TALAŞLI İMALAT USULLERİ

Transkript

1 1 TALAŞLI İMALAT USULLERİ Prof. Dr. Süleyman YALDIZ Selçuk Üniversitesi Teknoloji Fakültesi

2 TORNALAMA İŞLEMLERİ 2 Tornalama İşlemi Dairesel hareket yapan bir iş parçası üzerinden, değişik doğrultularda hareket edebilen kesici takımla talaş kaldırma ve şekil verme olarak tarif edilebilir. İş parçası dönmek suretiyle esas hareketi oluştururken, paso verme ve ilerleme hareketi kesici takım ile gerçekleştirir. Başlıca tornalama işlemleri: Boyuna tornalama Alın tornalama Form tornalama Delik delme ve delik işleme Kesme Vida Açma Tırtıl çekme

3 TORNALAMA İŞLEMLERİ 3 Torna Tezgahının kısımları

4 TORNALAMA İŞLEMLERİ 4 Torna Tezgahının Çeşitleri Yatay Torna Tezgahları Dikey Torna Tezgahları Fener milinin yatay eksen etrafında dönme hareketi yaptığı tezgahlardır. Kesicinin bağlandığı sport ve araba yatay eksen doğrultusunda hareket eder. Fener milinin düşey eksen etrafında dönme hareketi yaptığı tezgahlardır. Kesicinin bağlandığı sport ve araba düşey eksen doğrultusunda hareket eder. Özellikle büyük çaplı ağır parçaların işlenmesinde kullanılır.

5 TORNALAMA İŞLEMLERİ 5 Yatay Torna Tezgahı Bu tornalarda tezgah mili yatay konumdadır. Bazı istisnalar dışında tornalama parçalarının önemli bir kısmı yatay tornalarda işlenir. Uzun parçalar işlenirken sehim olma ihtimali vardır. Bu yüzden ilave araçlar kullanılır.

6 TORNALAMA İŞLEMLERİ 6 Dikey Torna Tezgahı Bu tornalarda tezgah mili dikey konumdadır. Büyük çaplı ağır ve kısa iş parçalarının işlenmesinde kullanılırlar. Aynanın düşey konumu iş milinde oluşacak muhtemel sehimi önler.

7 TORNALAMA İŞLEMLERİ 7 Revolver Torna Tezgahı Çubuk şeklinde ve çok sayıda seri olarak üretilecek parçalar bu tezgahlarda işlenir. Genellikle iş parçaları ayna yerine penslerle bağlanırlar. İş parçasının sökülüp bağlanması iş mili durdurulmadan yapılır. Kesici takımlar taret adı verilen çokgen geometriye sahip takım tutuculara bağlanırlar. Tarete kenar sayısı kadar takım bağlanır.

8 TORNALAMA İŞLEMLERİ 8 Çap Torna Tezgahı Büyük çaplı ancak fazla ağır olmayan parçalarının işlenmesi için kullanılırlar. Tezgâhın fener mili ve takım tutucusu ayrı ayrı imal edilmiştir. Çok büyük çaplı parçaların tezgaha bağlanması için atölye zemini kazılabilir. Bu tür tezgâhların tornalama çapları büyük olmasına rağmen tornalama boyları fazla uzun olmaz.

9 TORNALAMA İŞLEMLERİ 9 Çok Milli Torna Tezgahı Birden fazla iş mili ve takım taşıyıcısı bulunan torna tezgahlarıdır. Eş zamanlı olarak 2 veya daha fazla iş mili üzerinde benzer veya farklı tornalama işlemleri yapılabilir.

10 TORNALAMA İŞLEMLERİ 10 CNC Torna Tezgahı Konvensiyonel torna tezgâhlarından farklı olarak bir bilgisayarlı kontrol ünitesine gönderilen NC programları ile eksenlerini hareket ettiren, bilyeli vida ve servo motor sayesinde, iş parçalarını belirlenen ölçü, ilerleme ve devir ile kısa zamanda seri bir şekilde üreten tezgahlardır.

11 TORNALAMA İŞLEMLERİ 11 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Torna aynası Torna tezgahında iş parçasını bağlamak için kullanılan aparata ayna denir. Üniversal aynalar: Klasik torna tezgahlarında kullanılan temel elemanlardır. Genellikle üç veya dört ayaklıdır ve sıkma anahtarı ile açılıp veya sıkıldığında ayaklar aynı anda hareket ederler. Dört ayaklı aynalar: Genellikle prizmatik parçaların bağlanmasında kullanılan aynalardır. Sıkma ayakları birbirinden bağımsız hareket ederler. Fırdöndü aynaları: Her iki tarafına punta yuvası açılmış silindirik parçaları tornalamak için kullanılır.

12 TORNALAMA İŞLEMLERİ 12 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Üniversal üç ayaklı torna aynası Ters ayaklı torna aynası Düz ayaklı torna aynası

13 TORNALAMA İŞLEMLERİ 13 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Üniversal üç ve dört ayaklı torna aynasının çalışma prensibi

14 TORNALAMA İŞLEMLERİ 14 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Üniversal üç ayaklı torna aynasında iş parçası bağlama

15 TORNALAMA İŞLEMLERİ 15 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Üniversal dört ayaklı torna aynası Düz ayaklı torna aynası Ters ayaklı torna aynası

16 TORNALAMA İŞLEMLERİ 16 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Üniversal dört ayaklı aynada ters ayakların kullanılması

17 TORNALAMA İŞLEMLERİ 17 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar 4 ayaklı mengeneli torna aynası

18 TORNALAMA İŞLEMLERİ 18 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar 4 ayaklı mengeneli torna aynasının çalışma prensibi

19 TORNALAMA İŞLEMLERİ 19 4 Ayaklı Mengeneli Aynada İş Parçası Bağlama Ayaklar sıkma esnasında aynı anda hareket etmedikleri için dört ayaklı aynada iş parçasını merkezde bağlamak zordur. Bunun için yardımcı ölçme ve kontrol aparatları gerekmektedir.

20 TORNALAMA İŞLEMLERİ 20 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Düz ayna Düz aynada iş kalıbı ile parça bağlama ve işleme

21 TORNALAMA İŞLEMLERİ 21 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Mıknatıslı torna aynası

22 TORNALAMA İŞLEMLERİ 22 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Sabit punta Kıvrık ve düz uçlu fırdöndü Fırdöndü aynası Döner punta

23 TORNALAMA İŞLEMLERİ 23 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Fırdöndü aynası ile işleme

24 TORNALAMA İŞLEMLERİ 24 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Hassas iş parçası ve takım bağlama pensleri (c)

25 TORNALAMA İŞLEMLERİ 25 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Pens çektirme aparatı (c)

26 TORNALAMA İŞLEMLERİ 26 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Pensle iş parçası işleme (c)

27 TORNALAMA İŞLEMLERİ 27 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Gezer (karşılık puntası) punta, torna tezgahının kayıtları üzerinde hareket edebilen ve uzun parçaların desteklenmesinde kullanılan bir aparattır.

28 TORNALAMA İŞLEMLERİ 28 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Karşılık puntası ile destekleyerek tornalama

29 TORNALAMA İŞLEMLERİ 29 Torna Tezgahına Ait Temel Elemanlar Uzun boylu narin ve büyük çaplı iş parçalarının bağlanmasında esnemeyi engellemek ve ağır parçalarda punta ucuna gelen yükü azaltmak için hareketli ve sabit yataklar kullanılır. Hareketli yatak Sabit yatak

30 TORNALAMA İŞLEMLERİ 30 Gezer yataklarla Tornalama

31 TORNALAMA İŞLEMLERİ 31 Sabit yataklarla Tornalama

32 TORNALAMA İŞLEMLERİ 32 Tornada kullanılan HSS kesici takımlar ve takım tutucular (Katerler)

33 TORNALAMA İŞLEMLERİ 33 Tornada kullanılan karbür kesici takımlar ve takım tutucular (Katerler)

34 TORNALAMA İŞLEMLERİ 34 Tornada kullanılan karbür kesici takımlar ve takım tutucular (Katerler)

35 TORNALAMA İŞLEMLERİ 35 Takım tutucuya plaket uçların tespit edilmesi

36 TORNALAMA İŞLEMLERİ 36 Tornada kullanılan takım tutucular Değiştirilebilir kesici uçlu takım tutucular, bir sap, kafa, takım yerleştirme cebi ve baskı donanımından meydana gelir. Takım tutucular sağ yönlü, sol yönlü veya kanal takımları gibi düz olabilir. Takım tutucuların boyutu ve türü aşağıdaki şekilde belirlenir: Tornalama işlemi İlerleme yönü Kesilecek talaş miktarı Takım tezgahının tasarımı Erişilebilirlik ihtiyacı İş parçasının şekli

37 TORNALAMA İŞLEMLERİ 37 Takım tutucuların kalemliğe tespit edilmesi

38 TORNALAMA İŞLEMLERİ 38 Takımı iş mili eksenine ayarlama +to+tailstock+height&rlz=1c1okwm_trtr773tr773&sou rce=lnms&tbm=isch&sa=x&ved=0ahukewjqxjgvnpdeahw OqaQKHR2nDt0Q_AUIDygC&biw=1022&bih=459#imgrc= zolih-3dpfjkim

39 TORNALAMA İŞLEMLERİ 39 Takımı iş mili eksenine ayarlama İş parçası eksenine ayarlanmış bir takımın belirlenen açıları

40 TORNALAMA İŞLEMLERİ 40 Takımı iş mili eksenine ayarlama γ : Talaş açısı küçülür β : Kama açısı değişmez α : Boşluk açısı büyür Talaşın kırılması kolaylaşır Takım zorlandığında iş parçasından ayrılabilir Takım körlendiğinde parça kesici üzerine binebilir.

41 TORNALAMA İŞLEMLERİ 41 Takımı iş mili eksenine ayarlama γ :Talaş açısı büyür β : Kama açısı değişmez α : Boşluk açısı küçülür Talaşın kırılması zorlaşır Takım baskısı ile iş parçası eğilebilir Kesme esnasındaki zorlanmalarda takım parçaya dalar

42 KESME TAKIMI TERMİNOLOJİSİ 42 Ayna-punta arasındaki boyuna tornalama işlemlerinde (Talaş açısı 1) Alın tornalama işlemlerinde (Geriye talaş açısı 2) aktif olur. Bu açılar işleme şartlarına göre pozitif veya negatif olabilir.

43 İŞLENECEK MALZEMEYE GÖRE TAKIM AÇILARI 43

44 TAKIM GEOMETRİSİ 44 Metal kesmede kullanılan çok sayıda takım mevcuttur. Bu takımların her biri açıları veya geometrileri ile tanımlanmaktadır. Takım üzerindeki geometrinin her birinin metal kesmede belirli bir amacı vardır. Burada asıl amaç, talaşın iş parçasından en verimli şekilde ayrılmasını sağlamaktır. Bu nedenle, doğru kesici takım geometrisinin seçimi oldukça önemlidir. Talaş oluşumunu etkileyen diğer faktörler şunlardır: iş parçası malzemesi kesici takım malzemesi Makinenin gücü ve hızı Isı ve titreşim gibi çeşitli işleme koşulları

45 TAKIM GEOMETRİSİ 45 Etkili bir kesici takım geometrisi, verilen bir iş parçası malzemesi için minimum sıcaklık oluşturacak şekilde talaş kaldırmayı sağlamalıdır. Bir işlem için uygun olmayan takım geometrisi seçimi: Başarısız kesme Takım aşınmasını hızlandırma Takım kırılması Hasar görmüş ürün İle sonuçlanır.

46 TAKIM GEOMETRİSİ 46 Neredeyse tüm tornalama işlemleri tek kesici kenarlı takımlarla yapılır. Tornalama işlemlerinde genellikle değiştirilebilir karbür ve kaplamalı takımlar kullanılır. Aynı zamanda HSS takımlar, sert lehimle tutturulmuş karbür uçlar, seramikler, kübik bor nitrür veya polikristalin elmaslar da olabilir. Tornalama işlemlerinin yüzde 75'i sadece birkaç temel takım geometrisini kullanmaktadır. Değiştirilebilir uçlar kullanıldığında takım geometrisini sağlayan geometri takımdan ziyade takım tutucuya yerleştirilmiştir.

47 TAKIM GEOMETRİSİ 47 Takım geometrisi şunlardan meydana gelir: Takımın temel şekli Talaş ve boşluk açısı Kesici uç tipi Kesici uç boyutları Takım burun yarıçapı Takım talaş kırıcısı tasarımı

48 TAKIM GEOMETRİSİ 48 Takım seçiminde en önemli kriter takım ucunun dayanımı ve takımın çok farklı geometrileri işleyebilme dengesine dayanır. Daha büyük uç açıları takımı güçlendirir. Şöyle ki kontur tornalamak için yuvarlak uçlar, kaba ve finiş tornalama için kare uçlar gibi. Küçük uç açılarına sahip takımlar (35 o ve 55 o ) karmaşık geometrileri işlemede daha uygundur. Tornalama takımları toz metalürjisi yöntemiyle kalıplanarak veya HSS takımlardan bilenerek oluşturulur. Kalıplanarak üretilen takımlar daha hassas geometriye sahiptir ve çok mükemmel konturları üretirler.

49 TAKIM GEOMETRİSİ 49 Takımın dönmekte olan iş parçasına girmesi için bazı açılar oldukça önemlidir. Bunlar: Talaş açısı Efektif talaş açısı Eğim açısı Yaklaşma veya ayar açısı Takım burun yarıçapı Eğim açısı boyuna tornalama dikkate alınarak takım ucuna yandan bakıldığında takım ucundan takım tutucuya doğru ölçülen açıdır.

50 TAKIM AÇILARI 50 Takım talaş açısı Dik kesme modelinde takım ucundan işlenmiş yüzeye dik çizilen düzlem ile takım-talaş arayüzeyi arasında kalan açıdır. Talaş açısı pozitif, negatif veya sıfır olabilir. Efektif talaş açısı, takım tutucunun eğim açısı ve takım tutucuya yerleştirilen kesici ucun talaş açısının bir kombinasyonudur.

51 TAKIM AÇILARI 51 Geriye efektif talaş açısı ve negatif talaş açısı

52 TAKIM AÇILARI 52 Pozitif ve negatif talaş açılı takım

53 TAKIM AÇILARI 53 Kesme kenarı (Talaş açısı) eğimi, talaş yüzeyinin eğimini gösterir. Ağır kesme şartlarında, kesici kenar her kesme işlemi tekrarında aşırı derecede şok etkisinde kalır. Kesme kenarı eğimi, kesici kenarın bu darbeyi almasını ve kırılmayı önler. Kesme kenarının eğimi tornalama takımlarında 3-8 ve frezeleme takımlarında önerilir. Kesme kenarı eğiminin (Talaş açısının) etkileri: 1. Negatif (-) kesici kenar eğimi, talaşları iş parçası tarafına yönlendirir, pozitif (+) kesici kenar eğimi talaşları operatör tarafına yönlendirir. 2. Negatif (-) kesici kenar eğimi kesme kenarının mukavemetini arttırırken kesme kuvvetlerini de arttırır. Böylece, tırlama titreşimi kolayca oluşur.

54 YAKLAŞMA (AYAR) AÇISI 54 Yaklaşma veya ayar açısı, takımın ilerleme yönü ile kesici kenar arasındaki açıdır.

55 YAKLAŞMA AÇISININ TALAŞ BOYUTLARINA ETKİLERİ 55 a : Talaş derinliği (mm) h : Talaş kalınlığı (mm) f: İlerleme (mm/dev) x : Yaklaşma (ayar) açısı z : Yardımcı kenar açısı

56 YAKLAŞMA AÇISININ TALAŞ BOYUTLARINA ETKİLERİ 56

57 YAKLAŞMA AÇISININ TALAŞ BOYUTLARINA ETKİLERİ 57 Takım yaklaşma açısı, takıma gelen darbenin etkisini azaltırken ilerleme kuvvetini, radyal kuvveti ve talaş kalınlığını etkiler. Yaklaşma (ayar) açısının etkileri: 1. Aynı ilerleme miktarında, yaklaşma açısının azalmasıyla talaş temas uzunluğu artar ve talaş genişliği (h) azalır. Sonuç olarak kesme kuvveti daha uzun kenara yayılır ve takım ömrü uzar. 2. Yaklaşma açısının azalmasıyla, radyal kuvvet (Fr) artar. Bu nedenle ince, uzun iş parçaları bazı durumlarda esnemeye maruz kalır. 3. Yaklaşma açısının azalmasıyla talaş kontrolü azalır. 4. Yaklaşma açısının azalmasıyla, talaş kalınlığı (h) azalırken talaş genişliği (a) artar. Böylece talaşların kırılması zorlaşır.

58 TORNADA YAKLAŞMA AÇISINA GÖRE KESME KUVVETİ DEĞİŞİMİ 58

59 YARDIMCI KESİCİ KENAR AÇISININ ETKİLERİ Yardımcı kesici kenarın iş parçası ekseniyle yapmış olduğu açının azalmasıyla kesici kenarın mukavemeti artar öte yandan kesme kenarında sıcaklık artması da olur. 2. Yardımcı kesici kenarın iş parçası ekseniyle yapmış olduğu açının azalmasıyla eksenel kuvvet (Fe) artar ve kesme sırasında tırlama titreşimine sebep olur. 3. Bu açının kaba tornalama için küçük, finiş için büyük seçilmesi tavsiye edilir.

60 TAKIM BURUN YARIÇAPI 60 Takım burun yarıçapı Takım burun yarıçapı iş parçası üzerindeki en küçük radüse eşit veya daha küçük olmalıdır. Takım burun yarıçapı seçimi yüzey kalitesine ve takımın mukavemetine bağlıdır. Daha büyük burun yarıçapı daha düzgün yüzey ve daha mukavemetli takım demektir. Öte yandan takım burun yarıçapı artıkça kesme kuvvetleri artar ve bu titreşimle sonuçlanır. İş parçasının yüzey kalitesini etkileyen en önemli faktörler; takım burun yarıçapı ve ilerleme oranıdır.

61 TALAŞ KIRCININ TORNALAMAYA ETKİLERİ 61 Tornalama işleminde, verimlilik ve iyi yüzey bitirme işlemi için talaşların kırılması oldukça önemlidir. Doğru talaş kırma işlemi, talaş derinliği ve takım geometrisinin çok iyi dengelenmesinin bir sonucudur. Çoğu plaket uçlar imalatı sırasında üzerine açılmış oluk şeklinde talaş kırıcılara sahiptir. Tornalama sırasında üretilen dört temel talaş stili şunlardır: küçük kıvrık şekilli talaşlar (6 veya 9 sayısına benzeyen) Helisel veya spiral talaşlar Uzun talaşlar Kıvrımlı talaşlar "6" veya "9" sayısına benzeyen talaşlar ideal talaş tipini temsil eder. Diğer talaş tipleri, optimize edilmiş hız ve ilerleme ayarları veya etkili talaş kırıcısı ihtiyacını işaret etmektedir.

62 TALAŞ KIRCI TÜRLERİ 62

63 TORNALAMADA KULLANILAN TAKIMLAR 63

64 TORNALAMA OPERASYONLARI 64

65 TORNALAMA OPERASYONLARI 65

66 TORNALAMA OPERASYONLARI 66

67 TORNALAMA OPERASYONLARI 67

68 TORNALAMADA SOĞUTMA SIVISININ ÖNEMİ 68 Torna tezgahında soğutma sıvısı kullanılmasının önemli birkaç nedeni vardır. Bunlar; Kesici takımın ömrünü arttırmak İşlenen yüzeyin kalitesini iyileştirmek Kesmeyi kolaylaştırmak Kesilen talaşları uzaklaştırmak Bir soğutma sıvısından beklenen özellikler; Soğutma özelliğine sahip olmalı Yağlama etkisine sahip olmalı Korozyona neden olmamalı

69 TAKIM-TALAŞ ARAYÜZEYİNDE OLUŞAN SICAKLIK VE TALAŞ TİPLERİ 69 Bazı iş parçası malzemeleri için talaş oluşumu ve kesme sıcaklığı dağılımı Her iş parçası malzemesi türü talaş oluşumunu farklı şekilde etkiler. Talaş tipinden ısı üretimine ve işleme sıcaklığına kadar her şey değişir.

70 TAKIM TALAŞ ARAYÜZEYİ VE KAYMA DÜZLEMİNDE SICAKLIK 70 Talaş kaldırmak için kullanılan enerjinin yaklaşık %98 i ısı enerjisine dönüşür. Bu durum, takım-talaş ara yüzeyinde sıcaklıkların artmasına yol açar. Kalan enerji (yaklaşık %2 ) talaşın elastik deformasyonuna harcanır. Talaş kaldırma sırasında kayma bölgesinde ve takımtalaş ara yüzündeki oluşan ısının önemli bir kısmı çıkan talaşla atılır. Geriye kalan ısı iş parçası ve takımda kalır. Takım-talaş- ara yüzeyinde yüksek sıcaklık oluşumu; Takım ömrünü azaltır, Oluşan sıcak talaş, operatör emniyeti açısından sakınca oluşturabilir, İş parçasında ısıl genleşmeden dolayı boyut hassasiyetini olumsuz yönde etkiler

71 TORNADA KESME KUVVETİ HESABI 71 F d = Teğetsel kesme kuvveti eğmeye ve burmaya çalışır F e = İlerleme kuvveti eğmeye ve burmaya çalışır F r = Radyal kuvveti burmaya çalışır R = Talaş kaldırma kuvveti (bileşke kuvvet)

72 TORNADA KESME KUVVETİ HESABI 72 a : Talaş derinliği (mm) q : Talaş kesiti (mm 2 ) F d : Kesme kuvveti (Kgf) K s : Özgül kesme kuvveti (kg/mm 2 ) h = Talaş kalınlığı x = Ayar açısı f : İlerleme (mm/dev) h = f. Sin x

73 TORNADA KESME GÜCÜ HESABI 73 V = Kesme hızı (m/dk) P m = Tezgah gücü (Kw) F d = Kesme kuvveti (Kgf) 1 Kg f m/sn = 9, w = Tezgah verimi 1 kabul edilirse 1 Kw = 1.36 HP

74 TORNADA KESME HIZI HESABI 74 Kesme Hızı: Kesicinin iş çevresinde bir dakikada metre cinsinden aldığı yoldur. Kesme hızını etkileyen faktörler Kesilen malzemenin cinsi Kullanılan kesici takımın cinsi Torna tezgahının gücü ve kapasitesi İlerleme miktarı Talaş derinliği İşleme cinsi V= Kesme hızı (m/dk) D= Taslak parça çapı (mm) N= Devir sayısı (dev/dk)

75 TORNADA İLERLEME HIZI HESABI 75 İlerleme: Kesici takımın iş parçasının bir tam devrinde almış olduğu yol olarak tanımlanabilir. İlerlemeyi etkileyen faktörler Talaş derinliği İş parçası malzemesinin cinsi Kesme hızı Torna tezgahının gücü ve kapasitesi f = İlerleme (mm/dev) a = Talaş derinliği (mm) q = Talaş kesiti (mm 2 )

76 TORNADA İŞLEME ZAMANI HESABI 76 Boyuna tornalama D= Taslak parça çapı (mm) L = İşlenecek uzunluk (mm) f = İlerleme (mm/dev) V= Kesme hızı (m/dk) N= Devir sayısı (dev/dk İ = Paso sayısı t h = İşleme zamanı Kesme hızı belli ise işleme zamanı hesabı Devir sayısı belli ise işleme zamanı hesabı

77 TORNADA İŞLEME ZAMANI HESABI 77 Alın tornalama Kesme hızı belli ise işleme zamanı hesabı Devir sayısı belli ise işleme zamanı hesabı

78 TIRTIL ÇEKME 78 Silindirik iş parçaları üzerine talaş kaldırmaksızın çeşitli şekiller oluşturma işlemine tırtıl çekme denir. Genel olarak çapraz, düz ve baklava biçimli tırtıllar en çok kullanılanlardır. Silindirik parçalara görsellik kazandırma ve el ile döndürüldüğünde kaymayı önlemek için yapılır. Tırtıl makaraları

79 TIRTIL AÇILMIŞ YÜZEYLER 79 Tırtıl çekmede iş mili devir sayısı dev/dk. İlerleme mm/dev arasında seçilir.

80 TORNADA PUNTA YUVASI AÇMA 80 Uzun iş parçaların işlenmesi sırasında meydana gelebilecek esneme ve salınım hareketlerini engellemek amacıyla iş parçalarının alnına punta yuvası açılır. Punta yuvaları kullanma amacına göre iki farklı punta matkabı ile oluşturulur. Uç açısı 60 olan punta matkabı kullanma Uç açısı 60 ve koruyucu havşalı (120 ) punta matkabı kullanma

81 TORNADA DELİK DELME VE DELİK İŞLEME 81 Torna tezgahında punta yuvası açmak için takip edilecek işlem sırası şöyle tanımlanabilir. İş parçası aynaya kısa bağlanır ve alın yüzeyi işlenir. Punta matkabı ile alın yüzeye (merkeze) punta yuvası açılır.

82 TORNADA DELİK DELME VE DELİK İŞLEME 82 Torna tezgahında delik delmek için takip edilecek işlem sırası şöyle tanımlanabilir. İlk önce küçük çaplı matkapla bir delik delinir. İstenen delik çapına ulaşıncaya kadar kademeli olarak matkapla delme işlemi tekrarlanır. Delik yüzeyi hassas olacaksa delik çapı son ölçüden biraz küçük delinir ve delik işleme takımı ile son ölçüye getirilir.

83 TORNADA DELİK DELME VE DELİK İŞLEME 83 Delik delmede minimum salgı esastır. Yekpare karbür matkapların ve değiştirilebilir uçlu matkapların kullanımında en önemli kriterlerden biri en düşük salgıda çalışmaktır. Ayrıca matkabın sapa göre anma salgısı, matkabın toplam uzunluğu için mm yi geçmemelidir. En küçük toleranslar ve en iyi takım ömrünü elde edebilmek için; Yekpare karbür matkapların takım tutucularında 20 mikron Değiştirilebilir kesici uçlu matkapların takım tutucularında 30 mikrondan daha fazla bir sapma olmamalıdır. Yekpare karbür matkap Değiştirilebilir uçlu matkap

84 DELİK İŞLEMEDE ÖNEMLİ NOKTALAR 84 Delik işleme takımı punta yüksekliğine ayarlanmalı. Seçilen takım ve takım tutucu delik içerisinde rahat çalışabilir olmalı. İşlenen kör delikse delik sonuna uygun geometriye sahip takım seçilmeli

85 KONİK TORNALAMA 85 Koniklik Oranı: Büyük ve küçük çaplar arasındaki farkın koniklik boyuna bölünmesi ile elde edilir Eğim: Koniklik oranının ikiye bölünmesi ile elde edilir D= Büyük Çap; d= Küçük çap; L = Konik boyu

86 KONİK TORNALAMA 86 Sporttan açı vererek konik tornalama Büyük açılı kısa konikler çekilebilir. İlerleme elle kontrol edildiğinden yüzey kalitesi düşük olur. Konik boyu sport milinin vida boyu ile sınırlıdır.

87 KONİK TORNALAMA 87 Punta kaydırarak konik tornalama Konik boyu parça boyuna eşit ise: Konik boyu parça boyundan küçük ise: D= Büyük çap d= Küçük çap L = Parça boyu l = Konik boyu Kesicinin otomatik ilerlemesine imkan tanıdığından işlenen yüzey temiz olur. Punta uçları punta yuvasına tam oturmadığında punta uçları bozulabilir. Derin talaş kaldırılırken parçasının punta uçlarından kurtulma tehlikesi vardır. Gezer puntaya verilen kaçıklık hassas olarak ayarlanamaz.

88 KONİK TORNALAMA 88 Punta kaydırarak konik tornalama

89 KONİK TORNALAMA 89 Sevk kızağı ile konik tornalama Puntalar aynı doğrultu üzerinde olduklarından normal tornalamadan konik tornalamaya geçiş çok kolaydır. Sevk kızağının istenen açıda ayarlanması kolaylıkla yapılır. Otomatik ilerleme sayesinde istenen yüzey kalitesi sağlanabilir.

90 TORNADA VİDA AÇMA 90 Silindirik veya konik iç-dış yüzeylere açılmış helisel oluklara vida denir.

91 TORNADA VİDA AÇMA 91 Üçgen Vidanın elemanları

92 TORNADA VİDA AÇMA 92 Metrik Üçgen Vida (Normal diş) elemanlarının ilişkileri

93 TORNADA VİDA AÇMA 93 Tornada standart vidalar dışında istenen geometriye sahip vidalar da takımı hazırlanmak kaydı ile özel olarak açılabilir. Bunun için vida profiline uygun kesici takım seçilmelidir. Metrik vidaların uç açısı 60 o olup anma ölçüsü ve adımına göre tanımlanır.

94 TORNADA VİDA AÇMA 94 Whitworth Üçgen Vida (Normal diş) elemanları

95 TORNADA VİDA AÇMA 95 Whitworth vidaların uç açısı 55 o olup anma ölçüsü ve parmaktaki diş sayısına göre tanımlanır.

96 TORNADA VİDA AÇMA 96 Trapez Vidalar: Tepe açısı 30 olan kesik üçgen şeklinde üretilen vidalardır sembolü Tr şeklindedir. Hareket iletmek amacıyla tezgah tablasında, vidalı preste ve mengene mili gibi yerlerde kullanılır.

97 TORNADA VİDA AÇMA 97 Trapez vida elemanlarının ilişkileri Vida adımı Diş yüksekliği : P : H=(0,5. P) + Ac Diş dibi (Takım ucu) genişliği : A=(0,37. P) 0,13 Diş dibi çapı : D 1= D-(P+2. Ac) Böğür çapı : D 2 = D-(0,5. P) Ac : Çalışma boşluğu (Tablodan alınır)

98 TORNADA VİDA AÇMA 98 Kare Vidalar: Hareket vidalarıdır. Diğer vidalara göre yapımı çok kolaydır. Parmak ve mm ölçülerine göre yapılır. İsteğe göre her ölçüde ve adımda kare vida açılabilir. Sembolü Kr dir. Adımı mm için tablodan seçilirken parmak ölçülerde parmaktaki diş sayısı olarak verilir.

99 TORNADA VİDA AÇMA 99 Kare vida elemanlarının ilişkileri P : Adım D : Diş üstü çapı D1 : Diş dibi çapı D2 : Böğür çapı (Bölüm dairesi çapı) D1 = D 2H D2 = D H = D 0,5. P H : Diş yüksekliği H = P/2 B : Diş kalınlığı B = P/2 0,05 A : Diş boşluğu A = P/2 + 0,05

100 TORNADA VİDA AÇMA 100 Testere Dişi Vidalar: Bu vidaların diş profilleri testere dişine benzer. Genellikle tek yönlü kuvvet ve hareket iletiminde kullanılırlar. Tepe açısı 30 olup tek yönlü olarak yapılmıştır. Diş dipleri yuvarlatılmıştır. Diş üstü çapına doğru 3 lik açı verilmiş ve böylece tepe açısı 33 ye yükseltilmiştir. Dayanımları yüksektir. Diş profilinin özelliğinden ötürü vidalı preslerde yaygın olarak kullanılır. Te sembolüyle gösterilir.

101 TORNADA VİDA AÇMA 101 Yuvarlak Vidalar: Yük ve hareket vidasıdır. Ağır iş şartlarının olduğu yerlerde kullanılır. Tepe açısı 30 dir. Diş dibi ve diş üstü yuvarlatılmıştır. Diş profilleri yuvarlak olduğu için sürtünme azdır. Su vanaları, hortum bağlantı rekorları, plastik ve camların kapak vidaları gibi yerlerde kullanılır. Yv ile gösterilir. Adımları parmaktaki diş sayısı olarak verilir.

102 TORNADA VİDA AÇMA 102 Vida tarağı Diş tarağı

103 TORNADA VİDA AÇMA 103

104 VİDA TAKIMLARI VE TAKIM TUTUCULARI 104

105 VİDA ADIMININ DOĞRULANMASI 105

106 VİDALARDA TALAŞ KALDIRMA USULLERİ 106 Vida takımının talaş kaldırma şekli normal kesici takımların talaş kaldırma şeklinden biraz farklıdır. Vida takımları kendi içerisinde dört farklı talaş kaldırma biçimiyle silindirik yüzeylere vida açarlar.

107 TORNADA YAY SARMA 107 Yaylar Üzerine etki eden çekme ve basma kuvvetini depo eden, kuvvet kalktığında depo ettiği enerjiyi aynen ileten makine elemanına yay denir. Yuvarlak kesitli helisel yaylar, yay tellerinin bir malafa etrafında sıcak veya soğuk olarak helisel bir şekilde sarılmasıyla yapılırlar. Basma yayı Çekme yayı

108 TORNADA YAY SARMA 108 Burulma yayı Spiral yay Yaprak yay Disk yay

109 TORNADA YAY SARMA 109 Yay elemanları; Da: Dış çap Di: İç çap Dm: Ortalama çap Lo: Yayın serbest boyu D: Yay teli çapı e1: Yayın eksene paralel max. sapması e2: Yayın eksene dik max. Sapması Pı: Yay işletme kuvveti Pn: Yük Lı: Yay işletme uzunluğu Ln: Yüklü yay uzunluğu Lbı: En fazla basılma sonundaki uzunluk Sa: Çalışan sarımlar arasındaki aralıkların toplamı

110 TORNADA YAY SARMA 110 İmalar resmine ilave edilmesi gereken bilgiler: ig: Toplam sarım sayısı if: Aktif (çalışan) sarım sayısı Helis yönü (sağ veya sol), L: Yay telinin açılmış durumdaki uzunluğu h: Adım n: Yük uygulama frekansı Yay malzemesi t: Max çalışma sıcaklığı Malafa çapı, Isıl işlem veya kaplama işlemleri, varsa diğer yüzey işlemleri,

111 TORNADA YAY SARMA 111 İç çapı Di= 24 mm Malafa çapı= Di-g Gevşeme miktarı g=3.2mm Mç= = 20.8 mm

112 İŞLEM PLANLAMA PROSEDÜRÜ 112

113 İŞLEM PLANLAMA PRSEDÜRÜ 113

114 KAYNAKLAR Makine Mühendisliğine Giriş Doç. Dr. İrfan AY-Arş. Gör.T.Kerem Demircioğlu Sabit matkapla delik delme - Sandvik Coromant İnternet ortamı, Anonim. Cutting Tool Geometries - SME