De erli hekimlerimiz ve eczac lar m z

Transkript

1

2 edito De erli hekimlerimiz ve eczac lar m z Bu say m zda yine dopdolu bir içerikle karfl n zday z. Can Dündar n Türkan fioray la yapt söylefliyi ilgiyle okuyacaks n z. Sinemadan edebiyata, filmlerden hayata dair konular konufltuklar bu söyleflide Türk sinemas n n Sultan n hiç bilmedi iniz yönleriyle tan yacaks n z. Komedyen Ata Demirer iyse özel hayat n n gizli yönleriyle tan yaca z. Kufllara, özellikle de saka kufllar na duydu u sevgiyi, denize tutkusunu, müzikal zevklerini, Zeki Müren e olan hayranl n ve daha pek çok farkl yönünü ö renece iz. Geçti imiz ay Mor adl roman yla Orhan Kemal Roman Arma an n kazanan nci Aral ise bu kez Picus dergisi için yapt bir söylefliyle sayfalar m zda. Avokadolu karides pifliren Aral n bir yazar olarak portresi de ilgi çekici. Mercanada sayfalar nda balonla uçufl e itimlerinden Denizi Piflirdik sergisine, onlarca müzisyenin katk lar yla yarat lan stanbul Senfonisi nden Gus van Sant in ödüllü filmi Fil e, yeni yay nlardan Afife Jale ödüllerine kadar daha pek çok konu var. Ödüllü bulmacam za gösterdi iniz yo un ilgiye ise çok teflekkürler. Mutlu bir yaz geçirmeniz dile iyle... Sayg lar m zla, Kültür Sanat ve Medikal Haber Dergisi Y l:1 Say 4 Mustafa Nevzat laç Sanayi A.fi. nin t p camias na sundu u bir kültür hizmetidir. Epsilon Yay nc l k Hizmetleri Tic. ve San. Ltd. fiti. ad na mtiyaz Sahibi Ömer Yenici Genel Yay n Yönetmeni Gülenay Börekçi Yaz flleri Müdürü (sorumlu) Meltem Erkmen Kapucuo lu Editör Esen Tezel Grafik Tasar m Sevil Ürel Grafik Uygulama Hülya Bilgin Ç dari Müdür Erol fiahnac Sat fl Koordinatörü Abdül Vardar Pazarlama Koordinatörü Banu Yal Kosifo lu Reklam Arzu Tuna /125 atuna@epsilonyayinevi.com Film - Grafik Ebru Grafik ve Matbaac l k A.fi. Türbedar Sk. No:8 Ca alo lu/ stanbul Tel: Bask Kelebek Matbaac l k Litros Yolu 4/1 A Blok Topkap / stanbul Tel: Faks: Adres Osmanl Sk. Osmanl fl Merkezi No: 24/ Taksim/ stanbul Tel: pbx Faks: Web: mercanada@epsilonyayinevi.com 1

3 4 içindekiler Zaman çinde: Minyatürlü el yazmalar nda t p Sualt Sergisi: Denizi pifliriyorlar Röportaj: Prof. Dr. Eyüp Sabri Uçan ile Pnömani üzerine Sa l k: Pnömoni Türkan fioray - Can Dündar: Filmler gerçek, hayat yalan Balon: Balon la uçufl e itimleri Özel Koleksiyon: Ata Demirer in dünyas Mutfakta: nci Aral, avokadolu karides salatas yapt Okuma Biçimleri Sinema Sergi: Günter Grass Müzik: stanbul senfonisi Yerli ve yabanc albümler Kitap Tiyatro: Afife Jale nin geç hat rlanan hikayesi Sahaf Ödüllü bulmaca Satranç Astroloji: 2004 y l nda burçlar

4

5 zaman içinde O uz Erten Minyatürlü el yazmalar nda t p T bbi konular içeren minyatürlü el yazmalar, Arapça dan çevrilen ve Selçuklu üslubunda resmedilen De Materia Medica ve Pergamonlu Galenos tan çevrilen Kitab el-tiryak, sanatla bilimin bir araya geliflinin en güzel örnekleri y l nda Büyük Selçuklu Sultan Tu rul Bey ran a girmifl, 1055 y l nda Abbasi Halifesi onu dünyevi lider olarak tan m fl ve 1071 tarihindeki Malazgirt savafl ndan sonra da Selçuklular Malazgirt Savafl ile Anadolu, Suriye ve Mezopotamya ya yay lm fllard r. Buralarda yeni kültürlerle tan flm fl, kendi kültürlerini buralarda yay p baflka kültürlerden de etkilenmifllerdir. Selçuklular bu özellikleri dolay s yla bilim ve sanata da önem vermifllerdir. Çal flmalar aras nda kitap çevirileri önemli yer tutmaktad r. slam dünyas nda çeviriye 9. yüzy l gibi erken bir dönemde bafllanmakla birlikte, minyatürlü el yazmalar na 11. yüzy lda, Selçuklu devrinden itibaren rastlanmaktad r. Bu çeviri el yazmalar içinde edebiyat, astronomi, t p ve bulufllarla ilgili kitaplar en çok ra bet görenlerdi. Selçuklu devrinde çeviriler yap l rken yazar n yap t tercüme edilir, kitab n sonuna da çeviren, konu ile ilgili kendi araflt rma sonuçlar n ve bilgilerini yazard. Bu kitaplardaki minyatürler tamamen Selçuklu resim üslubunu yans tmaktayd. Bilinen tabirle ay yüzlü badem gözlü figürler Selçuklu resminin tipik özelli ini oluflturmaktad r. Bu yaz m z n konusu, t bbi konular içeren Selçuklu devri minyatürlü el yazmalar. O devirde Arapça dan çevrilmifl ve tamamen Selçuklu üslubunda resmedilmifl olan De Materia Medica ( laç bilgisi üzerine) ve antik yazar Pergamonlu Galeno dan çevrilen Kitab el-tiryak (Panzehirler kitab )... DE MATER A MED CA De Materia Medica M.S.1. yüzy lda farmakolojinin babas olarak bilinen Yunanl hekim Dioskorides taraf ndan yaz lm flt r. Dioskorides, skenderiye deki büyük t p okulunda e itim görmüfl ve Roma mparatoru Neron (.S.54-68) zaman nda orduda askeri hekim ve cerrah olarak çal flm flt r. Asker olmas ndan dolay çok gezen ve neredeyse Neron un tüm savafllar na kat lan Dioskorides gitti i yerlerde çok say da bitki ve mineralin niteliklerini, co rafi da l m n ve t bbi özelliklerini inceleme olana bulmufltur..s. yaklafl k 77 y - l nda yazd befl ciltlik yap t De Materia Medica da, aralar nda kenevir, çi dem, subald ran ve nanenin de bulundu- u alt yüz kadar bitkiyi tan mlam fl, ilaç olarak kullan labilecek bin kadar maddeye yer vermifltir. Deri hastal klar n, yara, ç ban ve kafl nmalar tedavi eden bitki. (Paris Nüshas.) Yunanca yaz lan eser k sa bir süre sonra Latince ye çevrilmifltir. Modern bask s yaklafl k yedi yüz elli sayfa tutan bu kitap antikça da ancak befl cilt halinde yay mlanabilmifltir. Bu kadar çok bitkiyi ve bu kadar çok bilgiyi bir insan hayat - na s mayaca n düflünen bilim adamlar, Dioskorides in bu bilgiyi daha önceki yazarlardan edindi ini iddia etmektedirler. Fakat flu ana kadar ne böyle bir bilgi, ne de el yazmas bulunabilmifltir. Dioskorides yap t nda; bitkilerin yetifltikleri bölgeleri, t pta kullan lan k s mlar n (yaprak veya tohumu), saklama yöntemlerini, tedavideki kullan m (hangi bitkinin hangi hastal kta kullan ld ) ve bitkinin ilaca dönüfltürüm yollar n, kullan m dozlar ve tedavi sürelerini, ilac n yan etkilerini ve hangi bit- 4

6 Selçuklu döneminde bir eczane (Orijinali bugün New York ta.) Dioskorides in bir ö rencisine hangi bitkilerin hangi hastal a iyi geldigini anlat fl n gösteren minyatür. (Topkap Saray nda.) kinin t p mesle inde, kozmetik alan nda ve veterinerlikte kullan lmas gerekti ini anlatm flt r. De Materia Medica tedaviyle ilgili t p prati inde kullan - lacak bir baflvuru kitab yd. Hekim hastay muayene ettikten sonra hastal k tan s koyar, hastal ktan etkilenen organ n iyileflmesi için vücuda d flsal ürünler (ilaçlar) verilmesini önerirdi. Hastal k ve tedavi flekli tespit edildikten sonra, kullan lmas gereken do al maddeden ilaç yap m na geçilirdi. Doktorlar bu dönemde ilac kendileri haz rlar ya da hastaya reçete yazarlar, hasta da ilac bir eczac dan temin ederdi. De Materia Medica, çok uzun bir süre önemini korumufltur. En erken tarihli nüshas, Bizans devrinde 520 y l nda yap lm fl çevirisidir. 13. yüzy ldan önce eserin befl kopyas bulunurken, 13. yüzy ldan sonra bu say yüze ç km flt r. Bu da, De Materia Medica n n yüzy llar içinde ne kadar çok kullan ld n n bir kan t d r. Bu elyazmalar kitaplardan yirmisi minyatürlü olup içlerinde en güzeli Selçuklu zaman ndan kalan ve bugün bir k sm Süleymaniye Kütüphanesi nde bulunan elyazmas d r y l nda Kuzey Irak ta haz rlanm fl olan bu nüsha, 9. yüzy lda yap lan Arapça çevirisinden kopya edilmifltir. Bu kopya Selçuklu devletinin da lmas ndan sonra Ba dat ta bir kütüphaneye gitmifl, 1534 te Kanuni Sultan Süleyman n Ba dat almas ndan sonra oradaki kütüphane ile stanbul a getirilmifltir. 19. yüzy la kadar Osmanl sultanlar n n koleksiyonunda bulunan nüshan n 20. yüzy l n bafllar nda, otuzdan fazla sayfas kopar l p çal nm flt r. Bu sayfalardan baz lar, 1910 y l nda Münih te düzenlenen slam Sanatlar Sergisi nde yer alm fl, daha sonra uluslararas pazara sunulan bu de erli sayfalar, dünyan n dört bir yan ndaki slam sanat koleksiyoncular taraf ndan sat n al nm fl ve o günlerden bafllayarak birçok kez el de ifltirmifltir. Yazma eserin söz konusu sayfalar bugün Baltimore, Brüksel, Boston, Cleveland, Kopenhag, Kansas City, Kiev, Londra, Lüksemburg, New York, Paris, Richmond, Washington vb. kentlerdeki özel koleksiyonlar ve müzelerde bulunmaktad r. Dioskorides in De Materia Medica s flu an t p alan nda de ilse de sanatsal aç dan hala yo un ilgi görmektedir. K TAB EL-T RYAK Kitab el-tiryak 2. yüzy lda Bergama da yaflam fl, deneysel fizyolojinin kurucusu say lan eski Yunanl hekim Galenos tan 12. yüzy l n sonunda yap lm fl bir çeviridir. Galenos un gençlik ça nda t bba ilgi duymas nda, Hekimlik Tanr s Asklepios a adanm fl bir tap na n (Pergamon Asklepionu) bulundu u Bergama da do mufl olmas n n büyük etkisi vard r. Asklepios un hastalar n düfllerine girerek dertlerine çare önerdi ine inan ld ndan, Roma imparatorlu unun ileri gelenleri iyileflmek için bu tap na a gelirlerdi. T p e itimini zmir, Korinthos ve skenderiye gibi önemli bilim merkezlerinde sürdüren Galenos, hayvanlar üzerindeki diseksiyon çal flmalar yla anatomi bilgisini artt rm fl, gladyatörlerin baflhekimi olarak Bergama ya döndü ünde de uygulamal anatomi bilgisini gelifltirerek yaralar n tedavisi için en etkili yöntemleri araflt rm flt r. En önemli bulufllar ndan biri, atardamarlar n hava de il kan tafl d n göstererek 400 y ll k yanl fl bir inan fl y kmas olmufltur. 9. yüzy lda eski Yunan elyazmalar n derleyen Arap bilginler bu yazmay da Arapça ya çevirip ço altm fllard r. Eser, 12. yüzy l n sonunda Selçuklu sülalesinden olan Zengi hükümdar Bedrettin Lülü için tekrar kopyalanm flt r. Panzehirler kitab Kitab el-tiryak tüm yaralanmalara karfl tedavi 5

7 zaman içinde Hekim Andromakhos un tarlada çal flanlar izleyifli yöntemlerini anlatmaktad r. Galenos kitab nda hekim Andromakhos a baflvuran yaralanma vakalar n öykülemifltir. Minyatürler Selçuklu resim üslubunda olup günlük yaflam sahnelerine özen gösterildi i göze çarpmaktad r. lk minyatürde hekim Andromakhos, tarlada çal flanlar izlerken resmedilmifltir. Minyatür friz halinde iki s ral bir kompozisyonu gösterir. Resmin sol üst köflesinde hekim Andromakhos u k rm z bafll yla görürüz. Yan nda kendisine yemek getiren ve bafl nda tepsi, elinde küp tafl yan ufla n görürüz. Metinde, ufla n elindeki küpte zehri cüzzam hastal na iyi gelen bir y lan oldu u yaz l d r. Resmin geri kalan bölümünde tarlada çal flan iflçiler yer almaktad r. Ora yla bitkileri biçen, kazmas yla topra kabartan ve çift sürenler çift süren rgatlar vard r. Bu motifler, bir günlük hayat görünüflü katarlar minyatüre. kinci minyatürdeyse hükümdar n gözdesinin, y lan taraf ndan zehirlenmesi tasvir edilmektedir. Yine ayn frizli kompozisyon, eli kazmal figürler ve a açlara tüneyen kufllar bize bir hükümdar günlük yaflamda göstermesi aç s ndan ilginçtir. Mekan n üst taraf n iflgal eden hükümdar ve maiyetini tasvir eden sahnede, hükümdar n elindeki kadehte y lan sokmas na karfl panzehir oldu u metinden anlafl lmaktad r. Alt taraftaysa hükümdar n gözdesi ve y lan küreklerle arayan saray muhaf zlar görülmektedir. Hikayenin kahraman Sultan n gözdesini y lan sokmas n gösteren minyatür. olan hekim Andromakhos, bir önceki resimdekinin ayn s olan k yafetiyle hükümdar n sa taraf nda, köflede oturmaktad r. Ne yaz k ki bu elyazmas da yurtd fl na kaç r lm flt r. fiu an Paris te Bibliothèque Nationale müzesinde bulunan bu nadide eser Türk resim sanat aç s ndan önemli bir üslubu aksettirmektedir. 6

8

9 sualt sergisi Denizi pifliriyorlar

10 Dünyada ilk kez gerçeklefltirilen Denizi Piflirdik Sualt Seramik Sergisi nin dördüncüsü düzenleniyor. Bu sergi kapsam nda çeflitli seramik sanatç lar seramikten yapt klar bal klar, mercanlar, yosunlar ve di er sualt canl lar n yerinde, yani tam da suyun alt nda sergileyecek y l nda Antalya'n n güzel beldesi Kafl'ta, denize duyduklar sevgi ve özlemlerini eserleriyle anlatmak isteyen dört seramik sanatç s n n tamamen kendi olanaklar yla açt klar ilk sergi, beklenenin çok üzerinde bir ilgi görünce Denizi Piflirdik süreklilik kazand. Bu güne kadar geliflerek de iflik tatil yörelerinde sürdürülen sergi art k yerleflik bir mekana kavufltu: Bodrum. Dal fl ve su sporu merakl lar yla sanatseverleri Bodrum da bir araya getirecek olan Denizi Piflirdik, seramik sanatç lar Alp Ça par, nci yibafl ve Tekin Özkurt'un kendi imkanlar yla gerçeklefltirdikleri çok özel bir sergi. A ustos 2004 te Bodrum'da Kaçakç Koyu dal fl noktas nda gerçeklefltirilecek. Tüplü dal fl n yan s ra, su üstünden maske ve flnorkelle de rahatl kla izlenebilecek olan sergide, eserler befl-on metre derinlikte deniz dibine yerlefltirilecek. Uluslararas olma yolundaki ilk ad m bu y l atan organizasyonda yurtiçi ve yurtd fl ndan kat lan otuzu aflk n sanatç n n yap tlar yer alacak. Denizi Piflirdik 2004 ün bir di er yenili i de bu y l ilk kez bir atölye çal flmas n n da gerçeklefltirilecek olmas. Bodrum Marina n n katk lar yla, antik Osmanl Tersanesi nde düzenlenecek bu atölye çal flmas nda sanatç lar n bir hafta sürecek üretim aflamalar ziyaretçiler taraf ndan izlenebilecek. Hatta ziyaretçiler dilerlerse çal flmalara katk da bulunacaklar. Denizi Piflirdik 2004 e kat lan sanatç lar n gerek önceden yapt klar, gerekse atölye çal flmas nda ortaya ç kard klar deniz ve sualt nda yaflam konulu yap tlar, Bodrum aç klar ndaki Karaada/Kaçakç Koyu dal fl bölgesinde, üstelik sualt nda sergilenecek. Yap tlar n bir bölümüyse, geçti imiz befl y l süresince kapal bulunan Bodrum Sualt Arkeoloji Müzesi, Haluk Elbe Sanat Galerisi nde sergilenecek. Bu mekan n yeni sergilere aç lmas Denizi Piflirdik organizasyon komitesinin çal flmalar yla gerçeklefltirilmifl. fiimdi de Denizi Piflirdik in yarat c lar n tan yal m... NC Y BAfi 1988 y l nda Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü'nden mezun oldu. Ayn y l kendi seramik atölyesini kurup seramik piyasas na h zl bir girifl yapt ve 9

11 sualt sergisi Tekin Özkurt Alp Ça man Sibel Düzel nci yibafl dekorasyona yönelik seramik formlara kendi sanat anlay fl n katarak oldukça zengin bir form ve renk çeflitlili ine ulaflt. Halen bu çal flmalar n stanbul Çukurcuma'daki atölyesinde sürdürürken, serami i seven insanlara da kap s n aç yor. TEK N ÖZKURT: 1988 de Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü'nden mezun oldu ve Toprak Seramik Fabrikas 'nda tasar mc olarak çal flmaya bafllad. Dört y l sonra Eczac bafl Seramik Fabrikas 'na geçerek stanbul'a döndü. Yurtiçi ve yurtd fl fuarlar nda fonksiyonel banyo tasar mlar n dünyaya sergiledi. fiu anda Eczac bafl Seramik Fabrikas 'nda tasar mc olarak çal flmaya devam ederken, y llard r yapt kiflisel tasar mlar n n bir bölümünü Denizi Piflirdik sergisinde ortaya koydu. ALP ÇA MAN: Pino lakapl sanatç, 1988 de Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü'nden mezun olduktan sonra iç mimarl a yöneldi. On y ll k bir dekorasyon serüveninden sonra 2000 y l n n bafl nda yeni serüvenler için serami e dönüfl yapt. Bunca y l n birikimini, mekan ve fonksiyon kayg lar n da gözeterek serami e aktarmaya bafllad. Bugüne kadar üretti i formlar üzerindeki renk ve desenleri tekrarlamamaya özen gösterdi, ürettiklerinin tek olmas kayg s n tafl d. Çal flmalar n halen stanbul Çukurcuma'daki atölyesinde sürdürürken, seramik sanat n sevenlere de rehberlik ediyor. S BEL DÜZEL:1990 da Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü'nden mezun olduktan sonra Heykel Bölümünde yüksek lisans e itimi ald ve sonras nda seramik formlar üzerine desenler tasarlay p uygulamaya bafllad. Resimsel kayg larla çok sade birimler üzerine desen çal flmay tercih etti. Bu sergide desen üslubuna form anlay fl n da ekleyerek denizi yorumlad. Çal flmalar n 1999'da stanbul'dan kaçarak yerleflti i Kafl'ta sürdürüyor. Denizi Piflirdik ekibinin sanatseverlere bir de müjdesi var. Önümüzdeki y ldan itibaren proje öteki sanat dallar na da aç lacak ve böylece bir deniz ve sanat festivaline dönüflecek program 17 Temmuz-24 Temmuz Osmanl Tersanesi nde atölye çal flmas 24 Temmuz-8 A ustos Karaada/Kaçakç Koyu Sualt sergisi 24 Temmuz-8 A ustos Sualt Arkeoloji Müzesi/Haluk Elbe Sanat Galerisi sergisi Ayr nt l bilgi için adresi: info@uwaw.org 10

12

13 röportaj Pnömoni: Ülkemizde ilk 10 ölüm nedeninden biri Pnömoni, halk aras nda bilinen ad yla zatürre, A.B.D'de ölüm nedenleri aras nda alt nc, enfeksiyondan ölüm nedenleri aras nda ise ilk s ray almaktad r. Ülkemiz için pnömoni ciddi bir sorun say labilir. Bu önemli konuda Prof. Dr. Eyüp Sabri Uçan la konufltuk. Pnömoni, halk aras nda bilinen ad yla zatürre, A.B.D'de ölüm nedenleri aras nda alt nc, enfeksiyondan ölüm nedenleri aras nda ise ilk s ray almaktad r. Ülkemiz için pnömoni ciddi bir sorun mudur? Pnömoni tüm dünyada oldu u gibi ülkemizde de ilk on ölüm nedeni aras nda yer almaktad r. Özellikle çocuklarda ve yafll larda ölüm nedenleri aras nda öne ç kmaktad r. Pnömoniler son otuz y lda toplumlar n giderek daha yafll nüfuslara sahip olmalar, yafll ve diabet/kalp hastal klar gibi altta yatan kronik hastal klar olan hasta popülasyonunun artmas, ba fl kl bask lanm fl hastalar n (transplant al c lar, kanser ya da romatolojik hastal klar nedeniyle immunosupresif tedavi görenler) artmas ve antibiyotiklere giderek artan dirençlerden ötürü yeniden sorun haline gelmifltir. Son otuz y lda pnömoniler hem geliflmifl hem de geliflmekte olan ülkelerde ciddi bir halk sa l problemi olarak ele al nmaya bafllanm flt r. 12

14 Sorunun korkutucu bir boyutu da hastaneye yat fl gerektirecek kadar a r olan hastalarda mortalite oranlar n n %10-15, yo un bak m gerektiren olgularda ise %30-45 düzeyinde olmas d r. Bir baflka nedenle hastanede yatarken geliflen pnömonilerde, yani hastane kökenli pnömonilerde ise mortalite oranlar daha da yükselmektedir. Pnömoni aç s ndan risk gruplar, hem pnömoninin s k görüldü ü hem de a r seyretti i gruplar ifade eder. Yafll lar, altta yatan önemli kronik hastal olanlar (diabet, kronik bronflit, bronflektazi, kalp hastal klar, kronik böbrek hastal klar, splenektomi, ba fl kl - bask lanm fl hastalar) risk gruplar d r. Pnömoni nas l bir hastal kt r, en çok hangi yafl grubunda görülür, belirtileri nelerdir? Pnömoni akci er parankimas n n akut yang s d r. Hastan n kendi a z-bo az floras ndaki bakterilerin mikroaspirasyonu, inhalasyon ya da hematojen yolla bakteriler akci ere alveollere ulafl rlar. Mukosilier transport ve di er korunma mekanizmalar ile uzaklaflt r lamazlarsa, ulaflan bakteri say s büyük ya da virulanslar fazlaysa pnömoni geliflir. Akut bafllang çl atefl, yan a r s, öksürük, pasl pürülan balgam en s k gözlenen bulgulard r. Pnömoni tan s için fizik muyenede konsolidasyon bulgular n n saptanmas, grafide hava bronkogramlar içeren konsolidasyonlar n görülmesi, lökositoz, sola kayma, CRP yükselmesi, balgam n Gram bak s ve kültürü ile hemokültür önemli veriler sa layacakt r. Ancak hekim, pnömoni düflündü ü anda kültür antibiyogram sonuçlar n beklemeden h zla uygun tedaviyi bafllamak zorundad r. Birçok çal flmada ilk sekiz saatte uygun tedaviye bafllanmas n n mortaliteyi azaltt görülmüfltür. Tedavide kullanaca n z ajanlar seçerken hangi kriterleri göz önüne almaktas n z ve kaç günlük tedavi uygulamaktas n z? Tan konuldu u anda do ru tedaviye bafllanabilmesi ancak hastaya iliflkin risk faktörleri (yafl, altta yatan hastal klar) ile pnömoninin a rl n n irdelenerek hastalar n kategorize edildi i rehberlerle olas d r. Toraks Derne i taraf ndan haz rlanan pnömoniler tan ve tedavi rehberleri:www toraks.org.tr ülke deneyimini, ülke direnç paternini yans tt için temel anahtar niteli indedir. Ülkemizde yap lan çal flmalarda rehberin kullan lmas ile mortalitenin ve tedaviyi de ifltirme gereksiniminin azalt labildi i gösterilmifltir. Pnömoni tan s konuldu u anda hekim risk ve a rl k faktörlerini göz önüne alarak hastay evde mi, yat rarak m, yoksa yo un bak mda m izlemesi gerekti ini de erlendirebilecek ve do ru antibiyotik seçimini yapabilecektir. Risk faktörü olmayan, a rl k kriterlerini tafl mayan hastalar için Türk uzlafl raporunda di- er ülkelerden farkl olarak penisilin yer almaktad r. Pnömoniden nas l korunabiliriz? Pnömoniden korunman n en ucuz ve etkin yolu altm fl befl yafl ndan daha yafll olan bireylere hiçbir ek hastal klar olmasa, tümüyle sa l kl olsalar bile her y l grip afl s yapmakt r. Dünya Sa l k Örgütü ise yafl s n r n elli olarak bildirmek- 13

15 röportaj tedir. Di er yandan daha genç yafltaki bireylerde de daha önce sözü edilmifl olan risk faktörü niteli inde ek kronik hastal klar varsa afl lama yap lmal d r. Toplumla iç içe olan polisler ve ö retmenlerin de afl lanabilece i DSÖ önerileri aras nda yer almaktad r. Sa l k personeli de her y l afl lanmal d r. Pnömokok afl s n n koruyuculu u daha tart flmaya aç kt r ve endikasyon alan, altm fl befl yafl ndan büyük olanlarla, ek ciddi kronik hastal olanlarla s n rl d r. Türk toplumunda sigara içenlerin yüzdesi oldukça yüksek. Sigara içenlerde pnömoniye yakalanma riski içmeyenlere göre nas ld r? Ülkemizde tütün ürünlerine karfl mücadele son 20 y lda yo- un bir flekilde sürdürülmekte; ancak karfl cephede de tütün üretiminin çokuluslu flirketler tekelinden ç kar lmas, özel flirketlere ait tütün fabrikalar aç lmas, Tekel in özellefltirilmesi gibi yo un çabalar ve kazan mlar vard r y l nda ç - kar lmas için Toraks Derne i olarak yo un çaba harcad - m z 4207 say l yasa son derecede ça dafl hükümler ve toplum sa l n koruma amac na yönelik yasaklar içermektedir. Ancak çokuluslu flirketlerin yasay delme, hükümsüz hale getirme çabalar da sürmektedir. Sonuçta ülkemiz, çok say - da geliflmekte olan ülkede de yafland gibi sigara tüketimin artt bir ülke niteli indedir. Sigaraya bafllama yafl ortalama düzeyindedir. Eriflkin erkeklerin %63 ü, kad nlar n %25 i sigara içmektedir. Sigara mukosilier klirensi bozdu u, akci erin savunma mekanizmalar n n tümünü olumsuz etkiledi i için pnömoniler aç s ndan önemli bir kolaylaflt r c faktördür. Kolaylaflt r c faktör niteli i hem içenler, hem de kapal ortamlarda çevrelerinde içilen sigaraya maruz kalan pasif içiciler için de geçerlidir. Yo un çal flma temponuzdan f rsat buldukça neler yapmay seviyorsunuz. Kitap okumak en önemli hobim. T p kitaplar n n yan s ra klasikler, felsefe kitaplar, bilim felsefesi ve politik kitaplar en çok ilgimi çekenler. Okudu umuz kitaplar n hafta sonlar sabah kahvalt da tart fl lmas, irdelenmesi heyecan verici bir gelene imiz. Vakit ay rma a çal flt m ve gerçeklefltirdi imde çok mutlu oldu um di er bir u rafl m ise bahçe bak m ve do ayla iç içe olmak.. Eflim ve çocuklar mla hafta sonlar nda yürüyüfl yapmak çok nadiren gerçeklefltirebildi imiz, ama çok zevk ald m z ortak etkinli imiz. Mercanada dergisi okuyucular ad na teflekkürler. Prof. Dr. Eyüp Sabri Uçan kimdir? 1957 de Kars ta do du. stanbul T p Fakültesi ni 1981 y l nda bitirdi. Ege Üniversitesi T p Fakültesi nde uzmanl k e itimini tamamlad. Daha sonra Gö üs Hastal klar Anabilim Dal nda 1988 de doçent, 1994 te profesör ünvan ald. ki yüze yak n yurt içi ve yurt d fl makaleyi yay nlayan ekiplerde yer ald. Çok say da en iyi araflt rma, sunu ödüllerini kazanan araflt rmalar yay nlad. Yirmiye yak n kitapta editör, bölüm editörü ve yazar olarak görev ald. Ayr ca dergi ve çeviri editörlü ü yapt. Prof. Dr. Eyüp Sabri Uçan evli ve iki çocuk babas d r. 14

16 Pnömoni* sa l k Pnömoninin kökenine göre mortalitesi yüksek olabilmektedir. Enfeksiyon öncesi ba fl kl k sistemi iyi çal flan hastalarda prognoz genelde iyiyken, ba fl kl k sistemini bask layan bir etken sonucu bu hastal a yakalananlarda mortalite yüksektir. Akci er parankiminin akut enfeksiyonu olan pnömonide akci erlerdeki gaz al flverifli bozulmufltur. Akci erleri sa lam olan ve enfeksiyon öncesi savunma sistemi yeterli çal flan kiflilerde prognoz genellikle iyidir. Hastal k kökenine ve yerleflim yerine göre s n fland r labilir. Toplum kökenli pnömoniler (TKP) Kiflinin günlük yaflam s ras nda ortaya ç kan, risk gruplar nda mortalite ve morbiditesi yüksek bir pnömonidir. Mortalite h z ; ayaktan tedavi hastalar nda % 1-5, hastanede tedavide % 12, yo un bak m hastalar nda % 40 d r. Hastane kökenli pnömoniler (nosokomial pnömoniler) Hasta hastaneye yat fl öncesinde enkübasyon döneminde de ilse hastaneye yat fltan ya da hastaneden ç kt ktan k rk sekiz saat sonra oluflan pnömonidir. Yine hastane kökenli pnomoniler aras nda say labilecek Ventilatör ile liflkili Pnömoni (V P), entübasyon s ras nda pnömonisi olmayan, invaziv mekanik ventilasyon deste indeki hastada entübasyondan k rk sekiz saat sonra geliflen pnömonidir. Mortalite h - z % dir. Ba fl kl bask lanm fl hastalardaki pnömoni(bbp) AIDS hastalar ; nötropeni, humoral, hücresel veya kombine ba fl kl k sistemi yetmezlikleri bulunanlar, organ transplantasyonlar geçirenler, kortikosteroid ve immunosupressif ajanlar kullananlarda gözlenen pnömonidir. Mortalitesi, hastan n genel durumu ve immun supresyonun derecesine göre de ifliklik göstermekle beraber çok yüksektir. Pnömoni yerleflim yerine göre de, lober pnömoni, lobüler pnömoni, bronkopnömoni ve interstisyel pnömoni olarak da adland r labilir. ET YOLOJ Bakteri, virüs, mantar ve parazitler etiyolojide rol alabilirler. Patojen mikroorganizma vakalar n %56 s nda saptanamam fl, %14 ünde ise etiyolojinin polimikrobiyal oldu u görülmüfltür. Toplum kökenli pnömoniler, tipik pnömoni ve atipik pnömoni olarak iki alt grupta incelenirler. Tipik pnömonilere s kl kla bakteriler neden olurken, atipik pnömoni etkenleri mycoplasmalar, chlamydialar, ricketsialar ve virüslard r. (tablo.1.) Hastane kökenli pnömoniler di er hastal klar nedeniyle hastaneye yat r lan kiflilerde görülen pnömonilerdir. Etken hastanenin floras na göre de ifliklik gösterebilir. S kl kla etken bakterilerdir ve bunlardan en s k olarak Klebsiella pneumönia ve Pseudomonas aeruginosa pnömoniye neden olurlar. mmün yetersizli i olan hastalarda görülen pnömonilerin etken mikroorganizmalar, immün yetersizli in sebebine göre de iflmektedir. Bakteriler, virüslar ya da mantarlar pnömoniye neden olabilirler. Semptom ve bulgular: Atefl, öksürük, balgam, plöretik a r, dispne, hemoptizi, halsizlik, ifltahs zl k gibi flikayetler, ince raller, tuber sufl, matite, siyanoz, takipne, taflikardi gibi fizik muayene bulgular olabilir. Radyolojik incelemede; lober, interstisyel ve bronko-pnömoni lehine bulgular; ayr ca abse, pnömatosel, plevral s v gibi ek lezyonlar gözlenebilir. Tan : Ayaktan hastalarda akci er grafisi, kan say m, biyokimya, balgam n Gram boyamas, incelenmelidir. Yatan hastalarda ise ek olarak balgam kültürü, kan kültürü, seroloji, flüphelenilirse; idrarda Legionella antijeni, plevral s v varsa; torasentez ve oksijen satürasyonu ölçümü yap lmal d r. Tedavi: Toplum Kökenli Pnomonide, antibiyotik tedavisi geciktirilmemelidir. Gerekli örnekler al nd ktan sonra emprik tedavi bafllanmal d r. Seçilecek olan antibiyotik; etken spektrumunu örtmeli, ucuz olmal ve direnç geliflimini önleyici olmal - d r. Hastalar, risk faktörleri, a rl k faktörleri yo un bak m yat fl endikasyonlar, özgün risk faktörleri ve tipik-atipik klinik ay r m göz önünde bulundurularak grupland r l r (tablo.1., tablo.2., tablo.3.). Emprik tedavi bu gruba uygun olarak bafllan r. Yat fl gereken hastalarda parenteral uygulamaya geçilmelidir. Tedaviye, atefl düfltükten sonra bir hafta veya Pnömokok pnömonisinde yedi - on gün, Legionella pnömonisinde on dört - yirmi bir, Mycoplasma ve C. Pneumoniae pnomonisinde ise on - on dört gün devam edilir. A r pnömonilerde bu sürelerin iki - üç haftaya kadar uzat lmas gerekebilir. Tedaviye yan t de erlendirilirken; k rk sekiz - yetmifl iki saat içinde klinik düzelme beklenir. Atefl genellikle iki - dört günde düfler. Lökosit say s dört güne kadar normale döner. Fizik muayene bulgular geç kaybolabilir. Radyolojik bulgular daha geç silinir. *Türk Toraks Derne i, Toplum Kökenli Pnomoni Tedavi rehberi esas al nm flt r. 15

17 sa l k Tablo 1 Patogenez Mikrobiyoloji Klinik bulgular Tan Tipik Üst hava yolu floras aspirasyonu Piyojenik bakteri (S.pneumoniae,H. influenzae en s k) Tipik ve atipik TKP aras ndaki farklar Prodüktif öksürük, lokalize gö üs hastal Balgam Gram boyamada predominant organizm, kan kültürü pozitif Atipik Çevresel rezervuardan organizmalar n inhalasyonu Nonpiyojenik bakteri(legionella), Mycoplasma, Chlamydia, virüsler,funguslar Prodrom s k, kuru öksürük, diffüz hastal k olabilir. Gram boyamada organizma yok, özel boyalar ile serolojik çal flma Tablo 2 R SK FAKTÖRLER Efllik eden hastal k KOAH, bronflektazi, kistik fibroz Diyabet Neoplastik hastal k Karaci er Hastal Konjestif Kalp Yetmezli i Serebrovasküler Hastal k Kronik Böbrek Yetmezli i 65 yafl ve üzeri Aspirasyon flüphesi Alkolizm Malnütrisyon Splenektomi Bak mevinde yaflama Pnömoni geçirme öyküsü (1 y l içinde) Fizik Muayene Solunum say s >30/dak Atefl < 35 C0 veya >40 C0 Sistolik KB<90 mmhg Diyastolik KB<60 mmhg Konfüzyon Siyanoz A IRLIK FAKTÖRLER Laboratuvar < Lökosit < 4000 PaO2<60 mmhg, PaCO2>50 mmhg, ph<7.35, Sat<%92 Na< 130 meq/l; BUN>30 mg/dl Radyografik yayg nl k (multilober, kavite, efüzyon, h zl progresyon) Sepsis bulgular (Metabolik Asidoz; uzam fl PT, aptt; trombositopeni; FDP>1:40) Not: Risk ve a rl k faktörleri pnömoninin komplike olabilece inin ve kötü prognozun habercisidir. Bu faktörlerden herhangi birini tafl yan hastalar hastaneye sevk edilmelidir. A rl k faktörleri ayn zamanda hastaneye yat fl endikasyonlar d r. Tablo 3 Özgün risk faktörleri Penisiline dirençli pnömokok Pseudomonas aeruginosa Staphylococcus aureus Legionella pneumophila Haemophilus influenzae Gram negatif enterik bakteriler Anaerob bakteriler Yafl > 65 Son 3 ayda beta-laktam kullan m Alkolizm Ba fl k bask layan durum (Kortikosteroid tedavisi dahil ) Birden fazla efllik eden hastal k Krefl çocu u ile temas Yap sal akci- er hastal ( Bronflektazi, kistik fibroz ) Kortikosteroid tedavisi (Prednizon >10mg /gün ) Genifl spektrumlu antibiyotik tedavisi (Son bir ayda 7 günden daha uzun) Malnutrisyon leri yafl, malignite, KO- AH, KS tedavi Sigara kullan m öyküsü Yak n zamanda konaklamal seyahat, otel, ofis ortam nda kalma Ev su tesisat nda de ifliklik Huzurevinde yaflama Fronkül, karbonkül, endokardit gibi di er enfeksiyon oda n n varl Yak n zamanda grip geçirmifl olmak IV ilaç al flkanl Sigara kullan m öyküsü KOAH tan s Huzurevinde kalmak Efllik eden kardiyopulmoner hastal k Birden fazla efllik eden hastal k Yak n geçmiflte antibiyotik kullan m Periodontal hastal k, kötü a z hijyeni Aspirasyon kuflkusu IV ilaç kullan m Hava yolu t kanmas 16

18 Tablo 3 Gruplar Grup kriteri Olas etkenler Grup 1 Ayaktan tedavi Risk faktörü Yok A rl k faktörü Yok S.pneumoniae M.pneumoniae C.pneumoniae H.influenzae Virüsler Di erleri Önerilen empirik bafllang ç tedavisi Tipik pnömoni klini i / balgamda Gram (+) diplokoklar Penisilin (amoksisilin, prokain penisilin) Atipik tablo, penisilin allerjisi, tipik / atipik ay r m yap lam yor Makrolid veya doksisiklin Grup 2 Poliklinikte tedavi Risk faktörü Var A rl k faktörü Yok S.pneumoniae M.pneumoniae C.pneumoniae H.influenzae Miks enfeksiyon (tipik+atipik patojen) Enterik Gram negatifler! Virüsler 2. Kuflak sefalosporin veya beta laktam / beta laktamaz inhibitörü ± Makrolid veya doksisiklin Grup 3a Yat r larak tedavi Risk faktörü Yok A rl k faktörü Var S.pneumoniae H.influenzae M.pneumoniae C.pneumoniae Miks enfeksiyon Legionella Virüsler Makrolid veya penisilin Parenteral / oral! Grup 3b Yat r larak tedavi Risk Faktörü Var A rl k faktörü Var S.pneumoniae (PDSP dahil) H.influenzae M.pneumoniae, C.pneumoniae Miks enfeksiyon (tipik+atipik patojen) Enterik Gram negatifler Anaeroblar Virüsler Legionella Di erleri 2. veya 3. kuflak nonpseudomonal sefalosporin veya beta laktam/ beta laktamaz inhibitörü + Makrolid veya Doksisiklin ya da Tek bafl na yeni florokinolonlar** Grup 4a Yo un bak m ünitesinde tedavi Yo un bak m kriteri Var Pseudomonas riski Yok S.pneumoniae (PDSP dahil) Legionella pneumophila H.influenzae Enterik Gram negatifler S. aureus M.pneumoniae Virüsler 2. veya 3. kuflak nonpseudomonal Sefalosporin veya beta laktam/ beta laktamaz inhibitörü + Makrolid veya Doksisiklin ya da Tek bafl na yeni florokinolonlar** Grup 4b Yo un bak m ünitesinde tedavi Yo un bak m kriteri Var Pseudomonas riski Var Grup 4 a daki etkenlere ek olarak P.aeruginosa Anti-psödomonas betalaktam + Makrolid + Siprofloksasin, ofloksasin veya aminoglikozid*** * Bafllang ç tedavisine saat içinde klinik yan t al namayan hastalar ileri bir merkeze sevk edilmelidir. * * Penisiline dirençli S. Pneumoniae riski, önerilen antibiyotiklere karfl yetersizlik veya allerji ya da pnömokoklara karfl dökümante edilmifl penisilin direnci durumunda kullan labilirler *** Siprofloksasin tercih edilecekse makrolide gerek yok. 17

19 röportaj Röportaj: Can Dündar / Foto raflar: Orhan Cem Çetin Filmler gerçek, hayat yalan Can Dündar Picus dergisi için Türkan fioray la bir söylefli yapt. Sinemadan edebiyata özel hayat ndan Türkiye nin Sultan olmaya kadar her konuda soru sordu. fioray sa kimi zaman konuflarak yan tlad onu, kimi zaman susarak Evle bafllayal m. Bu ev meselesinin sizi çok üzdü ünü biliyoruz. Evet, çok üzüldüm. Bir hayal k r kl oldu mu? 45 y l bu sinemaya emek verdim, Avrupa da olsayd m flimdi villalarda oturuyor olurdum, gibi. Böyle bir gerçek var tabii, ama ben 18 flöyle düflünüyorum: Türkiye flartlar na göre, güzel imkânlar sa lad bana sinema. Bunu dünya sinemas yla karfl - laflt rd n z zaman, elbette farkl. Oradaki oyuncular bir film yap yor, sonra befl y l yapm yor, havuzlu villalar, falan. Türkiye de her alanda durum ayn de- il mi zaten? Yok. fiark c lar n durumu farkl. Do ru. Star l ktan konufluldu u zaman hep, Ben star de ilim, sinema emekçisiyim, diyorum. Gerçekten çok emek verdim sinemaya, birden flöhret olmad m, tan nmad m, çok a r koflullarda çal flt m, aylarca sabah 4 lerde kalkt m, so uk sulara, derelere girdim, attan

20 düfltüm, gerçekten 40 y l emek verdim. K z m olmasayd belki önemli olmazd, ben küçük bir apartman dairesinde de otururdum, ama insan çocu una daha iyi bir gelecek vermek istiyor. Böyle düflünürsek, evet, içimde gerçekten bir burukluk yaflad m. Onca y l onca emek. Yine de çok flükür. Art k bir evim var. Elinizden gidiyordu eviniz ama. Evet gidiyordu ve bana elini uzatan bir tek kifli yoktu. Dizi çal flmalar mla karfl - lamayacak olsayd m, gidecekti... Ben flahsen bir seyirci olarak isyan ediyorum. Türkiye, bu kadar y l n eme ini size ödeyemedi. çinde huzur içinde oturaca n z bir ev bile veremedi Yeflilçam. Bu büyük hayal k r kl yaratm fl olmal. Ben Türk sinemas n suçlayam yorum. Zaten kendi içinde var olmaya çal fl - yordu, bir sektör olamam flt, imkânlar bu kadard. Sinema bir yan. Di er yanda da evin sahibi oldu unu söyleyen, evi almak isteyen taraf. K rg nl n z oldu mu? As l onlara k rg n m iflte. Vefas zl k. Neyse. Rüçhan beye k rg n m s n z? Çünkü as l onun halletmesi gerekiyordu hayattayken. Bayramlarda annemin mezar na gidiyorum. Gitmiflken Rüçhan Beyin mezar n da ziyaret ediyorum ve ona, Sana k rg n m, diyorum. Hakikaten k rg n m, çünkü bunlar n bafl ma gelece ini biliyordu. Fiziksel olarak da ruhsal olarak da çok h rpaland m. Neyse ki son üç y ld r, sa l m izin verdi de çal flabildim. Ama foto raf duruyor odan zda. Tabii, o ayr bir fley. Yüre imin iyi taraf yla onu affetmeye çal fl yorum hâlâ. O mücadele içindeyim, affetsem mi, affetmesem mi? Haydi dursun yine, diyorum. Baflka bir eve ç kmay düflünmediniz mi? Bas nda, k z na bo az manzaral ev b rakmak için, türü yaz lar ç kt. Mesele bu de ildi, bu kadar direnmemin nedeni baflkayd. A r ma gitti. Benim hakk m olan bir fleydi, sonra kamyon getirt kap ya baflka eve tafl nmak için, bin tane kamera, di erlerinin ellerini ovuflturmalar, hazmedemedim k sacas. Manzaral evde oturmak de ildi çabam. Onur meselesi yapt m. Nas l kurtard n z evi? Çok borçland m. Diziyle ödedim, hâlâ da ödüyorum. Bir de devlete borcum. Eve 1 trilyon 300 milyar ödedim, devlete de 700 milyar ödeyince, alt ndan kalkam yorsunuz. nflallah bir iki ay içinde hepsi bitecek. Reklam filminde de oynad n z. Evet, Allah beni seviyor diyelim, o s ra bir de reklam filmi imdad ma yetiflti, onunla tamamlad m. Gönderilmemifl Mektuplar içinize sindi mi?... Çok iyi niyetli ç kt k yola. Çok inand k. Yusuf Kurçenli çok sevdi im bir yönetmen. Kadir nan r la eski filmlerimiz hep çok sevildi. San r m bunun yan lg s yd. nsanlar n kafas nda bu ikilinin baflka bir yeri vard, y llar sonra belki bunu bulamad lar. Siz bulabildiniz mi?... Gazeteciler böyle sorar iflte! Tamam sizi zorlamayal m, ama siz de bu filmin bir Selvi Boylum Al Yazmal m olmad n gördünüz herhalde. O film bambaflka bir fleydi. Bir kere Aytmatov un inan lmaz bir hikâyesiydi. O baflka bir dönemdi, flimdi o dönem geçti, insanlar baflka bir fley mi ar yorlar, yoksa bu film, bu ikili yine ifl yapard ama bu film mi olmad? kisi de. Bu filmlerin de hâlâ bir seyircisi var. Evden ç kmayan seyirci. Eski Türk filmleri seyircisi evinde televizyon seyrediyor, ç km yor art k. Filmin bir iki seans na gittim, o seyirci vard, kad n doluydu salon. Mektubunu gönderememifl kad nlar... Ne güzel söz! Evet, ama yeterli seyirciye ulaflamad. Kaç kifli izledi? 360 m 368 mi, öyle bir fley! Yönetmen al nmas n, hani kötü ev sahibi kirac y ev sahibi yaparm fl, siz de art k kendi filmimi çekeyim diyor musunuz? Tabii. Erendiz Atasü nün bir hikâyesini yapmak istiyorum. Ama ondan da önce Erhan Bener in Bir Tren Hikâyesi ni. Yönetmenli ini düflünmüyorum bunun ama. Yani art k sinema yapmak istiyorum. Diziyi seyrederken, okyanuslarda yüzmüfl birinin akvaryumda yüzdü ü duygusuna kap l yorum. Küçücük bir setin içinde, hep ayn fleyi yapman n s k nt s n yafl yormuflsunuz 19