BEL RTEÇ (ZARF) ÜN TE: 8 BEL RTEÇ

Transkript

1 ÜN TE: 8 BEL RTEÇ (ZARF) BEL RTEÇ Eylemin, eylemsinin, s fat n, görevce kendine benzer sözcüklerin anlamlar - n zaman, yer, durum, nicelik ve soru yönünden belirten ya da kimi kez k s p kimi kez güçlendiren sözcüklerdir. Onunla dün konufltuk. (Eylemi belirtir.) Bir saat oturup gitti. (Eylemsiyi belirtir.) Adresi çok dikkatli dinledi. (Belirteci belirtir.) Çok güzel bir ev ald. (S fat belirtir.) Belirteç Çeflitleri: 1. Zaman Belirteci 2. Durum Belirteci 3. Yer - Yön Belirteci 4. Nicelik Belirteci 5. Soru Belirteci Zaman Belirteci: Yüklemin, eylemsinin anlam n zaman bak m ndan belirtir. Dün gittik. Biraz önce bir ses duydum. Konuyu flimdi anlataca m. Ödevim henüz bitmedi. Sabaha kadar uyuyamad m için yorgun düfltüm. * Zaman bildiren sözcükler, eylemin yap ld zaman anlatm yorsa belirteç de ildir, add r: Akflam, romantik ruhlar için esin zaman d r. Sabah yeni bir bafllang çt r. * Bu cümlelerdeki akflam, sabah sözcükleri belirteç de il, add r ve özne görevindedir. 117

2 Durum Belirteci: Eylemin, eylemsinin niteli ini, ne durumda oldu unu belirtir. Eyleme ve eylemsiye sorulan nas l? sorusunu yan tlayan söz ya da sözcüklerdir. Güzel düflün, iyi hisset. Biz ona adam gibi davrand k. Böyle konuflursan k zar m. Bahar mutlaka zmir e gelecek. Yine kaloriferin yan nda oturuyor. O gözleri acaba yine gülüyor mu? Geziye keflke Özlem de gelse. Geri dönelim art k. flimiz afla yukar bitti. Yer - Yön Belirteci: Eylemin, eylemsinin yerini, yönünü bildirir. * leri, geri, içeri, d flar, afla, yukar, uzak, yak n, sa, sol... sözcükleri ek almadan eylemin yerini yönünü bildirirlerse belirteçtirler. Geri dönelim. leri at ld k. Afla bakt. Yukar ç kt. * Yer yön bildiren sözcükler ad n durum ekini al rsa ad olur. Geriye dönelim. Çocuk afla ya indi. Biz yukar da oturuyoruz. Bu cümlelerdeki geriye, afla ya, yukar da sözcükleri add r. Cümlede dolayl tümleç görevindedir. * Yer, yön bildiren sözcükler s fat da olabilir: Yukar katta oturuyor. Geri düflünceler bizi etkilemez. Nicelik Belirteci: (Azl k Çokluk Belirteci) Eylemin, eylemsinin, s fat n ya da baflka belirtecin ölçüsünü bildiren belirteçtir. Bu ölçünün içinde azl k çokluk, say, derece, karfl laflt rma gibi anlamlar vard r. Eyleme ve eylemsiye sorulan ne kadar? sorusunu yan tlayan söz ya da sözcüklerdir. ki saat kadar uyudum. Bugünlerde az okuyorum. Bu konuda çok düflündük. Epey yorulmufluz. * Nicelik belirteçleri s fatlar ve belirteçleri eflitlik, üstünlük, en üstünlük ve afl - r l k anlamlar yla derecelendirir. 118

3 Cennet kadar güzel vatan m var. s fat O, daha güzel konufltu. belirteç Ali Bey çok iyi bir insand r. s fat Çocuklar olaylar büyükler kadar sa l kl yorumlad lar. belirteç Soru Belirteci: Eylemi, eylemsiyi, s fat ya da belirteci soru yoluyla belirten belirteçlerdir. Niçin bu sözüme k zd n? Ne a l yorsun? Nas l bir çal flma istiyorsun? Hani bizi de kente götürecektin? Onu en son ne zaman gördün? Ne kadar araflt rd n konuyu? Ne diye aramad n beni? Niye gelmedi bu tren? Belirtecin Yap s 1. Basit Belirteç: Yap m eki almam fl belirteçtir. Yar n gideriz. Hiç konuflmad. 2. Türemifl Belirteç: Yap m ekiyle türemifltir. Sabahleyin onu gördüm. Akflama buluflal m. 3. Bileflik Belirteç: Birden çok sözcü ün bileflmesiyle oluflan belirteçtir. Nas l beklerim? (ne+as l) Biraz dinlen. (bir+az) 4. Öbekleflmifl Belirteç Birden çok sözcü ün öbekleflmesiyle oluflur. Melek gibi iyi insan. Pek fazla üsteleme. 119

4 1. KURTLA LEYLEK Kurtlar oburca yerler, "Kopar p yutarlar" derler. Kurdun biri bol yemek bulmufl, Yiyip içip t ka basa doymufl. Ama üst üste t k nd ndan Az kals n ölüyormufl. Bir kemik saplan nca bo az na, Sesini bile ç karamam fl. Kimseyi yard ma ça ramam fl. Tam o s rada, Bir leylek yetiflmifl idman na. Kurda doktorluk etmifl, Gagas yla çekip ç karm fl kemi i, Sonrada ücretini istemifller. "Ücret mi?" demifl kurt, "Alay m ediyorsun? Hayat n ba fllad m, daha ne istiyorsun? A z mdan kurtard n ya kafan, Alm fl say l rs n, karfl l n. Çekil git, iyilik bilmezlik etme, Bir daha düflme pençeme!" Ö REND KLER M Z PEK fit REL M Belirteç fiiirde geçen eylemleri yandaki bofllu a yazal m. Bunlara neden belirteç dedi imizi düflünelim. 2. BEL RTEÇ DURUM ZAMAN N CEL K YER-YÖN SORU BEL. BEL. BEL. BEL. BEL. Ö le vakti gidelim. Nas l konuflmufl? Akflama do ru git. Ne gülüyorsunuz? Geri gelmifl. S k s k sar ld. Çok flafl rd m. Do ru iflaretleyelim. Nas l görünüyorum? Epeyce konufltum. Hiç çal flmam. Sinirli görünüyorsun. yi düflünelim. Gülümseyerek bakt. 120

5 3. Afla da verilen sözcükleri afla da istenen görevler do rultusunda cümlede kullanal m. Örnek: Yafll Ad görevinde: S fat görevinde: Belirteç görevinde: Uslu uslu Ad görevinde : S fat görevinde : Belirteç görevinde: çeri Ad görevinde : S fat görevinde : Belirteç görevinde: Ancak Edat görevinde : Belirteç görevinde: Ba laç görevinde : Yaln z Edat görevinde : Belirteç görevinde: Ad görevinde : Nas l S fat görevinde : Belirteç görevinde: Ruhum genç; ama bedenim yafll. Yafll insanlara sayg s z davranmayal m. Yafll bir duruflu var genç adam n. 4. Afla da alt çizili belirteçlerin hangi sözcü ü etkiledi ini belirtelim. Örnek: Az flekerli kahve yap da içelim. S fat s fat ad Belirten Belirteç Toplant da çok fl k bayanlar vard. Sessiz konuflamaz m s n z siz? Epey fazla yürüdük dün sabah. 121

6 Benim k z m pek h zl koflar. Gösterimde ne güzel filmler var. Ne güzel konufltun? Fazla tuzlu yeme! Yukar dan afla ya: 1. kiden fazla ismin birbirini tamamlamas ile oluflmufl tamlama çeflidi. 2. Canl ve cans z varl klar, kavramlar tan tmaya sözcük. 3. "-ler, -lar" ço ul eki almadan çokluk ifade eden yaratan sözcük. 4. Sözcüklerin anlamlar n de ifltirmeden, cümledeki görevlerini belirleyen eklere denir. 5. Eylemin sadece hareket, ifl, olufl, durum anlam tafl yan k sm n n sonuna mek, - mak eki eklenerek eylem ad oluflmufl biçimi. 6. "Gelmek" eyleminin di li geçmifl zaman 2. tekil flahs. 7. Eylemlerin sonuna gelerek flahs n belirten ek. Soldan sa a: 1. smi yerini tutan sözcük. 2. Tamlayan ya da tamlanan ek alm fl isim tamlamas. 3. nsanlar n yerini tutan zamirler. 4. Varl klar n yapt klar ifl, olufl, hareket ve eylemi anlatan sözcük. 5. Yap m eki alm fl sözcükler. 6. Bir sözcü ün sonu ünsüz harfle bitiyor, ondan sonra gelen kelime ünlü harfle bafll yorsa, iki sözcü ün birleflik gibi okunmas. 7. S fatlar n, anlamlar n güçlendirme ve kuvvetlendirme. 8. "K zg nl k" sözcü ünün kökü. 9. Her iki ismin de ek almad n isim tamlamas. 10. Baz eklerde s fatlar n anlamlar n n daralmas na denir. 11. Sözcük kök ya da gövdelerine eklenerek yeni anlamda sözcükler türeten ek. 12. Sözcüklerin hiç ek anlamda kullan lan biçimi. 122

7 KONU TARAMA TEST Afla dakilerin hangisinde temiz sözcü- ü, zarf olarak kullan lm flt r? A) Bu meyveleri çok temiz y kamal s n. B) Temiz insanlarla dost olmal s n. C) Okulumuzun s n flar çok temizdir. D) Hemen temizleri bir kenara ay ral m. 4. Dönem dönem ilgimizi çekip sonra ortadan kaybolan insanlar, dergiler için her zaman keyifli röportaj kaynaklar d r. cümlesinde alt çizili sözlerin türü afla dakilerin hangisinde s ras yla verilmifltir? A) S fat isim s fat s fat B) Zarf zamir s fat zarf C) S fat isim zarf isim D) Zarf isim zarf s fat 5. Afla daki alt çizili sözcüklerden hangisi farkl türdedir? 2. Afla daki cümlelerin hangisinde yeryön zarf kullan lm flt r? A) sterseniz, onu afla da bekleyelim. B) Bu gürültü de ne, yukar da neler oluyor? C) Çocuklar, hemen içeri girin! D) D flar da lapa lapa kar ya yor. A) Bana böyle bir kitap gerekiyor. B) Bir çocu un susup kalmas gibi. C) Kap lara t rmand lar sessizce. D) Bütün aflklar ay pland. 6. Afla daki cümlelerin hangisinde ikileme zarf görevinde kullan lm flt r? A) Yüksek yüksek tepelere ev kurmas nlar. B) A r a r ç kacaks n bu merdivenlerden. C) Derin derin çukurlar kaz ld her yere. D) Yalan yanl fl sözlerle milleti kand rma. 3. Bir yudum iyilik büyüsü alabilmek için, niçin küçülmek istedi ini uzun uzun anlatm flt. cümlesinde alt çizili sözcüklerin türü, afla dakilerin hangisinde s ras yla do ru olarak verilmifltir? A) sim, edat, zarf, zarf B) S fat, edat, s fat, zarf C) sim, edat, s fat, zarf D) S fat, zarf, s fat, zarf 7. Afla dakilerin hangisinde soru anlam farkl türde bir sözcükle sa lanm flt r? A) Nas l bir ev ald n z? B) Hangi evi tuttun? C) Kaç lira istiyorlar? D) Bizi nas l belli etmeden takip etmifl? 123

8 8. Afla daki cümlelerin hangisinde ikileme belirteç görevinde kullan lm flt r? A) Ara s ra bize de u ra. B) Efle dosta haber verdik. C) Il k m l k bir rüzgâr geçti aram zdan. D) Hayal meyal an lardan biri aflk m z. 12. Afla daki cümlelerin hangisinde belirteç (zarf) kullan lmam flt r? A) Babam eve akflam üzeri geldi. B) Bir saat sonra kararlaflt rd m z yerde bulufltuk. C) Bebek odas n n kap s n yavaflça kapatt. D) Üst katta oturan komflular bize gelecek. 9. O gece çok hofl görünüyordun. cümlesindeki hofl sözcü ü, görevi yönünden afla dakilerden hangisindeki aç k sözlü ü ile özdefltir? A) Aç k renkler bu y l moda. B) Seninle aç k konuflaca m. C) Ben aç k insanlar severim. D) En sevdi i renk aç k maviymifl. 13. Afla daki cümlelerin hangisinde eylemi durum yönüyle niteleyen bir zarf vard r? A) Zeynep, yata na dönünce derin ve kâbuslu bir uykuya dald. B) Afla indi inde ortal kta kimsecikler yoktu. C) Akflamki nefis yemeklerden biraz fazlaca kaç rm fl m. D) Bütün harp boyunca babas ile sviçre de kaçak yaflad. 10. Afla dakilerin hangisinde birden fazla belirteç vard r? A) Seni ar yorum yeniden deli gibi. B) Hiçbir gün yolda b rakmad beni. C) Verdi in flifleyi k rmadan getirdim. D) Seni çok seviyorum. 14. Afla daki cümlelerin hangisinde öyle sözcü ü, farkl türde kullan lm flt r? 11. Neden sözcü ü, afla dakilerden hangisinde belirteç görevinde kullan lm flt r? A) Olay n nedenini hâlâ anlayamad k. B) Neden o okula gitmek istemiyorsun? C) Susman n nedeni neydi? D) Gelemeyiflinin nedenlerini s ralad bir bir. A) Öfkelenmedi i zamanlarda herkese öyle güzel bakard ki! B) Art k öyle ba lar, bahçeler kalmad bizim oralarda. C) Konuflal m, karar verelim ve öyle hareket edelim. D) Öyle konuflmay n lütfen, dar l r m ama! 124

9 15. Afla daki cümlelerin hangisinde belirteç cümleye afl r l k anlam katm flt r? A) Mutlaka birileri gelip al r. B) Belki bu y l teflekkür al r. C) Ola anüstü güzel görünüyordu. D) Beni yine dinlemiyorsun. 19. Afla dakilerden hangisinde az sözcü- ü, belirteç görevinde kullan lm flt r? A) Dün akflam onunla görüfltüm. B) Çok çal fl nca baflar l olunur. C) Kad n, kap y yavaflça açt. D) Nereye gidece ini bilmiyorum, dedi. 16. Afla daki alt çizili sözcüklerden hangisi farkl türdedir? A) Bu görevi seve seve yapar m. B) Havalar gittikçe s n yor. C) Ben onsuz yaflayamam, diyordu. D) Orada de iflik bir çevreyle tan flaca m. 20. Afla dakilerin hangisinde addan türeyen bir belirteç kullan lm flt r? A) Evimiz çok de iflti. B) Bu yaflam arkadafls z çekilmez. C) Seni oldukça iyi gördüm. D) Sen neden hiç konuflmuyorsun? 17. Afla daki cümlelerin hangisinde soru zarf kullan lm flt r? A) Ne renk elbise diktireceksin? B) Neden sürekli saate bak yorsun? C) Benim için ne dedi? D) mambay ld y kim yapt? 21. Afla daki cümlelerin hangisinde yüklemden sonra gelen sözcük belirteçtir? A) O da benimle görüflmek istiyor, dedi B) En sevdi im mevsimdir Eylül. C) Ben de sizinle gelece im elbette. D) Lütfen, ard ndan kapat kap y. 18. Afla sözcü ü, afla dakilerin hangisinde belirteç görevinde kullan lm flt r? A) Bütün kitaplar afla indirmifl. B) Afla daki dükkân n aç l fl var. C) Afla da kavga var galiba. D) Bu sorunlar bana de il, afla ya iletmelisiniz. 1. A 2. C 3. A 4. D 5. C 6. B 7. D 8. A 9. B 10. A 11. B 12. D 13. D 14. B 15. C 16. D 17. B 18. A 19. D 20. B 21. C Tarih:.../.../ Do ru:... Yanl fl:... Net:

10 KONU TARAMA TEST Afla daki cümlelerin hangisinde dar sözcü ü farkl türde kullan lm flt r? A) Dar bir evde yaflamaya çal fl yorlar. B) Üzerindeki gömlek ona dar geliyor. C) Dar düflüncelerinden bir türlü kurtulamad. D) Gerçek dostlar dar günlerde belli olur. 5. Afla daki cümlelerin hangisinde belirteç (zarf) kullan lmam flt r? A) Babam eve akflam üzeri geldi. B) Bir saat sonra kararlaflt rd m z yerde bulufltuk. C) Bebek odas n n kap s n yavaflça kapatt. D) Üst katta oturan komflular bize gelecek. 2. Yer-yön anlaml bir sözcü ün belirteç olmas için yal n durumda olmas gerekir. Afla dakilerin hangisinde yer yön belirteci yoktur? A) Koflarak kap dan içeri girdi. B) Tren hareket edince onlar geride kald lar. C) Tepeden afla inmek iki saat sürdü. D) S ray bozmadan iki ad m ileri gidin. 6. Afla daki dizelerde alt çizili sözcüklerden hangisi farkl türdedir? A) Gün bat m nda yüzler bitkin görünüyor B) Bana donmufl gözlerle bakt C) Bereketli bir kent düfllüyorum D) S cak havalar s tmaz ki içimi 3. Dü me böyle dikilmez. Afla dakilerin hangisinde böyle sözcü- ü bu cümledeki ile ayn türde kullan lmam flt r? A) Kaza böyle olmufl iflte. B) Sevinince böyle ba r yormufl. C) Böyle sözler insanlar birbirine yaklaflt r - yor. D) Böyle söyleme, k zar m. 4. Afla daki cümlelerin hangisinde soru anlam zarfla sa lanmam flt r? A) Niçin beni dinlemiyorsun? B) Ne zaman gelece ini söyledi mi? C) Ne diye beni buralara ça rd n? D) Bana bunu nas l yapabilir? 7. Afla daki cümlelerin hangisinde belirteç (zarf) vurgulanm flt r? A) Kalemini pencereden afla ya düflürdü. B) Elif, yukar dan geliyor. C) Yaramaz kardeflini d flar ç kard. D) Elindekileri içeriye b rak. 8. Ben ezelden beridir hür yaflad m, hür yaflar m Hangi ç lg n bana zincir vuracakm fl flaflar m. Yukar daki dizelerde alt çizili sözcüklerin türü, afla dakilerin hangisinde s ras yla verilmifltir? A) Zarf zarf ad B) Ad zamir s fat C) S fat s fat s fat D) Zarf s fat ad 126

11 9. Afla daki cümlelerin hangisinde, ad tamlamas biçiminde oluflmufl bir zaman zarf kullan lm flt r? A) Sabah vakti telefon sesiyle uyand k. B) Bu y l biraz daha çal flt n görüyorum. C) Az sonra iflimiz bitecek. D) Gelecek y l liseye gidece im için çok seviniyorum. 13. Afla daki cümlelerin hangisinde zaman belirteci yoktur? A) Babam akflam üzeri burada olacak. B) Ayr l rken Yaza görüflürüz. dedi. C) Her k fl buraya kar ya ar. D) En sevdi im mevsim yazd r. 10. Afla daki cümlelerin hangisinde siz eki alm fl sözcük, ötekilerden farkl türde kullan lm flt r? A) Birkaç gündür gönülsüz çal fl yor. B) Yatmadan önce bir bardak flekersiz süt içer. C) Ak ls z bafl n cezas n ayaklar çeker. D) Zevksiz biri oldu u giyiminden belliydi. 14. Afla daki cümlelerin hangisinde ikilemeler farkl türde kullan lm flt r? A) Yine okula nefes nefese geldi. B) Güzel güzel yemekleri görünce dayanamad m. C) Be endi i filmi anlata anlata bitiremedi. D) Yavafl yavafl anlat yordu duyduklar n. 11. Afla daki cümlelerin hangisindeki zarf, eylemin daha önce de yap ld n bildirmektedir? A) Anahtar yine içerde unutmufl. B) Geçen hafta ona mektup gönderdim. C) Sinema salonu yavafl yavafl da ld. D) Önceleri hep bizimle dolafl rd. 15. Afla daki cümlelerin hangisinde, s fat belirten bir belirteç kullan lmam flt r? A) Çok çal flkan bir ö rencidir. B) En güzel günler sizin olsun. C) Biraz yavafl yürüsen iyi olacak. D) K v r k v r bukleli saçlar yla ne güzel çocuktu. 12. Afla daki cümlelerden hangisinde e, a eki alm fl sözcük, belirteç (zarf) görevindedir? A) Yemekten sonra yürüyüfle ç kal m m? B) Annem nereye gitti? C) Akflama kesinlikle getiririm. D) Çal flana hakk n vermelisin. 16. Afla daki cümlelerin hangisinde nicelik (azl k-çokluk) zarf yoktur? A) Yine tatl y fazla yedim. B) Güneflte çok kalmak tehlikelidir. C) Kad n n birçok sorunu vard. D) Konufla konufla epeyce yürümüflüz. 127

12 17. leri sözcü ü, afla daki cümlelerin hangisinde yer-yön zarf olarak kullan lm flt r? A) leri gidelim, diyordu yan ndakine. B) leride büyük adam olaca n söyledi. C) Annem beni ileride bekliyor. D) Denizi görmek için ileriye yürüyece iz. 21. Do ru sözcü ü, afla daki cümlelerin hangisinde belirteç (zarf) olarak kullan lm flt r? A) Do ruyu ö renmek istemiyorsun. B) Sana söylediklerimin hepsi do ruydu. C) Do ru söze ne denir? D) Çok yoruldu un için do ru düflünemiyorsun. 18. Kim bilir neden en basit gerçeklikler zor anlafl l r? Bu cümlede afla daki belirteç (zarf) türlerinden hangisi yoktur? A) Soru belirteci B) Azl k - çokluk belirteci C) Durum belirteci D) Zaman belirteci 22. Afla daki cümlelerin hangisinde soru zarf kullan lm flt r? A) Ne renk elbise diktireceksin? B) Neden sürekli saate bak yorsun? C) Benim için ne dedi? D) mambay ld y kim yapt? 19. Afla daki alt çizili sözcük ya da sözlerden hangisi, kesinlik belirteci de ildir? A) Görevini asla kötü amaçla kullanmayacaks n. B) Hiçbir zaman yalan söyleyemeyeceksin. C) Ne olursa olsun d flar ya ç kmayacaks n. D) Çocuklar n yan na hemen gideceksin. 23. Afla daki cümlelerin hangisinde zaman zarf, eylemin tekrarlanma zamanlar n belirtmektedir? A) Yine difllerini f rçalamam fls n. B) Önceleri hiç geç kalmazd. C) ki günde bir annesine u rar. D) Üç gündür beni aram yor. 20. Pekifltirmeli sözcükler belirteç olarak da kullan labilir. Afla dakilerden hangisinde bu aç klamaya uygun bir kullan m vard r? A) Bembeyaz difllerini göstererek güldü. B) Kitaplar kal n bir sicimle s ms k ba lad. C) Önlerinde upuzun bir yol uzan yordu. D) Kapkara bulutlar bütün gö ü kaplad. 24. den ( dan, ten, tan) ekini alan sözcük, afla daki cümlelerin hangisinde ötekilerden farkl bir görevdedir? A) Yafll l ktan unutkanl k bafllam flt. B) San r m bu kalemi senden alm flt m. C) Karanl ktan çok korkard. D) Kurabiyeler f r ndan yeni ç kt. 128

13 25. Afla daki dizelerin hangisinde durum zarf yoktur? A) Sis a r a r kesti yolunu B) Aya yere bas yordu s ms k C) Il k gölgelerde uyuttum düflüncelerimi D) Gök, bir sö üt dal gibi e ilmiflti. 28. Afla daki cümlelerin hangisinde soru anlam zarfla sa lanmam flt r? A) Nas l flark lar sizi etkiler? B) Niçin sözümü kesiyorsun? C) Sen benimle ne biçim konufluyorsun? D) Neden beni sürekli dinlemiyorsun? 26. Afla daki cümlelerin hangisinde zaman zarf göreviyle kullan lm fl bir ad tamlamas vard r? A) Bir kufl kafesi gibidir zaman burada. B) Güneflin batmas her gün beni heyacanland r r. C) Hiçbir zaman uzak ülkelere gidemedik. D) Bahar sonras tatil haz rl klar na bafllad k. 27. Afla daki cümlelerin hangisinde alt çizili sözcük yüklemi durum yönünden belirtmektedir? A) Tek bafl na kald nda geçmiflle yüzleflirdi. B) Sessizlik, alacakaranl kla ortaya ç kar. C) Her y l bahar sevinçle karfl lar m. D) fiafakla tarlaya çal flmaya giderdik. 1. B 2. B 3. C 4. B 5. D 6. A 7. C 8. D 9. A 10. A 11. A 12. C 13. D 14. B 15. C 16. C 17. A 18. D 19. D 20. B 21. D 22. B 23. C 24. A 25. C 26. D 27. C 28. A Tarih:.../.../ Do ru:... Yanl fl:... Net: