benimsemede daha etkili olduğu tespit edilmiģtir. ĠĢletmelerin eğitim durumları ile tarımsal yeniliklerin benimsenmesi arasında anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. Ortaokul, lise ve yüksek okul okuyanların hepsi yenilikleri benimsemede daha etkili olduğu tespit edilmiģtir. ĠĢletmelerin Tarım Ġl/Ġlçe Müdürlüklerini ziyaret etme durumları ile tarımsal yeniliklerin benimsenmesi arasında anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. Tarım il/ġlçe Müdürlükleri ni her gün, haftada, ayda ziyaret edenlerin büyük çoğunluğunun yenilikleri benimsemede daha etkili olduğu tespit edilmiģtir. Köy-bazlı iģletmelerde birim üretim baģına düģen masraflar hesaplanmıģ ve iģletmeler ortalaması 0,67 TL olup, hayvan sayısı 1-10 adet olan iģletme grubunda 0,68 TL ve hayvan sayısı adet olan iģletme grubunda 0,66 TL dir Nitelikli iģletmelerde birim üretim baģına düģen masraflar hesaplanmıģ ve iģletmeler ortalaması 0,47 TL olup, hayvan sayısı adet olan iģletme grubunda 0,49 TL ve hayvan sayısı 51-+ adet olan iģletme grubunda 0,46 TL dir Anahtar Kelimeler: Ekonomik Faaliyet, Ereğli, Süt ĠĢletmesi, Yenilik iii

5 ABSTRACT MS THESIS THE ECONOMIC ACTIVITIES OF DAIRY FARMS AND THEIR ADAPTATION LEVELS TO INNOVATIONS IN KONYA-EREĞLĠ PROVINCE Aysun YENER Selçuk University, Graduate School of Science Department of Agricultural Economics Advisor: Title Pruf. Dr. Cennet OĞUZ 2013, 109 Jury Prof. Dr. Cennet OĞUZ Prof Dr. Ġsmet BOZ Doç. Dr. Zeki BAYRAMOĞLU This study was carried out in order to determine the economic activities of dairy farms and their adaption levels to innovations in Konya-Ereğli province. The data used in this study was obtained from 49 dairy farms which was selected by stratified random sampling survey techniques. The dairy farms which had 1-20 milked animals was called village-based and which had 21-+ was called qualified farms. In this study, labour and population existence, land sizes, gross output value, variable costs and gross profit analysis were done in the dairy farms. The features like age, gender, educational status and labour potential of the available population of the farms were calculated separately. In order to determine the factors that effect the farms qualifications and the adaption levels to innovations, 2 logistic regression models were applied. According to the logistic regression analysis; it was determined that the factors which effect the adoption levels to innovations of the farms were to be the qualified of the farms, educational status and the visitation of the provincial/district directorate of agriculture. There was a significant relation between the adoption to innovations and to be qualified of the farms. It was found that most of the farms which had 21-+ animals were more effective in the adaption to innovation. There was a significant relation between education status and adaption to innovations. It was obtained that the farmers who were graduated from secondary school, high school and academy were more effective in the adaption to innovation. There was a significant relation between the adoption to innovations and the visitation of the provincial/district directorate of agriculture. It was determined that most of the farmers who visited the provincial/district directorate of agriculture daily, weekly or monthly were more effective in the adaption to innovation. The cost of production of per unit was calculated in village-based farms and the average of the farms was found 0,67 TL, in the farm group which had 1-10 quantity of animals was found 0,68 TL and in the farm group which had quantity of animals was found 0,66 TL. Also the cost of production per unit was calculated in qualified farms and the average of the farms was found 0,47 TL, in the farm group which had quantity of animals was found 0,49 TL, in the farm group which had 51-+ quantity of animals was found 0,46 TL. Keywords: Economic Activity, Ereğli, Dairy Farms, Innovation. iv

6 Ġçindekiler ÖZET... iii ABSTRACT... iv 1. GĠRĠġ Konunun Amacı Konunun Önemi KAYNAK ARAġTIRMASI MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Yöntem Örnek ĠĢletmelerin Seçiminde Kullanılan Yöntem ĠĢletmelerin Sosyo-ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesinde Kullanılan Metot ĠĢletmelerin Ġstatistiksel Analizinde Kullanılan Yöntem DÜNYA SÜT SIĞIRCILIĞI DURUMU Dünya Süt Üretim ve Tüketim Durumu Dünya Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu TÜRKĠYE SÜT SIĞIRCILIĞI DURUMU Türkiye de Süt Üretim ve Tüketim Durumu Türkiye de Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu Türkiye de Hayvansal Üretimde Bilgi Ve Teknoloji Kullanımın Önemi ARAġTIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER Coğrafi Konum Ġklim ve Meteorolojik Veriler Ġlçenin Nüfus Yapısı Ġlçedeki nüfusun Eğitim durumu Ekonomik Yapı Bitkisel Üretim Hayvansal Üretim ARAġTIRMA BULGULARI ĠĢletmelerin Ekonomik Yapısı Arazi Ġncelenen ĠĢletmelerin Üretim Deseni Nüfus ve ĠĢgücü v

7 ĠĢletmelerde Nüfus Durumu ĠĢletmecilerin eğitim durumu ĠĢgücü durumu Yıllık Faaliyet Sonuçlarının Analizi Gayrisafi Üretim Değeri (GSÜD) DeğiĢen Masraflar Brüt Kar Süt üretiminde Fiziki Girdi Kullanım Düzeyleri ĠNCELENEN HAYVANCILIK ĠġLETMELERĠNDE YENĠLĠKLERĠN BENĠMSENME DÜZEYĠ Ġncelenen ĠĢletmelerin Niteliklerini Etkileyen Faktörlerin Analizi Ġncelenen ĠĢletmelerin Yenilikleri Benimseme Süresini Etkileyen Faktörlerin Analizi SONUÇ VE ÖNERĠLER Sonuçlar Öneriler Ek ÖZGEÇMĠġ vi

8 Çizelgeler Çizelge. 1. Köy-bazlı örnek iģletmelerin hayvan sayısı dağılımı Çizelge. 2. Nitelikli örnek iģletmelerin hayvan sayısı dağılımı Çizelge. 3. Nüfusun erkek iģgücüne çevrilmesinde kullanılan katsayılar Çizelge. 4. BBHB ne çevirmede kullanılan katsayılar Çizelge. 5. Dünyada hayvan ırklarına göre toplam süt üretim miktarı (bin ton;%) Çizelge. 6. SeçilmiĢ bazı ülkelere göre süt ve süt ürünleri tüketimi (KiĢi/Kg/Yıl) Çizelge. 7. Dünya süt ihracat ve ithalat miktarları (ton) ve değerleri ($) Çizelge. 8. Türkiye de ırklarına göre sağılan hayvan sayısı (bin adet) ve toplam süt sığırı varlığı içindeki oranları(%) Çizelge. 9. Türkiye de hayvan türlerine göre toplam süt üretim miktarları (bin ton) ve oranları(%) Çizelge. 10. Türkiye de süt ve süt ürünleri tüketimi (kg/kiģi-yıl) Çizelge. 11. Türkiye de süt ihracat ve ithalat durumları Çizelge. 12. Türkiye de süt ve süt ürünleri arzı (ton) Çizelge. 13. Türkiye nin süt ürünleri ihracatı (ton) Çizelge. 14. Türkiye nin süt ürünleri ithalatı (ton) Çizelge. 15. Konya Ġli Ereğli Ġlçesi yıllara göre nüfus durumu Çizelge. 16. Ereğli Ġlçesi arazi kullanım tablosu (ha) Çizelge. 17. Köy-bazlı iģletmelerde arazi kullanım durumu (da) Çizelge. 18. Köy-bazlı iģletmelerde ortalama parsel sayısı ve parsel büyüklüğü (da) Çizelge. 19. Nitelikli iģletmelerde arazi kullanım durumu (da) Çizelge. 20. Nitelikli iģletmelerde ortalama parsel sayısı ve parsel büyüklüğü (da) Çizelge. 21. Köy-bazlı iģletmelerde iģletme gruplarına göre ürün ekiliģleri (da) ve Oranları (%) Çizelge. 22. Nitelikli iģletmelerde iģletme gruplarına göre ürün ekiliģleri (da) ve Oranları (%) Çizelge. 23. Köy-bazlı iģletmelerde nüfusun yaģ gruplarına göre dağılımı Çizelge. 24. Nitelikli iģletmelerde nüfusun yaģ gruplarına göre dağılımı Çizelge. 25. Köy-bazlı iģletmelerde 6 yaģından yukarı nüfusun eğitim durumu (kiģi) ve oranları (%) Çizelge. 26. Nitelikli iģletmelerde 6 yaģından yukarı nüfusun eğitim durumu (kiģi) ve oranları (%) Çizelge. 27. Köy-bazlı iģletmelerde iģgücü kullanım durumu (EĠB) Çizelge. 28. Nitelikli iģletmelerde iģgücü kullanım durumu (EĠB) Çizelge. 29. Köy-bazlı iģletmelerin aile iģgücü ve yabancı iģgücü durumu (EĠB) Çizelge. 30. Nitelikli iģletmelerin aile iģgücü ve yabancı iģgücü durumu (EĠB) Çizelge. 31. Köy-bazlı iģletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) Çizelge. 32. Nitelikli iģletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) Çizelge. 33. Köy-bazlı iģletmelerde bitkisel üretim değeri (TL) Çizelge. 34. Nitelikli iģletmelerde bitkisel üretim değeri (TL) Çizelge. 35. Köy-bazlı iģletmelerde hayvan mevcudu (adet-bbhb) Çizelge. 36. Nitelikli iģletmelerde hayvan mevcudu (adet-bbhb) vii

9 Çizelge. 37. Köy-bazlı iģletmelerde gayrisafi üretim değeri (TL) Çizelge. 38. Nitelikli iģletmelerde gayrisafi üretim değeri (TL) Çizelge. 39. Köy-bazlı iģletmelerde hayvansal üretim değiģen masraflar (TL) Çizelge. 40. Nitelikli iģletmelerde hayvansal üretim değiģen masraflar (TL) Çizelge. 41. Köy-bazlı iģletmelerde hayvansal üretim değiģen masraflar (BBHB ne düģen miktarı) Çizelge. 42. Nitelikli iģletmelerde havansal üretim değiģen masraflar (BBHB ne düģen miktarı) Çizelge. 43. Köy-bazlı iģletmelerde bitkisel üretim değiģen masraflar (TL) Çizelge. 44. Nitelikli iģletmelerde bitkisel üretim değiģen masraflar (TL) Çizelge. 45. Köy-bazlı iģletmelerde bitkisel üretim değiģen masraflar (BBHB ne düģen miktarı) Çizelge. 46. Nitelikli iģletmelerde bitkisel üretim değiģen masraflar (BBHB ne düģen miktarı) Çizelge. 47. Köy-bazlı iģletmelerde toplam değiģen masraflar (TL) Çizelge. 48. Nitelikli iģletmelerde toplam değiģen masraflar (TL) Çizelge. 49. Köy-bazlı iģletmelerde iģletme baģına brüt kar (TL) Çizelge. 50. Nitelikli iģletmelerde iģletme baģına brüt kar (TL) Çizelge. 51. Köy-bazlı iģletmelerde günlük kullanılan yem miktarları (kg/gün) Çizelge. 52. Nitelikli iģletmelerde günlük kullanılan yem miktarları (kg/gün) Çizelge. 53. Köy-bazlı iģletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) Çizelge. 54. Nitelikli iģletmelerde hayvansal üretim değeri (TL) Çizelge. 55. Köy-bazlı iģletmelerde süt üretim maliyeti (TL) Çizelge. 56. Nitelikli iģletmelerde süt üretim maliyeti (TL) Çizelge. 57. Köy-bazlı iģletmelerde birim üretime düģen değiģen masraflar (TL) Çizelge. 58. Nitelikli iģletmelerde birim üretime düģen değiģen masraflar (TL) Çizelge. 59. ĠĢletmelerde tutulan kayıt türleri Çizelge. 60. ĠĢletmelerde aģı kullanım durumları Çizelge. 61. ĠĢletmelerde bilgi kaynakları kullanım durumu Çizelge. 62. ĠĢletmelerde uygulanan yeniliklerin benimsenme durumları Çizelge. 63. Bağımlı değiģkenlerin ortalama ve standart sapmaları Çizelge. 64. Modelde kullanılan kukla değiģkenler Çizelge. 65. Logistik regresyon modeli Çizelge. 66. Bağımlı değiģkenlerin ortalama ve standart sapmaları Çizelge. 67. Modelde kullanılan kukla değiģkenler Çizelge. 68. Logistik regresyon modeli viii

10 ġekiller ġekil. 1. Dünya kıtalara göre süt üretimi (ton) ġekil. 2. Dünya da önemli süt üreticisi ülkeler ve süt üretim miktarları (bin ton) ġekil. 3. Dünya süt üretiminin yıllar itibari ile hayvansal üretim miktarı (bin ton) ġekil. 4. Dünya süt üretim projeksiyonu (bin ton) ġekil. 5. Dünya süt tüketimi (ton) ġekil. 6. Dünya süt ithalat-ihracat miktarı (bin ton) ġekil. 7. Dünya süt fiyatları (ton/$) ġekil. 8. Dünya da önemli süt ihracatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton) ġekil. 9. Dünya da önemli süt ithalatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton) ġekil. 10. Türkiye süt üretim miktarı (ton) ġekil. 11. Türkiye süt ürünleri tüketimi (ton) ġekil. 12. Türkiye süt ve süt ürünleri ticareti (ton) ġekil. 13. Ereğli Ġlçe haritası ġekil. 14. Köy-bazlı iģletmelerde üretim deseni (%) ġekil. 15. Nitelikli iģletmelerde üretim deseni (%) ix

11 Kısaltmalar: AB BBHB BK DM EĠB GSÜD PDKA : Avrupa Birliği : Büyük BaĢ Hayvan Birimi : Brüt Kar : DeğiĢen Masraflar : Erkek ĠĢ Birimi : Gayri Safi Üretim Değeri : Prodüktif DemirbaĢ Kıymet ArtıĢı x

12 1. GĠRĠġ 1.1.Konunun Amacı Tarım sektörü, nüfus açısından taģıdığı kritik önemin yanı sıra, ekonomik, sosyal, siyasal, teknolojik ve kiģisel risklerden yüksek düzeyde etkilenen, son derece hassas ve kendine özgü bir yapıya sahiptir. Bu açıdan bakıldığında, tarımın insanlığın beslenmesindeki fonksiyonunu etkili bir Ģekilde yerine getirmesi; tarımsal üretimi tehdit eden risklerin yönetimiyle doğrudan iliģkilidir. Bu nedenle geliģmiģ ülkelerin yıllar önce baģlatmıģ oldukları tarımda risk yönetim teknikleri uygulamaları ve alt yapı çalıģmaları sonucu doğa olayları büyük ölçüde afet olmaktan çıkarılmaya çalıģılmıģtır (Oğuz ve Kan 2006). Günümüzde, geliģmiģ ülkelerin ulaģtıkları sosyal ve ekonomik refahın temelinde tarım alanındaki geliģmeler yatmaktadır. Tarım, zenginlik üreten bir sektör olarak ülkelerin sanayileģmesinde büyük rol oynamaktadır. Tarım sektörünün geliģmesinde en büyük pay ise üretici örgütlerinindir. Üretimden pazarlamaya kadar örgütlü bir yapıda hareket eden üreticiler, gerek kendileri ve gerekse ülkeleri için yarar sağlamıģlar ve güçlü üretici örgütleri sayesinde tarım-sanayi entegrasyonunu baģarı ile kurmuģlardır. Pazarlama kanalındaki etkin rolleri sayesinde pazardan daha fazla pay almıģlar ve ürettikleri ürünlerden daha fazla gelir elde etme imkanına kavuģmuģlardır (Köroğlu 2003). Tarım sektöründe risklerin yönetimi, örgütlenme, pazarlama ve yeniliklere adaptasyonda yaģanan problemler aģıldığı zaman üreticilerin refah düzeyi arttırılır. Bu yüzden, üreticilerin bilinçlendirilmesi için tarımsal geliģmenin ve teknolojinin üreticiye aktarılması gerekmektedir. Tarımsal geliģmenin ve teknolojinin temelinde bilgi vardır. Tarımsal bilgi ve yeni teknoloji, tarımsal araģtırma kurumları ve üniversiteler tarafından üretilmekte ve geliģtirilmektedir. Yapılan birçok araģtırma ile yeni bilgiler elde edilmekte ya da baģka ülkelerde elde edilen bilgilerin ülke koģullarında geçerliliği sınanmaktadır. Böylece araģtırma kurumları ve üniversitelerde tarımsal geliģmeyi sağlayacak bilgiler toplanmaktadır. Yeni teknoloji ve bilgiler üreticiler tarafından uygulamaya konulduğu zaman bir toplumsal yarar sağlanmaktadır. Tarımla ilgili bilgilerin ve yeni teknolojilerin çiftçilere iletilmesi ve öğretilmesi için çok sayıdaki ve kademedeki örgün eğitim kurumları yanında, çok geniģ yaygın eğitim, bilgilendirme, danıģmanlık hizmetleri yürütülmektedir. Bu nedenle tarımsal yayım bilginin üretilmesi ve uygulama arasında köprü görevi 1

13 görmektedir. GeliĢen toplumların ekonomilerinde tarım sektörünün payı yüksektir. Tarım sektörü arasında hayvancılık, katma değer yaratma imkanı en yüksek olan sektördür. Bu sektörün geliģtirilmesinde hayvancılığa ait yeni teknolojilerin kullanılması ve bilgilerin aktarılması oldukça önemlidir. Bu çalıģma ile; Nitelikli ve Köy Bazlı süt iģletmelerinin ekonomik faaliyetlerinin ortaya konulması, ĠĢletmelerin mevcut üretim teknolojilerinin belirlenmesi, ĠĢletmelerin yeni teknolojileri benimseme düzeyleri, Ġncelenen iģletmelerde yenilikleri benimseme düzeylerini etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıģtır. 1.2.Konunun Önemi Hayvancılık sektörünün temel iģlevi, gıda maddesi üretimidir. Hayvansal kökenli gıda maddelerinin, birçok üstün özelliğe sahip olduğu bilinmekte ve dengeli bir beslenmeden söz edebilmek için günlük protein ihtiyacının %40-60 ının, hayvansal kökenli besin maddelerinden sağlanması önerilmektedir (Anonim, 2006a). Hayvancılık bütün dünyada olduğu gibi Türkiye de de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalı ve birçok alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bununla birlikte hayvancılık sektörü diğer sektörlerden farklı olarak içinde birçok sektörü barındırması sebebiyle ülke ekonomisine olduğu kadar ülkenin sosyal sorunlarına da çözüm getirmektedir. Hayvancılık, kırsal alanlarda yaģanan issizliği azaltmak ve önlemek, köyden kente göçün önüne geçerek kentlerde yaģanan çarpık kentleģme ve nüfus baskını azaltmak gibi sosyal fonksiyonlar üstlenmiģtir. Ekonomik fonksiyonlarına bakıldığında ise bu fonksiyonlar, ülkenin dengeli kalkınmasına katkıda bulunmak, ulusal geliri artırmak ve daha öncede bahsedildiği gibi birçok sektöre ( et, süt, deri, kozmetik, ilaç ) hammadde sağlamak seklinde sıralanabilmektedir. GeliĢmiĢ ülkeler tarım ve hayvancılık sektörleri sayesinde, ülkelerinde istikrarı sağlamakta ve ihracatçı konumda yerlerini almaktadırlar. Dünya daki bazı ülkelere bakıldığında süt ihracatı bakımından, Yeni Zelanda tek baģına dünya ülkelerinin süt ihtiyacının %25 lik kısmını, Avustralya %13 lük kısmını karģılamakta ve Amerika dünyada ihraç edilen sütünün %7 lik kısmını üretmektedir. Bunu, bitkisel ve hayvansal üretimi daha akılcı ve ekonomik politikalarla destekleyerek baģarmaktadırlar. Türkiye coğrafi özellikleri bakımından her türlü hayvansal ürün üretimi için uygun ortam ve önemli bir potansiyele 2

14 sahiptir. Sahip olduğumuz ekolojik zenginlikler, çok fazla sayıda bitkisel ve hayvansal ürünün yetiģtirilmesine imkan verme, her ekolojide her ürün için uygun teknoloji ve çeģit geliģtirme ihtiyacını doğurmaktadır. Bu nedenle tarımsal araģtırma önem taģımaktadır (Anonim, 2010). Günümüzde ülkelerin geliģmiģlik düzeylerinin belirlenmesinde kullanılan önemli kriterlerden biri de kiģi baģına tüketilen hayvansal ürünler miktarıdır. Bu anlamda hayvansal protein tüketimi ile kalkınma arasında sebep sonuç iliģkisi bulunmaktadır. Dünya da ihracatta öne çıkmıģ ülkelerin tüketim durumları göz önüne alınırsa; KiĢi baģı içme sütü tüketiminde yıllık 107 kg ile Avustralya birinci sıradadır. AB de yıllık içme sütü tüketimi 89 kg, Amerika da 83 kg dır. Türkiye de kiģi baģına süt tüketimi 26 kg dır. Bu nedenler yüzünden hayvancılığın geliģtirilmesi gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Bu geliģim temelinde ise tarımsal yayım çalıģmaları bulunmaktadır (Anonim, 2010). Tarım kesiminin giderek artan bilgi gereksinmesini karģılayacak yeni bilgiler, teknolojiler tarımsal araģtırmalar yoluyla elde edilir. Türkiye de yeni teknolojik bilgilerin ve üstün nitelikli materyalin üretilmesine yönelik uygulamalı tarımsal araģtırmalar kamu ve özel sektör tarafından yürütülmektedir. Tarımsal yayımın temel görevi araģtırma kuruluģlarınca üretilen yeni bilgileri ve teknolojileri kırsal alana götürmek ve benimsetmektir. Dünyadaki ülkelere baktığımızda çoğulcu tarımsal yayım sistemi benimsedikleri görülmektedir. Bu sistem çiftçilere yayım hizmetlerinin tek bir kuruluģ yerine birden fazla kuruluģ tarafından sunulması esasına dayanmaktadır. Çoğulcu tarımsal yayım sisteminin baģarılı sonuçlar verebilmesi için paydaģlar arasında yoğun bir iģbirliğinin olması gerekmektedir. Çiftçilerin üretim desenleri, üretimde yaģanan problemler ve sonuçları açısından büyük farklılıklar göstermektedir. Çiftçilerin bu farklılıklarına cevap verecek yayım kuruluģlarının da birden fazla olması ve birbirleri ile iģbirliği içinde olması çiftçi beklentilerinin karģılanması açısından yararlı olacaktır. Küçük tarım iģletmelerinin yapısal dezavantajlarının ortadan kaldırılması, ekonomik açıdan güçlendirilmeleri ve kırsal alanda sürdürülebilir kalkınmayı sağlayacak en önemli araçlardan biri üretici örgütleridir. Türkiye hayvancılığında; iģletmelerin küçük ölçekli olması, çevresel ve genetik nedenlerden kaynaklanan verim düģüklüğü, finansman yetersizliği, pazarlama sorunları, hijyen ve kaliteye iliģkin sorunlar, üreticilerin ürününü eder fiyata satamaması, girdi fiyatlarının ve dolayısı ile üretim maliyetlerinin yüksekliği, eğitim ve yayım hizmetlerinin 3

15 yetersizliği ve üreticilerin bilgi ve teknoloji kullanımında yetersiz kalmaları gibi sorunları nedeniyle, üretimden pazarlamaya kadar olan süreçte, üreticilerin sorunlarına çözüm getirebilecek, birbirleriyle koordineli, güçlü ve ayakları üzerinde durabilen, teknik ve idari alt yapısı güçlendirilmiģ örgütlerin oluģturulması kaçınılmazdır. 4

16 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Gül ve Tatlıdil ( 2012) Bu çalıģmada DSYB nin yetiģtiricilerine yönelik olarak uygulamıģ olduğu yayım ve eğitim faaliyetlerinin genel bir değerlendirilmesi amaçlanmıģtır. Bu amaçla DSYMB tarafından yayım ve eğitim faaliyeti konusunda aktif olan il birlikleri tespit edilmiģ olup daha sonra bu birliklerle tek tek görüģmeler yapılmak suretiyle bu konudaki çalıģmaları istenmiģtir. ÇalıĢmada 10 adet il birliği ile görüģmeler yapılarak gerekli bilgiler elde edilmeye çalıģılmıģtır. Elde edilen bilgiler ıģığında çalıģma tamamlanmıģtır. DSYB nin yetiģtiricilerine yönelik olarak uygulamıģ olduğu yayım ve eğitim faaliyetlerinin genel bir değerlendirilmesi amaçlanmıģtır. Bu amaçla DSYMB tarafından yayım ve eğitim faaliyeti konusunda aktif olan il birlikleri tespit edilmiģ olup daha sonra bu birliklerle tek tek görüģmeler yapılmak suretiyle bu konudaki çalıģmaları istenmiģtir. DSYB nin yaptıkları yayım ve eğitim faaliyetlerinin yetiģtiricilere birçok fayda sağladığı, onların bilgi ve birikimlerini artırdığı görülmektedir. Boz ve ark (2011) Bu çalıģmada, Türkiye'nin Doğu Akdeniz bölgesinde süt üreticileri arasında yenilikleri ve en iyi yönetim uygulamalarının benimsenmesi incelenmektedir. Sonuç olarak, çiftçilerin yaģ, gelir düzeyi, yatırım ve hayvan ırklarının yenilikleri benimsenmesi üzerinde etkili olduğunu bulunmuģtur. Peker ve Oğuz (2011) Bu çalıģmada tarım ve gıda konularındaki Eğitim, Ar-Ge ve Yayım üçlüsü arasında iģbirliğini güçlendirecek Çiftlik Sistemleri AraĢtırma ve Yayım Modeli Konya ili sütçülük iģletmeleri örneği uygulaması Ģeklinde ortaya konulmuģtur. Böylece, Çiftlik Sistemleri AraĢtırma ve Yayım Modelleri nin yaygınlaģmasının katkıları ortaya koyulmuģtur. Savran ve ark (2011) Genel olarak, yayım faaliyetleri ağırlıklı olarak organize edilen ve kamu kurumları tarafından yürütüldüğü öne sürülmüģtür. Tarımsal bilgi sağlayıcılar arasında etkin bir iletiģim eksikliği vardır. Özel sektörün yayım faaliyetlerinin sadece son zamanlarda geliģtirilen, kapsama alanı bakımından sınırlıdır ve ürün özeldir. Dolayısıyla, sistem içinde bilgi akımını etkili bir koordinasyon için bir ihtiyacı olduğu söylenmektedir. Cevher ve Karakurt (2010) Bu araģtırmada verilerin değerlendirilmesinde mutlak ve nispi dağılımlar kullanılmıģtır. Ayrıca, mutlak ve nispi dağılımlar ile yetinilmemiģ, Khi-kare testi de uygulanmıģtır. Khi-kare testinde elde edilen değerlerin tablo kontrolleri %95 güvenilirlik seviyesinde yapılmıģtır. Böylece proje uygulanan ve uygulanmayan köyler arasındaki ortak yönler ve/veya farklılıklar ortaya konmaya çalıģılmıģtır., Ankara ili Polatlı ve Kalecik 5

17 ilçelerinin köylerinde yürütülmüģtür. Ülkemizde iģlenebilir tarım arazilerinin, geliģmiģ ülkelerde olduğu gibi %20-25 nin yem bitkisi üretimine ayrılması gerekmektedir. Yem bitkisi üretimini kısıtlayan faktörlerin ortadan kaldırılması için gerekli çalıģmalara ağırlık verilmeli, çiftçi katılımının özendirilmesi sağlanmalı ve proje kapsamında yararlandırılan (yem bitkisi tohumu dağıtımı gibi) olanaklardan eģit Ģekilde yararlandırılmalıdır. Swanson ve Rajalahti (2010) Bu kitabın amacı, artan çiftlik geliri ile geniģ hedefe doğru hareket eden ve kırsal geçim kaynaklarını geliģtirmeye çoğulcu tarımsal yayım ve danıģmanlık sistemini güçlendirmektir. Öncelikle küçük ölçekli iģletmelerin hızla değiģen küresel ekonomide kendi geçim kaynaklarını iyileģtirmek için ihtiyaç duyacağı teknik bilgi, yönetim becerileri ve bilgi hizmetleri üzerinde çalıģmalar yapmayı amaçlamaktadır. Buna ek olarak, kitap da uzantısı iklim değiģikliği de dahil olmak üzere artan doğal kaynak sorunları ile uğraģan çiftçilerin her türlü yardım nasıl hakkında bilgi içermektedir. ToktaĢ (2010) Bu çalıģma Anketlerin sağlıklı bir biçimde değerlendirilmesi için, Microsoft Excel Programı nda bir veri tabanı oluģturulmuģtur. Anketlerin her birine numara verildikten sonra, yine her bir anket için her sorudaki yanıtlar tek tek numaralanıp hazırlanan veri tabanına bu numaralar özenli bir biçimde girilmiģtir. Böylelikle her soruya iliģkin yanıtların sayıları ve yüzde değerleri, seçilen bazı sorular arasında çapraz iliģki kurularak hesaplanmıģtır. Bu çapraz iliģkiler, hazırlanan çizelgeler yardımıyla analiz edilmiģtir. Adana Ġlinde TAR-GEL projesi kapsamında çalıģan tarım danıģmanlarınca yürütülen yayım hizmetlerinin etkinliğini analiz etmek, TAR-GEL projesinde baģlangıçtan bugüne kadar yaģanan değiģim ve geliģimleri hem üreticiler hem de danıģmanlar açısından araģtırmak, proje amaçlarına hangi oranda ulaģılabildiğini belirlemek, projedeki temel sorunları üreticiler ve danıģmanlar açısından ortaya koymak, projenin sürdürülebilirliğini sağlayabilmek için, tarım danıģmanlarının ve üreticilerin sorunlarına yönelik çözüm önerileri geliģtirmek amacıyla yapılmıģtır. Kızılaslan (2009) Bu çalıģmada, çiftçilerin arazi geniģlikleri dikkate alınarak basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile örnek hacmi belirlenmiģtir. Buna göre %99 güven aralığı %5 hata payı ile örnek hacmi 60 olarak hesaplanmıģtır. Tarımsal yayım hizmetlerine ve yayımcıya bakıģ açıları, kendi koģullarından kaynaklanan sınırlamalar çiftçinin tutum ve davranıģlarını ortaya koymaktadır. Çiftçilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda yeniliklerin bazı zamanlar dikkate alındığı ve uygulandığı görülmektedir. 6

18 Sezgin (2010) b ÇalıĢmada, Erzurum ilinde yapılan anket çalıģması sonucunda elde edilen veriler LĠMDEP paket programına aktarılmıģtır. Veriler crosstab yöntemi ve Lojistik regresyon analizi kullanılarak analiz edilmiģ ve sonuçlar tablo halinde sunulmuģtur. Hayvancılığa yönelik yeniliklerin benimsenmesinde kitle iletiģim araçlarının önemli ölçüde etkisinin olduğu belirlenmiģtir. Bu nedenle yeniliklerin benimsenmesi çalıģmalarında etkinliği önemli ölçüde arttıracağı için kitle iletiģim araçlarının diğer yöntemlerin yanında yoğun bir Ģekilde kullanılması gerektiği ortaya konulmuģtur. Sezgin (2010)a Bu çalıģmaya göre, yayım elemanlarının belirli periyotlar ile köy ve çiftçi ziyaretleri yapması ve yerel yayın kuruluģlarında tarımsal konular ile ilgili çiftçilere yönelik programlara ağırlık verilmesi gerektiği savunulmuģtur. Ayrıca iģletme büyüklüğünün arttırılması için teģvik edici çalıģmalar yapılması gerektiği söylenmiģtir. Yapılacak yayım çalıģmalarının duyurulmasına gereken önem verilmeli ve kamu yayım çalıģmaları ile anlatılacak konuların belirlenmesinde çiftçi ihtiyaç ve öncelikleri dikkate alınmalıdır demiģtir. Armağan ve Özden (2008) Türkiye'de Süt Sığırcılığı ĠĢletmelerinin Tarımsal Yayım Ġhtiyaçları ve Üreticilerin Örgütlenme ile Ġlgili DüĢünceleri adlı çalıģmalarında Türkiye de süt sığırcılığı yapılan isletmelerde sürü yönetimi, beslenme, rasyon hazırlama ve bakım koģulları ile ilgili olarak üreticilerin yeni bilgi ve uygulamaları öğrenmeye açık oldukları belirlenmiģtir. AteĢ ve Terin (2008) Van ilinde hayvancılığa yönelik yapılan kırsal kalkınma ve yayım çalıģmalarının, hayvancılığın geliģmesine yaptığı katkıların genel bir değerlendirmesini yapmaktır. Bu kapsamda, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı (TKB) tarafından hayvancılığa yönelik yapılan yayım çalıģmaları ve ilde hayvancılığa yönelik yapılan (TKB), TÜBĠTAK ve Avrupa Birliği (AB) ile Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) tarafından desteklenen projeler ile Doğu Anadolu Kalkınma Programı (DAKP) çerçevesinde yapılan projeler ele alınmıģ ve irdelenmiģtir. Topçu (2008) Süt Sığırcılığı ĠĢletmelerinde BaĢarıyı Etkileyen Faktörlerin Analizi: Erzurum Ġli Örneği çalıģmasında, Süt sığırcılığı iģletmelerinde baģarıyı etkileyen faktörlerin çoklu doğrusal regresyon analizinde, süt sığırcılığı üretim değerine bağlı olarak ele alınan verimlilik ve yönetim organizasyonu bağımsız değiģkenlerinin hata kareleri toplamını minimum kılan En Küçük Kareler (EKK) yöntemine dayalı regresyon modelleri 7

19 kullanılmıģtır. Hayvancılık iģletmelerine rekabet üstünlüğü sağlayan faktör ya da faktörler ortaya konulabilir ve iģletme baģarısını olumsuz yönde etkileyen unsurlar iyileģtirilebileceği ortaya konulmuģtur. Kızılaslan ve Kızılaslan (2007) Bu çalıģma ile Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası Reformu ile tarım sektöründe yaģanmıģtır geliģmeler, Türkiye'deki tarımsal yayım hizmetleri, organizasyon ile ilgili önemli geliģmeler tabi olacağını gösterdiği ortaya çıkmıģtır. Buna göre, bu geliģmeler ve Türkiye'de yayım hizmetlerinin karģı karģıya olduğu sorunlar dikkate alınarak, bu güçlü altyapısının Türkiye'deki tarımsal yayım uygulamaları için geliģtirilmiģ olması gerektiği sonucuna varılmıģtır. Torun ve Taluğ (2005) Çay Budama Projesi Kapsamında Üreticilerin Kullandıkları Bilgi Kaynakları çalıģması çay tarımının yoğun olduğu Doğu Karadeniz bölgesi illerinden Artvin, Rize ve Trabzon da yapılmıģtır. AraĢtırmanın ana materyali, Artvin'in Hopa Ġlçesinden 6, Rize'nin Derepazarı Ġlçesinden 3 ve Trabzon'un Of Ġlçesinden 4 köyde örnekleme sonucu seçilen çay üreticilerinden anket yolu ile derlenen verilerden oluģmaktadır. Ayrıca yerli ve yabancı çeģitli ikincil kaynaklardan derlenen veriler de araģtırmada materyal olarak kullanılmıģtır. Üreticilere yönelik eğitim çalıģmalarının daha ciddi boyutlarda ve organize bir Ģekilde yürütülebilmesi amacıyla, çay tarımı konusunda uluslar arası deneyimler incelenerek, çay tarımının yoğun olarak yapıldığı illerde olmak üzere, çiftçilerin katılımının sağlanabileceği eğitim toplantıları yapılarak anlatılmalıdır sonucuna ulaģılmıģtır. Boz ve ark (2002) Bu çalıģmada bağımlı değiģkenin sıralı bir nitelikte bulunuģu sıralı probit modeli kullanılmasını elveriģli kılmıģtır. AraĢtırmanın bağımlı değiģkenini erken benimseyen, geç benimseyen ve benimsemeyen Ģeklinde üç kategoriye ayrılmıģtır. Mısır üretimi erken benimseyen çiftçilerin daha yüksek eğitim düzeyine, daha büyük iģletmelere, daha yüksek gelire, daha sulanabilir araziye ve daha çok traktöre sahip olan çiftçiler olarak göstermiģtir. Özkaya ve ark (1999) Birinci grup materyal, kurum ve kuruluģlardan sağlanan rapor, dökümanlar ve literatürden oluģmuģtur. Ġkinci grup materyal Halilbeyli Köyü'ndeki üreticiler ile yüzyüze görüģülerek yapılan 40 adet anketden sağlanan verilerdir. Üçüncü grup materyal ise KKD oturumlarından elde edilen, kolaylaģtırıcı (facilitator) dediğimiz araģtırmauygulamanın yürütücüleri, katılan uzmanlar ve katılımcı üreticilerin birlikte sağladığı, paylaģtığı, tartıģarak geliģtirdiği ve bilgi haline dönüģtürdüğü verilerdir. Katılımcı Kırsal Değerlendirme yaklaģımının ülkemizdeki bu ilk uygulanıģı; gerek araģtırma gerekse kırsal kalkınma ve yayım çalıģmalarında bu yaklaģımın verimli bir Ģekilde uygulanabileceğini 8

20 göstermektedir. KKD yaklaģımını uygulamak isteyen kuruluģlar (kamu veya STK) kendi içlerinde daha demokratik ve katılımcı, açık iletiģimi öngören yapı ve iģleyiģler kurmalıdırlar. ÖzçatalbaĢ (1994) Güneydoğu Anadolu Proje Bölgesinde Tarımsal Yayımın Analizi ve Etkin Bir Yayım ÇalıĢması Ġçin Gerekli KoĢulların Saptanması konusundaki çalıģma ile, GAP bölgesi illerinden ġanlıurfa da yürütülmekte olan tarımsal yayım faaliyetlerinde ortaya çıkan sorunlar ıģığında, etkin bir yayım çalıģmasının koģullarını ortaya koymayı amaçlamıģtır. Buna göre pamuk, buğday, arpa ve kırmızı mercimekte üretici uygulamaları ile yayım birimlerinin önerileri arasında 1/3 oranında uyumsuzluk bulunurken, üreticilerin üretim tekniği ( % 2,4) ve iģletme ekonomisiyle ( %71,4) ilgili bilgileri büyük oranda kırsal toplum içindeki bilgi kaynaklarından karģıladığı tespit edilmiģtir. Yayım birimlerinin bilgi kaynağı olarak önemi çok düģük bulunmuģtur. AraĢtırıcı, yayımcı ve üretici üçlüsünü tarla düzeyinde bir araya getirmek için üretim sistemleri araģtırmaları yaklaģımından yararlanılarak, çiftçi Ģartlarında denemelere önem verilmesi gerektiği, böylece söz konusu üçlünün tarla düzeyinde bir araya gelmesiyle etkin bir iģbirliği ve bilgi akıģının sağlanacağı dile getirilen çözüm önerilerindendir. Özkaya (1991) Tarımsal yayımcıların etkinliği üzerine yaptığı araģtırmada ise yayımcıların ancak %30'unun yeni bir ürün teknik veya yeni bir çalıģma biçimine uyumunun yeterli olduğu sonucu ortaya çıkmıģtır. Yayımcıların %60'ı çalıģtığı iģte düģünce ve deneyimlerini uygulama Ģansını çok az veya oldukça az bulmaktadır. Yayımcıların %43'ü iģlerinde yöneticilerin kendilerine verdiği yetki ve sorumluluğu çok az veya oldukça az diye nitelendirmektedirler. Aynı araģtırmada yayımcıların çoğunun yenilikleri çiftçilere benimsetme ve yaymada etkin olamadıklarını belirttikleri görülmektedir. 9

21 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal ÇalıĢmanın ana materyalini, Ereğli Ġlçesi Köy Bazlı ve Nitelikli süt iģletmeleri ile yapılan anketlerden elde edilen birincil veriler oluģturmuģtur. Ayrıca, Konu ile ilgili daha önce yapılmıģ olan araģtırmalar ile ilgili kurum ve kuruluģların yapmıģ olduğu verilerden de çalıģmada yararlanılmıģtır. ÇalıĢma üretim dönemlerini kapsamakta olup, anketler bizzat araģtırıcı tarafından doldurulmuģtur Yöntem Örnek ĠĢletmelerin Seçiminde Kullanılan Yöntem AraĢtırmanın, ana çerçevesini belirlemede Konya Süt Komisyonu tarafından yapılmıģ olan envanter kayıtları dikkate alınmıģtır. Konya ilinde en fazla süt üretimi yapıldığı Ereğli ilçesi gayeli örnekleme metoduna göre seçilmiģ olup burada da ilçe genelinde Konya Süt Komisyonu verileri alınmıģtır. Ġlçede süt üretim faaliyetinde bulunan iģletmeler Köy Bazlı ve Nitelikli Süt ĠĢletmeleri olarak ikiye ayrılmıģtır. AraĢtırmada iģletmelerden toplanacak bulguların doğruluğunu arttırmak ve populasyondaki farklı bölümlerin yeterince temsil edebilmesini sağlamak (GüneĢ ve Arıkan 1985) amacıyla tabakalı örnekleme metodu kullanılmıģtır. Örnek hacminin belirlenmesinde kullanılacak olan tabakalı örnekleme yöntemi aģağıdaki gibidir. Örnek hacmi sağılan inek sayısı üzerinden belirlenmiģtir. n = (N h S h ) 2 N 2 D 2 + N h (S h ) 2 D= d t n = Örnek Hacmi 10

22 N = Populasyondaki Birim Sayısı (adet) d= Populasyona Ait Hata Terimi t= Standart Normal Dağılım Değeri N h = h. Tabakadaki Birim Sayısı (Frekans) S h = h. Tabakanın Standart Sapması Bu formül yardımı ile örnek büyüklüğü 49 olarak hesaplanmıģtır. Örnek hacminde yer alan iģletmeler tesadüfen seçilerek gönüllülük ilkesine göre anket yapılmıģtır. Örnek hacmi içerisinde yer alan iģletmelerin sağılan hayvan sayıları 1-20 ye kadar olan iģletmeler köy bazlı iģletmeler olarak, 20 baģ ve daha fazla sağılan hayvanı olan iģletmeler ise nitelikli iģletmeler olarak tanımlanmıģtır. AraĢtırma sonuçları bu sınıflandırma üzerinden ve iģletmeler ortalamasına göre yapılmıģtır. Bu tabakalardan hayvan sayısı 1-10 olan tabakadan 24, hayvan sayısı olan tabakadan 10, hayvan sayısı olan tabakadan 9, hayvan sayısı 51-+ olan tabakadan 6 adet olmak üzere toplam 49 anket yapılmıģtır. Çizelge 1 de köybazlı iģletmelerde yapılan anket sayısı verilmiģtir. Çizelge 2 de nitelikli iģletmelerde yapılan anket sayısı verilmiģtir. Çizelge. 1. Köy-bazlı örnek iģletmelerin hayvan sayısı dağılımı ĠĢletme GeniĢlik Grupları Örnek Hacmi (adet) Toplam 34 Çizelge. 2. Nitelikli örnek iģletmelerin hayvan sayısı dağılımı ĠĢletme GeniĢlik Grupları Örnek Hacmi (adet) Toplam 15 AraĢtırmada veri toplama amacıyla hazırlanan anket üç kısımda ele alınmıģtır. Birinci kısımda sosyo-ekonomik özellikler, ikinci kısımda süt üreticilerinin üretim ile ilgili problemleri ve üçüncü kısımda ise üreticilerin iletiģim davranıģları ele alınmıģtır. AraĢtırmada kullanılan anket formu ile ilgili ulusal ve uluslar arası çalıģmaların yanı sıra araģtırma bölgesinin hayvancılık özellikleri göz önünde bulundurularak hazırlanmıģtır. Süt sığırcılığı 11

23 yapan iģletmelerden toplanan veriler için kukla değiģkenleri oluģturulmuģtur. Daha sonra bu veriler SPSS istatistik paket programı kullanılarak değerlendirilmiģtir ĠĢletmelerin Sosyo-ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesinde Kullanılan Metot ĠĢletmelerin sosyo-ekonomik faaliyetleri değerlendirilirken basit yüzde hesaplamalar ve iģletme ortalamaları kullanılmıģtır. AraĢtırmada, incelenen iģletmelerin nüfus ve iģgücü potansiyelleri, arazi kullanım durumları, gayri safi üretim değeri, değiģen masraflar ve brüt kar hesaplamaları yapılmıģtır. ĠĢletmelerde mevcut nüfusun yaģ, cinsiyet, eğitim durumu ve iģgücü potansiyeli gibi özellikler ayrı ayrı değerlendirilmiģtir. Nüfusun erkek iģgücüne çevrilmesinde kullanılan katsayılar Çizelge 3 de verilmiģtir. Çizelge. 3. Nüfusun erkek iģgücüne çevrilmesinde kullanılan katsayılar YaĢ Grupları Erkek Kadın 0-6 0,00 0, ,50 0, ,00 0, ,75 0,50 Kaynak: Açıl ve Demirci, 1984, S.97. ĠĢletmelerde çeģitli iģlerde çalıģtırılan yabancı iģgücü, yaģ ve cinsiyete göre hesaplanmıģtır. Yabancı iģgücüne ödenen ücretin toplamı ekonomik faaliyet sonuçlarında iģgücü masraflarının hesaplanmasında dikkate alınmıģtır. ĠĢletmelerde GSÜD, tarımsal faaliyet sonucu elde edilen bitkisel ve hayvansal ürün miktarının, çiftçi eline geçen ürün fiyatları ile çarpılması sonucunda bulunan değere, produktif demirbaģ kıymet artıģının (PDKA) ilavesi ile bulunmuģtur (Açıl ve Demirci 1984). PDKA, hayvan hareketlerine neden olan doğum, ölüm, hayvan alımı, satımı ve tüketimi gibi faktörler dikkate alınarak hesaplanmıģtır. Buna göre; PDKA=(Sene Sonu Sürü Kıymeti + Satılan Hayvan Değeri + Kesilen Hayvanların Değeri) (Sene BaĢı Sürü Kıymeti + Satın Alınan Hayvan Değeri) (Kıral ve ark. 1999). Toplam değiģen masraflar gayrisafi üretim değerinden çıkartılarak brüt kar elde edilmiģtir (Açıl ve Demirci, 1984). 12

24 Hayvan varlığının ortaya konulmasında mevcut sığırları aynı bazda incelemek için büyük baģ hayvan birimine (BBHB) çevrilmiģtir (ErkuĢ ve Ark., 1995). Çizelge. 4. BBHB ne çevirmede kullanılan katsayılar Hayvan Türü Katsayıları Boğa (kültür-melez) 1,40 Boğa (yerli) 0,70 Öküz (kültür-melez) 1,20 Öküz (yerli) 0,60 Ġnek (kültür-melez) 1,00 Ġnek (yerli) 0,50 Buzağı (kültür-melez) 0,16-0,20 Buzağı (yerli) 0,12-0,16 Dana (1 yaģ) (kültür-melez) 0,50 Dana (1 yaģ) (yerli) 0,25 Düve (2 yaģ) (kültür-melez) 0,70 Düve (2 yaģ) (yerli) 0,35 Koyun 0,10 Toklu 0,08 Kuzu 0,05 Keçi 0,10 Oğlak 0,05 Kaynak: ErkuĢ ve Ark., 1995 Süt üretim maliyetinin hesaplanmasında nispi satıģ değeri yöntemi kullanılmıģtır. Bu yöntemde faaliyet koluna yapılan masraflar toplamı, her bir bileģik ürüne, bunların toplamı gayrisafi üretim değerine katkı paylarına göre dağılımı yapılmıģ ve her ürüne düģen masraf payı, elde edilen ürünlerin üretim miktarına bölünerek, birim maliyetleri hesaplanmıģtır (Kıral ve Ark., 1999). Yem masrafları; iģletme dıģından satın alınan yemler ile iģletme içinde bitkisel üretim faaliyetleri sonunda üretilip, süt üretim faaliyetinde kullanılan yemler, yem masrafları olarak hesaplanmaktadır. ĠĢletme dıģında temin edilen yem, çiftlik avlusu fiyatları dikkate alınarak yem masraflarına dahil edilmektedir. Ancak, çiftlikte üretilip de çiftlik avlusu fiyatları bilinmeyen yemlerin masrafları hesaplanırken, bu yemlerin pazar fiyatları esas alınıp, bu fiyattan pazarlama masrafları düģülerek bulunan fiyatları dikkate alınmaktadır. ĠĢçilik masrafları; iģgücü masraflarının hesaplanmasında yabancı iģgücü ve aile iģgücü esas alınmaktadır. Faaliyette kullanılan aile iģgücünün, fiili çalıģma süresi tespit edilip, bunun için hesaplanacak ücret, yabancı iģçilere ödenecek ücret esas alınarak alternatif maliyete göre hesaplanmıģtır. Veteriner-Ġlaç masraflarının hesaplanmasında üretici beyanları esas alınmıģtır. 13

25 ĠĢletmelerin Ġstatistiksel Analizinde Kullanılan Yöntem AraĢtırmada kullanılan veriler ilk olarak anketlerden excell tablolarına aktarılmıģ ve gerekli düzenlemeler yapılmıģtır. Daha sonra bu veriler SPSS istatistik programına aktarılarak çalıģmanın amacı doğrultusunda analiz edilmiģtir. Bu bağlamda araģtırmanın amacını gerçekleģtirmek için frekans, yüzde ve standart sapmadan oluģan tanıtıcı istatistikler kullanılarak gerekli tablolar oluģturulmuģtur. ĠĢletmelerin niteliğine ve iģletmelerde yeniliklerin benimsenme düzeyine etki eden faktörlerin belirlenmesi amacıyla iki adet logistik regresyon modeli oluģturulmuģtur. Ġlk logistik regresyon modelinde nitelikli iģletmelerin nitelikli olmasını etkileyen faktörler açıklanmıģtır. Bağımlı değiģken olarak nitelikli iģletmeler ele alınmıģ, bağımsız değiģkenler ise, arazi miktarları, eğitim durumu, yaģ, gazete okuma, internet kullanma ve serbest veteriner hekime gitme sıklıkları ele alınmıģtır. Ġkinci logistik regresyon modelinde ise iģletmelerin yenilikleri benimseme düzeylerini etkileyen faktörler ortaya konulmuģtur. Bağımlı değiģken olarak yenilikler ele alınmıģtır, bağımsız değiģken olarak nitelikli iģletmeler, arazi miktarları, eğitim durumu, yaģ, gazete okuma, internet kullana, tarım il/ilçe müdürlükleri ve serbest veteriner hekime gitme sıklıkları ele alınmıģtır. Her birinde kukla değiģkenler kurularak analizler yapılmıģtır. Bağımlı değiģkenin ikili (0,1) olduğu durumlarda kullanılabilecek analiz yöntemleri sınırlıdır. Yaygın olarak kullanılanlar modeller Lojistik Regresyon (LR), Probit ve Doğrusal Olasılık Modelleridir (Cankurt ve ark., 2010). Logistik regresyon; cevap değiģkeninin kategorik ve ikili, üçlü ve çoklu kategorilerde gözlendiği durumlarda açıklayıcı değiģkenlerle neden sonuç iliģkisini belirlemede yararlanılan bir yöntemdir. Açıklayıcı değiģkenlere göre cevap değiģkeninin beklenen değerlerinin olasılık olarak elde edildiği bir regresyon yöntemidir (Özdamar, 1997). Bağımlı değiģkenin sürekli olduğu ve bağımlı değiģkenin iki ya da ikiden çok düzey içeren kesikli bir değiģken olması durumunda lineer regresyon modeli için öngörülen varsayımlar bozulmakta ve hata teriminin binom dağılım göstermesi sebebiyle gözlem varyansları eģit olmamaktadır. Bu durumda veriler lineer regresyon analizi ile 14

26 incelenemediğinden lojistik regresyon analizinin kullanılması önerilmektedir (Bagley ve ark., 2001). Bağımlı değiģkenin alabileceği değerlerin 0-1 arasında olmasını sağlamak için bağımsız değiģken ve bağımlı değiģken arasında eğrisel bir iliģkiyi sağlayan modeli kullanmak daha uygundur. Logistik regresyon modeli aģağıdaki gibidir. E(y i ) = = x 1 i + 2 x 2 i...+ k x ki E(y i ) ise -, arasında değer almaktadır. Ġki düzeyli logistik modele iliģkin varsayımlar Ģöyledir: i) y i (0,1), i=1,2,3,...n exp( 0 1x1 i 2 x2i... k xki ) ii) P(y i =1/ x i )= 1 exp( x x... x ) 0 1 1i 2 2i k ki iii) y 1, y 2,...,y n ler istatistik olarak bağımsızdır. iv) Bağımsız değiģkenler birbirinden bağımsızdır (AktaĢ ve ErkuĢ, 2009). Logistik regresyon modelinin yorumlanmasında kullanılan odds oranı olayın gözlenme olasılığının gözlenmeme olasılığına bölünmesiyle elde edile bir değerdir. Odss Oranı = Olas ılık 1 Olas ılık (3.3) Ģeklinde hesaplanır. Odds oranı<1 olduğu durumlarda azalmayı, Odds oranı=1 olduğu durumlarda iliģki olmadığını Odds oranı>1 olduğu durumlarda ise artmayı ifade etmektedir (Süt ve ġenocak, 2007). 15

27 4. DÜNYA SÜT SIĞIRCILIĞI DURUMU 4.1. Dünya Süt Üretim ve Tüketim Durumu Dünyada üretilen sütün % 84 ü inek sütü, % 13 ü manda sütü, geri kalanı ise koyun ve keçiden sütüdür. Manda sütünün % 90 ı Hindistan ve Pakistan da, geri kalanı ise Mısır, Çin ve Ġtalya da üretilmektedir. Önemli süt üreticileri arasında AB-27, Hindistan, ABD, Çin, Rusya, Pakistan, Brezilya, Ukrayna, Türkiye, Meksika ve Avustralya da bulunmaktadır. Çizelge 5 de yıllar itibari ile Dünyada hayvan ırklarına göre toplam süt üretim miktarı verilmiģtir. Çizelge. 5. Dünyada hayvan ırklarına göre toplam süt üretim miktarı (bin ton;%) Yıl Toplam Süt Üretimi Ġnek Sütü Üretimi Oran (%) Koyun Sütü Üretimi Oran (%) Keçi Sütü Üretimi oran (%) Manda Sütü Üretimi , , , , , , , , , , , , , , , ,49 Oran (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,83 Kaynak: Anonim, 2013a 16

28 Dünya beslenmesinde önemli bir besin maddesi olan sütün üretimi yaklaģık 725 milyon ton dur. Süt üretiminin %36 lık kısmı Asya da, %31 lik kısmı Avrupa da, %24 lük kısmı Amerika da, %5 lik kısmı Afrika da ve %4 lük kısmı Okyanusya da yer almaktadır. 4% 5% 31% 36% 24% Afrika Amerika Asya Avrupa Okyanusya Kaynak: Anonim, 2013a ġekil. 1. Dünya kıtalara göre süt üretimi (ton) 2012 yılı dünya toplam süt üretimi 725 milyon ton olup kıtalara göre dağılımı ġekil 1 de verilmiģtir. Dünyada önemli süt üreticisi konumundaki ülkeler; AB-27 ülkeleri, ABD, Hindistan, Çin, Rusya, Pakistan, Brezilya, Almanya, Türkiye ve Fransa dır Kaynak: Anonim, 2013a ġekil. 2. Dünya da önemli süt üreticisi ülkeler ve süt üretim miktarları (bin ton) 17

29 Yıllık 147,5 milyon tonluk üretim ile AB dünyanın en büyük süt üreticisi konumundadır. En fazla süt üreten ülke ise yıllık 105 milyon ton ile Hindistan dır. Almanya, Fransa ve Ġngiltere AB de toplanan sütün yaklaģık yarısını üretmektedirler. AB de toplanan ortalama süt miktarları ve üye ülkelere göre dağılımı incelendiğinde en büyük payı %20,75 ile Almanya almakta, bunu %17,9 ile Fransa, %11 ile Ġngiltere, %8,2 ile Hollanda, %7,8 ile Ġtalya ve %5,5 ile Polonya izlemektedir İnek Koyun Keçi Manda 0 Kaynak: Anonim, 2013a ġekil. 3. Dünya süt üretiminin yıllar itibari ile hayvansal üretim miktarı (bin ton) Önemli bir hayvansal besin olan sütün üretiminde ineklerin büyük bir payı vardır. Daha önce de belirtildiği gibi ülkedeki genel geliģmeye paralel olarak süt üretiminde ineklerin payı artmaktadır ve bazı geliģmiģ ülkelerde tek süt üretim kaynağı ineklerdir. Dünya toplam süt üretiminin %84 ü inek sütü, %13 ü manda sütü, %2 si koyun sütü, %1 i keçi sütüdür. 18

30 Kaynak: Anonim, 2010 ġekil. 4. Dünya süt üretim projeksiyonu (bin ton) Dünya süt üretim projeksiyonuna bakıldığında, 2003 ve 2009 yıllarında bazı düģüģler görülmektedir. Bu durum süt üretimi gelirlerinin düģük olması yüksek girdi maliyetlerinin olmasına bağlıdır. Buradaki düģmenin en büyük etkeni süt fiyatlarının düģük, girdi maliyetlerinin yüksek olduğu gösterilmektedir. Buna karģılık süt ürünleri sektöründe büyümenin önemli bir kısmı son 4 yılda Hindistan, Pakistan, Ortadoğu ve Çin gibi yükselen ülkelerde gerçekleģmiģtir. Dünya Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi Süt tüketiminde son yıllarda önemli artıģlar olmuģtur bu da hane gelirindeki yükseliģlerden kaynaklanmaktadır. Bu durum da tüketim alıģkanlıklarını değiģtirmektedir. Geleneksel olarak Asya beslenme tarzının bir parçası olmayan süt ürünleri, son yıllarda yaygınlaģmaya baģlamıģtır. KiĢi baģı içme sütü tüketiminde yıllık 107 kg ile Avustralya birinci sıradadır. AB de yıllık içme sütü tüketimi 89 kg, Amerika da 83 kg dır. Türkiye de kiģi baģına süt tüketimi 26 kg dır (BAKA, 2011). 19

31 AĢağıdaki Ģekilde bazı ülkelerin süt tüketim miktarlarının projeksiyonu verilmiģtir. Bu projeksiyona göre süt tüketim oranın en yüksek olduğu ülke Uruguay dır. En düģük süt tüketimi ise Çin alır Arjantin Avusturya Brezilya Kanada Çin AB-27 Japonya Meksika Rusya ABD Uruguay Türkiye Kaynak: Anonim, 2006b ġekil. 5. Dünya süt tüketimi (ton) Ġçme sütü ürünlerinin 2008 de endüstriyel üretimindeki durgunluk, içme sütünün tüketiminde dünya genelinde bir azalma olduğunu göstermektedir. GeliĢmekte olan ülkelerde endüstriyel ve endüstri dıģı sektörler arasındaki fark net olarak belirlenememektedir. Ġçme sütü tüketiminde Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya gibi ülkelerde durgunluk yaģanırken; Doğu Avrupa, Latin Amerika, Ortadoğu ve Hindistan gibi dünyanın diğer bölgelerinde artıģ gözlenmiģtir. Son yıllarda dünya genelinde yoğurt, sütlü tatlı ve sütlü içeceklerin tüketiminde artıģ olmuģ; ancak bu artıģ, fiyatların yükselmesi ve genel ekonomik kriz ile birlikte 2008'de durmuģtur. Özellikle Güney Amerika' da kremanın büyüyen bir pazar olduğu görülmektedir. AB ülkelerinde yıllık kiģi baģına içme sütü tüketimi yaklaģık 89 kg, Avusturalya'da 107 kg, ABD' de 83 kg'dır (ASÜD, 2010). 20

32 AĢağıdaki çizelgede baģlıca bazı ülkelerin kiģi baģına süt ve süt ürünleri tüketimi verilmiģtir a kadar olan verilerde içme sütü, tereyağ, peynir ve süttozu tüketim miktarları verilmiģtir. Çizelge. 6. SeçilmiĢ bazı ülkelere göre süt ve süt ürünleri tüketimi (KiĢi/Kg/Yıl) Ürünler Arjantin Ġçme Sütü 46,93 48,27 47,89 48,56 Tereyağ 1,12 1,13 1,03 0,99 Peynir 11,68 11,93 12,09 12,14 Süt tozu 1,46 1,83 1,69 1,72 Avusturya Ġçme Sütü 103,94 106,17 108,25 108,14 Tereyağ 2,83 3,10 3,16 3,15 Peynir 10,23 10,11 9,99 9,95 Süt tozu 1,29 1,27 1,25 1,27 Brezilya Ġçme Sütü 50,40 50,86 50,10 49,86 Tereyağ 0,41 0,41 0,41 0,41 Peynir 2,93 3,04 3, Süt tozu 2,56 2,58 2,61 2,68 Kanada Ġçme Sütü 92,92 93,92 91,23 91,54 Tereyağ 2,35 2,63 2,64 2,67 Peynir 9,60 9,26 9,18 9,22 Çin Ġçme Sütü 9,16 9,58 11,28 12,35 Tereyağ 0,09 0,10 0,10 0,11 Peynir 0,23 0,24 0,24 0,25 AB-27 Ġçme Sütü 67,85 68,60 68,65 66,99 Tereyağ 4,08 3,96 3,94 3,91 Peynir 12,84 13,00 12,89 13,03 Süt Tozu 0,84 0,72 0,66 0,64 Hindistan Ġçme Sütü 36,82 38,08 38,46 40,81 Tereyağ 2,88 3,11 3,30 3,65 Japonya Ġçme Sütü 35,52 34,95 33,91 33,74 Tereyağ 0,72 0,68 0,59 0,64 Peynir 2,11 1,84 1,81 1,90 Meksika Ġçme Sütü 38,88 38,35 39,31 40,11 Tereyağ 2,58 2,06 1,98 2,00 Peynir 2,42 2,26 2,61 2,62 Süt tozu 1,34 1,40 1,34 1,41 Yeni Zelanda Ġçme Sütü 84,16 79,94 79,08 78,20 Tereyağ 5,81 5,04 5,11 5,01 Peynir 5,87 4,94 4,98 5,13 Süt tozu 0,24 0,24 0,24 0,25 Rusya Ġçme Sütü 85,29 86,40 86,84 87,72 Tereyağ 2,99 3,23 2,94 3,07 Peynir 4,80 5,36 5,27 5,35 21

33 Süt tozu 0,82 0,93 0,69 0,71 Ġsviçre Ġçme Sütü 98,39 98,73 98,43 97,60 Tereyağ 6,05 6,02 5,91 5,97 Peynir 18,54 18,92 19,24 19,29 Ukrayna Ġçme Sütü 79,16 77,02 77,66 80,10 Tereyağ 2,11 1,79 1,96 2,08 Peynir 4,22 4,05 4,01 4,19 Süt tozu 0,26 0,20 0,26 0,26 ABD Ġçme Sütü 95,26 90,07 89,29 88,98 Tereyağ 2,13 2,21 2,21 2,30 Peynir 14,71 14,61 14,66 14,94 TÜRKĠYE Ġçme Sütü 24,45 26,02 26,82 27,03 Tereyağ 20,66 21,00 21,56 21,93 Peynir 84,00 85,41 86,02 86,95 Kaynak: Anonim, 2012 Dünyada yaklaģık 81 milyon ton UHT ve pastörize içme sütü üretilmektedir. Ġçme sütü üretiminde AB, ABD, Rusya, Japonya, Kanada, Avustralya ve Arjantin önemli bir paya sahiptir. Son beģ yıllık süreçte AB ülkelerinde, ABD, Japonya ve Norveç gibi ülkelerde içme sütü üretim miktarlarında önemli bir değiģiklik gözlenmezken; Arjantin, Çin, Kanada ve Ġsviçre de artıģ gözlenmiģtir. Rusya da ise azalma gözlenmiģtir. Bu azalma üzerinde ülkedeki ekonomik geliģmeler, toplumun baģka gıdalara yönelmesi gibi faktörlerin rol oynadığı belirtilmektedir. ArtıĢ görülmesinin sebebi ise tüketici talebi ve ihracat olanakları olarak özetlenebilir (Anonim, 2005a) Dünya Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu Dünya süt ürünleri üretimi son 30 yılda özellikle de 1980 li yılların ilk yarısından sonra bazı değiģiklikler göstermiģtir. Bu değiģiklik dünya tüketimi ve ticaretini de etkilemiģtir. Dünya ticaretine konu olan ürün çeģidi artmıģtır li yıllara kadar süt ürünlerinin dünya ticaretinde tereyağı ve peynirin bir hakimiyeti söz konusu iken, son yıllarda süt, dondurma ve yoğurt gibi süt ve süt ürünlerinin de dünya ticaretinde giderek önem kazanmaktadır. Süt ve süt ürünlerinin beslenmede taģıdıkları büyük önemin yanı sıra dünya genelinde refah düzeyinin artması, ulaģtırma ve lojistik hizmetlerinin geliģmesi, çok uluslu Ģirketlerin süt sektöründeki yatırımları, önde gelen üretici ülkelerin stoklarını eritme çabaları dünya süt ve süt ürünleri ticaretine hız kazandıran baģlıca unsurlar olmuģtur (Sarısaçlı, 2008). 22

34 Çizelge. 7. Dünya süt ihracat ve ithalat miktarları (ton) ve değerleri ($) Yıllar Ġhracat (1000 ton) Ġhracat (1000$) Ġthalat (1000 ton) Ġthalat (1000$) Kaynak: Anonim, 2013a Genel olarak üretilen sütün çoğu bulunduğu bölge ve ülkede tüketilmektedir. Dünya genelinde ticarete konu olan sütün toplam dünya üretimi içindeki payı sadece %7 dir. Süt üretiminde kendi kendine yeterli olan ülkeler sadece Hindistan, Pakistan, Kırgızistan, Somali, Güney Afrika ve Fransız dır. Diğer taraftan Doğu Avrupa, AB 27, Kuzey Amerika, ġili, Arjantin, Uruguay ve Okyanusya ülkeleri süt ihracatçısı konumundadırlar. 23

35 İthalat (1000 ton) İhracat (1000 ton) Kaynak: Anonim, 2010 ġekil. 6. Dünya süt ithalat-ihracat miktarı (bin ton) Dünya süt ithalatı ve ihracatı yıllar itibari ile artmıģtır. Dünya süt ve süt ürünleri ticareti, çeģitli dinamiklerin etkisindedir. Dünya nın farklı bölgelerindeki süt üretimi, süt ve süt ürünleri talebi ve ekonomik koģullar etkili olmaktadır. Ayrıca ulusal ve uluslar arası siyasi ortamlardaki geliģmelerde pazar fırsatlarını ve firma stratejilerini yönlendirerek dünya süt ve süt ürünleri ticaretini Ģekillendirmektedir. Dünya süt ürünlerinin ihracat değeri yaklaģık 10 milyon ton olmuģtur. Süt ve süt ürünleri beslenmede taģıdıkları büyük önemin yanı sıra dünya genelinde refah düzeyinin artması, Çin ve Hindistan gibi geliģmekte olan ülkelerin beslenme diyetlerinde süt ve süt ürünlerine daha fazla yer vermeye baģlamıģtır. UlaĢtırma ve lojistik hizmetlerinin geliģmesi, çok uluslu Ģirketlerin süt sektöründeki yatırımları, süt arzının fazla olduğu geçmiģ yönde gelen üretici ülkelerin stoklarını eritme çabaları, dünya süt ve süt ürünleri ticaretine hız kazandıran baģlıca unsurlar olmuģtur. Dünya tereyağı ithalatı bir önceki yıla göre yaklaģık %1,2 azalarak 305 bin ton olarak gerçekleģmiģtir. Ġthalatçı ülkeler arasında ilk sırayı 109 bin ton ile pazardaki payı %37 olan Rusya yer almaktadır. Rusya yı 49 bin ton ile %18 paya sahip olan Meksika ve 19bin ton ile %14 lük ithalat payına sahip olan AB takip etmektedir (Anonim, 2011). 24

36 Dünya tereyağı ihracatı %1,1 lik azalıģ ile 805 bin ton olarak gerçekleģmiģtir. Tereyağında, Yeni Zelanda 428 bin ton ile %58 lik ihracat payına sahiptir ve bu payı ile dünya pazarında lider konumundadır. Tereyağının büyük kısmı Asya ve Orta Doğuya ihraç edilmekle birlikte Yeni Zelanda nın ihracatı dünyanın hemen her bölgesinde geniģ bir coğrafi dağılıma sahiptir (ASÜD,2010). Yeni Zelanda dan sonra AB, 155 bin ton ihracat hacmi ile %21 lik paya sahiptir. AB ihracatçısı için ana hedef, Kuzey Afrika ve Orta Doğudaki büyük pazarların yanı sıra diğer büyük pazar olmaya aday olan Rusya dır. Avustralya 63 bin tonluk ihracat hacmi ile 2010 yılında %9 luk pay ile tereyağı ihracatında en büyük üçüncü tedarikçi ülke olmuģtur. Avustralya nın ihracatının yarısının Singapur, Güney Kore ve Malezya baģta olmak üzere Asya ülkeleri oluģturmaktadır (ASÜD,2010). Dünya tereyağı ithalatı bir önceki yıla göre yaklaģık %1,2 azalarak 305 bin ton olarak gerçekleģmiģtir. Ġthalatçı ülkeler arasında ilk sırayı 109 bin ton ile pazardaki payı %37 olan Rusya yer almaktadır. Rusya yı 49 bin ton ile %18 paya sahip olan Meksika ve 19bin ton ile %14 lük ithalat payına sahip olan AB takip etmektedir (Anonim, 2012) AB-27 ABD Türkiye Hindistan Çin İngiltere 100 Kaynak: Anonim, 2010 ġekil. 7. Dünya süt fiyatları (ton/$) 25

37 FAO 2011 verilerine göre AB ve ABD de süt üretici fiyatları artmıģtır. AB de olumsuz iklim koģulları bazı ülkelerde hayvan varlığının azalmasına, süt veriminin düģmesine sebep olmuģ ve bu durum süt fiyatlarının artmasına neden olmuģtur. Dünyada süt ve süt ürünlerinde baģlıca ihracatçı ülkeler ise Ġtalya, Almanya, Belçika, Ġspanya ve Fransa dır Almanya Fransa Belçika İngiltere Hollanda Portekiz İspanya İrlanda Litvanya İtalya Kaynak: Anonim, 2010 ġekil. 8. Dünya da önemli süt ihracatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton) Süt ürünlerinde, dünyada süt ve kremayı en fazla ihraç eden ülkeler, Almanya, Yeni Zellanda, Hollanda, Fransa, ve Belçika; en fazla ithal eden ülkeler, Ġtalya, Almanya, Belçika, Cezayir ve Suudi Arabistan dır; Yoğurdu en fazla ihraç eden ülkeler, Almanya, Fransa ve Avusturya, en fazla ithal eden ülkeler, Ġngiltere, Ġspanya ve Almanya dır; peyniraltı suyunu en fazla ihraç eden ülkeler, Almanya, Fransa ve Yeni Zellanda. En fazla ithal eden ülkeler; Hollanda, ABD ve Çin; Tereyağını en fazla ihraç eden ülkeler; Yeni Zellanda, Hollanda ve Ġrlanda, en fazla ithal eden ülkeler; Ġngiltere, Fransa ve Hollanda dır, peynir ve loru en fazla ihraç eden ülkeler, Fransa, Almanya ve Hollanda, en fazla ithal eden ülkeler, Almanya, Ġtalya ve Ġngiltere; dondurmayı en fazla ihraç eden ülkeler Fransa, Almanya ve Belçika, en fazla ithal eden ülke ise, Ġngiltere, Fransa ve Almanya dır (Sarısaçlı, 2008). 26

38 Kaynak: Anonim, 2010 ġekil. 9. Dünya da önemli süt ithalatı yapan ülkeler ve süt miktarları (ton) Çin, AB, Rusya ve Avustralya nın v.b. ülkelerin süt ithalat miktarlarında artıģ olmuģtur. On yıllık bir kuraklığın ardından yağıģların artması Avustralya da verime çok etkisi olmuģtur. Özellikle süt üreticisi çiftçilerini memnun etmiģtir. YağıĢlar otlak ve meraları verimli hale getirmiģtir. Son 20 yıldan bu yana Avustralya da üretilen özellikle süt miktarı ülke içindeki ihtiyacın çok üzerinde olmuģtur. Bu nedenle üretimin %60 arasındaki bir oranla dıģarıya ihraç ediliyor. Süt ürünlerinin ihracatının %40 lara kadar düģmesinin nedeni ise son 10 yıldan bu yana yaģanan kuraklık ve tabi felaketler nedeniyle olduğu belirlenmektedir. Yeni Zelanda tek baģına dünya ülkelerinin süt ihtiyacının %25 lik kısmını karģılıyor. Avustralya ise %13 lük kısmını karģılamakta. Bu arada Amerika da dünyada ihraç edilen sütünün %7 sini üretiyor. Avustralya dan Çin, Singapur, Endonezya ve Malezya gibi ülkeler de süt ithal etmektedir. 27

39 5. TÜRKĠYE SÜT SIĞIRCILIĞI DURUMU Türkiye gerek coğrafi konumu gerekse bulunduğu iklim kuģağı nedeniyle süt ve süt ürünleri sektöründe önemli bir yere sahiptir. Sektör, Türkiye ekonomisinin önemli üretim dallarından birisidir Türkiye de Süt Üretim ve Tüketim Durumu Sığırcılık da Türkiye nin doğusu ile batısı arasında önemli farklılıklar görülmektedir. Ülkenin doğusunda yerli ırklar ağırlıktadır. Yerli ırklar genetik nedenler ve beslenme koģullarından dolayı süt verimleri düģüktür. Bu koģullarda ülkenin doğu bölgelerinde üretilen süt, büyük iģletmeler açısından pek anlam taģımamaktadır ve fazla süt de yerel mandıralara satılmaktadır. Yüksek verimli ırk seçimi, besleme ve barınak koģullarının iyileģtirilmesi gibi yollarla bazı yerli ırk ve melez hayvanlarda verimin yükseltilmesi mümkündür. Türkiye nin batısında ise saf Holstein veya melez ırklar ağırlıktadır. Verim, saf ırk ortalama 6 bin, melezlerde ise 4 bin litre civarındadır. 28

40 Çizelge. 8. Türkiye de ırklarına göre sağılan hayvan sayısı (bin adet) ve toplam süt sığırı varlığı içindeki oranları(%) Yıllar Kültür Oran (%) Kültür Melezi Oran (%) Yerli Oran (%) Toplam , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Kaynak: (Anonim, 2013b). Türkiye de toplam süt üretiminin büyük bir çoğunluğu (% 95) inek ve koyun sütünden oluģmaktadır. Süt üretimi öncelikle sağılan hayvan sayısına bağlı olarak değiģmektedir. Türkiye de yılları arasında hayvan türlerine göre elde edilen süt üretimleri Tablo 8 de verilmiģtir. Türkiye de yetiģtirilen kültür ırkı sığırların önemli bir bölümünü Siyah Alaca sığırlar oluģturmakta olup, Jersey ve Simmental ırkları da bulunmaktadır. Yerli ırkların ise önemli bir kısmını Yerli Kara ırkı oluģturmakta ve Boz Irk, Doğu Anadolu Kırmızısı ve Güneydoğu Sarı-Kırmızısı ırkı sığırlar da yaygın olarak yetiģtirilmektedir. Melez genotipler ise genel 29

41 itibarıyla, kültür ırklarının yerli ırklar ile melezlenmesi sonucu elde edilmektedir. Bu melezlemeler çoğunlukla amaçlı olmayıp, amaçlı melezlemeler kasaplık canlı hayvan (dana) eldesi için yapılmaktadır (Saçlı, 2007). Çizelge. 9. Türkiye de hayvan türlerine göre toplam süt üretim miktarları (bin ton) ve oranları(%) Yıllar Genel Oran Oran Oran Oran Sığır Manda Koyun Keçi Toplam (%) (%) (%) (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,5 86 0, , , ,6 79 0, , , ,9 75 0, , , ,2 67 0, , , ,4 63 0, , , ,1 50 0, , , ,0 48 0, , , ,0 39 0, , , ,3 38 0, , , ,0 36 0, , , ,4 30 0, , , ,0 31 0, , , , , , , , , , , , , , ,2 Kaynak: Anonim, 2013a Ülkemiz 2011 yılı itibariyle milyon tonluk çiğ süt üretimiyle dünyanın en büyük 15 inci süt üreticisi olmuģtur. Sektörün bir önceki yıla göre üretimi % 9,03 artıģ göstermiģtir. Çiğ süt üretimin artıģının yanında sektör sanayi bakımından da geliģme kaydetmiģtir. Sektörde yer alan iģletmeler, teknolojik seviyeleri ile dünya pazarında rekabet edebilecek düzeydedir. Ayrıca, Tarım Bakanlığı nın 2023 yılı projeksiyonunda 23 milyon ton süt üretim hedefi yer almaktadır (Boran, 2010). Türkiye de son yıllarda sığır sayısında görülen azalmaya rağmen süt üretiminde ve verimlilikte sağlanan sınırlı artıģlar; damızlık hayvan ithalatı ve ıslah çalıģmalarında olanaklar ölçüsünde sağlanan teknik baģarıdan kaynaklanmaktadır. 30

42 Türkiye Süt Üretimi (1000 ton) Kaynak: Anonim, 2010 ġekil. 10. Türkiye süt üretim miktarı (ton) Türkiye süt üretimine bakıldığında üretimin 2002 yılında en düģük seviyeye geldiği görülmektedir. Bunun sebebi olarak 2000 yılında yaģanan ekonomik kriz ve o dönemlerde uygulanan yanlıģ politikalardır. Türkiye için süt üretiminin kayıt altına alınması büyük önem taģımaktadır. Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi Türkiye gerek coğrafi konumu gerekse bulunduğu iklim kuģağı nedeniyle süt ve süt ürünleri sektöründe önemli bir yere sahiptir. Sektör, ekonomimizin önemli üretim dallarından birisidir. Süt özellikle protein, yağ, vitamin (C vitamini hariç) ve mineraller (baģta kalsiyum ve fosfor olmak üzere) gibi beslenmede çok önemli olan toplam 85 besin öğesini içermesi ile sağlıklı beslenmenin temel unsurudur. Günümüzde son zamanlarda çok geniģ bir sektör olan süt sektöründe yatırımlar hız kazanarak üretimde artıģlar yaģanmaktadır. Geleneksel metotlarından ziyade modern tesislerde iģlenen daha sıhhi ve uzun ömürlü süt ve süt ürünlerine yönelik talep de artmaktadır (Boran, 2010). Türkiye de sütün elde ediliģinden tüketim noktasına kadar ulaģmasındaki pazarlama sistemi; üreticiler, toplayıcılar, mandıralar, süt iģleme yerleri, süt ve süt ürünleri Ģirketleri ve kooperatiflerdir. Bazı üreticiler üretimlerini doğrudan tüketime sunarken, bazıları yerel alıcılara, süt üretim ve pazarlama kooperatiflerine, süt iģleme tesislerine yada bu tesislere ait 31

43 süt toplama merkezlerine vermektedir. Sokak sütçüleri, bakkallar, gıda pazarları, tüketici kooperatifleri, süt ve ürünleri pazarlamasının son halkasını oluģturmaktadırlar. Çizelge. 10. Türkiye de süt ve süt ürünleri tüketimi (kg/kiģi-yıl) Ürünler Peynir Yoğurt- Ayran Tereyağı Dondurma Süt Tozu Süt Ürün Toplamı Ġçme Sütü Toplam Süt Kaynak: Anonim, 2006b 2011 yılı itibari ile milyon ton ulusal süt üretimi veri alındığında, bunun yüzde 10 u hayvan beslenmesi ve atık olarak düģüldüğünde, insan tüketiminin milyon ton olduğu söylenebilir. Ülke nüfusu 74 milyon olduğuna göre, kiģi baģına yıllık tüketim 166 litredir. Süt ürünleri ithali ve ihracının tüketim konumu üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. Süt tüketimi geleneklerle birlikte geleneksel üretim ve iģleme sistemleri tarafından belirlenmektedir. Süt ürünleri tüketimiyle ilgili kültürel geleneklerin önemine karģın Türkiye nüfusu kiģi baģına tüketim açısından diğer ülkelere göre geride kalmaktadır. Türkiye de taze ürünlerin tüketim düzeyi yüksek de olsa, kiģi baģına peynir tüketimin de, Türkiye ilk sıradadır. 32

44 ,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 Peynir Yoğurt-Ayran Tereyağ Dondurma Süt Tozu İçme Sütü 0,00 Kaynak: Anonim, 2006b ġekil. 11. Türkiye süt ürünleri tüketimi (ton) Türkiye de lüks olarak kabul edilen süttozu teknolojisi, bugün geliģmekte ve süttozu üreten iģletmelerin sayısı az da olsa artmaktadır. Fakat baģta AB ülkeleri olmak üzere bazı geliģmiģ ülkelerin süt ve süt ürünlerini, bir taraftan yurt içinde yüksek sübvansiyonlarla korurken, diğer taraftan ihracat teģvikleri ile uluslar arası pazarlarda kendi ürünlerinin önünü açma çabaları, Türkiye de üretilen süt tozunun yurt içinde ve yurt dıģında pazarlama imkanlarını engellemektedir. Bu durum süt tozu üreten iģletmelerde atıl kapasite sorununu ortaya çıkarmakta, yapılan ithalattan dolayı ülke için önemli döviz kaybına sebep olmakta ve herģeyden önemlisi ise çiğ sütte çiftçi eline geçen fiyatın yükselmesine engel olmaktadır. Dolayısıyla Türkiye nin süt sektöründe geliģmiģ ülkelerle rekabet Ģansı giderek azalmaktadır Türkiye de Süt Ġthalat-Ġhracat Durumu Türkiye döneminde 94 ülkeye doğrudan süt ihracatı yapmıģtır. Türkiye süt ürünlerinde daha çok orta doğu ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri oluģturmaktadır. BaĢlıca ihraç pazarlarımız arasında, Irak Suudi Arabistan, Suriye, Kuveyt, KKTC, BirleĢik Arap Emirlikleri, Kosova, Azerbaycan, Mısır, Lübnan, Pakistan, Arnavutluk, Katar, Ürdün ve ABD yer almaktadır. ihracatta en önemli husus coğrafi yakınlığa rağmen Türkiye 2001 yılından itibaren AB ülkelerine süt ihraç etmemektedir. 33

45 Hayvancılık bütün dünyada olduğu gibi Türkiye de de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesinde ve birçok alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bununla birlikte hayvancılık sektörü diğer sektörlerden farklı olarak içinde birçok sektörü barındırması sebebiyle ülke ekonomisine olduğu kadar ülkenin sosyal sorunlarına da çözüm getirmektedir. Hayvancılık, kırsal alanlarda yaģanan iģsizliği azaltmak ve önlemek, köyden kente göçün önüne geçerek kentlerde yaģanan çarpık kentleģme ve nüfus baskını azaltmak gibi sosyal fonksiyonlar üstlenmiģtir. Ekonomik fonksiyonlarına bakıldığında ise bu fonksiyonlar, ülkenin dengeli kalkınmasına katkıda bulunmak, ulusal geliri artırmak ve daha öncede bahsedildiği gibi birçok sektöre ( et, süt, deri, kozmetik, ilaç ) hammadde sağlamak seklinde sıralanabilmektedir. Beslenmemizin temel unsurlarından olan ve en yüksek protein kaynağına sahip olan kırmızı et, toplumumuz yemek kültürünün de vazgeçilmezidir. Beslenme alıģkanlığının ülkelere ve kültürel farklılıklara göre değiģkenlik göstermesine karģın, ülkeler besin ihtiyaçlarını mümkün olduğunca dıģarıya bağımlı olmaksızın karģılamak isteği konusunda uyum göstermektedirler. GeliĢmiĢ ülkeler tarım ve hayvancılık sektörlerinde ülkelerinde istikrarı sağlamakta ve ihracatçı konumda yerlerini almaktadırlar. Bunu, bitkisel ve hayvansal üretimi daha akılcı ve ekonomik politikalarla destekleyerek baģarmaktadırlar. 34

46 Çizelge. 11. Türkiye de süt ihracat ve ithalat durumları Ġhracat Ġthalat Yıllar Ġhracat (ton) (%) Ġthalat (ton) (%) (1000$) (1000$) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,004 Kaynak: Anonim, 2013a Türkiye nin süt ürünlerinde en önemli ithalat kalemlerini, süttozu, tereyağ ve peynirler oluģturmaktadır. Türkiye nin süt ürünlerinde en önemli ihracat kalemlerini, peynir altı suyu (PAS), peynir ve süt-krema oluģturmaktadır. Türkiye de en çok tüketilen peynir çeģidi beyaz peynirdir yılında ithalat bir önceki yıla göre%15 oranında azalarak ton, ihracat ise %14,8 oranında artarak ton olarak gerçekleģmiģtir. Türkiye de süt ürünleri içerisinde en çok ithalatı yapılan ürünler arasında süt tozu yer almaktadır yılında ton süt tozu ithalatı yapılmakta iken, 2009 yılında süt tozu ithalatı tona ulaģmıģtır yılında süt tozu üretimindeki %25 lik artıģa paralel olarak 2010 yılında süt tozu ithalatı %30 azalarak ton seviyelerine inmiģtir yılı Çiğ Sütün Değerlendirilmesine Yönelik Destekleme Uygulama Esasları Tebliğine göre süt tozu ithalatına sınırlama getirilmiģ ve önceden ihracatın gerçekleģtiğinin belgelenmesi kaydıyla, belge kapsamında süt tozu üretim kotası olanlardan yurt içi alımın yapılmasına imkân bulunmaması durumunda ithalata izin verilmektedir. Süt 35

47 tozu ithalatı ağırlıklı olarak AB üyesi ülkeler baģta olmak üzere, Ukrayna, ABD, Avustralya, Moldova ve Ġsviçre den yapılmaktadır. Ġthal edilen süt tozu yurt içerisinde farklı ürünlerin (çikolata, bisküvi vb.) üretiminde kullanıldıktan sonra yurtiçinde kullanılmakla birlikte ihraç edilmektedir. Türkiye süt tozu ihracatı hala düģük seviyelerde olup %3 oranında azalarak ton olarak gerçekleģmiģtir. Yoğurt 2010 yılı ihracatı bir önceki yıla göre %16 oranında artarak ton olarak gerçekleģmiģtir. Kayda değer bir ithalat miktarı görülmemekte ve ithalat miktarı ihracatın oldukça gerisinde seyretmektedir. Türkiye nin süt ürünleri ithalatında öncelikli ürünler arasında yer alan tereyağının, yurtiçi üretimindeki artıģa bağlı olarak 2010 yılı ithalatı bir önceki yıla göre %13 oranında azalarak yaklaģık 12 bin olurken, ihracatı %18 oranında artarak sadece 213 ton olmuģtur (Anonim, 2012) İthalat (ton) İhracat (ton) Kaynak: Anonim, 2010 ġekil. 12. Türkiye süt ve süt ürünleri ticareti (ton) Türkiye de süt ve süt ürünleri sanayi iç pazara yönelik kurulmuģ olup, dıģ pazarlar bu sanayimiz için ikinci planda kalmaktadır. Süt ve süt ürünleri kolayca bozulabilen yapıda olmaları nedeniyle ihracatta raf ömrü nispeten daha uzun, birim fiyatı yüksek ürünler ve damak tadı damak tadımıza uygun pazarlar öne çıkmaktadır. Bu nedenle ürün olarak peynir, tereyağı ve son yıllarda dondurma ihracatımız önem kazanmıģtır. Ġhraç pazarları olarak Orta Doğu ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri süt ürünlerimiz için pazar olmaktadır. BaĢlıca ihraç pazarlarımız arasında komģularımızdan Azerbeycan, Orta Doğu ve Körfez ülkelerinden Bahreyn, BirleĢik Arap Emirlikleri, Katar ve Suudi Arabistan ayrıca 36

48 KKTC, ABD, Makedonya ve Yugoslavya yer almaktadır. Ġthalat ise genelde AB ülkeleri ile Ukrayna dan gerçekleģtirilmektedir (Anonim, 2005b). Türkiye nin süt ürünleri ihraç pazarlarını daha çok Orta Doğu ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri oluģturmaktadır. BaĢlıca ihraç pazarlarımız arasında Irak, Azerbeycan, BirleĢik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Suudi Arabistan, KKTC, Kazakistan ve ABD yer almaktadır. Ġthalat ise genelde AB ülkeleri, KKTC, ABD, Irak, Yeni Zellanda ve Ukrayna dan gerçekleģmektedir (Saçlı, 2007). Süt ürünleri kolay bozulabilen yapısı nedeni ile dıģ ticaret raf ömrü uzun ürünler üzerinde yoğunlaģmıģtır. Bu nedenle üretici firmalar raf ömrü kısa ürünlerde farklı ülkelere ihracatlarını artırmak yerine daha çok ağırlıklı olarak hedef pazar olarak gördükleri ülkelerde yatırım yapmayı tercih etmiģtir. Türkiye, döneminde 42 ülkeden süt ürünleri ithal etmiģ, ayrıca Mersin Serbest Bölgesi nde az miktarda ithalat gerçekleģtirilmiģtir. Aynı dönemde, Türkiye nin süt ürünleri ithalatında süt ve krema ile tereyağı öncelikli olup, peynir ve lorda önemli bir yere sahiptir döneminde, süt ürünleri ithalatı 2009 yılı hariç düzenli bir artıģ göstermektedir. Hayvancılık sektörü için yapılan ithalat kalemleri arasında, sektörün en önemli girdisi olan ve yem hammaddesi olarak değerlendirilen mısır, soya, buzağı maması (süt tozu), yem katkı maddeleri de bulunmaktadır. Ancak söz konusu ürünler farklı ürün grupları arasında değerlendirilmektedir (Saçlı, 2007) döneminde, süt ürünleri ithalatı 2009 yılı hariç bir artıģ göstermektedir. Bu dönemde değer olarak %77,08 ithalat artıģı gerçekleģtirilmiģtir. Türkiye süt ürünleri ithalatında önemli ürünler süt ve krema ile tereyağdır yılı itibari ile tereyağ en önemli ithalat ürünümüz olmuģtur. 37

49 Çizelge. 12. Türkiye de süt ve süt ürünleri arzı (ton) Süt Üretimi Süt Ürünleri Ġthalatı Toplam Süt Arzı Ġçme Sütü Peynir Üretimi Yoğurt Üretimi Tereyağı Üretimi Süt tozu Üretimi Dondurma Üretimi Kaynak: Anonim, 2006b Türkiye de yıllar itibari ile sağılan hayvan sayısı azalırken, verimdeki artıģla birlikte süt üretim miktarında artıģ görülmüģtür. Süt üretim miktarında ki artıģa bağlı olarak süt ürünleri üretim miktarı da artmıģtır. Türkiye de genel olarak süt içme sütü olarak değil peynir, ayran ve yoğurt olarak tüketildiği için içme sütü miktarı, toplam arz ve kullanımı bir önceki yıla göre azalmıģtır yılında bir önceki yıla göre içme sütü, peynir, süt tozu, yoğurt, ayran, tereyağı üretiminde, toplam arz ve kullanımında artıģ görülmüģtür. Peynir, süt tozu ve tereyağı ithalatında azalma görülürken, yoğurt ithalatında artıģ görülmüģtür. Ayran ithalatı yapılmamaktadır. Peynir, yoğurt, ayran ve tereyağı ihracatında artıģ, süt tozu ihracatında azalma görülmüģtür. Çizelge. 13. Türkiye nin süt ürünleri ihracatı (ton) Ürünler Süt Krema ve Kaymakları Yoğurt/Ayran Tereyağı Peynirler Dondurmalar Kaynak: Anonim, 2006b Türkiye'den en çok süt ürünü ihracatı Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt, BirleĢik Arap Emirlikleri ve Suriye gibi Ortadoğu ülkelerine gerçekleģtiriliyor. Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi verilerinden derlenen bilgiye göre, Türkiye'de sektörde üretim daha çok küçük aile iģletmeleri tarafından gerçekleģtirilmekle beraber, son yıllarda süt ve süt ürünleri üretimine yönelik büyük modern çiftlikler ve süt iģleme tesisleri kuruldu. Modern tesislerde iģlenen 38

50 daha sıhhi ve uzun ömürlü süt ve süt ürünlerine olan talep her geçen gün artıģ göstermeye baģladı (Sarısaçlı, 2008). Çizelge. 14. Türkiye nin süt ürünleri ithalatı (ton) Ürünler Süt Krema ve Kaymakları Yoğurt/Ayran Tereyağı Peynirler Dondurmalar Kaynak: Anonim, 2006b Türkiye nin süt ürünleri ithalatında süt ve krema ile tereyağ önde gelmekte olup, tereyağı ithalatı da önem arz etmektedir. Ġthalatımızda Ukrayna, Almanya, KKTC, Danimarka, Fransa, Hollanda, Ġtalya gibi ülkeler önem kazanmaktadır (Sarısaçlı, 2008). 39

51 5.3. Türkiye de Hayvansal Üretimde Bilgi Ve Teknoloji Kullanımın Önemi Bugün içinde bulunduğumuz bilgi çağında süratle bilgi üretimi olmakta ve tarımsal faaliyetlerde bu bilgi üretimi ve teknolojik yeniliklerden etkilenmektedir. Tarım sektörü, özelikle geliģmekte olan ülkelerde ekonomik geliģmenin sağlanmasında önemli görevler üstlenmektedir. Tarımın doğaya olan aģırı bağımlılığı ve kaynakların kıt olması yeni sorunları ortaya çıkarmakta ve çözüm için yeni bilgilerin ortaya konulması gerekmektedir. Bu amaçla üniversiteler, araģtırma enstitüleri, yoğun bir bilgi üretimi içindedirler. Fakat ortaya konulan bu bilgilerin anlamlı hale gelebilmesi için bilginin sorun sahiplerine ulaģtırılması daha da önemlisi uygulanır hale getirilmesi gerekmektedir. Yani tarımsal bilgi tarımsal yayımla anlamlı hale gelmektedir (Oğuz 2010). Tüm dünyada yayım faaliyetleri farklı birimler tarafından yürütülmektedir. Çoğunlukla ülkelerde tek tip bir yayım sistemi hakim değildir. Ancak, tarımsal yayım çalıģmaları; yüksek oranda T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Bunun yanında özel danıģmanlık birimleri, üretici örgütleri, üniversiteler veya devlete bağlı olmayan diğer kuruluģlar tarafından da yayım hizmeti sunulmaktadır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde tarımsal yayım çalıģmalarında ziraat odaları, üretici birlikleri ve özel tarımsal danıģmanlık birimleri çok önemli rol ve iģlevlere sahiptir. Türkiye'de ise; yayım faaliyetleri, özellikle 1940'lardan beri T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı sorumluluğunda uygulanmaktadır. Bugün de Türkiye'de tarımsal yayım hizmetleri T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı sorumluluğundadır. Tarım sektörüne yönelik yayım çalıģmalarındaki önemli rolü devam etmektedir. Özellikle 2006 yılında, Tarımsal yayım ve DanıĢmanlık Hizmetlerinin Düzenlenmesine Dair Yönetmelik çıkarılmıģtır. Bundan sonra, özel sektörün rolü artmaya, yani danıģmanlık sistemi tartıģılmaya baģlanmıģtır. Ancak özel yayım ve bu kapsamda üretici kuruluģlarına dayalı yayım henüz ülke düzeyinde bakanlığa dayalı olan mevcut yayım sistemine alternatif değildir (ÖzçatalbaĢ ve ark. 2010). GeliĢmiĢlik düzeyleri ne olursa olsun, bütün ülkelerin ekonomilerinde tarımın özel bir yeri ve önemi bulunmaktadır. Türkiye ekonomisinde de tarımın oldukça önemli bir rolü bulunmaktadır. Bu yüzden ekonomik geliģmenin sağlanması için tarımsal yenilikler yakından takip edilmelidir. 40

52 Türkiye'nin ekonomik geliģmesini en üst düzeyde gerçekleģtirilebilmesi için, ekonominin çeģitli sektörlerindeki bilimsel ve teknolojik geliģmelerin topluma iletilmesi, toplum tarafından benimsenmesi ve uygulanması gerekmektedir (Torun ve Taluğ 2005). Tarımsal yeniliklerin benimsenmesi ve yayılması teknoloji transferinin hızlandırılmasının yanında teknoloji üretimin daha yararlı hale getirilmesini sağlamaktadır. Ayrıca iģletmelerin eğitim seviyeleri ve benimseme düzeyleri de teknoloji transferinde önemli bir etken olduğu unutulmamalıdır. Yeniliklerin benimsenmesi süreci, bir taraftan yeniliğin kendisiyle, diğer taraftan yeniliğin kullanıldığı sistem ve bireylerle ilgili çok değiģkenli ve karmaģık bir süreç olup, her birey için farklılık göstermektedir (Hasdemir Ve Taluğ, 2012). Teknoloji ile tanıģma ve yeni teknolojilerin yayılması kırsal kesimde yaģayanların hayat standartlarının iyileģtirilmesini ve tarımsal kalkınmayı sağlayacak unsurlardan birisidir. Tarımsal kalkınma genellikle üretimi artırmak için çiftçilerin kabul ettiği teknolojinin düzeyi olarak anlaģılmaktadır. Tarımsal kalkınma teknik bilgi ve yeniliklerin çiftçiye yönelmesi ve kabulü sürecidir. Kısacası çiftçinin değiģime olan olumlu bakıģ açısıdır(kızılaslan, 2009). Bu olumlu bakıģ açısının kazanımında tarımsal yayım önemli bir paya sahiptir. Tarımın giderek daha fazla bilgiye dayalı bir sektör halini alması, doğal kaynakların akılcı yönetimi ve sürdürülebilirliği ile ilgili kaygıların öne çıkması tarımsal yayımın önemini arttırmakta, sektörün içinde yaģadığı ve dıģında geliģen kimi koģullar tarımsal yayımda yeni yaklaģımları ve yeni arayıģları gündeme getirmektedir. Tarımsal konular içinde teknik, ekonomik, politik konular ve mevzuat o kadar hızlı değiģmektedir ki bu konuların zaman geçirilmeden çiftçilere ulaģtırılması Ģart olmuģtur. Geleneksel metotlarla yapılan yayım çalıģmasında bilgi çiftçiye ulaģtığında artık güncelliğini kaybetmiģ yerini yeni bir bilgi ile değiģtirmiģ olmaktadır. Çiftçiler ihtiyaçları olan haber ve bilgileri öğrendiklerinde sözü geçen konular ile ilgili harekete geçme de geç kalmaktadırlar. Dolayısıyla yeni yayım sistem ve yaklaģımlarının yaģama geçirilmesi önem taģımaktadır (Kızılaslan ve Ünal, 2013). 41

53 6. ARAġTIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 6.1. Coğrafi Konum ġekil. 13. Ereğli Ġlçe haritası Ereğli, Ġç Anadolu yaylasının Konya ovası ile güneye doğru uzanan ve Toroslar da son bulan, denizden 1054 m. yükseklikteki düzlüğe kurulmuģ olup, Ġlçe Kuzey enlemi ile doğu bağlamı arasında 5060 km² lik yüzölçüme sahiptir. Doğusunda UlukıĢla, kuzeydoğusunda Bor, kuzeyinde Aksaray, kuzeybatısında Karapınar, batısında Ayrancı ve güneyinde Halkapınar ve Toros dağları ile Ġçel Ġl i bulunmaktadır. ġehir merkezinin alanı 68 km², Ġmar alanı ise 35 km² dir. Toros dağları Ġlçe merkezinin 20 km. güneyinde baģlamakta olup; ilçenin kuzeyinde metreye ulaģan ve sönmüģ bir volkan olan Hasan dağı yer almakta kuzey batısında ise Karacadağ bulunmaktadır. Ġlçenin en önemli akarsuyu Toros Dağlarının bir parçası olan Bolkar Dağlarında çıkan ve çıktığı köyün adını alan Ġvriz çayıdır. Bu çay doğusundaki Delimahmutlu köyünden gelen Delimahmutlu çayı ile birleģerek 83 milyon m³ su kapasiteli Ġvriz barajına dökülür. 42

54 6.2. Ġklim ve Meteorolojik Veriler Ereğli ilçesi yaz aylarında sıcak ve kurak, kıģ aylarında ise oldukça soğuktur. Orta Anadolu ile Güney Anadolu nun dağlık bölgesi arasında bir geçit iklimi özelliği göstermektedir. Ortalama ısısı yaz aylarında 25 0 C ile 30 0 C arasında değiģmektedir, kıģ aylarında ise 5 0 C ile -5 0 C ye kadar düģmektedir. Ereğli ilçesinin yağıģı geçit iklimi özelliğine paralel olarak ilkbahar aylarında daha yoğun görülmektedir. YağıĢlar Ocak ve ġubat aylarında kar Ģeklinde görülürken, diğer aylarda yağmur Ģeklinde görülmektedir. Yıllık yağıģ miktarı mm civarındadır. Bitki örtüsü bozkırdır Ġlçenin Nüfus Yapısı Ġç Anadolu Bölgesi nin Güneydoğu sunda yer alan, Toros Dağları nın eteklerine kurulmuģ olan Ereğli ilçesi, Türkiye nin büyük ilçelerinden biridir. Nüfusu ve ekonomik potansiyeli bakımından yaklaģık 30 ilden daha büyük durumda olan Ereğli, tarihi özellikleri ve doğal güzellikleri bakımından dikkat çeken yerleģim birimlerindendir. Tarihi ve turistik zenginliği olan Kapadokya sınırları Ereğli den baģlamaktadır. Ereğli, Konya merkez ilçelerinden sonra en fazla nüfusa sahip olan ilçedir yılı itibariyle ilçe nüfusu olup, ilçe merkezinde yaģayan nüfusun oranı %70,82, kırsal alanda yaģayan nüfusun oranı ise %29,18 dir. Ereğli nüfusu, Konya nüfusunun %6,71 ini oluģturmaktadır. Çizelge. 15. Konya Ġli Ereğli Ġlçesi yıllara göre nüfus durumu YILLAR Ereğli Ġlçe Nüfusu Nüfus Oranları Ġlçe Ġlçe Konya Nüfusu/ TR52 Ġlçe Ġlçe Nüfus Köy Toplam Konya Bölge Merkez Nüfusu Nüfus Nüfus Nüfusu Nüfusu (%) Ġlçe Nüfusu/ TR52 Nüfusu (%) , , , , , , , , , ,10 Kaynak: Anonim,

55 6.4. Ġlçedeki nüfusun Eğitim durumu yılı verilerine göre 175 Ġlköğretim Okulu, 14 yatılı Ġlköğretim Okulu, 15 Zihinsel Engelliler Okulu ve 26 Özel Ġlköğretim Okulu ile birlikte toplam 230 ilköğretim Okulu bulunmaktadır. Ġlköğretimdeki toplam öğretmen sayısı 666, toplam öğrenci sayısı ise 31,621 dir. Ġlçede 6'sı Genel Lise (Cumhuriyet, Atatürk, Belkaya,Gazi, Ġvriz, Zengen Lisesi) 1'i Fen Lisesi, 3'ü Anadolu Lisesi, 1'i Anadolu Öğretmen Lisesi, 1'i Endüstri Meslek Lisesi, 1'i Kız Meslek Lisesi, 1'i Anadolu Ticaret Meslek Lisesi, 1'i Anadolu Ġmam Hatip Meslek Lisesi toplam 14 lise bulunmaktadır. Bu okullardaki öğretmen sayısı 775 olup öğrenci sayısı ise 9207'dır Ekonomik Yapı Bitkisel Üretim Ereğli Ġlçesinin ekonomik yapısı tarım ve tarıma dayalı sanayi tesislerinden oluģmaktadır. Tarımsal faaliyetler içerisinde Bitkisel ve Hayvansal üretim birbirini destekleyici ve tamamlayıcı niteliktedir. Özellikle istihdam açısından tarımsal faaliyetler ve uğraģların yanı sıra tarıma dayalı sanayi tesislerindeki istihdamlarda önemli bir yere sahiptir. Bu açıdan bakıldığında bitkisel ve hayvansal üretim ve faaliyetler olarak nitelendirdiğimiz bu sektörler içerisinde meyvecilik ve hayvancılık açısından Ġlçe sürekli bir geliģme göstermektedir. Ereğli Ġlçesinin yaklaģık %65 inden fazlası tarımla uğraģmaktadır. Tarımsal faaliyetlerin içerisinde hayvancılık, tarla, bağ-bahçe tarımı, baģta gelmektedir. Ġlçenin ekonomisinde tarım ve tarıma dayalı sanayi iģletmelerinin katma değeri ile ortaya çıkan bir ekonomik yapı söz konusudur, ilçenin hektarlık toplam alanı içinde % 54'ü olan hektar alanda tarımsal faaliyet yapılmaktadır. Bu alanın hektarı sulanabilir tarım arazisi vasfındadır. 44

56 Tarım arazilerinin kullanımı Ġlçede tarla bitkileri içerisinde hububat (buğday, arpa, çavdar, mısır v.s.), yem bitkileri, baklagiller gibi ürünler yer almaktadır. Bağ-bahçe ziraatı içerisinde ise elma yetiģtiriciliği (bodur elmacılık), beyaz kiraz ve diğer meyveler önemli bir yer teģkil etmektedir. Domates baģta olmak üzere, sanayiye ham madde olarak çeģitli sebze üretimi yapılmaktadır. Sebze üretimi geniģ alanlarda tarla ziraatı Ģeklinde yapılmaktadır. Bu bilgiler ıģığında son yıllarda gündemde olan bodur elmacılık, modern bahçelerin kurulması ile ilçe ye ayrı bir değer katmaktadır. Ülkemizde birinci sırada yer alırken, Avrupa da ikinci sırada yer alan elma bahçesi (7250 dekar) ilçe sınırları içerisinde yer alır. Son üç-beģ yıl içerisinde tekniğine uygun, modern bodur elma bahçeleri dikim alanları dekara yaklaģmıģtır. Ayrıca sanayi ve sofralık tüketime yönelik üretilen beyaz kiraz (Starks Gold) Ereğli' ye özgü bir üründür. Ereğli tarım arazilerinin verimli ve sulama suyunun Ġvriz kaynak suyundan gelmesi, ucuz iģ gücü, mutedil bir iklim yapısı nedeni ile çok çeģitli bitkisel ürünlerin yetiģtiriciliğinin yapıldığı bir yerdir. (Kırmızı havuç, uzun kabak, organik sebzeler v.s.) Çizelge. 16. Ereğli Ġlçesi arazi kullanım tablosu (ha) ALAN (Ha) 1-) ĠSLENEN ARAZĠ TARLA ARAZĠSĠ NADAS SEBZE MEYVE BAG 300 TOPLAM ) ÇAYIR MERA ) ORMAN ÜRÜN GETIRMEYEN ALAN GENEL TOPLAM Kaynak: Anonim,2011 Meyve üretimi Ġlçede kültür arazisinin hektarında meyvecilik, 300 hektarında bağcılık ve hektarında sebzecilik olmak üzere toplam hektarlık alanda bağ bahçe ziraatı yapılmaktadır. Meyvecilik yoğun olarak ilçenin güney, güneydoğu ve güney-batı kesimlerinde yapılmaktadır. BaĢlıca ve önemli olarak yetiģtirilen meyve çeģitleri elma, kiraz, kayısı, Ģeftali, armut, viģnedir. Bu Meyvelerden elma en çok dikim alanına ve üretimine sahiptir. Ancak son yıllarda Kiraza bir yönelme söz konusudur. Meyve türleri içerisinde Ereğli ilçesi için en çok geliģen (üretim ve alan açısından) kirazdır. Bununla birlikte son

57 yıl içerisinde sık dikim olarak tabir edilen ve klonal anaçlar üzerine aģılı bodur elmacılıkta ilçede yaygınlaģmaya baģlamıģtır. Ġlçede rakımın yüksek olması, havadaki nem oranının düģük olması baģta kiraz ve diğer meyvelerin kalitesini arttırmakta ve ilçede üretilen kirazların tamamına yakını yurt dıģına ihraç edilmektedir. Özellikle Ereğli Ġlçesine özgü Beyaz Kiraz (Starks Gold) Ereğli ile özdeģleģmiģtir. Ġlçe beyaz kiraz ile anılmaktadır. Ġlçede son 4-5 yıldan beri beyaz kiraz festivali yapılmaktadır. Özel sektöre ait 3 adet kiraz iģleme tesisi bulunmaktadır. Üretimde insan sağlığına zararlı kimyasal madde ve ilaçlar kullanmadan, yönetmeliklerde izin verilen maddeler kullanılmıģtır. Üretimden, tüketime kadar olan her aģamada kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimi olan Organik Tarım ilçede yaygınlaģmaya baģlamıģtır Hayvansal Üretim Ereğli ilçesinin yaklaģık tüm köylerinde koyun yetiģtirilmektedir. Toplam koyun sayısı adettir. Koyunculuğun yoğun olduğu yerler; Yellice, Karaburun, Mellicek, Adabağ, Tatlıkuyu, Selvili, Pınarözü, Acıpınar, Yeniköy, Acıkuyu, AĢağıgöndelen, Yukarıgöndelen, Çiller, Akhüyük, KamıĢlıkuyu, köyleri ile Çayhan,Kutören, Sazgeçit kasabaların da yetiģtirilmektedir. YetiĢtirilen koyun cinsi Akkaraman, Ġvesi ve bunların melezleridir. Ereğli ilçesinde 3 adet et kesim kombinası bulunmaktadır. Bu yüzden besi için üretilen kuzuların pazarlanmasında her hangi bir zorlukla karģılaģılmamaktadır. Hatta diğer illerden erkek kuzular getirilerek yoğun besi yapılmaktadır. Keçi yetiģtiriciliğinin bölgede yoğun olduğu yerler Pınarözü köyü baģta olmak üzere diğer köylerde ise küçük aile iģletmesi Ģeklinde yapılmaktadır. Ġlçe keçi varlığının büyük bir oranını kıl keçisi oluģturmaktadır. Çok az oranda tiftik keçisi de yetiģtirilmektedir. Toplam Kıl Keçisi varlığı baģ, Tiftik Keçisi varlığı yaklaģık baģtır. Ereğli ilçesi hayvancılık sektöründe geliģmiģ bir ilçedir. Hem süt sığırcılığı hem de besi hayvancılığı yapılmaktadır. Sığırcılığın geliģmesinde ilçede bulunan yaklaģık 20 adet süt iģleyen fabrikaların olması ise büyük bir etkendir. Süt sığırcılığı ile birlikte yem bitkilerinin ekim alanı geniģlemiģ, yem fabrikaları gibi hayvancılığı destekleyen tarımsal sanayi kolları da ilçede geliģmiģtir. Bu sektörde ilçede 5 adet yem fabrikası, 45 adet yem bayisi, 20 adet süt iģleyen fabrika, yüzlerce süt toplayan Ģahıs ve binlerce aile çalıģmaktadır (Anonim, 2011). 46

58 7. ARAġTIRMA BULGULARI 7.1. ĠĢletmelerin Ekonomik Yapısı Arazi Çizelge 17 ye göre incelenen köy-bazlı iģletmelerde iģletme baģına düģen ortalama iģletme arazisi geniģliği, 69,89 da olup, bunun % 77,72 sini mülk arazisi, %19,67 sini kiraya tutulan arazi, %2,61 ini ise ortağa tutulan veya verilen arazi oluģturmaktadır. Çizelge. 17. Köy-bazlı iģletmelerde arazi kullanım durumu (da) Arazi Tasarruf ġekli Toplam ĠĢletme ĠĢletme Grupları Kiraya Tutulan Mülk Arazi Ortak Arazi Arazisi (adet) Arazi (da) % (da) % (da) % (da) % ,54 74,47 12,35 21,12 2,58 4,41 58,47 100, ,20 82,43 17,10 17, ,30 100,00 ĠĢletmeler Ortalaması 54,32 77,72 13,75 19,67 1,82 2,61 69,89 100,00 Çizelge 18 e göre köy-bazlı iģletmelerde hayvan sayısı 1-10 adet olan iģletme grubunda arazi parça sayısı 2,33, hayvan sayısı adet olan iģletme grubunda arazi parça sayısı 2,10 adet olup iģletmeler ortalaması 2,26 adettir. Ortalama parsel büyüklüğü ise 31,34 dekardır. Çizelge. 18. Köy-bazlı iģletmelerde ortalama parsel sayısı ve parsel büyüklüğü (da) ĠĢletme Grupları (adet) ĠĢletmeler Ortalaması ĠĢletme Arazisi 58,47 97,30 69,89 Ortalama Parsel Sayısı (adet) 2,33 2,10 2,26 Ortalama Parsel Büyüklüğü (da) 25,10 46,33 31,34 Çizelge 19 a göre incelenen nitelikli iģletmelerde iģletme baģına düģen ortalama iģletme arazisi geniģliği, 220,55 da olup, bunun % 69,98 ini mülk arazisi, % 26,21 ini kiraya tutulan arazi, %3,81 ini ise ortağa tutulan veya verilen arazi oluģturmaktadır. 47

59 Çizelge. 19. Nitelikli iģletmelerde arazi kullanım durumu (da) Arazi Tasarruf ġekli Toplam ĠĢletme ĠĢletme Grupları Kiraya Tutulan Mülk Arazi Ortak Arazi Arazisi (adet) Arazi (da) % (da) % (da) % (da) % ,83 82,13 10,33 7,59 14,00 10,28 136,16 100, ,13 62,84 129,00 37, ,13 100,00 ĠĢletmeler Ortalaması 154,35 69,98 57,80 26,21 8,40 3,81 220,55 100,00 Çizelge 20 ye göre nitelikli iģletmelerde hayvan sayısı adet olan iģletme grubunda arazi parça sayısı 3,67, hayvan sayısı 51-+ adet olan iģletme grubunda arazi parça sayısı 5,40 adet olup iģletmeler ortalaması 4,002 adettir. Ortalama parsel büyüklüğü ise 41,63 dekardır. Çizelge. 20. Nitelikli iģletmelerde ortalama parsel sayısı ve parsel büyüklüğü (da) ĠĢletme Grupları (adet) ĠĢletmeler Ortalaması ĠĢletme Arazisi 136,16 347,13 220,55 Ortalama Parsel Sayısı (da) 3,67 5,40 4,002 Ortalama Parsel Büyüklüğü (da) 37,10 58,12 41,63 Yıllar itibari ile ortalama arazi geniģliği küçülmüģ olup, ortağa verilen arazi ve kiraya tutulan arazi miktarları artmıģtır. Örneğin Oğuz (1991), Konya ilinde yapmıģ olduğu bir çalıģmada iģletme arazisi geniģliğini 268,53 da bulmuģ, bunun %95,032 sini mülk arazisi, %3,37 si kiraya tutulan arazi ve %1,31 i de ortağa tutulan arazilerden oluģtuğunu tespit etmiģtir. 48

60 Ġncelenen ĠĢletmelerin Üretim Deseni Çizelge. 21. Köy-bazlı iģletmelerde iģletme gruplarına göre ürün ekiliģleri (da) ve Oranları (%) ĠĢletme Grupları (adet) TARLA ARAZĠSĠ Üretim Deseni BAHÇE ARAZĠSĠ Üretim Deseni Mısır Arpa Buğday Yonca Fiğ Yulaf Çavdar Ayçiçeği Meyve (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % Toplam ,81 33,88 13,06 22,34 7,38 12,62 3,54 6,05 2,08 3,56 4,40 7,53 1,33 2,27 2,83 4,84 4,04 6,91 58,47 100, ,00 43,17 13,00 13,36 22,00 22,61 2,00 2,06 11,40 11,72 2,90 2, ,00 4,11 97,30 100,00 ĠĢletmeler Ortalaması 26,34 37,68 13,04 18,66 11,68 16,71 3,09 4,42 4,82 6,90 3,96 5,66 0,94 1,34 2,00 2,86 4,03 5,76 69,89 100,00 Çizelge. 22. Nitelikli iģletmelerde iģletme gruplarına göre ürün ekiliģleri (da) ve Oranları (%) ĠĢletme Grupları (adet) ĠĢletmeler Ortalaması TARLA ARAZĠSĠ Üretim Deseni Mısır Arpa Buğday Yonca Fiğ Yulaf Çavdar ġekerpancarı Meyve BAHÇE ARAZĠSĠ Üretim Deseni Toplam (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % (da) % 37,11 27,25 35,89 26,36 5,56 4,08 8,89 6,53 41,00 30, ,71 5,66 136,16 100,00 48,50 13,96 61,50 17,70 47,67 13,72 50,33 14,48 46,33 13,33 19,00 5,47 71,30 20,52 2,50 0, ,13 100,00 41,67 18,88 46,13 20,90 22,40 10,15 25,47 11,54 43,13 19,54 7,60 3,44 28,52 12,92 1,00 0,45 4,63 2,10 220,55 100,00 49

61 Yonca 4% Fiğ 7% Köy-bazlı İşletmelerde Üretim Deseni Çavdar 1% Ayçiçeği Yulaf 3% 6% Buğday 17% Meyve 6% Arpa 18% Mısır 38% Mısır Arpa Buğday Yonca Fiğ Yulaf Çavdar Ayçiçeği Meyve ġekil. 14. Köy-bazlı iģletmelerde üretim deseni (%) Ġncelenen köy-bazlı iģletmelerde toplam iģletme arazisinin %38 inde mısır, %18 inde arpa, %17 sinde buğday, %7 sinde fiğ, %6 sında yulaf, % 6 sında meyve, %4 ünde yonca, %3 ünde ayçiçeği ve %1 inde çavdar yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Yulaf 3% Fiğ 20% Nitelikli İşletmelerde Üretim Deseni ġekerpancarı 0% Çavdar 13% Yonca 12% Meyve 2% Mısır 19% Buğday 10% Arpa 21% Mısır Arpa Buğday Yonca Fiğ Yulaf Çavdar ġekerpancarı Meyve ġekil. 15. Nitelikli iģletmelerde üretim deseni (%) Ġncelenen nitelikli iģletmelerde toplam iģletme arazisinin %21 inde arpa, %20 sinde fiğ, %19 unda mısır, %13 ünde çavdar, %12 sinde yonca, %10 ununda buğday, %3 ünde yulaf ve %2 sinde meyve yetiģtiriciliği yapılmaktadır. 50