Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar

Transkript

1 Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar Kemal Kağan TURAN Ç ğdem ÖZARI Öz İşs zl k sorunu sadece Türk ye'n n değ l tüm dünya ülkeler n n ortak sorunudur. Son yıllarda Türk ye'de yaşanan olumlu ekonom k büyümeye rağmen şs zl k problem büyük b r sorun olarak çözülmey beklemekted r. İşs zl ğ n m ktarının ölçülem yor olması neden yle çözüm üret lmes nde sorunlar yaşanmaktadır. İşs zl k sorununu dünya genel nde ncelend ğ nde, ülkelere göre şs zl k sorunu ve nedenler farklılık göstermekted r. Benzer şek lde Türk ye'n n ller bazında şs zl k ve st hdam ver ler n ncelend ğ nde se şs zl k ve st hdam sorununun llere göre de farklılık gösterd ğ n görmektey z. İşs zl ğ etk leyen faktörler bölgesel olarak farklılık göstermekted r. Bu çalışmada yılları ç n Türk ye'n n şs zl k, st hdam ve enflasyon ver ler le şs zl k ve st hdam sorunun temel nedenler tartışılmış, aynı zamanda asgar ücret artışının şs zl k oranını nasıl etk leyeceğ açıklanmıştır. Bunun yanı sıra aynı dönem ç n şs zl k, st hdam ve enflasyon ver ler yardımıyla Türk ye le dünya genel nde şs zl k ve st hdam sorunlarının büyüklüğü karşılaştırmalı olarak ncelenm şt r. Anahtar Kel meler: İşs zl k Sorunu, İşs zl k Oranı, İst hdam, Enflasyon, Eğ t m Sorunları, Asgar Ücret * ** * Dr. Kemal Kağan TURAN, kemalkaganturan@hotma l.com ** Yrd. Doç. Dr., Ekonom ve F nans Bölümü, İdar İkt sad B r mler Fakültes, İstanbul Aydın Ün vers tes, İstanbul, Türk ye, c n.edu.tr 155

2 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar The Unemployment Problem in Turkey: Regional Comparison Abstract Unemployment is not only a major problem for Turkey, it is also a major problem for all countries including developed and developing countries. Since the amount of unemployment cannot be measured correctly, we can say that finding and generating solutions for unemployment issue is very difficult. When we examine the unemployment issue in detail, we found that for each country there are different causes. In a similar way when we analyze unemployment issue for each city of Turkey we conclude that they have different causes. In this study, we examine unemployment, employment and inflation rates for Turkey over the period and we also examine a relationship between minimum wage and unemployment rate. In addition; for the same period, we compare unemployment, employment rates of Turkey with developed and developing countries over the world and the magnitude of the problem are examined comparatively with these countries. Keywords: Unemployment Problem, Unemployment Rate, Employment, Inflat on, Educat onal Issues, M n mum Wage 156

3 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s G r ş En çok konuşulan ve sürekl b r şek lde gündemde olmakla b rl kte ün vers te, yüksek l sans ve doktora öğrenc ler n end şelend ren eğ t m le şs zl k arasındak l şk Türk ye'n n başlıca ve kron kleşm ş sorunlarından b r olarak kabul görmekted r. İşs zl ğ kron k b r sorun olarak kabul ed lerek çözülmek stend ğ nde, öncel kle eğ t m le şs zl k arasındak l şk n n ncelenmes gerek r. Son yıllarda yapılan çalışmalarda, eğ t m düzey arttıkça şs zl ğ n azalacağı vurgulanmaktadır. Bu k değ şken arasındak l şk oldukça öneml d r. İşs zl ğ n nedenler n ortaya koymak açısından, şs z nüfusun eğ t m düzey n n ncelenmes etk l fakat yeterl b r yol değ ld r. Genel mantık çerçeves nde eğ t m düzey le şs zl k arasında ters orantılı b r l şk (negat f korelasyon) olması beklen r. Bu beklent n n Türk ye ve Türk ye benzer ülkeler ç n doğru olmadığı olamadığı gözlemlenm şt r. Türk ye'de eğ t m sev yes yüksek şs zler n oranı artan trend zlemekted r ve bu oranın sayısal büyüklüğü de yeter nce lg çek c düzeyded r. Şek l 1.1'de 2014 yılı ç n şs z dağılımının eğ t m durumu sunulmuştur. Görüldüğü üzere, toplam şs zler arasında eğ t ml olan şs zler n oranı tahm n ed ld ğ nden, beklen ld ğ nden yüksekt r. Şek l Eğ t m-işs zl k İl şk s Kaynak: TÜİK Bek roğlu'na göre Türk ye'n n eğ t m s stem n n çok y b r şek lde yen den ncelen p, eks kl kler tesp t ed ld kten sonra uygun olarak yen den düzenlenmes gerekmekted r. Aks takd rde gelecek yıllarda eğ t ml nüfus ülke ekonom s ne katkı sağlayamayacak durumda olması beklen lmekted r (Bek roğlu, 2010: 157). Eğ t ml şs zler n şs zler arasındak oranı katkı sağlayamayacak olmasının kanıtlarından b r d r. Gençler n eğ t m almasının özel olarak önem arz etmes n n k neden olduğu bel rt lmekted r (World Development Report, 2007: 22). B r nc s, gençler n öğrenme kapas teler n n yet şk nlere oranla daha fazla ve daha hızlı olmasıdır. İk nc s se, beşer sermaye açısından gençler n önünde uzun b r yaşam bulunması neden yle onlara, ülken n geleceğ açısından yön ver lmes n n zorunlu olmasıdır (Erdayı, 2009: 3). Uzun b r yaşam bulunması 157

4 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar le aynı zamanda uzun b r çalışma dönem bulunması ve bu çalışma dönem ç n yeter kadar y eğ t m almaları hedeflenmel d r (Erdayı, 2009: 3).. Türk ye'de eğ t m s stem n n eks kl ğ nden dolayı mezun olanların çoğunluğu şs z kalmaktadır. Bunun neden se mezunların sah p olduğu yeteneklerle, şverenler n yan ş gücü p yasasının aradığı özell kler arasında büyük uyuşmazlıkların olmasıdır. Bu aradak uyumsuzluğu kapatacak yönde çalışmalar yapılması gerek r. Ün vers telerde açılan bölümler n alışıla gelm ş bölümler dışında ş gücü p yasasının ht yacı olan alanlardan olması bu uyuşmazlığı azaltma yöntemler nden b r olarak kabul ed leb l r. L se ve ön l sans eğ t mler n n heps olmasa da bazı programlarının ş gücü p yasasındak ara eleman eks kl ğ n kapatmaya yönel k oluşturulması da bu oranın azalmasına yardımcı olur. Örnekle açıklarken, eğ t m hayatından ş hayatına geç ş kolaylaştırmayan temel sorunlardan da bahsetm ş oluruz. Ön l sans veya l sans mezun yet İşletme, Muhasebe ve benzer bölümlerden olan öğrenc sayısı çok fazladır. Bununla b rl kte p yasalarda muhasebec ye olan talep daha azdır. Veyahutta b r nşaat firması düşünel m ve herkes n mühend sl k dereces nde d plomasının olduğunu, firmanın mühend se olduğu kadar ara mezun yettek tekn ker d ye adlandırdığımız k ş lere de ht yacı vardır. Durum böyle olunca firma tekn kere ht yaç duyarken mühend s olan k ş lerde şs z kalmış olur. Bu örnekte firmanın zleyeb leceğ b r d ğer yol se, mühend s olan k ş y şe alarak, tekn ker n yapması gereken ş mühend se yaptırması olur. Bu durumun yol açacağı sorunlar se tahm n ed ld ğ nden çok daha fazladır. Bu durumun çözümü se ün vers telerde açılan bölümler n ş p yasasının eks kl ğ ne yönel k olmasını gerekt r r. Özetle, bu konuda arz ve talep denges n b rb r ne yaklaştırmak hedeflenmel d r. Türk ye'n n d ğer ülkelere oranla daha genç b r nüfusa sah p olması, d ğer ülkelere nazaran daha farklı ve avantajlı b r durum yaratmaktadır. Sah p olduğu bu potans yel Türk ye açısından fırsat olarak görülmel d r. B r başka bakış açısı se, genç nüfusun fazla olması ve Türk ye ç n genç nüfusun ve ş yaşamının bell bölgelerde yoğunlaşmış olması ve bu yoğunluğun sürekl artıyor olması ücretler ve çalışma koşullarını olumsuz etk leyen başlıca nedenler arasında olduğudur. Kurumsal ve/veya kurumsal olmayan şletmelerde çalışanlara karşı yaşatılan olumsuz tavırların nedenler nden b r de bu ve benzer koşullardır. Mesa ç olası hatalar sebep göster lerek çalışanların şler ne et k dışı sebeplerle kolaylıkla son ver lmes n n nedenler nden b r de budur. Bu durumda akla lk geleb lecek sorulardan b r Çalışanların kend haklarını savunmaya mkânları var mı? 158

5 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s Tablo 1.1 Türk ye'de İşgücüne Katılma, İst hdam ve Çeş tl İşs zl k Oranları Kaynak: TÜİK (2009 Ocak ayı ver ler esas alınmıştır) Tablo 1.1'de yılları ç n st hdam ve şs zl k oranlarının çeş tler sunulmuştur yılı ncelend ğ nde ş gücüne katılanların %48,6'sı st hdam ed l rken, bu oranın her geçen yıl azaldığı gözlemlenm şt r. İst hdam oranıyla b rl kte şgücüne katılım oranında da düşüş gözlemlenm şt r yıllarına gel nd ğ nde se en d kkat çek c durum, bu oranın on yılda yaklaşık %10'luk düşüş yaşamış olmasıdır. İst hdam oranı le toplam şs zl k oranı arasında se negat f korelasyon olduğu görülmekted r. D kkat çeken b r d ğer değ ş kl k se on yılda %12,9'luk artış gösteren genç nüfus oranıdır. Sanay leşme ve büyüme le b rl kte Orta ve Doğu Avrupa ülkeler nde genç şs zl ğ c dd b r sorun hal ne gelm şt r. Bu ülkelerde meydana gelen hızlı endüstr yel değ ş kl klerle b rl kte, bu ülkeler p yasaların gerekler ne uyum sağlayab lmek amacıyla eğ t m s stem n n yeters zl kler n bel rley p, bu eks kl kler g dermek ç n eğ t m alanında reformlar gerçekleşt rm şlerd r. Eğ t m reformları yapılmadan önce, ülkeler n eğ t m s stemler n n önündek engeller bel rlenm şt r. Bu engeller n en öneml ler ; eğ t me bütçeden ayrılan oranın çok az olması; eğ t m s stem n n merkez olması, meslek eğ t m s stem n n şgücü p yasasının ht yaçları doğrultusunda planlanmaması olarak özetleneb l r (Erdayı, 2009: 3). Meslek eğ t mler n çer kler n n hem şgücü p yasasının taleb ne göre oluşturulmalı ve bell dönemlerde güncellenmes gerekmekted r (UN, 2005: 16-17). Avrupa B rl ğ 'nde 1990 yılında şs zl k ve st hdam konusu değer kazanmıştır. Avrupa B rl ğ genel nde 1990'lı yıllarda şs zl k oranında artış olurken st hdam oranında sürekl b r düşüş yaşandığı gözlemlenm şt r. Avrupa B rl ğ 'nde o dönemde en öneml sorun olarak şs zl k sorunu ele alınmıştır. Amer ka B rleş k Devletler ve Japonya'nın se o döneme a t st hdam oranları Avrupa B rl ğ ne kıyasla çok daha y durumda olduğu gözlemlenm şt r. 1990'lı yıllarda, Avrupa B rl ğ ç nde bulunduğu ekonom k konjonktürü ve özell kle küresel rekabette Amer ka B rleş k Devletler ve Japonya'dan kaynaklanan sert rekabet ortamını değerlend rerek, sosyal model n daha ver ml ve sürdürüleb l r hale get rmek ve daha etk n b r st hdam pol t kası oluşturmak amacıyla Avrupa İst hdam Stratej s oluşturma 159

6 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar çabası çer s ne g rm şt r (Eser ve Terz, 2008: ). Avrupa'dak b rçok ülkede temel eğ t m ver l rken ve ver ld kten sonrak dönemlerde k ş ler n yetenekler n ölçmek ç n çeş tl sınavlar yapılmaktadır. Bu sınavların ve aldığı temel eğ t m n sonunda öğrenc n n l se ve ün vers te hayatına şek l ver lmekted r. Öğrenc hang konuda yetenekl se o konuyla lg l eğ t m almaktadır. Eğer k öğrenc n n yetenekler kısıtlı se ün vers te eğ t m almasını gerek görmeyen s stem, öğrenc n n ara elaman olarak yet şmes ç n l se ve önl sans eğ t m ne yönlend rmekted r. Bunlara ek olarak, Avrupa'dak ara elaman yet şt ren kurumlar sürekl ş p yasanın ht yaçlarına yönel k bölümler açmakta, ht yaç doğrultusunda eğ t m vermekted r. Almanya'da bu s steme ek olarak, ün vers tey kazanan öğrenc y hemen ün vers teye başlatmayan ve ün vers te hayatından önce en az k yıllık ş tecrübes n n olmasını stemeyen bölümler vardır. Çalışma d s pl n ve ş hayatının öğrett kler yle gençler okulda ver len dersler n önem ve gerekl l ğ n daha y kavrayacağı düşünülmekted r. Ayrıca bu ve benzer durumlarda k ş ler ün vers teden mezun olduğunda tecrübes z olarak ş gücü p yasasına katılmamış olacaktır. Erdayı'ya göre devlet n eğ t me ve de özell kle meslek eğ t me yaptıkları yatırımları arttırması genç nüfusun st hdam şansını arttıracaktır (Erdayı, 2009: 3). Gençler n eğ t m hayatından çalışma hayatına geç ş n sağlayacak olanaklar g b konuları kapsayan şgücü p yasası pol t kalarının yen den değerlend rmes ve bu geç ş sağlayacak yen düzenlemeler yapılması gerek r. Ülkede yaşayan nsanların yaşam standartlarını sürekl yükseltmen n tek yolu kt sad büyümed r. İkt sad büyüme se b r ülkede üret len mal ve h zmet m ktarının zaman ç nde artması olarak tanımlanır (Yılmaz, 2005: 11-29). Tüm ülkeler n ekonom k hedefler arasında hızlı b r kt sad büyüme gerçekleşt rmek yer alır (Ünsal, 2000: 11). Fakat yaşanan durum kt sad büyümen n küresel şs zl ğ azaltmaya yeterl olmadığını gösterm şt r yılında gerçekleşen küresel ölçektek güçlü ve hızlı büyüme oranlarına rağmen, çağdaş nsana yakışır şler n ortaya çıkarılması ve çalışan yoksulluğunun azaltılması açısından c dd kaygılar bulunmaktadır (ILO, 2008: 11) (Duruel&Kara, 2007: ). Beşer ve fiz k sermaye b r k m nde, teknoloj k gel şmede meydana gelen bu artışlar kt sad büyümeye kaynak oluşturmaktadır. Bu üç kaynağın b rl kte çalışması büyümen n gerçekleşmes ç n gerekl d r (Yılmaz, 2004: 17). Yılmaz'a göre bu kaynakların b rl kte çalışması ver ml l k artışı teknoloj k gel şme l şk s çerçeves nde büyümeye artan oranda etk yapmaktadır. İşs zl k sorununu etk leyen b rçok faktör olduğundan dolayı, bu sorunu tek başına ncelemek ya da tek b r faktörle nceley p çözümlemeye çalışmak yanlış olacaktır. N ckell vd. (2005: 22), 20 OECD ülkes ç n yıllarına yönel k 160

7 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s yaptıkları çalışmada, ülkeler arasında şs zl k oranlarının farklılığını, ülkeler n sah p oldukları kurumsal değ şkenler le açıklanab leceğ n ler sürmüşlerd r. Bean vd. (1986: 20), 19 OECD ülkes nde yıllarına yönel k yaptıkları çalışmada se, kurumsal yapının doğrudan doğruya şs zl k oranı üzer nde etk l olmadığını ancak makroekonom k şoklara karşı kırılgan ve duyarlı hale get rd ğ n ler sürmüştür. Phelps (1994: 3) dünyadak yüksek reel fa zler n daha fazla şs zl k anlamına geld ğ n bel rtm şt r. Bu k değ şken arasında anlamlı poz t f l şk bulmuşlardır. Carruth vd. (1998: 627), yıllarına l şk n ABD'ye yönel k çalışmasında, yüksek petrol fiyatlarının şgücüne olan taleb azalttığını ve şs zl k oranını yükseltt ğ n fade etm şt r (Duruel ve Kara, 2007: ). Yen st hdam olanakları yaratmak şs zl k oranını azaltmaya yönel k uygulanab lecek pol t kalar arasında yer almaktadır. Büyümen n şs zl k oranını azaltıcı etk s lk defa Arthur M. Okun 'un 1962 yılında ABD ekonom s temel alınarak yapmış olduğu çalışmada ortaya atılmıştır. İkt sat l teratürüne Okun kanunu olarak g ren bu yaklaşım, reel büyüme oranlarıyla şs zl k oranı arasında negat f b r l şk n n olduğu vurgulanmaktadır. Başka b r fadeyle car dönem şs zl ğ n n ekonom n n ç nde bulunduğu devrev dalgalanma dönem yle bağıntılı olduğunu ortaya koymaktadır. Okun kanununa göre s metr k l şk y fade eden bu vers yonda, l şk n n dereces n gösteren Okun katsayısının daralma ve gen şleme dönemler nde değ şmed ğ varsayılmaktadır. Tam ters durumda yan as metr k yaklaşımda se şs zl k oranları le ekonom k büyüme arasında ters yönlü l şk korunmakla b rl kte Okun katsayısının devrev dalgalanmalara göre farklı büyüklükte ya da etk de olduğu kabul ed lmekted r. Ceylan ve Şah n' n (2010) yaptıkları çalışmada dönem ne a t Türk ye ekonom s le Okun katsayısı arasındak l şk ncelenm şt r. Bu çalışmanın sonucunda Türk ye ekonom s le Okun katsayısı arasında as metr k b r l şk olduğu tesp t ed lm şt r. Bu as metr k l şk y reel çıktının gen şleme dönem nde şs zl ğ azaltma etk s le daralma dönem nde şs zl ğ arttırma etk s n n aynı olmadığı ve kt sat pol t kası ayarlamalarının bu sonucu d kkate alması gerekl l ğ n ortaya çıkardığı şekl nde yorumlamışlardır (Ceylan & Şah n, 2010: ). Prachowny (1993), ABD ç n şs zl k oranı ve ekonom k büyüme arasındak l şk y araştırmış ve çıktıda %0,6'lık artışın şs zl k oranında %1'l k azalışa neden olduğunu bel rlem şt r. Apel ve Jansson (1999), ABD, Kanada ve İng ltere'de şs zl k ve üret m arasındak l şk n n Okun yasası gereğ nce Ph ll ps eğr s ne uyumlu hareket ett ğ n bulmuştur. Üret m sapması le şs zl k arasında negat f korelasyon tesp t etm şlerd r. Mussard ve Ph l ppe (2009), farklı b r yaklaşımla tasarruf-yatırım eş tl ğ yoluyla para yaratmanın ekonom k akt v tey etk leyerek şs zl k oranı üzer nde etk l olduğunu tesp t etm şt r (Barışık vd, 2010). 161

8 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar 2. İşs zl k Sorunu 1978 yılında Nobel Ekonom ödülünü alan M lton Fr edman ve 2006 yılında Nobel Ekonom ödülünü alan Edmund Phelps' n gel şt rd ğ doğal şs zl k oranı, şs zl k oranının h çb r zaman sıfırlanamayacağını, beklenen enflasyon le gerçekleşen enflasyonun eş tlend ğ makroekonom k dengedek şs zl k oranının doğal şs zl k oranı olarak kabul ed lmes gerekt ğ n öne sürer (Eğ lmez, 2006: 1). Eğ lmez'e göre doğal şs zl k oranını bel rl b r yüzde olarak tanımlamak zor olsa da b r ekonom de uzun dönemde oluşan şs zl k oranı ortalamasının o ekonom ç n doğal şs zl k oranı olarak kabul ed lmes yolundak görüşler ağırlık kazanmıştır. Fakat buna ek olarak Ol v er Blanchard ve Lawrence Summers, uzun süren şs zl k oranlarının doğal şs zl k oranını yukarı sev yelere çekt ğ n, yan bu tür eğ l mler n uzun döneml şs zl k oranının da değ şmes ne yol açtığını öne sürmekteler. Örneğ n b r ülkede doğal şs zl k oranının yüzde dört olması, o ülkede yüzde dört c varında b r şs zl ğ n aşağı yukarı tam st hdam hal ne yakın b r alt l m t olarak alındığını göstermekted r. İşs zl k ve st hdam geçm şten günümüze tüm toplumlarda sorun olmuştur. İşs zl k oranındak değ ş m n ve şs zl ğ n nedenler n açıklamak ç n çok farklı görüşler ortaya atılmıştır. L teratürlere geçen tüm görüşler n yanı sıra küreselleşme eğ l mler, teknoloj k lerlemeler, üret m ve yatırım düzey le yatırımların yeryüzüne dağılımı, nüfus artışı g b makro değ şkenler n yanı sıra vasıf yeters zl ğ, ş dünyasının beklent s ne cevap veremeyen eğ t m pol t kaları, ver ml l k düzey, kamu st hdam kurum ve kuruluşlarının yeters zl kler, şgücü p yasasındak kurumsal yapı, yükselen g rd fiyatları g b faktörler şs zl ğ n n tel k ve n cel ğ n anlatmada ortaya çıkan dış etmenler şs zl k oranındak değ ş m ve şs zl ğ n nedenler olarak sıralayab l r z (Duruel ve Kara, 2007: ). 2.1 Türk ye'de İşs zl k Sorunu İşs zl k sorunu b rçok ülkede olduğu g b Türk ye'de de başlıca sorunlar arasında sıralanmaktadır. Türk ye geçm şten günümüze st hdam ve şs zl k sorunları açısından şs zl ğ n m ktar ve n tel ğ n tam olarak tanımlayamamıştır. Ayrıca şs zl ğ n çözümüne da r üret len st hdam pol t kaları da yeterl açıklıkla ortaya konulmamış, bu pol t kalar gel şt r l p uygulanamamıştır. Söz konusu st hdam pol t kalarının gel şt r lemem ş olmasının en öneml sebeb se şs zl ğ n m ktar ve oran olarak gerçek anlamda tesp t ed lemem ş olmasıdır (Yüceol, 2005: ). Gel şmekte olan d ğer ülkeler g b Türk ye'de emek ve şgücü bakımında sağlıklı ve güven l r ver üret lmem ş ve araştırmalar yapma konusunda c dd problemler yaşanmaktadır. İşs zl k üzer ne araştırma yapanlar ve şs zl k oranıyla lg lenen kurum ve kuruluşlar devlet n yetk l resm organlarının duyurduğu oranlara şüphe le bakmaktadır. Çünkü bu kurumlar beklenen 162

9 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s şs zl k oranı rakamlarından daha düşük oranlarda açıklama yapmaktadır yılının sonunda DİE'n n kamuoyuna lan ett ğ, yaklaşık % 6-7 c varındak şs zl k oranı, aynı tar hlerde Avrupa B rl ğ ülkeler n n çoğundan ve hatta Avrupa B rl ğ şs zl k oranı ortalamasından düşük çıkmıştır. OECD'n n 1998 ver ler ne göre söz konusu dönemlerde şs zl k oranı Fransa ve İtalya' da ortalama % 11-12, Almanya ve Belç ka' da % 8-9, İspanya' da se % 20 c varında gerçekleşm şt r (Yüceol, 2005: ). Şek l yılları arasında Türk ye'de k şs zl k oranlarını göstermekted r. Şek l 2.1 Türk ye İşs zl k Oranı ( ), % Şek l 2.1'den şs zl k oranının kend ortalaması etrafında hareket ett ğ n bell kr z dönemler nde se artış gösterd ğ görülmekted r. Örneğ n 2000 yılında %6,7 olan oran, lerleyen yıllarda artarak devam etm şt r yılında Türk ye'de bankacılık sektöründe yaşanan kr z bu oranın artmasına, hatta eğ t ml şs z oranının daha çok artmasına neden olmuştur. Burada ortalama d yerek önems z b r değerm ş g b bahsett ğ m z oran l teratürde bell tanımlara (doğal şs zl k oranı) denk gelmekted r. Türk ye'de meydana gelen yüksek hızlı nüfus artışı ve kırdan kente göç le b rl kte kentlerde şgücü potans yel sürekl büyümekte ancak bu şgücünü karşılayacak b r st hdam artışı, tarım dışındak sektörlerde yaratılamamakta ve şgücüne katılma oranı sürekl düşmekted r. 2000'l yıllara bakıldığında şgücüne katılma oranındak düşüş har ç değ ş me uğradığı görülmekted r (Eser ve Terz, 2008: ). Türk ye İş Kurumu (İŞKUR) daha öncek yıllarda kayıtlı şs z sayısındak azalış m ktarından bahsetm şt, durum böyle olunca kayıt altına alamadığımız şs zler n sayısını açıklamak her geçen gün zorlaşmaktadır. Dahası bazı bölgelerde ş olanakları daha kısıtlıdır ve pek çok k ş kend ne uygun ş bulamayacağı düşünces yle ş aramaktan vazgeçerek aslında yen b r sorunu da ortaya çıkarmaktadır. Bu durumda olan nsanlar d ğer şs z nsanlara göre daha şs z olarak tanımlanab l r. Türk ye'dek şs zl k sorununun boyutu c dd b r şek lde tartışılmakta ve b rçok k ş ve kurum tarafından gerçek şs zl k oranı hatırlatılmaktadır. Başta dünyada olmak üzere, ülkem zde 163

10 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar meydana gelen ekonom k kr zler değerlend rd ğ m zde şs zl k sorunun büyüklüğünü ve neden n anlamak mümkün oluyor. Türk ye'n n ekonom k ve sosyal sorunlarının çözümlenmes nde akt f b r rol oynayacağına nanılmaktadır. Bu nedenle, Türk ye'de şs zl ğ n ölçülmes yöntemler n ve şs zl ğ n tanımlarını ncelenmekted r (Yüceol, 2005: ). Tablo Türk ye İş Arayıp Çalışmaya Hazır Olanlar *D ğer: Mevs ml k çalışma, ev kadını olma, öğrenc l k, emekl l k ve çalışamaz halde olma g b nedenlerle ş şbaşı yapmaya hazır olduğunu bel rten k ş lerd r. Kaynak: TÜİK Tablo 2.1'de TÜİK' n yayınladığı Türk ye ş arayıp çalışmaya hazır olanların rakamları yer almaktadır. Tablodan görüldüğü üzere mevs msel olarak bu rakamlarda düşüş ve artışlar olmaktadır. Yılbaşlarında çalışmaya hazır olduğunu söyleyen k ş ler n sayısı yılsonuna doğru düşüş olduğu görülmekted r. 164

11 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s Tablo 2.2. Türk ye İşgücüne Dâh l Olmayanların Dönemlere Göre İşgücüne Dâh l Olmama Nedenler Kaynak: TÜİK Tablo 2.2'de TÜİK' n yayınladığı ver lerle şgücüne dâh l olamayanların aylık olarak dâh l olamama nedenler sunulmuştur. İşgücüne dâh l olamama nedenler n n lk sırasında ev şler yle meşgul olan ev hanımları yer almaktadır. Ev hanımlarını eğ t m n tamamlayan ün vers te ve üstü eğ t m alanların sayısı tak p etmekted r. Özetle, şgücü p yasalarının doğal şley ş ne bağlı olarak b r ülkede şs zl ğ n tamamen ortadan kaldırılması söz konusu değ ld r. Her ülkede olması normal kabul ed len şs zl k oranı doğal şs zl k oranı olarak adlandırılır ya da tanımlanır. Burada d kkat ed lmes gereken nokta tanımın kolay anlaşılır olması ve hesaplanması arasındak korelasyonun neredeyse -1 olmasıdır. Burada söylemek sted ğ m z şey, tanım ne kadar anlaşılır se, doğal şs zl k oranını hesaplamakta b r o kadar zordur. Doğal şs zl k b r anlamda m n mum şs zl k düzey n tems l eden uzun dönem şs zl k oranıdır. Doğal şs zl k fr ks yonel şs zl k le yapısal şs zl ğ n toplamına eş tt r. B r ülkede çalışmak steyen herkes n çalıştığı ve h ç k msen n şs z kalmadığı varsayımı çok güçtür. Aşağıda yer alan Şek llerde sırasıyla ve 2013 yılları ç n Türk ye'n n l bazında İşgücüne Katılım, İşs zl k ve İst hdam oranları yer almaktadır. İşgücüne katılım oranı İstanbul le ç n 2011 yılında %48,8, 2012 yılı ç n %51,1 ve 2013 yılı ç n de %52,2 olarak gerçekleşm şt r. Bunun sebeb yet şen ve şç p yasasına yen katılan gençler olduğu kadar, İstanbul'dak ş sahasının daha gen ş çapta olduğunu düşünüp farklı şeh rlerden göçle gelen 165

12 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar k ş lerde bu rakamın yükselmes ne neden olmuştur. İşgücüne katılım oranının artmasıyla şs z sayısında çok büyük değ ş mler olmamış hatta küçükte olsa düşüş olmuştur. Bunun sebeb se st dam oranındak artıştır. İstanbul'da st hdam alanının artmasıyla şgücüne olan katılım da artmıştır. Aynı durum başka b r büyük şeh r olan İzm r ç n maalesef söylenememekted r. İzm r l nde st hdam rakamları 2011 yılında 45,5 ken 2013 yılında bu rakam 55,9'a çıkmıştır. Fakat bu artışla beraber şs zl k oranında da artış olmuştur yılında 14,7 olan şs zl k oranı 2013 yılında 15,4'e çıkmıştır. Şek l Türk ye 2011 İşgücüne Katılım, İşs zl k ve İst hdam Oranları Şek l Türk ye 2012 İşgücüne Katılım, İşs zl k ve İst hdam Oranları 166

13 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s Şek l Türk ye 2013 İşgücüne Katılım, İşs zl k ve İst hdam Oranları Şek l 2.3'de Türk ye'n n enflasyon ve şs zl k oranının hareket n göstermekted r. Enflasyon ve şs zl k b rçok ülken n olduğu g b Türk ye'n n de başlıca sorunlarından b r d r. Bu k ekonom k parametre arasında ters yönlü b r l şk bulunduğunda k s nden de aynı anda kurtulmak mümkün olmamaktadır. Düşük enflasyon, yüksek şs zl k oranına, düşük şs zl k se yüksek enflasyon oranına neden olmaktadır. Şek l 2.3'te bunu çok net görmektey z. 1990'lı yılların başında enflasyon ve şs zl k oranlarını başa baş g tt ğ görülmekted r yılından günümüze şs zl k oranı artarak devam etm ş, esk seyr nden uzaklaşmış, vurgulamak sted ğ m z durum 2000 yılı t bar le aldığı en düşük değer n yılı 2000'd r. 2000'l yıllardan sonra düşen enflasyon oranıyla, şs zl k oranı tırmanmıştır. Şek l 2.3 ( ) Türk ye İşs zl k ve Enflasyon Dünya genel nde şveren sayısının azlığı dolayısıyla ş fırsatları da son derece sınırlı olarak ele alınab l r. Hükümetler n, g r ş mc l ğ destekleyecek pol t kalar üretmes ve g r ş mc l kle lg l eğ t m verecek kuruluşları, send kalar ve özel sektörle şb rl ğ yaparak hayata geç r lmes n n zorunlu olduğu bel rt lm şt r (ILO, 2001: 9-11). G r ş mc l k konusunda temel amaç, gençler n g r ş me başlamalarını ve sürdüreb lmeler n sağlayacak kolaylıkların hayata geç r lmes d r (Erdayı, 2009: 3). Ülkem zde de son dönemlerde bu yönde çalışmalar yapılmaktadır. Ün vers telerde bu konuda 167

14 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar eğ t mlere başlanmış, g r ş mc l k çoğu bölüm ç n zorunlu ders olarak okutulmaya başlanmış; bu ve benzer konularda şb rl kler yapılmaya başlanmıştır. Ama burada unutulmaması ve d kkat ed lmes gereken kr terler bunların yapılmak ç n yapılmaması, etk n b r şek lde planlanarak sürdürüleb l r projelere ve/veya şb rl kler ne dönüştürmekt r. Eğ t mler n yanı sıra hükümet n her yaştan ve her c ns yetten g r ş mc ler ç n g r ş mc l ğ destekleyen teşv k kred ler bulunmaktadır. Bu durumlarda yapılan çalışmaların en azından ver ml, etk n ve sürdürüleb l r özell kler ne sah p olması hedeflenmel d r. İşs zl k ç n st hdam yaratma öneml kavramlardan b r d r. Burada st hdam yaratma le anlatılmak stenen, makro ekonom k pol t kalar temel nde st hdamın arttırılmasıdır. Yen şler yaratılmaması durumunda, d ğer öncel kler n etk nl ğ n n son derece sınırlı olacağı bel rt lmekted r (ILO, 2001: 9-11). Var olan şler le oluşan durum etk n ve ver ml olmadığından ya da b r şek lde kullanılamadığından dolayı st hdamı arttırmak değ l belk de yaratmak yen ş alanları oluşturmak gerekmekted r. TÜRKİŞ' n her ay düzenl olarak yaptığı 'Açlık ve Yoksulluk Sınırı' araştırması, ülkedek ekonom k ve sosyal durumu ortaya koyan, çalışanların geç m koşullarını yansıtan öneml göstergelerden b r olarak kabul ed lmekted r. Araştırmaya göre 2015 Mayıs ayında; dört k ş l k b r a len n sağlıklı, dengel ve yeterl besleneb lmes ç n yapması gereken toplam gıda harcama tutarı 349,22TL olarak; gıda harcaması le b rl kte g y m, k ra, elektr k, su, yakıt, ulaşım, eğ t m, sağlık ve benzer ht yaçlar ç n yapılması zorunlu d ğer harcamaların toplam tutarı se 4.394,87TL olarak açıklanmıştır. B r başka fade le açlık sınırı 349,22TL, yoksulluk sınırı se 4.394,87TL olarak açıklanmıştır. Her gün 3,5 m lyon k ş n n kamuda, 24 m lyon k ş n n vasıflı-vasıfsız şgücü gerekt ren şlerde toplamda Türk ye'de 27,5 m lyon nsanın çalıştığı tahm n ed l yor. Gayr resm güven l r çalışmalara da göre de 4 m lyondan fazla nsan 2014 yılında ülkem zde şs z. Aşırı yoğun şs zl k senelerce aralıksız olarak devam ed nce bu durum çalışan maaşlarını aşırı baskıladı. Asgar ücret n yaklaşık 850TL olduğu dönem ç n bel rl nedenlerden dolayı dönem n gündem nde 1500TL, 3000TL hatta 5000TL olur mu soruları sorulmaktadır. Her şeyden önce Türk ye'de aynı dönemde TÜİK ver ler ne göre yaklaşık 15 m lyon şç s gortasız çalışmakta ve buradan anlaşıldığı üzere 15 m lyon k ş y asgar ücret n artıp artmaması lg lend rmemekted r. Aynı dönemde, yaklaşık her gün 27 m lyon k ş şe g d yor ve bunların arasında s gortalı olarak çalışan k ş sayısı se sadece 12 m lyon. Asgar ücret arttırmanın yollarından b r yaptırım gücü le şverene bu değer arttırmaktır. Bu durum şç l k mal yetler n arttırır. İşç l k mal yetler n n artması da fiyatlara yansır ve enflasyon oluşur. Asgar ücret arttırmanın b r d ğer yolu se ş gücü 168

15 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s taleb n arttırmaktır. İşverenler n şç taleb artarsa önce emeğ n 850TL'den sunmak steyenler şe alırlar, şverenler daha da şç arıyorsa hemen 900TL'den çalışmaya razı olanları toplarlar sonra şç ht yaçları arttıkça daha çok çalışsın d ye 1.000TL önermeye başlarlar. Örneğ n, ülkem zde yaşayan kadınların çoğunluğu ev hanımı. Bugünkü alım gücüyle ayda 3000TL'ye s gortalı ş bulsalar, ev hanımlarının ş gücüne katılımında c dd artışlar olur. Böyle b r fırsat olmadığından ev şler n yapmak henüz ucuz, dışarıda 3.000TL b r de s gortalı ş fırsatı olsa, görecel olarak ev şler n yapmak pahalılaşmış olacaktır, kadınların ancak böylel kle ş gücüne daha çok katılımı sağlanmış olur. "İş gücüne olan talep artarsa" asgar ücret de artar, ş gücüne katılım da artar o zaman doğal sonuç ülkede üret m artar ekonom büyür. Asgar ücret tartışmaları ç n; b r taraf ş gücü taleb 850TL kadar bu talep çok hızlı artamaz d yor, d ğer taraf ya da taraflar asgar ücret 1.500TL ve üzer derken demek aslında ş gücü taleb n n seneye k katından fazlaya çıkacağını düşünmekteler. O zaman düşünülmes gereken lk soru, Kısa zaman da ş gücü taleb k katına çıkab l r m? Başka b r bakış açısı le İşverenler şç talepler n üç kat ya da beş kat arttırab l rler m? Bunun ç n her şeyden önce paraya ht yaç duyulur. Dükkânı, ofis büyütmek, mak neler almak, araçlara daha çok mazot koyab lmek ç n paraya ht yaç duyulur. Başka b r fade le bu durum, paranın çoğalması demekt r. Böylel kle, asgar ücret arttırmak ç n parayı çoğaltmamız gerekt ve böylel kle fa z düşüşü sağlandı. Parayı çoğaltmanın yöntemler nden b r para basmak ama bu çözüm enflasyona neden olur. Çünkü basılan paranın karşılığı olması gerek r. Dış borçlanma, dış p yasadan dolar "fa zle alınır", Merkez bankasının kasasına konulur, böylel kle Merkez bankasının kasasında karşılık olarak dolar bulunur. Böylel kle Merkez bankası karşılığı olan dolar m ktar kadar TL basab l r. Ancak böyle basılan TL ekonom de sağlıklı bollaşma yapar ve fa zler ner şverenler parayı kullanmaya başlayıp yatırım ve şç alımları yaparlar. Bu uzun süreç b r k yıla sığar mı ya da sığdırılab l r m? İnsan emeğ ne b ç len değere maaş veya ücret den lmekted r. İnsan emeğ ne b ç leb lecek en düşük değer yan asgar ücret sadece serbest p yasa hareketler ne göre değ l, devlet gözet m nde nsan gereks n mler ve stat st kler göz önünde bulundurularak hesaplanır. TÜİK ver ler ne göre Türk ye'n n nüfusu 80 m lyon ve şgücüne katılımı se 30 m lyondur. Bu 30 m lyonunsa 27 m lyonluk kısmı çalışab lecek b r ş bulab lmekted r. Bu durumda aradak 3 m lyonluk nüfus şs z olarak adlandırılır. Asgar ücret 1000 TL olduğundan, 30 m lyon k ş şgücü arzı yaratırken, şverenler sadece 27 m lyon şgücü talep edeb lmekted r. Karşılaştırma yapab lmek adına asgar ücret n 200TL'ye düştüğü durumu nceleyel m. Bu durumda çok az sayıda nsan emek arz eder. B r başka fade le asgar ücret düşük olduğu ç n nsanlar 169

16 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar çalışmak stemezler. Tam ters b r durumu asgar ücret n 8000TL'ye yükseld ğ durumda, şgücü arzı 30 m lyona hatta belk daha fazla b r orana çıkar ve daha fazla k ş çalışmak ster Dünya'da İşs zl k ve Türk ye Tüm dünya ülkeler nde de farklı derecelerde de olsa şs zl k öneml b r sorun oluşturmaktadır. Bölgesel olarak bakıldığında Ortadoğu ülkeler n n şs zl k bakımından en yüksek değerlere sah p ülkeler olduğu görülmekted r. Bu bölgelerde 1980'l yıllardan bu yana şs zl k oranı c dd yet n korumaya devam etm şt r. Ortadoğu ülkeler n şs z oranı benzer sev yelerde olan ve ekonom k kr zler yaşayan AB üye ülkeler tak p etmekted r. Türk ye'n n şs zl k oranının tek başına gel şm ş ülkelerle karşılaştırmak yanıltıcı olab l r. Çünkü Türk ye'de kırsal kes m st hdam oranının yüksek olması, a le şç l ğ n n fazla olması, şgücüne katılım oranının düşük olması g b nedenlerden dolayı bu oranın değer d ğer ülkelere göre daha düşük sev yelerde görünmes n sağlayab l r. Ama bu değ ş m hareket etk lemez. B r başka fade le yıllar ç nde aldığı değ ş m etk lemez. Şek l 2.4'de hem ülkem ze komşu olan hem de Avrupa B rl ğ üyes olan Bulgar stan, Romanya ve Yunan stan ülkeler yle olan karşılaştırma yer almaktadır. Bell dönemlerde benzerl ğ, bell dönemlerde se çok daha hızlı b r şek lde hareket ett ğ açık b r şek lde görülmekted r. Özell kle Yunan stan'ın 2008 yılında yaşanan küresel kr zden ne kadar çok etk lend ğ anlaşılmaktadır. Kr zden Yunan stan kadar olmasada etk len b r d ğer ülkede Bulgar stan'dır. Şek l 2.4 Türk ye-bulgar stan-romanya-yunan stan İşs zl k ( ) Şek l 2.4'te açık b r şek lde görüldüğü g b, Türk ye'n n 2008 kr z le b rl kte yükselen şs zl k oranı b r yıl kadar b r süre le yüksek kaldıktan sonra 2008 kr z nden öncek orana yaklaşık olarak ger dönmüştür. Şek l 2.5'de se aynı ülkeler n toplam st hdam oranının 1980 ve 2014 yılları ç n grafiğ yer almaktadır. Şek lte Yunan stan'ın son yıllarda ç nde bulunduğu mal kr ze 170

17 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s rağmen st hdam oranında çok büyük düşüşler olmadığını ve şuanda neredeyse Türk ye le aynı st hdam oranına sah pt r. Fakat Yunan stan ve Türk ye'n n nüfusları karşılaştırıldığında bu oran Türk ye ç n yeterl b r oran değ ld r. Şek l 2.5 Türk ye-bulgar stan-romanya-yunan stan, Toplam İst hdam Oranı ( ) Şek l 2.6'de Türk ye le İskand nav ülkeler n n şs zl k oranları 2004 le 2014 yılları arasında göster lm şt r. Bu Şek lten oldukça net b r şek lde küresel kr zden İskand nav ülkeler ne oranla ne kadar fazla etk lend ğ m z görülmekted r. Oransal değer olarak karşılaştırdığımızda se 2012 yılı t bar yle şs zl k Norveç dışındak İskand nav ülkeler ç n de öneml b r sorun olmaya başlamıştır. Şek l 2.6 Türk ye-dan marka-isveç-norveç-f nland ya İşs zl k ( ) 171

18 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar Şek l 2.7'de İskand nav ülkeler yle b rl kte Türk ye'n n yılları arasındak toplam st hdam oranı yer almaktadır. İskand nav ülkeler n n st hdam rakamlarının benzer oranda st krarlı b r şek lde devam ett ğ n ve küresel mal kr zlerden etk lenmed ğ n söylemek mümkün. Şek l 2.7 Türk ye-dan marka-isveç-norveç-f nland ya, Toplam İst hdam Oranı ( ) Genel b r karşılaştırma yapab lmek adına se Şek l 2.8'de Türk ye, Japonya, Amer ka ve Avrupa B rl ğ ülkeler n n (28 ülke) şs zl k oranları yer almaktadır. Japonya'nın sadece yılarında şs zl k oranında artış olmuştur. O yıllar dışında Japonya'da azalan şs zl k oranı bulunmaktadır. Japonya'ya kıyasla Avrupa B rl ğ ülkeler nde sürekl yükselen b r şs zl k oranı söz konusudur. Amer ka'da 2008 küresel kr z nde şs zl k oranı normal n k katına çıkmış, yılları boyunca bu şek lde devam etm şt r. Daha sonra bu oran düşüşe geçm şt r. 172

19 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s Şek l Türk ye-japonya-amer ka-eu (28 Ülke) İşs zl k Şek l 2.9'da Türk ye, ABD ve Japonya'nın yılları arasındak toplam st hdam oranı yer almaktadır. ABD'de neredeyse h ç değ şmeyen b r st hdam oranı olduğunu grafiğ m zde çok açık b r şek lde göreb l r z. 1990'lı yıllarda Japonya'nın yaşadığı mal kr z n etk s geçmeye başladığı 2000'l yıllara baktığımızda st hdam oranında artış meydana gelm şt r. Türk ye'de se st hdam rakamlarında artış olmasına rağmen st krar söz konusu olmamıştır. Şek l 2.9 Türk ye-amer ka-japonya, Toplam İst hdam Oranı ( ) Tablo 2.3'de servet d l m aralıklarına göre ülkeler n (İspanya, Almanya, Japonya, F nland ya ve Türk ye) uzun dönem şs zl k oranının yüzdesel değerler yer almaktadır. 173

20 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar Tablo 2.3. Servet D l mler ne Göre Yet şk n Yüzdes $ Altı $ $ $ $ $ Üzer İspanya ,8 1,2 Almanya 27,9 32,7 36,5 2,9 Japonya 8,6 37,5 51,3 2,6 F nland ya ,5 2,5 Türk ye 75,3 22,8 1,8 0,2 Tablo 2.3'den görüldüğü üzere ülkem zde %75,3 yet şk n n b r k m $ altındadır. Bu oran b ze neredeyse b r k m yapılmadığını göstermekted r. Hayatta kalmak ç n vasıflı vasıfsız şlerde çalışan ya da yaşayan k ş ler ş yokluğunda neredeyse günlük zorunlu ht yaçlarını karşılayacak ücretler kabul etmek zorunda olmasına neden olmaktadır. Japonya'da neredeyse yet şk nler n yarısının servet b r k m $ $ aralığındadır. Şek l 2.10 da İspanya, F nland ya, Almanya, Japonya ve Türk ye'ye a t uzun dönem şs zl k oranları yer almaktadır. Uzun dönem şs zl k, b r yıl boyunca ş arama gayret göster p ş bulamayanları kapsamaktadır. Uzun dönem şs zl k oranı se ülkedek ş gücünün ç ndek uzun dönem şs zler n oranını göstermekted r. Grafiğ m ze baktığımızda bu oranı en st krarlı şek lde koruyan ülke Japonya'dır. Almanya se bu ülkeler arasında en yüksek uzun dönem şs zl k oranına sah p ülked r. Türk ye'dek uzun dönem şs zler n oranı sürekl dalgalanma gösterm ş olsa da günümüzde Japonya'dan daha düşük b r oranla devam etmekted r. Şek l 2.10 Uzun Dönem İşs zl k, % 174

21 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s Şek l 2.11'de F nland ya, Almanya, Japonya, Türk ye ve İspanya'nın yılları arasındak toplam şs zl k oranlarını görmektey z. Şek lte gördüğümüz g b en yüksek şs zl k oranı İspanya'ya a tt r kr z nden sonra İspanya'nın düşmeye başlayan şs zl k oranı, 2008 kr z le tekrar yükselmeye başlamıştır. İspanya'nın 2008 kr z nden sonra yükselmeye başlayan Toplam İşs zl k oranı 2013 yılına gel nd ğ nde neredeyse Şek ltek d ğer ülkeler n toplam şs zl k oranına eş tt r. Genel bakıldığında Türk ye'n n toplam şs zl k oranını 1991 yılından 2013 yılına kadar benzer oranlarda seyretm şt r. Şek l 2.11 Toplam İşs zl k, % 3. Sonuç İşs zl k sorunu ülkem zde zamanla b raz daha büyümüş ve neredeyse çözülemeyecek kadar büyük b r sorun hal ne gelm şt r. Türk ye ç n şs zl k kadar büyük d ğer b r sorun se st hdam yaratmadır. Ülkedek şveren azlığından ve bel rl bölgelerde nüfusun yoğunlaşmasından dolayı da st hdam sorunları yaşanmaktadır. Bu bağlamda şs zl k sorunu yaşayan ülkeler n yen st hdam alanlarına ht yacı bulunmaktadır. Devlet bu duruma çözüm olarak g r ş mc l k üzer ne eğ t mler, sem nerler ve hatta teşv k kred ler vermeye başlamıştır. İşs zl ğ, Türk ye'de bölgesel olarak değerlend rd ğ m zde; bazı llerde st hdam oranının artmasıyla şgücüne katılım oranıda artmıştır. Bununla b rl kte şs zl k oranının da arttığı görülmekted r. Örneğ n, İstanbul'da her da m st hdam oranı artarken, şs zl k oranında düşüş gözlemlenm şt r. D ğer büyük şeh rlerde se bu durum maalesef k bu şek lde seyretmem şt r. Bu nedenle st hdam, şgücüne katılım ve şs zl k oranları bölgesel olarak değ şkenl k göstermekted r. İşs zl k sorunun çözümü ç n genele yönel k değ l, her b r l ç n ayrı ayrı çözüm öner ler sunulması ve uygulamaya geç lmes gerekmekted r. 175

22 Kemal Kağan TURAN-Ç ğdem ÖZARI Türk ye'de İşs zl k Sorunu: Bölgesel Karşılaştırmalar Türk ye'de k genç şs zler nceled ğ m zde, genç şs zl ğ n en öneml sebepler nden b r n n eğ t m sorunu olduğunu söylemek mümkündür. Türk ye'de b rçok eğ t ml genç şs z n, şs z kalmasının sebeb ; aldıkları eğ t mle ş p yasasının talep ett ğ kr terler n b rb r yle örtüşmemes d r. Bu konuyla lg l olarak l se, ön l sans ve ün vers telerde açılan bölümler n şç p yasasına uygunluk sağlayacak güncell kte olması ve ara eleman yet şt rmeye yönel k olması gerekl d r. İşs zl k oranının artmasının sebepler nden b r de enflasyondur. İşs zl k oranı le enflasyon arasında ters yönlü b r l şk mevcuttur. Herhang b r nde meydana gelen oransal değ ş kl k d ğer nde de zıt yönde gerçekleşmekted r. Yan b r düştüğünde d ğer artmaktadır. İk s n de tamamen yok etmek bu yüzden mümkün olmamaktadır. Fakat k s n de makul sev ye tutmakta mümkün olmamıştır. İşgücü oranıyla, şs zl k oranını paralel b r şek lde değ ş kl ğeneden başka b r sorunsal se asgar ücrette meydana gelen değ ş kl klerd r. Asgar ücrette meydana gelen artışlar şgücü oranında da artışa neden olur. Asgar ücrette meydana gelen artış neden yle şverenler n şç çalıştırma kapas teler nde düşüş meydana gelmekted r. Asgar ücrettek artışla b rl kte meydana gelen şgücü artışı ve şç taleb düşüşü p yasadak şs z sayısının artmasına neden olmaktadır. Asgar ücret n düşmes yle p yasadak şç taleb artmaktadır. İşverenler düşük mal yetle b r çok k ş ye ş vermey kabul etmekted r. Fakat ş arayan nsanlar düşük ücretle çalışmayı kabul etmeyeceğ ç n şgücü oranında düşüş meydana gelmekted r. Dünya genel ne bakıldığında se 2000 ve 2008 küresel kr zler le b rl kte şs zl k oranında artış gözlemlenm şt r. Bazı ülkelerde bu yüksel ş sadece b r yıl etk s n göster rken, b rçoğunda se günümüze kadar etk s devam etm şt r. Küresel kr z neden yle yükselen enflasyon ve st hdam alanlarında meydana gelen daralma sonucundab rçok k ş şs z kalmıştır. Bu dönemde şgücüne katılım oranı değ şmezken, st hdam oranında azalma ve şs zl k oranında artış meydana gelm şt r. 176

23 KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s Kaynaklar Apel, M, & Jansson, P. (1999), System est mates of potent al output and the na ru. Emp r cal econom cs, 24(3), Barışık, S., Çel k, Emrah İ., Çel k, Nüket K., Türk ye'de Okun Yasası, As metr İl şk s ve İst hdam Yaratmayan Büyüme: Markov-Sw tch ng Yaklaşımı, Mal ye Derg s, Sayı 159, Bean, C. R., Layard, R.R.G., and N ckell S.J.(1986), The R se n Unemployment, Oxford:Blackwell, pp.20. Bek roğlu, C. (2010), Türk ye'de İşs zl k Sorununun Çözümlenmes nde Uygulanan Ekonom Pol t kalarının Anal z, Yüksek L sans Tez, İstanbul Carruth, A. Hooker, M. & Oswald, A. (1998), Unemployment equ l br a and nput pr ces: theory and ev dence from the Un ted States, Rev ew of Econom cs and Stat st cs, 80, Ceylan, S. Şah n, Burcu Y., İşs zl k ve Ekonom k Büyüme İl şk s nde As metr, Doğuş Ün vers tes Derg s, 11 (2) 2010, s: Duruel M.,Kara M., Küresel İşs zl k ve İst hdamda Yen Perspekt fler, 5.Türk Dünyası Sosyal B l mler Kongres, sayfa: , Eğ lmez, M., İşs zl k H steres s, Rad kal Gazetes, 07/11/ kal.com.tr/yazarlar/mahfi-eg lmez/ ss zl k-h steres s / Erdayı, A. Utku (2009), Dünyada Genç İşs zl ğ Sorununun Çözümüne Yönel k Ulusal Pol t kalar ve Türk ye, Çalışma ve Toplum, 2009, s:3 ILO (2001), p.7; ILO (2005), pp , ILO (2008), pp:11 Mussard, S. ve Ph l ppe, B. (2009), Okun's Law, Creat on of Money and TheDecompos t on of The Rate of Unemployment, Econom cs Letters, Vol:102, 7-9. N ckell, S.,Layar, R. ve Jackman, R. (2005), Unemployment Macroeconom c Performance and the Labour Market, Second Ed t on 2005, F rst Publ shed 1991, Oxford Un vers ty Press, ISBN (hbk), sayfa:1-603 O'H gg ns, p. 29, Peter Auer/Natal a Popova, Labour Market Pol cy for Restructur ng n Turkey: The Need for More Act ve Pol c es, ILO Employment Paper 51, Geneva, p. 16, Phelps, E,Hoon, H. T., Kanag n s, G. And Zoega, G.(1994), Structural Slumps, The Modern Equ l br um Theory of Unemployment, Interest and Assets, Harward Un vers ty Press, ISBN , sayfa:1-417 Prachowny, M.F.L. (1993). Okun's law: theoret cal foundat ons and rev sed est mates.rev ew of Econom cs and Stat st cs, 75, ss. TÜİK, Türk ye İstat st k Kurumu, k.gov.tr/ UN, World Youth Report 2005, Young People Today, and n 2015, pp , 2005, UNDP, Turkey Human Development Report Youth n Turkey, p.2, 2008, Ünsal, E. M.(2000), Makro İkt sat, İmaj Yayıncılık, Ankara, sayfa:11 World Bank (2007 a), World Development Report 2007: Development and the Next Generat on, p. 22, 2007, Yılmaz, Özlem G. (2005), Türk ye Ekonom s nde Büyüme le İşs zl k Oranları Arasındak Nedensell k İl şk s, Ekonometr ve İstat st k Sayı: 2 s: Yılmaz Eser, Burç n ve Terz, Harun (2008), Türk ye'de İşs zl k Sorunu ve Avrupa İst hdam Stratej s, Erc yes Ün vers tes İkt sad ve İdar B l mler Fakültes Derg s, Sayı: 30, Ocak-Haz ran 2008, ss Yüceol, Hüsey n Mualla, B r Pol t ka Değ şken Olarak İşs zl ğ n Ölçülmes Sorunu Ve Türk ye' de Gerçek İşs zl k Oranı, Elektron k Sosyal B l mler Derg s, ISSN: Bahar 2005 C.3 Sayı: 12 sayfa: ,