THE PROBLEMS AND THE EVALUATION OF THE MUNICIPAL SOLID WASTES IN GAP REGION

Transkript

1

2

3 GAP BÖLGESĐNDE EVSEL KATI ATIK SORUNU VE BAZI DEĞERLENDĐRMELER THE PROBLEMS AND THE EVALUATION OF THE MUNICIPAL SOLID WASTES IN GAP REGION M.Đrfan YEŞĐLNACAR Sibel PULCU Bilal SELÇUK Harran Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Đnşaat Mühendisliği Bölümü Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği A.B.D. Harran Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Şanlıurfa Şanlıurfa Şanlıurfa ÖZET Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) nin artan bir ivmeyle gelişmesi endüstrileşme, kentleşme gibi sektörlerinde yatırımını ve faaliyet alanını genişletmiştir. Özellikle sanayileşme ve kentleşme süreciyle oluşan atıkların alıcı ortama gelişigüzel verilmesi çevre sorunlarını da beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada, GAP kapsamında bulunan illerin evsel katı atık yönetimi ve mevcut sorunları değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: GAP, evsel katı atık, çevre problemleri. ABSTRACT Southeastern Anatolia Project (GAP) is growing with an increasing acceleration and also contributing to the industry, urbanization and other sectors from the point of investments. The waste materials produced by the industry and urbanization activities are given randomly to the input environment, which causes various environmental problems. In this study, the management of municipal solid wastes of the cities within GAP region and present problems has been investigated. Keywords: GAP, municipal solid waste, environmental problems. GĐRĐŞ Hızla artan nüfus, plansız endüstrileşme ve sağlıksız kentleşme, nükleer denemeler, bölgesel savaşlar, tarımda verimi arttırmak amacıyla kullanılan bitki koruma ilaçları, yapay gübreler ve kimyasal maddeler giderek çevreyi kirletmeye başlamış, bunun sonucu olarak, büyük oranda kirlenen hava, su ve toprak, canlılar için zararlı olabilecek boyutlara ulaşmıştır (1). Bu zarar ve riskleri en aza indirmek, atıkları geri kazanmak, verimliliği arttırmak, maliyeti düşürmek, işgücü

4 yaratmak ve en önemlisi çevre kirlenmesini önleyici önlemler almak atık yönetimi ile olanaklıdır. GAP projesinin artan bir ivmeyle gelişmesi; endüstrileşme, kentleşme gibi sektörlerin de yatırımını ve faaliyet alanını genişletmiştir. Özellikle hızlı nüfus artışı ve kentleşme kapsamında atık üretiminde meydana gelen artışlar ve bu atıkların gelişigüzel alıcı ortama bırakılması son derece önemli çevresel sorunları da beraberinde getirmesini kaçınılmaz kılmıştır. Bu araştırma, GAP kapsamında bulunan Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Kilis illerinin mevcut evsel atık yönetimi, nüfus, arazi kullanımı ve bölgede gerçekleştirilmiş ya da programlanmış çevresel projeler açısından bir durum saptaması yapılmasını içermektedir. MATERYAL VE METOD Bu çalışmada, Devlet Su Đşleri Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan 1/ ölçekli GAP bölgesi gelişim planı sağlanmıştır (Şekil 1). Şekil 1. GAP bölgesi gelişim planı (2) Bu plan üzerinde tarım ve sulama açısından işletmede, inşa halinde, planlama ve kesin proje, istikşaf ve master plan aşamasında olan sahalar birleştirilerek taranmış ve tarım dışı olarak kullanılabilecek araziler ortaya konmuştur. Daha sonra 1/ ölçekli bu pafta üzerine vahşi depolama, projesi yapılmış deponiler ile düzenli depo tesisi işaretlenerek A4 kağıdı boyutuna indirgenerek değerlendirilmiştir (Şekil 2).

5 Şekil 2. GAP bölgesi arazi kullanım durumu ve evsel katı atık depolama sahalarının konumu

6 Ayrıca bu illerin katı atık yönetimine ilişkin sayısal bilgiler GAP Đdaresi ve ilgili belediyelerden sağlanarak değerlendirilmiştir. EVSEL KATI ATIK YÖNETĐMĐ AÇISINDAN GAP IN DURUMU Tablo 1 de görüldüğü üzere GAP bölgesinde 2 büyükşehir, 12 merkez ilçe, 67 ilçe, 115 belde belediyesi olmak üzere toplam 196 belediye mevcuttur. Tablo 1. GAP bölgesinde bulunan belediyeler No Đller Büyükşehir Merkez ilçe Đlçe Belde Toplam 1 Gaziantep Diyarbakır Şanlıurfa Adıyaman Mardin Siirt Şırnak Batman Kilis Toplam Bu belediyelerden Gaziantep büyükşehir belediyesi hariç diğer 195 belediyede evsel katı atıklar vahşi depolama suretiyle araziye gelişigüzel bırakılmaktadır. Su ve toprak kaynakları bakımından ülke topraklarının yaklaşık 1/5 ni bünyesinde bulundurması ayrıca bölgenin ekolojik öneme de sahip olması bir diğer özelliğidir yılı nüfus tespiti sonuçlarına göre bölge nüfusu dir (Tablo 2). Tablo Nüfus sayımına göre GAP kapsamındaki illerin nüfusları Đller Nüfus Adıyaman Bitlis Diyarbakır Gaziantep Kilis Mardin Siirt Ş.Urfa Şırnak Toplam Kişi başına günde ortalama 1 kg çöp üretimi gerçekleştiği varsayımından hareketle GAP bölgesinde günde ortalama (ton/gün) çöp gelişigüzel araziye

7 bırakıldığı görülmektedir. Tablo 3 e bakıldığında Türkiye nüfus artış hızının bir hayli üzerinde olan bölgede, önümüzdeki yıllar da nazara alındığında, çöp üretimi ve bu çöplerden doğan çevresel risklerin büyüklüğü ortadadır. Tablo 3. GAP bölgesi nüfus artış hızları Dönem GAP / Türkiye GAP Artış Türkiye Artış Yıl % % % , ,05 2,77 2, ,05 2,12 2, ,58 3,81 2, ,13 3,42 2, ,75 2,42 1,51 Su ve toprak kaynaklarının optimal bir şekilde değerlendirilmesini amaçlayan proje sahasına, arazi kullanımı açısından bakıldığında tarım dışı olarak kullanılabilecek arazi miktarı ha yani %3,5 lik bir bölümü oluşturmaktadır (Tablo 4). Tablo 4. GAP bölgesinde arazi kullanımı (3) 1. Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf Alan (ha) Oran (%) Envanter Arazi alanları (ha) % Payları Đşlemeli Tarıma Uygun Arazi (1-2-3) Đşlemeye Kısıtlı Uygun Arazi (4) ,5 Đşlemeli Tarıma Uygun Olmayan Arazi (5-6-7) Tarım Dışı Arazi (8) ,5 Toplam Bölgede maalesef belediyelerin hemen tümü bu atıkları 1-4. sınıf arazilere rasgele bırakarak önemli bir su, toprak ve hava kirliliğine neden olmaktadırlar. Bu bağlamda, bölgedeki illerin evsel katı atık yönetimi durumları aşağıda ayrı ayrı ele alınacaktır. Diyarbakır GAP taki diğer illerden farklı olarak Diyarbakır ili, 3 merkez ilçe belediyesini içeren büyükşehir belediyesi durumundadır. Nüfusun yoğunluğu ve gelir düzeyinin çeşitliliği nedeniyle oluşan katı atık miktarı ve atık özellikleri oldukça yüksektir. Yeni yerleşimlerin çoğu şehrin batısında yer almaktadır. Oluşan atık, variller ve sabit konteynerler içinde, kenar mahallelerde ise evlerin kenarlarında, açıkta toplanmaktadır. Bu atıklar merkezde sıkıştırmalı araçlarla,

8 diğer yerlerde ise traktörlerle taşınmaktadır. Biriktirme ve toplama işlemlerindeki düzensizlik katı atık sorununu bir kat daha arttırmakta ve bu sorun sürekli gündemde kalmaktadır. Oluşan katı atıklar kontrolsüz bir şekilde boşaltılmaktadır. Bu uygulama çevre ve sağlık açısından zararlı sonuçlara yol açmakta, bu yüzden de kontrollü şekilde işletilecek bir düzenli depolama sahası ile değiştirilmesi gerekmektedir. Şehirden 36 km uzakta bulunan bu saha son dokuz yıldır, Diyarbakır ın atıklarının depolanması için kullanılmıştır. Her ne kadar Diyarbakır belediyesi sahayı kontrol altına almışsa da (ikisi yanlış yer seçimi sonucu işlevsiz hale gelen 10 gaz bacası inşa edilmiş) yangınlar ve toprak kayması riski nedeniyle yüzeyde iş makinaları çalışmaması gibi sebepler yüzünden bu sahanın kontrollü bir şekilde kullanılması mümkün olmamaktadır yılında dört aday saha içinde teknik ve finansal açıdan ve uygun olanı seçmek için GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Geliştirme Çalışmaları Projesi kapsamında GAP Bölge Kalkınma Đdaresi Başkanlığı tarafından EPA (Environmental Protection Agency) alan seçim metoduna uygun olarak yer seçimi gerçekleştirilmiştir. Bu sürecin sonunda Mardin yolu üzerinde Diyarbakır şehir merkezine 6 km uzaklıkta bulunan Kurtyakası sahası en uygun alan olarak belirlenmiştir. Yine GAP tarafından gerçekleştirilen GAP-Kentsel Sanitasyon ve Planlama Projesi Müşavirlik Hizmetleri kapsamında Diyarbakır ili için Düzenli Depolama Projesi oluşturulmuş ve bu projeyle birlikte mevcut sorunlara çözüm yolları üretilmeye çalışılmıştır. Şanlıurfa GAP ın uygulamaya geçmesiyle birlikte nüfusu hızla artan Şanlıurfa, GAP Bölgesi nde en fazla nüfusa sahip olup, ülke genelinde nüfus büyüklüğü bakımından dokuzuncu sırada yeralmaktadır. Bu hızlı nüfus artışıyla birlikte katı atık miktarı da artmakta, mevcut katı atık yönetim sistemi ve depolama yöntemi yetersiz kalmaktadır. Bu durum doğal olarak koku ve gaz emisyonu oluşmasına, yüzeysel ve yeraltı suları ile atmosferin kirlenmesine ve hastalık taşıyıcı, rahatsız edici böceklerin rahatlıkla çoğalmasına neden olmaktadır. Şanlıurfa çöp toplama ve taşıma faaliyetleri belediye bünyesindeki Temizlik işleri Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Şanlıurfa Belediyesi, merkez ve imarlı mahallelerde genelde her gün, ana güzergahlarda günde bir veya iki kez, kenar mahallelerde ise iki günde bir çöp toplama işlemini gerçekleştirmektedir. Çöp toplama ve taşınması işlemlerinde kullanılan araçların büyük çoğunluğunun üstü açıktır. Aynı zamanda bunların çoğu eski model ve ekonomik ömürlerini doldurmuşlardır. Bu nedenle çöp toplama ve taşınması esnasında çöp araçları kapasitelerinin üstünde doldurdukları için çöpler yerlere dökülmekte bu da çevrenin kirlenmesine ve etrafa pis kokuların yayılmasına neden olmaktadır. Şanlıurfa Belediyesince, katı atık depo yeri olarak önceleri kentin kuzeyindeki Akabe vadisindeki küçük vadiler kullanılmıştır. Burasının dolması üzerine kentin yaklaşık 10 km güney batısında Şanlıurfa-Akçakale karayolunun batısında Đkizce Köyü yolu kenarına ve civarındaki bazı vadilere düzensiz, katı atık kontrolü yönetmeliğine aykırı olarak (halen) dökülmektedir.

9 GAP Đdaresi tarafından gerçekleştirilen GAP Kentsel Sanitasyon ve Planlama Projesi Müşavirlik Hizmetleri kapsamında Şanlıurfa ili için bir düzenli depolama projesi oluşturulmuştur. Bu proje kapsamında ve yapılan çalışmalarla birlikte Şanlıurfa kent merkezinde mevcut katı atık yönetimi incelenmiştir. Oluşan atıkların düzenli depolanması için uygun yer seçimi yapılmıştır. Bu konuda ilgili ölçütleri sağlayacak şekilde dört adet alternatif depolama alanı tespit edilmiştir. Seçilen bu yerlerden 17,5 Mm 3 dolgu hacmiyle Hamzan Tepe-Koçören mevkiinin en uygun niteliğe sahip olduğu belirlenmiştir. Mardin GAP bölgesinin gelişmekte olan bir diğer ili de Mardin dir. Đlin oluşan evsel ve endüstriyel katı atıkları bölgenin yerleşim yapısına uygun olarak iki ayrı sistemle toplanmaktadır. Şehrin dar ve sarp kısmındaki tarihi mahallelerde atıklar sepetli eşeklere toplanmaktadır. Bu sistem bu tür çevreler için en uygun olanıdır. Ana yollarda ise atık toplamada sıkıştırılmalı kamyon kullanılmaktadır. Atık toplamanın verimliliği anayollarda kullanılmakta olan standart dışı çöp konteynerleri dolayısıyla sınırlıdır. Atıklar elle başlatılarak kürek ve süpürgelerle kamyonlara doldurulmak zorunda kalınmaktadır. Sıkıştırılmalı kamyonların bu tür konteynerler için kullanılabilmesi ancak yüklenerek bakıma götürülmesi şeklinde olabilmektedir. Konteynerlerin otomatik bir şekilde kaldırılarak boşaltılması mümkün değildir. Toplama noktaları, atığın eşekler kullanılarak toplanıldığı alanlara hizmet etmektedir. Atık, zemine boşaltılmakta ve elle bir traktöre yüklenilerek aktarma kamyonlarına yüklenmektedir. Mardin de açığa çıkan katı atıklar biri Nusaybin yolu, diğeri ise Diyarbakır yolunun yanındaki iki sahada düzensiz bir şekilde bertaraf edilmektedir. Nusaybin yolu yakınındaki açık çöp döküm sahası son 4 yıldır diğer sahayla birlikte kullanılmaktadır. Bu saha yaklaşık 3 ha dır. Yeraltı su seviyesi yüzeyden itibaren 100 ile 200 metre derinliktedir. Dokuz yıldır kullanılmakta olan ve şehirden 10 km uzaklıkta bulunan Diyarbakır yolu yakınındaki diğer saha yaklaşık 20 ha dır. Bu sorunları gözönünde bulundurarak biriktirme ve toplama sistemlerinin de içine alan düzenli bir depolama projesinin yapılması gerekliliği gündeme gelmiştir. GAP Đdaresi tarafından yapılan araştırmalarla düzenli bir depolama projesi oluşturulmuştur. Bu projede yapılan incelemeler sonucunda ikinci döküm sahasının yanındaki vadide yer alan 17,5 ha bir alanın düzenli depolama açısından en uygun alan olduğu tespit edilmiştir. Bu proje kapsamında mevcut döküm sahası da rehabilite edilecek ve düzenli depolama işlemi için uygun hale getirilecektir. Gaziantep Gaziantep ili GAP bölgesinin hem teknoloji hem de endüstrileşme alanında en çok ilerleme gösteren ili durumundadır. Đlin genel sosyal yapısı dikkate alınarak üst, orta ve alt gelir gruplarının yoğun olduğu bölgelerde katı atık kompozisyonu da çeşitlilik göstermektedir. Gaziantep il merkezinde katı atık toplama ve taşıma hizmetleri büyükşehir belediyesini oluşturan Şehit Kamil ve Şahinbey ilçe belediyelerinin Temizlik Đşleri Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir. Şehit Kamil Belediyesi Temizlik

10 Đşleri Müdürlüğü Gaziantep kentini ikiye bölen Alleben Deresi nin kuzeyindeki 33 mahalle ile Başpınar Organize Sanayi Bölgesi ve Küsget Sanayi Sitesinde katı atık toplama hizmetlerini yürütmektedir. Şahinbey Belediyesi Temizlik Đşleri Müdürlüğü, Alleben Deresi nin güneyinde bulunan 80 mahallede katı atık toplama hizmetlerini yürütmektedir. Oluşan katı atıklar Şehit Kamil ilçesinde 9 mahalle ile Başpınar Organize Sanayi Bölgesi ve Küsget Sanayi Sitesinde günlük toplanmaktadır. Şahinbey ilçesinde katı atıklar sadece 3 mahallede günlük diğer mahallelerde ise günaşırı toplanmaktadır. Her iki belde de toplama için merkezlerde standart sıkıştırmalı ve açık kasalı kamyonlar, daha dar mahallelerde ise traktörler, eşek ve el arabası ile yapılmaktadır. Tüm toplama araçları genelde faal durumda olmalarına rağmen kentin katı atık toplama ve taşıma hizmetine yetmemektedir. Her iki ilçede toplanan katı atıklar düzensiz ve ilgili yönetmeliklere aykırı olarak işletilmekte olan boşaltım yerlerine boşaltılmaktadır. Kullanılmakta olan bu depo yeri yaklaşık 300 ha, oldukça geniş bir alanı kaplamakta olup, kentin 1 km kuzey doğusundaki Eskice-Beylerbeyi ile Kabak Tepelerinin arkasındaki yamaçları kaplamaktadır. Bu alanlara boşaltılan katı atıklar çevre kirliliği, koku, görünüş ve haşarat sorunları yaratmaktaydı. Had safhaya gelen bu sorunlara 1992 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Đdaresi Başkanlığı tarafından yürütülen GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Geliştirme Çalışması Projesi kapsamında Gaziantep Büyükşehir Katı Atık Planlaması Düzenli Depo Yeri Projesi ile çözüm bulunmuştur (4). Bu proje 1994 yılında tamamlanmış ve hayata geçirilmiş olup şu anda GAP Bölgesinde 196 belediyede tek düzenli depolama tesisi olma özelliğine sahiptir. Adıyaman GAP bünyesindeki diğer iller gibi Adıyaman ilinde de katı atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı büyük bir sorun oluşturmaktadır. Mevcut durumda katı atıklar kontrolsüz bir şekilde toplanmakta, taşınmakta ve bertaraf edilmektedir. Atıklar, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine aykırı biçimde açık alanda biriktirilmektedir. Bu olayda çevre kirliliği, koku problemi yaratarak çevre sağlığını tehlikeye sokmaktadır. Ayrıca Adıyaman ilinin Atatürk Baraj gölüne yakınlığı sebebiyle de kontrolsüz şekilde yapılan bu katı atık bertarafı ile gerek taşınım gerekse de taban suyuna karışan veya yüzeysel sulara karışarak göle ulaşan sızıntı suları baraj gölü kirliliğine neden olmaktadır. Adıyaman ilinin bu özel durumu göz önünde bulundurulursa oluşan atıkların düzenli bir şekilde depolanmasının gerekliliği daha iyi kavranabilir. Yapılacak düzenli depolama projesi ile oluşan bu sorunlar ortadan kaldırılabilir. Yapılan bir çalışmada Adıyaman kent merkezinde mevcut katı atık yönetimi incelenmiş, oluşan atıkların bertarafı için uygun depolama tekniğinin yapılabileceği dört adet alternatif depolama alanı tespit edilmiştir. Seçilen bu yerlerden m 3 dolgu hacmi ile Palas Sırtı mevkii en uygun niteliğe sahip düzenli depo alanı seçilmiştir (5). Bu il için halen düzenli depolama projesi uygulamaya geçirilmemiştir. GAP kapsamında bulunan Batman, Şırnak, Kilis ve Siirt illerinde ise hala düzensiz depolama yapılmakla birlikte, hiçbir proje çalışması gündemde bulunmamaktadır. Bu illerdeki katı atık sorunu ise hızlı nüfus artışı ve çarpık

11 kentleşme sonucu her geçen gün artmakta ve çevre sağlığı üzerinde çok ciddi tehditler oluşturmaktadır. SONUÇ VE TARTIŞMA Türkiye de ilk defa 1982 Anayasası nda Çevre kavramına yer verilmiş buna bağlı olarak 2872 sayılı Çevre Kanunu 09 Ağustos 1983 tarihinde kabul edilerek 11 Ağustos 1993 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Çevre Kanununun uygulanmasını sağlama amacıyla bir dizi yönetmelikler çıkarılmıştır. Bu yönetmeliklerden 14 Mart 1991 tarihli Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin kapsamı ve uygulamadaki durumu açısından GAP Bölgesi incelendiğinde çok büyük sorunlarla karşılaşılmaktadır. 09 Ağustos 1991 tarihinde Çevre Bakanlığının kurulmasını müteakip 27 Nisan 1992 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla 35 ilde Çevre Đl Müdürlüğü kurulması kararlaştırılmıştır. Bu illerden 4 tanesi GAP kapsamındadır (Diyarbakır, Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis). 14 Mart 1991 tarihli Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin 2. Maddesine göre; meskun bölgelerde evlerden atılan evsel katı atıkların, park, bahçe ve yeşil alanlardan atılan bitki atıklarının, iri katı atıkların, zararlı atık olmamakla birlikte evsel katı atık özelliklerine sahip sanayi ve ticarethane katı atıklarının, evsel atık su arıtma tesisinden elde edilen (atılan) arıtma çamurlarının, zararlı atık sınıfına girmeyen sanayi arıtma tesisi çamurlarının, hafriyat toprağı ve inşaat molozunun toplanması, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi, bertaraf edilmesi ve zararsız hale getirilmesine ilişkin esasları kapsar (6). Buna göre; 1580 sayılı Belediye Kanunu ve 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı yerel yönetimlere, bu yönetmeliğin hükümlerini denetleme yetkisi ise mahallin en büyük mülki amirine verilmiştir. 81 ilden sadece 35 inde örgütlenen Çevre Đl Müdürlükleri mahallin en büyük mülki amirinin adına bu denetleme görevini yerine getirecektir. Kalan 46 ilde bu denetleme yetkisinin hangi kurum ya da kuruluş tarafından yapılacağı belirsizliği 10 yıldan bu yana devam etmektedir. Ayrıca ülkede ve GAP bölgesinde özellikle evsel katı atıkların bertarafına ilişkin tesisler maalesef sadece birkaç belediyemizde mevcuttur. Bir diğer husus da Katı Atık Yönetimi kapsamında kalifiye eleman, teçhizat ve gerekli ödenek sıkıntısıdır. Çevre Bakanlığı na ayrılan bütçe, atık depolama ve bertaraf tesislerinin sayısı ve bu birimlerde istihdam edilen Çevre Mühendisi sayısına bakıldığında durumun vahameti gözler önündedir. GAP bölgesi kapsamındaki illerde diğer çevre sorunlarının da olduğu gibi katı atıkların bertaraf edilmesi sorunu da acilen çözüm beklemektedir.

12 KAYNAKLAR 1 Çevre Bakanlığı, Çevre Notları, Çevre Bakanlığı Çevre Eğitimi ve Yayın Dairesi Başkanlığı, 55s., Ankara, D.S.Đ., GAP Gelişme Planı, D.S.Đ. Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi Başkanlığı, Ankara, Gümrükçüoğlu, M., Gökçe, F., Güneydoğu Anadolu Bölgesinde GAP Đle Ortaya Çıkabilecek Tarım Arazilerinin Amaç Dışı Kullanımı Problemi, 3.GAP Mühendislik Kongresi Bildiriler Kitabı, Mayıs 2000, s , Ş.Urfa, GAP Đdaresi, Gaziantep Büyükşehir Katı Atık Planlaması Düzenli Depo Yeri Projesi, GAP Đdaresi BKĐ, Ara rapor no: 17, Ankara, Yeşilnacar, M.Đ., Güzel, K., Adıyaman da Katı Atıklar Đçin Düzenli Depo Yeri Seçimi, GAP ve Sanayi Kongresi Bildiriler Kitabı, Eylül 1999, s , Diyarbakır, Çevre Bakanlığı, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, tarihli Resmi Gazete, Ankara, 1991.