Verem Savaş Dispanseri Hizmet Değerlendirme Çalışması

Transkript

1 Verem Savaş Dispanseri Hizmet Değerlendirme Çalışması Aygün ÖZTOP*, Yasemin ŞİRİN*, Vildan Avkan OĞUZ*, Rıza ÇAKMAK* * Kahramanlar Verem Savaş Dispanseri, İZMİR ÖZET Ocak 1998 tarihinde Kahramanlar Verem Savaş Dispanseri (VSD) ne kayıtlı 191 olgunun verilerini retrospektif olarak değerlendirdik. Olgularımızın çoğu yaş arasında olup, genç erişkin grubunda ve erkek idi. Eğitim durumları incelendiğinde %53.4 ü ilkokul düzeyindeydi. %42 si serbest meslek grubundandı. 150 parankim tüberkülozlu hastanın %83.44 ünde mikroskopi müspet, %82.76 sında kültür müspet bulundu. Tedavi programına iki ay veya daha fazla ara veren olgu sayısı %12.56 idi. Toplam temaslı sayısı 776 olup, %55.92 si muayane edilmiştir ve bu hastaların %1.15 de tüberküloz saptanmıştır. Tüm bu verilerin tüberküloz ile savaşta yapılacak yeni düzenlemelere yardımcı olabileceğini düşünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: Akciğer tüberkülozu. SUMMARY The Study of Evaluation of Tuberculous Patients who Registered in Kahramanlar Tuberculous Struggle Dispensary In this study, 191 patients who had been recorded in Kahramanlar VSD were reviewed on january The most of patients were adult young between age of 20 to 40 and male. 53.4% of cases have the level of primer school education. In 121(83.44%) patients of bacteriological investigated 150 patients sputum smear microscopy and 120 (82.76%) culture were positive. It was found out that 12.56% of patients did not have anti-tubercülosis therapy for two months or more for unknown reasons. The total number of persons having close contact with those patients was 776, of which 55.92% had medıcal examination for tubercülosis and 1.15% of those being examination was diagnosed to have the disease. We conclude that this type studies may be help to struggle with tubercülosis in our country. Key Words: Pulmonary tuberculosis. Tüberküloz (tbc) insanlık tarihinin bilinen en eski hastalıklarından birisidir. Geçen binlerce yıllık süre içinde hastalığın insidansında artışlar ve azalışlar gözlenmesine karşın, halk sağlığı açısından kalıcı bir tehdit olma özelliğini hep sürdürmüştür lerden itibaren ortaya çıkan HIV epidemisi ve çok ilaca direnç sorunu tbc nin günümüzde ileri derecede bir salgın hastalık haline gelmesine yol açmıştır (1). Ülkemizde tüberküloz savaşında önemli yol alınmış olmakla birikte tüberküloz tüm gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de önemli bir sağlık sorunudur (1,2). Bu nedenle Verem 243 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2000; 48(3):

2 Verem Savaş Dispanseri Hizmet Değerlendirme Çalışması Savaş Dispanser (VSD) lerine önemli görevler düşmektedir. Biz de tbc nin seyri konusunda önemli yararlar sağlayacağı düşüncesiyle bu çalışmayı planladık ve Ocak 1998 tarihinde Kahramanlar VSD ne kayıtlı 191 olgunun verilerini retrospektif olarak değerlendirdik. MATERYAL ve METOD Ocak 1998 tarihinde dispanserimize kayıtlı, aktif tbc tanısıyla tedavi gören 191 olgunun dosyaları retrospektif olarak incelendi. Olgularda aktif tbc tanısı klinik, radyolojik ve bakteriyolojik olarak konuldu. Bu kriterlerden bir veya daha fazlasını taşıyan olgular yaş, cins, meslek, eğitim durumu, yeni ve eski olgu oluşlarına, bakteriyolojik tetkiklerine, temaslı muayene sayısına, tedaviye devamlılık durumlarına göre değerlendirildi. Hastaların tedaviyi düzenli alıp almadıkları incelendi. Toplam tedavi süresi içinde iki ve daha fazla ay ilaç kullanmamış olgular, düzensiz tedavi alan olgular olarak değerlendirilmiştir. Temaslı kontrolü konusunda yönergede 0-2,3-5,6-8 aylarda olmak üzere en az üç kez temaslı kontrol muayenesi yapılması gerektiği belirtilmektedir (3). Bu çalışmada olgu temaslılarının her biri için en az bir kez kontrolü yapılmış olanlar temaslı kontrolü yapılmış olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar tedavi görmemiş olanlar(veya 1 aydan daha az tedavi görenler) yeni olgu ; tamamlanmış olsun veya olmasın 1 ay veya daha fazla süreyle tedavi görmüş olanlar eski olgu olarak kabul edildi. BULGULAR İncelemeye alınan 191 olgunun 141 i (%71.8) erkek, 50 si (%26.2) kadındı. Tablo 1 de olguların cinsiyet ve medeni durumlarına göre dağılımları görülmektedir. Erkeklerde hastalığın kadınlara göre daha fazla olduğu dikkati çekmektedir ve bu durum hem bekar hem de evli erkekler için geçerlidir. Olguların yaşları 0 ile 83 arasında değişmekte olup, ortalama yaşları (34 ± 99) idi. Yaş gruplarına göre olguların dağılımı Tablo 2 de görülmektedir. Olguların büyük çoğunluğunu yaş arasındaki genç erişkinler oluşturmaktaydı. Tablo 1. Olguların cinsiyet ve medeni durumlarına göre dağılımı. Medeni durumu Erkek Kadın Çocuk 5 4 Bekar Dul 11 5 Evli Toplam Tablo 2. Olguların yaş gruplarına göre dağılımı. Yaş n % Altmış yaş üzeri olguların oranı ise sadece %8.9 idi. Hastalık gelişmekte olan diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de genç yaş grubunda yoğunlaşmıştır, oysa gelişmiş ülkelerde ileri yaş grubunda daha sık izlenmektedir. Tablo 3 de ise tbc olgularının ve Türkiye genelinin eğitim durumuna göre dağılımı izlenmektedir. Tablo 4 de olguların mesleklere göre dağılımı görülmektedir. Yüzdoksanbir olgunun 82 si (% 42.93) serbest, 33 ü (%17.28) ev hanımı, 30 u (%15.71) da işciydi. Olguların 32 si (%16.75) eski olgu olup, 5 inin (%15.62) ailesinde tbc öyküsü mevcuttu. Yüzellidokuz (%83.25) olgu ise yeni olgu olup bunların 32 sinde (%20.12) ailede tbc öyküsü mevcuttu. Yüzyirmi kültür pozitif parankim tbc li olgunun 24 ünde (% 20), eski olguların da 5 inde (%15.62) en az bir anti-tbc ilaca rezistans vardı. Teksif (+), kültür (+) olan olgu sayısı 112 (%74.67), Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2000; 48(3):

3 Öztop A, Şirin Y, Oğuz VA, Çakmak R. Tablo 3. Tbc olgularının ve Türkiye genelinin eğitim durumuna göre dağılımı. Eğitim durumu n (%) Türkiye (%) Çocuk (0-6 yaş) 4 (2.09) --- Yok 30 (15.71) 10.4 Okur-yazar 2 (1.05) 6.5 İlkokul 102 (53.40) 56.7 Ortaokul 22 (11.52) 8.7 Lise 23 (12.04) 11.6 Yüksekokul 6 (3.14) 5.8 Belli değil 2 (1.05) --- Toplam 191 (100) 100 Tablo 5. Olgularının yerleşim yerine göre dağılımı. n % Primer tbc Kavitesiz akc. tbc Kaviteli akc. tbc Kaviteli akc. + tbc + plv Plevra Periton Lenfadenit Üriner Eklem tbc Tablo 4. Olguların mesleklere göre dağılımı. Meslek n % Memur Çiftçi İşçi Ev hanımı Serbest Öğrenci İşsiz Emekli Çocuk (0-6yaş) Teksif (+), kültür (-) olan olgu sayısı 9 (%6), Teksif (-), kültür (+) olan olgu sayısı 8 (%5.33), Teksif (-), kültür (-) olan olgu sayısı 16 (%10.67), Balgam veremeyen 5 (%3.33). Parankim tbc li 145 olgunun balgamlarının bakteriyolojik değerlendirmesi sonucunda olguların 121 inde (%83.44) mikroskopi pozitif, 120 sinde (%82.76) ise kültür pozitif olarak bulunmuştur. Teksif menfi olan olgular eski olguların radyolojik progresyonu veya klinik ve radyolojik olarak tbc düşünülen, nonspesifik antibiyotik tedavisine cevap vermeyen ilaçlı aktivite tayinine alınan hastalardı. Tablo 5 te tbc olgularının türlere göre dağılımı gösterilmiştir. Olguların 159 (%83.25) u akciğer tbc, 32 (% 16.75) si ise akciğer dışı tbc olgusu idi. Tedavi programına 2 ay ve daha fazla ara veren olgu sayısı 24 (%12.56) dür. Toplam temaslı sayısı 776 (647 si akciğer tbc; 129 u akciğer dışı tbc) olup 434 (%55.92) ü muayene edilmiştir ve %1.15 sinde tüberküloz saptanmıştır. Ocak ayı için İzmir Göğüs Hastalıkları Hastanesi nden dispanserimize bildirilen olgu sayısı 42 olup, bunun 28 (%66.67) i dosyalanarak tedavi programına alınmıştır. TARTIŞMA Gelişmiş ülkelerde hastalığın insidansı çok düşük olmakla birlikte bir türlü eradikasyon sağlanamamaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde ise tüberküloz halen önemli bir sorun olmayı sürdürmektedir (4). Gelişmekte olan ülkelerde hastalık ileri yaşlarda görülmekteyken, bizim olgularımızın çoğunluğu yaş grubunda olup, 60 yaş üstü grup olguların ancak %8.9 unu oluşturmaktaydı. Bodur ve arkadaşları %54 olgunun yaşları arasında olduğunu bulmuşlardır (5). Çobanlı ve arkadaşları ile Bilgiç ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmalarda da bu oranlar sırasıyla %63.7 ve %55.3 olarak bulunmuştur (6,7). Hastalarımızın çoğunluğunu bekar ve evli erkekler oluşturmaktaydı. Erkek yüzdesi %71.8 olup, E/K oranı 2.8/1 idi. Bu oranlar literatür verileriy- 245 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2000; 48(3):

4 Verem Savaş Dispanseri Hizmet Değerlendirme Çalışması le uyumluydu (8,9). Tbc nin daha çok erkeklerde saptanmasının nedeni, erkeklerin sosyal faaliyetler içinde daha fazla bulunması olarak açıklanmaktadır. Hastaların eğitim durumları incelendiğinde %53.4 nün ilkokul düzeyinde olduğu dikkati çekti. Bu sonuç Çalışır ve arkadaşlarının bulduğu %56.7 oranı ile uyumlu idi (8). Hastaların mesleklere göre dağılımında literatürde farklı verilerin olduğu dikkati çekti. Akın ve arkadaşlarının VSD de yaptıkları çalışmada %28.8 lik oranla serbest meslek grubu ilk sıradaydı (10). Çalışır ve arkadaşlarının çalışmasında ilk sırayı ev hanımlarının oluşturduğu saptanmıştır (8). Mc Kenna ve arkadaşları, yaşları arasında değişen 9534 kişiyi meslekleri bakımından incelemişler ve tbc oranının inhalasyon terapistlerinde en yüksek düzeyde olduğunu, bunu cenaze yıkayıcıları ve çiftlik çalışanlarının takip ettiğini bildirmişlerdir. Ayrıca sağlık personelinde (inhalasyon terapistleri hariç) bu oranın genel popülasyona benzer olduğunu belirtmişlerdir (11). Bizim yaptığımız çalışmada ise %42.93 ile serbest meslek grubu ilk sıradaydı. SSK, Emekli Sandığı gibi kurumlara bağlı olan hastaların bir kısmının takip tedavilerinin bağlı olduğu kurumlar tarafından yapılmasının yaş, cins, eğitim ve meslek grubu gibi parametreleri etkilediğini düşünmekteyiz. Tüberkülozda kesin tanı, tip tayini, aktivite tayini ancak bakteriyolojik incelemelerle saptanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü Tüberküloz Eksperler Komitesi raporunda, tbc olgusunun balgam yayma preparatlarında basil (+) bulunan hasta olarak tanımlaması bakteriyolojik incelemenin diagnostik önemini göstermektedir (12). Çalışmamızda %83.44 mikroskopik pozitiflik, %82.76 kültür pozitifliği bulunmuştur. Verilerimiz hastane kaynaklı çalışmaların sonuçları ile uyumlu iken, dispanserde yapılan çalışmalara göre daha yüksek oranda pozitifliğe sahiptir (4,10,12-14). Dispanserimizin merkezi konumda olması, hastaların büyük bir kısmının ilk tedavilerini hastanede aldıktan sonra takip ve tedavilerine dispanserimizde devam eden hastalardan oluşması nedeniyle bakteriyolojik pozitiflik oranının yüksek bulunduğunu düşünmekteyiz. Tüberküloz savaşında en önemli sorun, dispanser ile işbirliği yapmayan ve ilacını düzenli kullanmayan hastaların çokluğu ve bunun yol açtığı kronik hasta birikimidir. Hastaların %12.56 sı gibi önemli bir kısmı ilaçlarını düzensiz kullanmaktadır. Yine temaslıların yaklaşık yarısında temaslı muayenesi yapılmamıştır. Hastaneden dispanserimize bildirilen olguların üçte ikilik bölümü takibe alınmıştır. Hastaların vermiş oldukları adreslerinde bulunamaması veya davet edildikleri halde gelmemelerinin, takipteki başarıyı engellediğini düşünmekteyiz. Tüberküloz kontrol çalışmalarının başarıya ulaşması için olgu bulma ve tedavi takiplerinin, ayrıca temaslı muayenelerinin tam olarak yapılması gerekmektedir. Bu da, hasta-hekim işbirliğinin artırılması, hastanın kendi tedavisi ve yakınlarının muayenesi konusunda bilgilendirilmesi, tedaviye düzenli devam etmemekte direnen hastalar için yaptırımların arttırılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Son yıllarda literatürde, tedaviye uyumsuzluk gösteren hastalarla ilgili yayınların arttığı dikkati çekmektedir (15-17). Dünya Sağlık Örgütü de eğer bir hastayı düzenli ve sürekli tedavi edemiyorsanız, hiç teşhis etmeyiniz demektedir. Bu sözcüğün de ifade ettiği gibi tüberkülozda önemli olan tanı koymak değil, tedavisinin etkili ve düzenli bir şekilde devam ettirilmesini sağlamaktır. KAYNAKLAR 1. Kocabaş A. Akciğer tüberkülozu. Topçu AV, Söyletir G, Doğanay M (eds). İnfeksiyon Hastalıkları, Nobel Tıp Kitapları, İstanbul. 1996: Çobanlı B, Acıcan T, Ayas G ve ark. Akciğer tüberkülozlu 1026 olgunun klinik, bakteriyolojik, radyolojik ve tedavi yaklaşımları açısından değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks 1994; 42(4): T.C. Sağlık Bakanlığı, Verem Savaşı Hizmetleri ile İlgili Yönergeler, Ankara, Dinç G, Dönmez L, Aktekin M. Verem Savaş Dispanseri Hizmet Değerlendirme Çalışması, Solunum 20, TÜSAD XXIII. Ulusal Kongresi, Kongre Kitabı (3), 1996: Bodur S, Saraçoğlu İ, Kelemençe N. Balıkesir ve çevresindeki tüberkülozlu hastaların epidemiyolojik özellikleri. Tüberküloz ve Toraks 1990; 38(2): Çobanlı B, Taşkın A, Ayas G. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Tüberküloz Bölümü nde son beş yılda izlenen olgular. Tüberküloz ve Toraks 1992; 40(4): Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2000; 48(3):

5 Öztop A, Şirin Y, Oğuz VA, Çakmak R. 7. Bilgiç H, Aydilek R, Ekiz K ve ark. Türkiye de askerlik çağındaki gençlerde tüberkülozun demografik özellikleri üzerine bir çalışma. Tüberküloz ve Toraks 1990; 38(4): Çalışır HC, Açık M, Öğretensoy M ve ark. Tüberkülozlu olguların sosyal ve ekonomik koşulları. Solunum Hastalıkları 1997; 8(4): Utkaner G, Yılmaz E, Yılmaz U ve ark. Aktif akciğer tüberkülozlu olgularda mortaliteyi etkileyen faktörler. Solunum Hastalıkları 1998; 9(1): Akın N, Bilgel N. Gemlik Verem Savaş Dispanseri nin yılları arasında izlediği tüberküloz olgularının değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks 1989; 37(3): Mc Kenna MT, Hutton M, Cauthen G, et al. The association between occupation and tuberculosis. Am Respir Crit Care Med 1996; 154: Savaş İ, Saygun N yılları arasında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları ve Tüberküloz Ana Bilim Dalı nda izlenen tüberkülozlu hastaların bakteriyolojik olarak değerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks 1994; 42(4): Saygun N, Atakurt Y, Saygun O ve ark. Son on yılda kliniğimizde yatarak tedavi gören tüberkülozlu hastalarda bakteriyolojik pozitiflik oranları. Tüberküloz ve Toraks 1992; 40(1): Kritski AL, Rodrigues de Jesus LS, Andrade MK, et al. Retreatment tuberculosis cases. Factors associated with drug resistance and adverse outcomes. Chest 1997; 111; O Brien JK, Sandman LA, Kreiswirth BN, et al. DNA fingerprints from mycobacterium tuberculosis isolates of patients confined for therapy noncompliance show frequent clustering. Chest 1997; 112: Oscherwitz T, Tulsky JP, Alpers A, et al. Detention of persistently nonadherent patients with tuberculosis. JAMA 1997; 278(10): Yazışma Adresi: Dr. Aygün ÖZTOP Kahramanlar Verem Savaş Dispanseri İZMİR 13. Dodurgalı R, Atabey F, Can H ve ark. Akciğer tüberkülozu olgularında günümüzde yaklaşımımız ve takip kriterlerimiz. Tüberküloz ve Göğüs Hastalıkları, 3. Özel sayısı, 1997; 18(3): Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2000; 48(3):