genel yetenek kpss lise-ön lisans mezunları için soru yeni konularla yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır türkçe matematik geometri

Transkript

1 kpss 2014 türkçe sözel akıl yürütme dil bilgisi yazım kuralları matematik sayısal akıl yürütme mantıksal akıl yürütme geometri lise-ön lisans mezunları için genel yetenek 2012 kpss de 94 soru yeni konularla yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır

2 Komisyon KPSS LİSE-ÖN LİSANS GENEL YETENEK ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 4. Baskı: Şubat 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Adaylar, Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testi Türkçe, Matematik ve Geometri alanı kapsamındaki soruları güven veren bir bilgi birikimi ile etkin bir şekilde çözebilmeniz için hazırlanmıştır. Sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle, ÖSYM formatına uygun sorular ve çözümleriyle bilgilerin açık ve anlaşılır olmasına dikkat edilerek faydanıza; - özgün, - güncel, - öğrenme ve öğretme tekniklerine uygun, - zaman kazandırıcı çözüm tekniklerini içeren yapısıyla sınava hazırlamada öncü bir kitap olma göreviyle hizmetinize sunulmuştur. Yoğun bir emek ve birikimin ürünü olan bu kitapla ilgili görüşlerinizi ve önerilerinizi bizimle pegem@pegem.net aracılığı ile paylaşabilirsiniz. Hayalinizdeki resme ulaşmada önemli bir tercih, tamamlayıcı bir renk ve büyük bir adım olmak dileğiyle Başarılar.

4 v TÜRKÇE İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Sözcükte Anlam 2. BÖLÜM Cümlede Anlam Sözcüğün Anlam Özellikleri...1 Gerçek Anlam...1 Mecaz Anlam...2 Terim (Terimsel) Anlam...3 Mecaza Dayalı Söz Sanatları...4 Benzetme (Teşbih)...4 Eğretileme (İstiare)...4 Kişileştirme (Teşhis)...5 Kinaye (Değinmece)...6 Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)...6 Dokundurma (Tariz)...7 Mübalağa (Abartma)...7 Dolaylama...7 Güzel Adlandırma...8 Sözcükler Arasındaki Anlam İlişkileri...8 Eş - Yakın Anlamlı Sözcükler...8 Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler...9 Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler...9 Somut - Soyut Anlamlı Sözcükler...9 Nitel-Nicel Anlamlı Sözcükler...10 Genel-Özel İlişkili Sözcükler...10 Yansıma Sözcükler...11 Kalıplaşmış Söz Öbekleri...11 İkilemeler...11 Pekiştirmeler...12 Deyimler...12 Atasözleri...13 Kalıplaşmamış Söz Öbekleri...15 Çözümlü Test...17 Çözümler...20 Çıkmış Sorular...22 Çıkmış Soruların Açıklamaları...25 Cümlenin Yorumu...27 Cümlenin İletisi...27 Cümlede Vurgu...28 Eş - Yakın Anlamlı Cümleler...28 Anlamca Çelişen Cümleler...28 Cümle Analizi (Cümle Değerlendirme)...29 Anlamlarına Göre Cümleler...30 Olumlu Cümleler...30 Olumsuz Cümleler...30 Soru Cümleleri...31 Ünlem Cümleleri...31 Emir Cümleleri...31 İçerdiği Duygu, Düşünce ve Duruma Göre Cümleler...32 Çıkarım...32 Kanıksama...32 Saptama...32 Beğenme - Takdir...33 Yakınma - Sitem...33 Pişmanlık...33 Ön Yargı...34 Tahmin - Olasılık...34 Varsayım...34 Şaşırma...35 Kuşku...35 Uyarı...35 Öneri...36 Anlatım Özelliklerine Göre Cümleler...36 Öznel ve Nesnel Anlatım...36 Neden (Gerekçe) Bildiren Cümleler...37 Amaç Bildiren Cümleler...38 Koşul (Şart) Cümleleri...38 Tanım Cümleleri...38 Karşılaştırma Cümleleri...39 İçerik ve Üslup (Biçem) Bildiren Cümleler...39 Doğrudan Anlatım Cümleleri...39 Dolaylı Anlatım Cümleleri...40

5 vi Cümlenin Yapısı...41 Cümle Tamamlama...41 Cümle Oluşturma...41 Çözümlü Test...42 Çözümler...45 Çıkmış Sorular...47 Çıkmış Soruların Açıklamaları...51 Duruluk...64 Tutarlılık...64 Çözümlü Test...65 Çözümler...69 Çıkmış Sorular...71 Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Paragrafta Anlam Paragraf Sorularının Genel Özellikleri ve Soru Çözümünde Dikkat Edilecek Hususlar...53 Paragrafın Yapısı...53 Paragrafın Bölümleri...53 Paragrafın Yapısıyla İlgili Soru Tipleri...54 Paragrafın İçeriği...57 Konu...57 Ana Düşünce...57 Yardımcı Düşünceler...57 Paragrafta Anlatım Özellikleri...58 Anlatım Biçimleri...58 Açıklayıcı Anlatım...58 Tartışmacı Anlatım...58 Betimleyici Anlatım...59 Öyküleyici Anlatım (Öyküleme)...59 Düşünceyi Geliştirme Yolları...59 Tanımlama...59 Karşılaştırma...60 Örnekleme...60 Tanık Gösterme (Alıntılama)...60 Soru Sorma...60 Sayısal Verilerden Yararlanma...60 Duyulardan Yararlanma...60 Kişileştirme...61 Benzetme...61 Parçaya Dayalı Sorular...63 Anlatım Nitelikleri...64 Özgünlük...64 Özlülük (Yoğunluk)...64 Yalınlık (Sadelik)...64 Akıcılık...64 Sürükleyicilik...64 Açıklık BÖLÜM Sözel Mantık Sözel Mantık...87 Mantıkla İlgili Temel Kavramlar...87 Sözel Mantık Sorularının Kapsamı...87 Sözel Mantık Soruları Hakkında...87 Soru Çözümünde Yararlanılabilecek Yöntemler...88 Simgeler Kullanma...88 Tablo Oluşturma...88 Sözel Mantık Soru Tipleri ve Örnek Çözümleri...89 Sıralama Soruları...89 Çıkarım Soruları...90 Şifreleme Soruları...91 Yer Yön Konum Bildiren Sorular...91 Eşleştirme...93 Tablo Yorumlama Soruları...94 Karma Sorular...95 Çözümlü Test...97 Çözümler BÖLÜM Ses Bilgisi Sesler Ünlü Harfler ve Ünlü Uyumları Ünsüz Sesler Ses Olayları Sert Sessizlerin Yumuşaması Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) Ses Düşmesi Ses Türemesi...105

6 vii Ulama Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi Ünlü Daralması Çözümlü Test Çözümler BÖLÜM Yapı Bilgisi Kökler Ekler Yapım Ekleri Çekim Ekleri Yapılarına Göre Sözcükler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Açıklamaları Bağlaç Ünlem Fiil (Eylem) Çekimli Fiiller Fiillerde Kip Fiillerde Kişi Fiillerde Olumsuzluk Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması Fiillerde Çatı Fiilimsiler Yardımcı Fiiller Ek-Fiil (Ek-Eylem) Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Cümle Bilgisi 7. BÖLÜM Sözcük Bilgisi İsim (Ad) Varlıkların Türüne Göre İsimler Varlıkların Sayılarına Göre İsimler İsmin Hâlleri İsim Tamlamaları Zamir (Adıl) Zamir Çeşitleri Sıfat (Ön Ad) Niteleme Sıfatları Belirtme Sıfatları Zarf (Belirteç) Durum Zarfları Yer-Yön Zarfları Zaman Zarfları Ölçü-Miktar Zarfları Soru Zarfları Edat (İlgeç) Cümle Türleri Yüklemlerine Göre Cümleler Öge Dizilişine Göre Cümleler Yapılarına Göre Cümleler Cümlenin Ögeleri Yüklem Özne Nesne Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci Edat Tümleci Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...154

7 viii 9. BÖLÜM Yazım Kuralları Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler Kısaltmaların Yazımı Sayıların Yazımı Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı Birleşik Kelimelerin Yazılışı Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler Bağlaç Olan Ne... Ne nin Yazımı Soru Eki Mı, Mi, Mu, Mü nün Yazımı Hece Yapısı ve Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesi İken Sözcüğünün Yazımı İle nin Ek Olarak Yazımı Yazılışı Ek Fiil Olan İdi, İmiş, İse nin Yazımı Pekiştirmeli Sıfatların Yazılışı Yabancı Özel Adların Yazımı Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları Yazımı Karıştırılan Bazı Sözcükler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Noktalama İşaretleri Nokta (. ) Virgül (, ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : ) Üç Nokta (... ) Soru İşareti (? ) Ünlem İşareti (! ) Kısa Çizgi ( - ) Uzun Çizgi ( ) Tırnak İşareti ( ) Parantez ( ) Kesme İşareti ( ) Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Anlatım Bozuklukları Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları Gereksiz Ek ve Sözcük Kullanımı Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanımı Yanlış Ek ve Sözcük Kullanımı Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanımı Deyim-Atasözü Yanlışları Anlam Belirsizliği Mantık Hataları Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozuklukları Fiil ve Yüklem Yanlışları Özne - Yüklem Uyuşmazlığı Özne Eksikliği Çatı Uyuşmazlığı Nesne Eksikliği Dolaylı Tümleç Eksikliği Edat Tümleci Eksikliği Tamlama Yanlışları Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları...207

8 ix MATEMATİK İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR Küme Kümenin Elemanı ve Eleman Sayısı Kümelerin Gösterilişi Boş Küme Sayı Kümeleri Tek - Çift Tamsayılar Tam Sayılarda İşlemler İşlem Önceliği Rasyonel Sayılar Rasyonel Sayılarda İşlemler Harfli İfadeler Denklemler Çözüm Kümesi Bulma İkili Sıralama Eşitsizlik Oran Orantı Ortak Paranteze Alma Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Çözümleri BÖLÜM SAYILAR Sayı Kümeleri Doğal Sayılar Tam Sayılar Tek ve Çift Tam Sayılar Pozitif ve Negatif Sayılar Ardışık Sayılar Asal Sayı Aralarında Asal Sayılar Basamak Analizi Çözümleme Faktöriyel Sayma Sistemleri Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM BÖLME BÖLÜNEBİLME KURALLARI Bölme Bölünebilme Kuralları ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Çözümler BÖLÜM ASAL ÇARPANLARA AYIRMA EBOB EKOK Asal Çarpanlara Ayırma Bir Tam Sayının Bölenleri Bir Tam Sayının Bölenleri Toplamı En Büyük Ortak Bölen (EBOB) En Küçük Ortak Kat (EKOK) Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Çözümleri BÖLÜM DENKLEMLER Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler Birinci Dereceden İki Bilinmeyenli Denklemler Denklem Sistemi Yok Etme Metodu Yerine Koyma Metodu Özel Denklemler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Çözümleri...321

9 x 6. BÖLÜM RASYONEL SAYILAR Kesir ve Kesir Türleri Kesir Basit Kesir Bileşik Kesir Tam Sayılı Kesir Sabit Kesir Denk Kesir Rasyonel Sayılarda Dört İşlem Toplama İşlemi Çıkarma İşlemi Çarpma İşlemi Bölme İşlemi Kuvvet Alma İşlem Önceliği Ondalık Kesirler Ondalık Sayılarda Dört İşlem Devirli Ondalık Açılımlar Rasyonel Sayılarda Sıralama İki Rasyonel Sayı Arasındaki Sayıları Yazma Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM EŞİTSİZLİKLER ve MUTLAK DEĞER Basit Eşitsizlikler Özellikleri Reel (Gerçel) Sayı Aralıkları Kapalı Aralık Yarı Açık Aralık Açık Aralık Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eşitsizlikler Eşitsizlikler ve İşaret İncelemesi Mutlak Değer Özellikleri Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM ÜSLÜ SAYILAR Özellikleri Üslü Sayılarda Dört İşlem Toplama Çıkarma Çarpma Bölme Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Çözümleri BÖLÜM KÖKLÜ SAYILAR Köklü Sayıların Özellikleri Köklü Sayılarda Dört İşlem Toplama-Çıkarma Çarpma Bölme Kök Dışındaki Bir Sayının Kök İçine Alınması Eşlenik İç İçe Sonlu Kökler İç İçe Sonsuz Kökler A 2 B İfadesinin Kök Dışına Çıkarılması Köklü Sayılarda Sıralama Köklü Sayılarda Denklem Çözme Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM ÇARPANLARA AYIRMA Ortak Parantez Yöntemi Gruplandırma Yöntemi ax 2 +bx+c ifadesinin Çarpanlara Ayrılması Özdeşlikler İki Kare Farkı Tam Kare İfadeler III. Dereceden Özdeşlikler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM ORAN ORANTI Oran Orantı Orantının Özellikleri Orantı Türleri Doğru Orantı Ters Orantılı Çokluklar Bileşik Orantı Ortalamalar Aritmetik Ortalama Geometrik Ortalama Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Çözümleri...455

10 xi 12. BÖLÜM PROBLEMLER Denklem Kurma Problemleri Yaş Problemleri Yüzde Problemleri Faiz Problemleri Kâr Zarar Problemleri Karışım Problemleri İşçi Problemleri Havuz Problemleri Hareket Problemleri Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM KÜMELER Küme Kümelerin Elemanı ve Eleman Sayısı Kümelerin Gösterimi Küme Çeşitleri Kümelerde İşlemler Alt Küme Küme Problemleri Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular ve Çözümleri BÖLÜM İŞLEM MODÜLER ARİTMETİK Bağıntı Fonksiyon İşlem İşlem Tabloları İşlemin Özellikleri Modüler Aritmetik Modüler Aritmetiğin Özellikleri Modüler Aritmetikte Denklem Çözümü Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM PERMÜTASYON KOMBİNASYON OLASILIK.569 Saymanın Temel Kuralları Toplama Kuralı Çarpma Yolu ile Sayma Saymanın Temel İlkesi Permütasyon (Sıralama) Tekrarlı Permütasyon Dairesel Permütasyon Kombinasyon (Gruplama) Olasılık Olasılık Fonksiyonu Olasılık Hesabı Koşullu Olasılık Bağımsız ve Bağımlı Olasılık Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM TABLO VE GRAFİKLER Tablo ve Yorumlama Grafik ve Yorumlama Çizgi Grafik Sütun Grafiği Daire Grafiği Çözümlü Test Çözümler Çözümlü Test Çözümler Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri BÖLÜM SAYISAL MANTIK PROBLEMLERİ Sayı Örüntüleri Sayı Dizileri Tablo ve Şekil Soruları Akıl Yürütme ve Mantık Soruları Görsel Yetenek Çözümlü Test Çıkmış Sorular ve Çözümleri...662

11 xii GEOMETRİ İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM GEOMETRİK KAVRAMLAR VE DOĞRUDA AÇILAR Geometrik Kavramlar Tanımsız Kavramlar Açılar Açının Ölçüsü Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler Açı Ölçü Birimleri Derecenin Alt Birimleri Açı Çeşitleri Dar Açı Dik Açı Geniş Açı Doğru Açı Tam Açı Komşu Açılar Açıortay Tümler Açılar Bütünler Açılar Ters Açılar Paralel İki Doğrunun Bir Kesen ile Yaptığı Açılar Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen İle Meydana Getirdiği Açılar Kenarları Paralel Açılar Kenarları Dik Açılar Üçgenler Üçgen Çeşitleri Açılarına Göre Üçgenler Kenarlarına Göre Üçgenler Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar Yükseklik Açıortay Kenarortay Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler Dik Üçgen Pisagor Teoremi Öklid Bağıntıları Kenarlarına Göre Özel Dik Üçgenler Açılarına Göre Özel Dik Üçgenler Üçgende Açıortay Teoremleri İç Açıortay Teoremi Dış Açıortay Teoremi Üçgende Kenarortay Teoremleri Ağırlık Merkezi Kenarortay Bağıntıları Özel Üçgenler İkizkenar Üçgen Eşkenar Üçgen Üçgende Alan Üçgende Benzerlik Açı Açı Açı Benzerlik Kuralı Tales Teoremi Temel Orantı Teoremi Çapraz Tales Teoremi Kenar Açı Kenar Benzerlik Kuralı Kenar Kenar Kenar Benzerlik Kuralı Üçgende Açı Kenar Bağıntıları Üçgen Eşitsizliği BÖLÜM ÇOKGENLER VE DÖRTGENLER Çokgenler Dışbükey ve İçbükey Çokgenler Düzgün Çokgen Dörtgenler Özellikleri Dörtgenlerde Alan Paralelkenar Paralelkenarda Alan Paralelkenarın Alan Özellikleri Paralelkenarda Uzunluk İle İlgili Özellikler Eşkenar Dörtgen Dikdörtgen Kare Yamuk Deltoid İkizkenar Yamuk Dik Yamuk Deltoid Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri...742

12 xiii 3. BÖLÜM ÇEMBER VE DAİRE Çemberde Açı Çemberde Yardımcı Elemanlar Çemberde Yay ve Açı Özellikleri Merkez Açı Çevre Açı Teğet Kiriş Açı İç Açı Dış Açı Çemberde Kiriş Yay Özellikleri Kirişler Dörtgeni Çemberde Uzunluk Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti Kuvvet Ekseni İki Çemberin Ortak Teğetleri İki Çemberin Birbirine Göre Durumları Üçgenin Çemberleri Üçgenin İç Teğet Çemberi Üçgenin Dış Teğet Çemberi Teğetler Dörtgeni Dairede Alan Dairenin Alanı ve Çevresi Daire Diliminin Alanı Çember Yayının Uzunluğu Daire Kesmesinin Alanı Daire Halkasının Alanı Çemberde Benzerlik Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Çözümleri Noktanın Simetriği Doğrunun Simetriği Eşitsizlikler BÖLÜM KATI CİSİMLER Prizma Dikdörtgenler Prizması Küp Silindir Dönel Silindir Piramit Düzgün Piramit Kesik Piramit Küre Çıkmış Sorular ve Çözümleri BÖLÜM ANALİTİK GEOMETRİ Noktanın Analitik İncelenmesi Analitik Düzlem İki Nokta Arasındaki Uzaklık Doğrusal Noktalar Doğrusal Olmayan Noktalar Doğrunun Analitik İncelenmesi Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi Doğrunun Grafiğinin Çizimi Doğrunun Denklemleri Özel Doğrular İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları Doğru Demeti Simetriler...782

13 kpss 2014 akıcı ayrıntılı güncel konu anlatımları örnekler yorumlar uyarılar pratik bilgiler ösym tarzında özgün sorular ve açıklamaları türkçe sözel akıl yürütme dil bilgisi yazım kuralları 2012 kpss de 94 soru yeni konularla yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır

14 1. BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM Ortaöğretim Ön lisans SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ Anlamı olan ya da anlamı olmadığı halde cümle kuruluşunda görev üstlenen ses birliklerine sözcük denir. Zengin bir söz dağarcığına sahip dilimizde bazı sözcükler tek bir kavramı karşılarken bazıları birden çok anlam karşılamaktadır. Tek anlamlı sözcükler: Sadece bir kavramı karşılayan sözcüklerdir. kaldırım: Yollarda taşlarla yapılan döşeme: Araba bozuk kaldırımların üstünde sallanıyor, devrilecek gibi oluyordu. testere: Ağaç, demir vb. şeyleri kesmeye yarayan, genellikle üçgen biçiminde dişleri olan, dar ve uzunca çelik araç: Ağaç testeresiyle koca kütükleri doğradı tek başına. (Kaynak: tdk.gov.tr) Görüldüğü gibi yukarıdaki sözcüklerin başka anlamlara gelebilecek kullanımı yoktur. PÜR DİKKAT! Bu konudan KPSS de ortalama 3 soru gelmektedir. Sözcükte Anlam ünitesi, gelen soru sayısından ziyade, cümle ve paragrafların tam olarak anlaşılmasında bir temel olması açısından çok önemlidir. Çok anlamlı sözcükler: Kullanıldığı yere ve duruma göre birden çok anlam kazanabilen sözcüklerdir. düşmek: 1. Yer çekiminin etkisiyle boşlukta, yukarıdan aşağıya inmek: Havada uçan kuş vurulmuş gibi birdenbire sokağa düşüyor. 2. Bulunduğu yerden ayrılarak veya dengesini yitirerek yukarıdan aşağıya inmek: Çocukken ağaçtan düşüp ayağım kırılmıştı da ağlayamamıştım. 3. Yere devrilmek, yere serilmek: Çocuk koşarken yere düştü. 4. Yağmak: Dağlara kar düştü. 5. Vurmak, değmek, rastlamak: İnce uzun dallı badem ağaçlarının alaca gölgeleri sahile inen keçi yoluna düşüyordu. (Kaynak: tdk.gov.tr) Düşmek sözcüğü kullanıldığı yere göre farklı anlamlar kazanmıştır. Sözcüğün yukarıda belirtilenler dışında da kazandığı daha birçok anlam vardır. Dilimizdeki sözcüklerin çoğunluğu çok anlamlıdır, yani temel anlamı dışında kullanılmaya uygundur. Dilimizde sözcüklerin kullanıldıkları cümleye göre kazandıkları bu farklı anlamlara da yan anlam ya da mecaz anlam denir. Gerçek Anlam Temel Anlam Bir sözcüğün, akla gelen ilk anlamına temel anlam denir. Bir sözcük tek başına duyulduğunda ya da okunduğunda o sözcüğün temel anlamı akla gelir. ağız: Sindirim sisteminin başlangıcı olan, üst ve alt çene arasındaki boşluk: Ağzındaki lokmayı bir türlü yutamıyordu. boyun: Gövdenin başla omuz arasında kalan kısmı: Sabaha kadar boynum ağrıdı. durmak: Hareketsiz kalmak, kımıldamamak: Babası odanın ortasında durup biraz düşündü. Yukarıdaki cümlelerde göz, boyun, durmak sözcükleri akla gelen ilk anlamlarıyla kullanılmıştır.

15 2 Yan Anlam Bir sözcüğün temel anlamının dışında, ancak temel anlamıyla ilişkili olarak kazandığı yeni anlamlardır. Dilberin başında siyah saç olur. (temel anlam) PÜR DİKKAT! ÖSYM nin yaptığı sınavlarda temel anlam ve yan anlam değil, gerçek anlam ve mecaz anlam ayrımı sorulmaktadır. Sorularda, seçenekler arasında yan anlamda kullanılmış sözcük de verilebileceği için dikkatli olunmalıdır. Yan anlam, temel anlamla bir şekilde ilişkilidir ve gerçek anlam başlığında ele alınır; oysa mecaz anlam tamamen düşsel, gerçek dışı bir anlamdır. Baş sözcüğünün temel anlamı, insan ve hayvan bedenlerinin en yukarı, en önemli kısmı dır. Dolayısıyla sözcük, yukarıdaki cümlede temel (ilk) anlamıyla kullanılmıştır. Baş sözcüğünün, temel anlamıyla bağlantılı olarak kazandığı yeni anlamlar, yani yan anlamlar ise aşağıda verilmiştir: Bir şeyin en yukarısı, en yüksek noktası: Çıkam dağlar başına, vatana doğru bakam. Bir şeyin başladığı, çıkıp yayıldığı yer, kaynak: Bu sonbahar başında bir gün onunla Beykoz çayırına gittik. Bir şeyin yanı, yakını, çevresi: Fakat nedendir Ya Rab bu susuzluğumuz / Suyu gürül gürül akan çeşme başında. Yukarıya, üste gelen yön: Yatağın başında oturmuş ağlıyordu. Mecaz Anlam Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen sıyrılarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Sıcak sobanın yanında uzun uzun sohbet ettiler. (Gerçek anlam: Yakmayacak derecede ısı veren, üşümeyi önleyecek kadar ısıtan) Müdür, öğrencilerini çok sıcak karşıladı. (Mecaz anlam: Dostça olan, sevgiyle dolu olan, şefkatli) Örneklerde görüldüğü gibi mecaz anlamlı kullanımlarda, sözcük farklı bir anlama geçmiştir. Aşağıdaki altı çizili sözcükler de mecaz anlamda kullanılmıştır: Feryadı bırak, kendine gel çünkü zaman dar. ( Dar sözcüğü, yetersiz, az anlamında kullanılmış.) Gülen gözlerinin manası pek derin. ( Derin sözcüğü, anlaşılması, kavranılması zor anlamında kullanılmış.) Bu sözlerinle hepimizi çok kırdın. ( Kırmak sözcüğü gücendirmek, üzmek, incitmek anlamında kullanılmış.) Aldanma cahilin kuru sözüne. ( Kuru sözcüğü soğuk, sevimsiz, hissiz anlamında kullanılmış.) Not - Temel, yan ve mecaz anlam ilişkisini daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki tabloyu inceleyiniz: Sözcük Gerçek Anlam Mecaz Anlam Temel Anlam Yan Anlam 1. Çene kemiklerinin üstüne dizili, ısırıp koparmaya ve çiğnemeye yarayan sert, beyaz organlardan her biri 2. Çark, testere, tarak, vb. çentikli şeylerdeki çıkıntılardan her biri 3. Sarımsak dilimi, karanfil vb.nde dişe benzetilen tane 4. Bazı dantel ve işlemelerin kenarlarındaki yuvarlak sivri bölüm 5. Güçlü olduğunu belli etmek, tehdit etmek (diş göstermek) 6. Kötülük yapmak için fırsat beklemek (diş bilemek) 7. Zorla veya inatla istediğini yaptırmak (diş geçirmek) Diş sözcüğünün anlamları (tdk.gov.tr)

16 3 PÜR DİKKAT! ÖSYM nin son yıllarda sıkça sormaya başladığı düşsel öge kavramı da mecazla aynı doğrultudadır. Mecaz da da düşsel ögeler de de gerçek dışı unsurlara yer verilir. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi temel anlamda kullanılmıştır? A) Çevresindekilerin sevgisini kazanan mükemmel bir insandı babam. B) Onu, herkese örnek olan tavırları ile tanıdık. C) Güneş doğmadan bir saat kadar önce yola çıktık. D) Bu sevimli çocuğa hemen kanım kaynadı. E) Dalları çıplak ağaçların arasında bir süre oturduk. B seçeneğinde tavır sözcüğü davranış, vaziyet, hâl anlamlarında, yani temel anlamıyla kullanılmıştır. Diğer seçeneklerdeki sözcükler mecaz ve yan anlamda kullanılmıştır. Cevap B Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi yan anlamda kullanılmıştır? A) Acıyla zevki kullanmayı öğrenirsek başarılı oluruz. B) Araştırmacılar tarafından incelenen hayvanlar serbest bırakıldı. C) Alabildiğince yeşilliğin uzandığı güzel bir köydü ilk burası. D) Aynı zamanda güzel kumaştan bir boyun atkısı vardı. E) Bilgi edinme yollarını öğrenmeyen insan genellikle hazır bilgiyi tercih eder. C seçeneğindeki uzanmak sözcüğünün temel anlamı boylu boyunca yatmak tır. Verilen cümlede ise bir alana yayılmak anlamında, yani yan anlamda (temel anlamla ilişkili) kullanılmıştır. Diğer cümlelerdeki sözcükler temel anlamlarıyla (ilk anlamlarıyla) kullanılmıştır. Cevap C Kaçmak sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde temel anlamda kullanılmıştır? A) Yeni aldığım bu kazak sanki biraz yeşile kaçıyor. B) Bir tehlike sezdiğin anda hemen eve kaçarsın. C) Bir aydır alacaklılardan kaçıyor dükkân sahibi. D) Bütün gün havuzdan çıkmayınca kulağına su kaçmış. E) Odanın halısı biraz sağa kaçmış, sen ne düşünüyorsun? Kaçmak sözcüğünün temel anlamı hızla koşup bir yere saklanmak tır. Bu anlam da B seçeneğinde kullanılmıştır. Cevap B Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük mecaz anlamıyla kullanılmıştır? A) Gelecek hafta bugün yine buluşalım, dedi büyük bir sevinçle. B) Beyaz at üstünde gelin görününce düğün başladı. C) Çocuğu uyutmak için odaya götürdü yaşlı dadı. D) Bu boş sözleri dinlemekten artık bıkmıştık hepimiz. E) Akrabalarını görmek, onlarla konuşmak istiyordu. A, B, C ve E seçeneklerindeki altı çizili sözcükler mecaz anlamda kullanılmamıştır. Boş sözcüğünün gerçek anlamı içinde bir şey olmayan dır. Bu sözcük, D seçeneğindeki cümlede, gerçek anlamının dışında değersiz, bir işe yaramayan anlamında kullanıldığı için mecaz anlamdadır. Cevap D Terimsel Anlam Bir bilim, sanat, spor ve meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklere terim anlamlı sözcükler denir. Öğretmenimiz bu hafta açıları anlattı. (matematik terimi) Güreşçilerimiz minderde başarılı olamadılar. (spor terimi) Sanatçı tiz sesiyle izleyenleri büyüledi (müzik terimi)

17 4 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim kullanılmıştır? A) Adam iki dakika nefes aldırmıyordu bize. B) Arkadaşıma laf yok, o mert mi mert biridir. C) Başarılı olmak için yardımlaşmak şarttır. D) Düşünceleriyle herkese örnek oluyordu. E) Her şiirin cümle yapısı ve hece ölçüsü farklıdır. E seçeneğindeki hece ölçüsü ifadesi şiirle, daha da genellenirse, edebiyatla ilgili bir ifade olduğu için terim anlamlıdır. Cevap E Not PÜR DİKKAT! Benzetme, ÖSYM nin tüm sınavlarında, en fazla soruların sanatlardan biridir. LYS (eski ismiyle ÖSS) tarzı sınavlarda, benzetme edatı, benzetme yönü, benzetme çeşitleri gibi detaylara girilse de KPSS de cümlede ya da paragrafta benzetme olup olmadığı sorulmaktadır. (I) Edebiyat sevgisi olmayınca kişi ister politikacı, ister bilgin, ister mühendis, ister hekim olsun gerçek bir aydın sayılmaz. (II) Doğru dürüst düşünemez. (III) İyiyi kötüyü birbirinden ayıramaz. (IV) Batı nın önemli politika adamlarını incelerseniz hepsinin sanata, edebiyata yakınlıklarını, o konularda yazdıkları yazıların, yaptıkları konuşmaların değerli birer çalışma olduğunu görürsünüz. (V) General de Gaulle ün anıları bir edebiyat anıtıdır; Mitterant ın konuşmaları, kitapları da Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde benzetme yapılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V MECAZA DAYALI SÖZ SANATLARI 1. Benzetme (Teşbih) Bir nesnenin, varlığın niteliğini daha etkili biçimde anlatmak için daha belirgin niteliği olan bir varlıktan yararlanma yöntemine benzetme denir. Tam bir benzetmede dört öge bulunur. Fakat bütün ögelerin kullanılması şart değildir. Zeytin gibi siyah göz benzetmesinde şu ögeler vardır: Benzeyen: Asıl anlatılmak istenen, yani benzetmeye konu olan varlık: göz Benzetilen: Benzeyenin kendisine benzetildiği varlık: zeytin Benzetme Yönü: Benzeyenin benzetilene hangi yönden benzediği: siyah Benzetme Edatı: Cümleye benzetme anlamı katan sözcük: gibi Selvi gibi uzun boy benzetilen benzetme benzetme benzeyen edatı yönü Kar gibi beyaz çamaşırlar benzetilen benzetme benzetme benzeyen edatı yönü Tilki gibi kurnaz çocuk benzetilen benzetme benzetme benzeyen edatı yönü V. cümlede Gaulle ün anıları bir edebiyat anıtıdır ifadesinde anılar, edebiyat anıtı na benzetilmiştir. Cevap E 2. Eğretileme (İstiare) Eğretileme (istiare), aslında benzetme sanatından çok da farklı değildir. Benzetmede de eğretilmede de amaç, bir kavramın özelliğini güçlendirmek için onu başka bir kavrama benzetmektir. Eğretileme, yalnızca benzeyen ya da benzetilen ögeleriyle yapılan söz sanatı, aynı zamanda bir benzetme çeşidi olarak tanımlanabilir. PÜR DİKKAT! Benzetme örneklerinde hem benzeyen hem de benzetilen telaffuz edilir. Fakat eğretilmede benzetmeden farklı olarak bu kavramlardan sadece biri söylenir; diğer kavram karşı tarafça anlaşılır. Her yaz bu cennette tatil yaparım. benzetilen (Benzeyen öge tatil yeri dir fakat söylenmemiştir.) Meleğim beşiğinde uyuyor. benzetilen (Benzeyen öge bebek tir fakat söylenmemiştir.) Güneş bugün gülümsüyor bize. benzeyen (Benzetilen öge insan dır fakat söylenmemiştir.)

18 5 PÜR DİKKAT! Eğretilme de aslında bir çeşit benzetmedir. Kavramlardan biri gizlendiği ve benzetmeye göre daha fazla yorum gücü gerektirdiğinden daha nitelikli bir sanat kabul edilir. Fakat KPSS de benzetme ve istiare ayrımına şu ana kadar yer verilmemiş, her iki sanat da benzetme, benzerlik ilgisi şeklinde tek başlık altında sorulmuştur. Not 2. İnsana ait bir özellik doğaya aktarılabilir, yani kişileştirme yapılabilir: Yılların hüznünü taşıyordu yollar. insana ait özellik Güneş gülmüyor bugün yine. insana ait özellik 3. Doğaya ait bir özellik, doğadaki başka bir varlığa aktarılabilir: Yıldızlar akıyor damların üzerine. (suyun özelliği yıldızlara aktarılmış) Bulutlar salkım salkım. (üzümün özelliği bulutlara aktarılmış) 4. Bir duyuyla ilgili bir kavram başka bir duyuyu anlatmak için kullanılabilir; buna duyular arası aktarma denir: Sıcak bir gülümseyişi vardı. dokunma görme Birbirinize tatlı tatma sözler söyleyin. işitme Yumuşak sesiyle herkesi büyüledi. dokunma işitme Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eğretileme (istiare) örneklenmiştir? A) Ağalıktan ve ağalardan kurtulmuş, başka diyarlara gidiyordu. B) Kültürün mayası, edebiyatta oluşup olgunlaşır. C) Bahçedeki söğüt ağacında yaşayan serçe yavrusu daldan düşmüştü. D) Bu kitapta yedi yazarın hikâyeleri bulunmaktadır. E) Eskiden, herkes birbirine selam verirdi. B seçeneğinde, kültürün mayası ifadesinde kültür kavramı mayalanabilen bir kavrama (yoğurt, hamur vs.) benzetilmiş ama bu kavram söylenmemiştir. Dolayısıyla istiare (eğretileme) yapılmıştır. Cevap B Eğretileme çeşitli şekillerde yapılabilir: 1. Doğaya ait bir özellik insana aktarılabilir: O, cıvık bir insandır. sıvılara ait özellik Babam geciktiğimi öğrenince yine esip gürleyecek. rüzgârın özelliği Dışarıdan acı bir fren sesi geldi. tatma işitme PÜR DİKKAT! Bu aktarma çeşitlerine bazı kaynaklarda Deyim Aktarmaları başlığıyla da rastlanır. 3. Kişileştirme (Teşhis) İnsana ait özelliklerin insan dışındaki varlıklara verilmesidir. Bülbül, ağaran vakte kadar ağlarmış. (Bu cümlede bülbül kişileştirilmiştir, insana ait bir özellik (ağlama) insan dışındaki bir varlığa yüklenmiştir.) Poyrazla söyleşir yaprakların sesi. insana ait kişileştirilen özellik varlık O kuşun ömrü bir güzel gecede kişileştirilen varlık Bir güzel beste söylemekle geçer. insana ait özellik Rıhtımda uyuyan gemiyi hatırladın mı? insana ait kişileştirilen özellik varlık PÜR DİKKAT! Kişileştirme, ÖSYM nin sınavlarında çıkan soruların bir konudur.

19 6 5. Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması) (I) Yaşar Kemal i bence diğer tüm yazarlardan ayıran özelliği okur ile kendisini ayrı varlıklar olarak görmemesidir. (II) Anlattığı öykünün yüceliğinden neredeyse okur kadar o da etkilenir. (III) Bazen başladığı cümlede heyecanın giderek arttığını hissederiz. (IV) Çılgınca renklere bürünmüş toprak ve coşkulu deniz, yarpuzlar, hatmiler, baş döndürücü bir etki yaratır. (V) Ama bu baş döndürücü etki sadece okurda değil, yazının kendi içinde de varlığını sürdürür. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde kişileştirme yapılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V IV cümledeki coşkulu deniz ifadesinde insanın özelliği denize aktarılarak kişileştirme yapılmıştır. Cevap D 4. Kinaye (Değinmece) Bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlamını çağrıştıracak biçimde kullanılmasıdır. Fakat elbette mecaz anlam kastedilmektedir. Ateş düştüğü, yeri yakar. ( Ateş düştüğü yeri yakar. atasözü mecaz anlamda Acıyı yaşayan bilir. demektir. Gerçek anlamı da anlaşılacağı üzere ateşin düştüğü yeri tutuşturacağıdır.) Dikensiz gül olmaz. Hamama giren terler. Taşıma su ile değirmen dönmez. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kinaye sanatı örneklenmiştir? A) Gençliği, gözünde birden canlandı yaşlı kadının. B) Kaldırım çalışmalarında dükkân sahipleri büyük zorluk çıkardı. C) Bu konular üzerinde çok fazla düşünmemelisin. D) Romanın görevi insanı insana anlatmaktır. E) Kendisine hakaret edildiğinde yüzü hiç kızarmazdı onun. E seçeneğinde yüzü kızarmak deyimi hem tenin renk değiştirmesi anlamında hem de utanmak anlamında kullanılabilir. Bu ifadede kinaye örneklenmiştir. Cevap E Bir sözün benzetme amacı güdülmeksizin başka bir sözün yerine kullanılmasıdır. Ad aktarmasında asıl anlatılmak istenenle onun yerine kullanılan söz arasında bir çeşit ilginin olması gerekir. Bu anlam ilgilerinden bazıları aşağıda gösterilmiştir: a) Parça - Bütün İlgisi Ellerim dolu, arabayı sen açar mısın? (Bu cümlede araba sözcüğü ile kastedilen aslında kapı dır. Araba (bütün) söylenmiş, kapı (parça) kastedilmiştir.) b) İç - Dış İlgisi Çorba çok güzeldi, iki kase içtim. (Burada, iki kase içtim sözüyle İki kase çorba içtim. denilmek istenmiştir. Dış (kase) söylenmiş iç (çorba) kastedilmiştir.) c) Sanatçı - Eser İlgisi Şiiri sevmek için Yahya Kemal i okumalısın. ( Yahya Kemal(sanatçı) söylenmiş Yahya Kemal in şiirleri kastedilmiştir.) d) Yer - Kişi (Topluluk) İlgisi Bizim mahalle bu olayı asla unutmaz. ( Mahalle (yer) söylenerek mahalledeki insanlar (topluluk) kastedilmiştir.) e) Kişi - Araç ilgisi Değerli kalemlerimizden birini daha yitirdik. ( Kalem söylenmiş, yazar kastedilmiştir.) İstanbul a ünlü raketler geldi. ( Raket söylenmiş, tenisçiler kastedilmiştir.) f) Yer - Olay İlgisi Erzurum ve Sivas, bağımsızlık savaşının ilk adımlarıdır. ( Yer söylenmiş, olay (kongreler) kastedilmiştir.) g) Yön - Yer / Ülke İlgisi Batı, Doğu daki olaylara müdahale etmek zorunda. ( Yön söylenmiş, ülkeler kastedilmiştir.) PÜR DİKKAT! Anlatım bozukluğu sorularında seçeneklerde ad aktarması gören bazı öğrenciler, ad aktarmasını anlatım bozukluğu zannedebilmektedir. Ad aktarmaları anlatım bozukluğu sayılmaz.