KEYWORDS: African catfish,larvae,spawnning,chemical Composition,Fatty Acids

Transkript

1 KARABALIKLARDA (Clarias gariepinus, Burchell 1822) ÜREME PERİYODU VE LARVALARIN GELİŞİM DÖNEMLERİNE AİT KİMYASAL KOMPOZİSYONLARININ TESPİTİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Erdal YILMAZ, Mehmet NAZ, İhsan AKYURT, Mustafa TÜRKMEN Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Antakya, HATAY E-Posta: ÖZET Bu çalışmada, 184 dişi karabalık Gölbaşı Gölü (Kırıkhan, Hatay) ve Asi ırmağı ndan Mayıs 2002-Eylül 2002 tarihleri arasında örneklendi. Dişiler olgun yumurtalara sahip olup olmadıklarına göre sınıflandırıldı. Olgun yumurtalara sahip dişilerin sayısı Mayıs ta 46, Haziran da 13, Temmuz da 2, Ağustos ta 3 adet olarak tespit edildi. Buna karşın, olgunlaşmamış yumurtalara sahip dişi balıkların sayısı Mayıs ta 3, Haziran da 90, Temmuz da 17, Ağustos ta 21 olarak bulunmuştur. Mayıstan Eylüle kadar olan zaman diliminde olgun yumurtalı dişi sayısı belirgin olarak azalmış ve Eylül ayı başında olgun yumurtaya sahip ve yumurtlamaya hazır bireylere rastlanmamıştır. 184 dişi karabalıgın 17 adedi sağılarak 30 erkek balığın spermi ile döllendi. Bunlardan 10 dişi bireye ait yumurtaların ortalama sayıları gravimetrik olarak hesaplandı ve adet yumurta/dişi birey olarak bulundu. Yumurtlama periyodu ve dişi birey ağırlığına bağlı olarak (ilkbahar ve yaz) her bir dişinin ortalama yumurta sayısı ve adet arasında değişmiştir. Yumurtalı, keseli ve serbest yüzen larvalarda; kuru madde ve kül değerleri azalırken, protein değerlerinin değişmediği tespit edildi. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Karabalık, Larva, Yumurtlama, Kimyasal Kompozisyon, Yağ Asitleri. ABSTRACT Between May and September 2002, 184 female African catfish were sampled from Asi river and Gölbaşı lake in Hatay, Turkey. Females were examined with respect to having mature and immature eggs. The numbers of females having mature eggs were 46, 13, 2, and 3 in May, June, July, and August respectively. Also, the numbers of females having immature eggs were 3, 90, 17, and 21 in May, June, July and August respectively. From May to September, the number of spawning females decreased rapidly and there were not found any females that had mature eggs and ready to spawn at the beginning of September. 17 of 184 females African catfish were stripped and fertilized with 30 males. The average number of eggs belonging to ten females was determined gravimetrically and calculated as eggs/female individual. The average egg number varied between and eggs per female as related to spawning period (spring or summer) and individual weight of females. While the ash and dry matter contents of egg, yolksac and free swimming larvae decreased, it was determined that protein contents did not changed. KEYWORDS: African catfish,larvae,spawnning,chemical Composition,Fatty Acids 213

2 GİRİŞ Karabalık Orta doğudan güneyde Orange ırmağına kadar endemik bir coğrafik dağılıma sahiptir (Teugels, 1984). Aynı zamanda doğal olarak ülkemizin güneyinde Antalya dan Antakya ya kadar olan bölgedeki göl ve ırmaklarda da mevcuttur (Tekelioğlu, 1987). Son 20 yıl içinde bu balık türü Avrupa, Asya (Vietnam ve Endonezya) ve Latin Amerika (Brezilya) ya taşınmıştır. Yetiştiriciliği yapılan en önemli iki Clarias türü Clarias batrachus ve Clarias gariepinus tur. Buna karşın Clarias üretiminin büyük bir kısmını ya Clarias gariepinus x Clarias batrachus veya Clarias gariepinus x Clarias macrocephalus un hibritleri oluşturmaktadır (Csavas, 1994; Karnasuta, 1993). Dünyada doğal olarak bulunmadığı ülkelerde bile bu tür üzerinde farklı konularda önemli çalışmalar yapılmasına karşın, ülkemizde yapılan çalışmalar oldukça sınırlı kalmıştır. Bu nedenle karabalık türünde üreme periyodu ve larvalarının kimyasal kompozisyonundaki değişmeler gözlenmiştir. Bu çalışmanın amacı, karabalıklarda üreme ve larval gelişim dönemlerine ait kimyasal kompozisyondaki değişimleri ortaya koymaktı. MATERYAL VE YÖNTEM A)ÖLÇÜMLER Mayıstan Ağustosa kadar 184 dişi ve 30 adet erkek birey örneklenmiştir. Dişi bireylerde canlı ağırlık, toplam boy, yumurta sayısı ve olgun veya olgunlaşmamış yumurtaya sahip dişi birey sayısı tespit edildi. Bazı hallerde sadece olgun yumurtaya sahip veya olmayan dişi birey sayıları tespit edilmiştir. Erkek bireylerde canlı ağırlık, boy ve gonad ağırlıkları ölçüldü. Balık örnekleri Gölbaşı Gölü (Kırıkhan-Hatay) ve Asi ırmağı ndan alındı. Döl almaya uygun olan 17 dişi balık sağıldı ve bu balıklara ait yumurta sayıları gravimetrik olarak hesaplandı. b)larval dönemlerin fotoğraflanması ve biyokimyasal analizler Bu çalışmanın 2.aşamasında döllü yumurta ve çıkan larvalar gelişim aşamalarında Olympus BX-50 mikroskop ile fotoğraflandı ve türün yumurta, keseli ve serbest yüzen larvalarda, kuru madde, kül (Vollenweider, 1974), lipit (Bligh and Dyer, 1959) ve yağ asidi kompozisyonları (Garces and Manche, 1993) analiz edildi. Yağ asitlerinin analizleri SP-2330 fused capillary kolon ve yürütücü gaz olarak hidrojenin kullanıldığı GC-MS (Tübitak Marmara Arş. Merk.) cihazında yapıldı. Sıcaklık zamana bağlı olarak 120 C den 220 C ye 5 C/dak. aralıklarla arttırıldı ve injektör ve dedektörün sıcaklıkları sırası ile 240 C ve 250 C ye ayarlandı. Metil esterler yağ asitlerinin bilinen bir standartla karşılaştırılması yolu ile tanımlandı. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Mayıs-Ağustos ayları arasında örneklenen 184 dişi, yumurtalarının olgunluk durumuna bağlı olarak incelendi. Dişi bireylerde canlı ağırlık, toplam boy, yumurta sayısı ve olgun veya olgunlaşmamış yumurtaya sahip dişi birey sayısı tespit edildi. Erkek bireylerde canlı ağırlık, boy ve gonad ağırlıkları ölçüldü (Tablo 1). Olgun yumurtalara sahip dişi birey sayısı Mayısta 46, Haziranda 13, Temmuzda 2, Ağustosta 3 olarak tespit edildi. Buna rağmen, olgunlaşmamış yumurtalara sahip bireylerin sayısı; Mayısta 3, Haziranda 90, Temmuzda 17, Ağustosta 21 olarak bulundu. Mayıstan Eylüle kadar olan zaman diliminde olgun yumurtalı dişi sayısı belirgin olarak azalmış ve Eylül ayı başında olgun yumurtaya sahip ve yumurtlamaya hazır bireylere rastlanmamıştır. Bu durum dişilerin partiler halinde 214

3 yumurtladığını ve olgun yumurtaya sahip dişi birey sayısının üreme periyodu süresince değişim gösterdiğini ortaya koymuştur. Olgun yumurtalara sahip dişi bireylerin sayısı örnekleme aylarında değişim göstermiştir. Mayıs ayında yapılan örneklemelerin çoğunda dişiler olgun yumurtalara sahip ve yumurtlamaya hazır olmalarına rağmen, Ağustosta olgun yumurtalara sahip sadece birkaç dişi bireye rastlanıldı. Bu durum aynı bölgede çalışan bir araştırıcı tarafından da desteklenmiştir (Tekelioğlu, 1980). Larval gelişim dönemleri aşağıda verildiği üzere fotoğraflandı (Resim 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10). Bu resimlerde yumurta, erkek gonadlar, keseli larva ve kesesini bitiren larvalar belirli zaman aralıklarında izlendi. Karabalık yumurta, keseli ve serbest yüzen larvalarının kimyasal analiz ve yağ asitleri içeriği Tablo 2 de verilmiştir. Balık larvaları ve yumurtalar farklı gelişim dönemlerinde yağ asitlerine enerji ve hücre oluşumunda ihtiyaç duymaktadırlar (Verreth ve ark., 1994). Bu bakımdan en çok ihtiyaç duyulan yağ asitlerinin azalma eğilimi göstermesi beklenir. Yumurtadan serbest yüzen larval döneme kadar docosahexaenoic ve eicosapentaenoic asitler önemli derecede artarken; C16:0, 16:1, 18:0, 18:1, 20:4 yağ asitleri aynı gelişim dönemlerinde azalma göstermiştir. Ayrıca linolenic asit (18 3n-3) n-3 grupların sentezinde kullanılmasına rağmen linolenik asidin miktarı sürekli bir biyosentezden dolayı düşmemiştir, aksine artmıştır. Bu bulgular linolenic asitten eicosapentaenoic ve docosahexaenoic aside bir dönüşümün olduğu ortaya koymaktadır. Bu bulgular daha öncekiçalışmalarla desteklenmiştir (Cowey and Sargent, 1972; Işık vd, 1999). Tablo 1. Dişi ve erkek karabalıga ait ortalama vücut parametreleri. Parametreler Erkek Dişi Ağırlık Boy Gonad Ağırlığı 2.44 Yumurta Çapı 1.77 Sağılabilen Yumurta Sayısı Sağılamayan Yumurta Sayısı Total Yumurta Sayısı

4 Tablo 2. Clarias gariepinus un yumurta, keseli ve serbest yüzen larvalarına ait kuru madde, kül, lipit, protein ve yağ asidi kompozisyonları. (kuru madde esasına göre) Yumurta Keseli Larva Serbest yüzen larva Kuru madde(%) Kül(%) Lipit(%) Protein(%) 69.7* 69.3* 70.3* Yağ asitleri C8:0 nd** Nd C14: C15: C15: nd nd C16: C16: C18: C18:1n9c C18:2n6t C18:2n6c C18:3n nd nd C18:3n C20: C20:1n C20: C20:3n nd nd C20:4n nd nd C20:5n C21: nd C22: C22:1n9 nd C22: C22:6n C23:0 nd nd C24:1n YA Doymuş 19, , Tekli doymuş Doymamış * from Abdurrahman POLAT,1992 ** nd: belirlenmedi 216

5 Resim 1. Döllenmemiş yumurta Resim 2. Döllenmiş yumurta Resim 3.Erkek balığa ait gonadlar Resim 4. Çıkıştan 4 saat sonra Resim 5. Çıkıştan 8 saat sonra Resim 6. Çıkıştan 15 saat sonra Resim 7. Çıkıştan 32 saat sonra Resim 8. Çıkıştan 40 saat sonra Resim 9. çıkıştan 50 saat sonra Resim 10. Çıkıştan 70 saat sonra 217

6 KAYNAKLAR Bligh, G.E., Dyer, J.N., 1959, A rapid method of total lipid extraction and purification, Canadian Journal of Biochemistry and Physiology, 37, Cowey, C.B., Sargent, J.R., 1972, Fish nutrition. Adv. Mar.Biol., 10, Csavas, I., 1994, Status and perspectives of cultiring catfishes in East and Southeast Asia. Workshop on the biological bases of siluriformes, Montpellier, France. Garces, R., Mancha, M., 1993, One-step lipid extraction and fatty acid methyl esters preperation from fresh plant tissues, Analytical Biochemistry, 211, Işık, O., Sarıhan, E., Kuşvuran, E., Gül, Ö., Erbatur, O., 1999, Comparison of the fatty acid composition of the freshwater fish larvae Tilapia zillii, the rotifer Brachionus calyciflorus, and the microalgae Scenedesmus abundans, Monoraphidium minitum and Chlorella vulgaris in the algae-rotifer-fish larvae food chains, Aquaculture, 174, Karnasuta, J., 1993, Current status of aquaculture in Thailand, AADCP Workshop Proceedings on Genetics in Aquaculture and Fisheries Management, Polat, A., 1992, Karayayın (Clarias gariepinus) larvalarında keseli dönem (prelarva) süresince ve daha sonraki açlık dönemindeki protein, yağ, enerji, aminoasit ve yağ asitleri metabolizması, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Doktora Tezi, Adana. Tekelioğlu, N., 1980, Çukurova bölgesindeki tatlı su kaynaklarında bulunan karabalıkların doğal koşullarındaki bazı vücut özellikleri ve yumurta verimliliği ile Ç.Ü Ziraat Fakültesi balık üretim tesislerinde yetiştirilme olanakları üzerine bir araştırma, Ç.Ü Zootekni ABD doktora tezi, Adana. Tekelioğlu, N., 1987, Karabalık (Clarias lazera Cuv. at Val. 1840) ın biyolojik özellikleri ve döl alma yöntemleri, Ç.Ü Ziraat Fakültesi Dergisi, 2, Teugels, G., 1984, The nomenclature of African Clarias species used in aquaculture, Aquaculture, 38, Verreth, J., 1994, Nutrition and related ontogenic aspects in larvae of the African catfish, Clarias gariepinus, Ponsen&Looijen, Wageningen, 205. Vollenweider, A.R.,1974, A manual on methods for measuring primary production in aquatic environments, Burges and Som Lmt., Oxford,