OSHNET SCHOOL FOR HIGH CERTIFIED EDUCATION IN THE FIELD OF OCCUPATIONAL AND ENVIRONMENTAL SAFETY AND HEALTH. Kurs 3 MODÜL 3.1.

Transkript

1 OSHNET SCHOOL FOR HIGH CERTIFIED EDUCATION IN THE FIELD OF OCCUPATIONAL AND ENVIRONMENTAL SAFETY AND HEALTH Kurs 3 MODÜL 3.1. ERGONOMİ 1. Bölüm 1.Oturum ERGONOMİYE GİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Burcu Felekoğlu, burcu.felekoglu@deu.edu.tr Yrd. Doç. Dr. Seren Özmehmet Taşan, seren.ozmehmet@deu.edu.tr Dokuz Eylül Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü Izmir, Aralık

2 İÇERİK Ergonomi nedir? Tarihçe Temel Amacı Türkiye de Ergonomi Ergonomi açısından iş kriterleri Ergonomide uyum Çalışma alanları İlişkili bilim dalları ve meslek grupları İlgili kuruluşlar Yararlı kaynaklar ERGONOMİ Kelime kökeni Yunanca... Ergon = İş Nomos = Kanun Ergonomi = İş Bilimi İnsanı anatomik, antropometrik, fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik açıdan inceleyen, katlanabileceği sınırları tespit eden, sonuçta sistemin insana, insanın sisteme uyumunu araştıran, disiplinler arası bir bilim dalıdır. 2

3 Uygulama Alanları İnsan çalışmasının olduğu her yerde (tüm sistemlerde) uygulanabilir. Tarihsel Gelişim Bernardino Ramazzini ( ), İtalyan Doktor Meslek hastalıkları Kitabı: De Morbis Artificum Diatriba ( İşçilerin hastalıkları ) iş ve hastalık arasındaki ilişki Wojciech Jastrzębowski ( ), Polonyalı bilim adamı Ergonomi kelimesi ilk kez 1857 yılında Jastrzębowski tarafından kullanılmıştır. Filozofik bir hikaye içinde Ergonomi terimini yarattı. The Outline of Ergonomics, i.e. Science of Work, Based upon the truths drawn from the Science of Nature 3

4 Temel amacı Çalışma ortamında insan öğesinin güvenliğini sağlamak, verimliliğini artırmak ve iş koşullarını iyileştirmektir. Türkiye de Ergonomi Akademik olarak ergonominin Türkiye ye girişi 60 lı yılların sonlarına rastlar. Zamanında İstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi ndedekanlık görevini yürüten Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK, 21 Şubat 1968 tarihinde, Ankara Makine Mühendisleri Odasınca düzenlenen İşbilim adlı bilimsel konferansta yaptığı sunu ile, Türkiye ilk kez Ergonomi bilimi ile tanıştırmış oldu. Türk Ergonomi Derneği 4

5 Ulusal Ergonomi Kongresi Türkiye de ergonomi konusuna odaklanan tek ulusal kongre İlki 1987 yılında olmak üzere günümüze kadar, her sene farklı bir üniversitede düzenlenmektedir. Ergonomi açısından iş kriterleri İş zararsız ve yapılabilir olmalı İş dayanılabilir olmalı İş beklenebilir olmalı İş memnuniyet verici olmalı İşte sosyal uyum sağlanmalı İşin ergonomik kurallara uygun olması için İş mutlaka yapılabilir ve dayanılabilir olmalı ve olanaklar ölçüsünde beklenebilir, memnuniyet verici ve sosyal uyumlu olmalı 5

6 Ergonomide Uyum İnsanı anatomik, antropometrik, fizyolojik, biyomekanik, psikolojik ve sosyolojik açıdan inceleyen, katlanabileceği sınırları tespit eden, sonuçta sistemin insana, insanın sisteme uyumunu araştıran, disiplinler arası bir bilim dalıdır. Ergonominin Ana Çalışma Alanları Fiziksel Ergonomi Bilişsel Ergonomi Organizasyonel Ergonomi 6

7 Fiziksel Ergonomi 1.BÖLÜM 3.OTURUM İşin gerektirdiği fiziksel etkinlikleriyle ilişkili olarak insanlarınanatomik, antropometrik, fizyolojik ve biyomekanik karakteristikleriyle ilgilenmektedir. Ayrıca, fiziksel ergonomi insanın çalışma performansını etkileyebilecek çevre faktörlerini de konu edinir (titreşim, gürültü, aydınlatma,iklimlendirme, toz, kimyasallar vb) Organizasyonel Ergonomi Örgütsel ergonomi insanları ve işi en iyi etkiyi sağlayacak biçimde örgütlemeye çalışır. Örgütsel yapıları, politika ve süreçleri dahil olmak üzere sosyoteknik sistemlerin en uygun duruma getirilmesiyle ilgilenir. Konuları arasında iletişim, ekip kaynak yönetimi, iş tasarımı çalışma saatlerinin belirlenmesi, ekip çalışması, katılımcı tasarım, toplum ergonomisi, uyumlu çalışma, işbirliği içinde çalışma, örgütsel kültür, sosyoteknik organizasyon tasarımı, ve kalite yönetimi sayılabilir. 7

8 Bilişsel Ergonomi 1.BÖLÜM 2.OTURUM Bilişsel ergonomi insanlar ve sistemin diğer öğeleriyle etkileşimleri açısından algılama, bellek, mantık yürütme ve motor cevap gibi mental süreçlerle ilgilenmektedir. Başlıca konuları arasında mental iş yükü, karar verme, insan bilgisayar etkileşimi, insan güvenilirliği, iş sistemi kullanılabilirliği gibi konuları kapsamaktadır Ergonomi ile İlişkili Bilim Dalları Ekonomi Hukuk Yönetim Yapay Zeka Üretim İmalat Toksikoloji Tıp PSİKOLOJİK Bilişsel İş Sosyal ERGONOMİ ORGANİZASYONEL Sosyal İş organizasyonu FİZİKSEL Anatomik Antropometrik Fizyolojik Biomekanik Endüstriyel Tasarım Yöneylem Araştırması Mühendislik Sistem tasarım 8

9 Ergonomi İle İlişkili Meslek Grupları İş sağlığı uzmanı İş güvenliği uzmanı Çevre mühendisi İşyeri hemşiresi ERGONOMİ Makina mühendisi Fizyoterapist Mimar İşyeri hekimi Toplumsal psikolog Endüstriyel tasarımcı ERGONOMİK TASARIM VE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME 1. Problemin Varlığı: Sistem istenilen şekilde çalışmıyor olabilir, arzulanan durum ile bulunulan durum arasında fark vardır. Bu durumda tasarımcıdan aksaklıkları belirleyip gidermesi istenebilir. Örnekler: Çalışanların fiziksel şikayetleri vardır (bel ağrısı, işitme kaybı vb.) İş kazaları çok sık olmaktadır. İşten ayrılmalar fazlalaşmıştır. 2. Yeni Gereksinimler: Sistem analizi çalışmalarına neden olabilecek bir gelişme ya da uyulması zorunlu yeni bir durum ortaya çıkabilir. Örnekler: Gürültü düzeyinin 85 db altında olması zorunluluğu İş yerinde sigara içme yasağı konması Talebin artması 3. Yeni Bir Düşünce veya Teknolojinin Uygulamaya Konması: İşletmede örneğin yeni yönetim biçimlerinin ya da teknolojilerinin uygulanmaya konması sistem analizini gerektirebilir. Örnekler: Kalite Güvence Sistemi ISO 9000 Otomasyona geçiş CNC tezgahlarının kullanılmaya başlanması Sistem Geliştirme: Bir problem ya da somut bir düzenleme gereksinmesi olmadan, yapılmakta olanların daha iyi yapılabilmesi için sistem analizi çalışmaları yapılabilir. 9

10 Uygun olmayan ergonomik tasarımın sonuçları Rahatsızlıklar Kronik Ağrı, tıbbi rahatsızlık, hastalıklar Yorunluk Hata yapma olasılığında ve kazalarda artış Kaza Zedelenme, incinme,... Önyargı: Ergonomik tasarım pahalıdır! Yanlış Risk Maliyet Fayda maliyet Analizi Gelecekte doğuracağı sonuçların etkisi Gelecekte doğuracağı sonuçların maliyeti Direkt maliyetler: tıbbı harcamalar, çalışan tazminatları İndirekt maliyetler: iş mülakatları, üretkenlik kayıpları Ergonomik tasarım veya müdahele maliyeti Ergonomik fayda maliyet analizi: ERGOPlus Washington State Department of Labor and Industries plus.com/wp content/uploads/ergonomics Cost Benefit Calculator.xls Detaylar: plus.com/cost justify ergonomics/ 10

11 Ulusal Uluslararası İlgili Kuruluşlar Ulusal Kuruluşlar Türk Ergonomi Derneği 1992 yılında Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK tarafından kurulmuştur. 11

12 Uluslararası Kuruluşlar International Ergonomics Association Dünya çapında 42 üye kuruluş var. Üye ülke kuruluşları: Uluslararası Kuruluşlar American Industrial Hygiene Association (AIHA) American Society of Safety Engineers (ASSE) Association of Canadian Ergonomists ASTM International (ASTM) Board of Certification in Professional Ergonomics (BCPE) Chemical Safety & Hazard Investigation Board (CSB) Ergonomics Society (London) Ergonomics Society of Australia Human Factors and Ergonomics Society (IEA Member) Indian Society of Ergonomics Institute of Industrial Engineers International Ergonomics Association Int. Society for Occupational Ergonomics and Safety Institution of Occupational Safety and Health (UK) International Society of Biomechanics Joint Commission of Accreditation of Healthcare Organizations National Fire Protection Assn. TUV Rheinland of North America 12

13 Yararlı Kaynaklar Türkçe Erkan, N. (2003). Ergonomi. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, No.373. Su, B. A. (2005). Ergonomi. Atılım Üniversitesi Yayınları Güler, Ç. (1997). Ergonomiye Giriş. Kaya, S. (2008). Ergonomi ve Çalışanların Verimliliği Üzerine Etkileri. İzmir Ticaret Odası AR GE yayınları, İzmir. Babalık, F. C. (2011). Mühendisler için ergonomi: işbilim. Dora Yayınları. Yararlı Kaynaklar İngilizce Freivalds A., (2014), Niebel s Methods, Standards, and Work Design, McGraw Hill Wickens, C. D., Lee, J. D., Liu, Y., & Gordon Becker, S. (2004). Introduction to human factors engineering. Pearson, Prentice Hall Salvendy, G. (2012). Handbook of human factors and ergonomics. John Wiley & Sons. 13

14 Yararlı Kaynaklar İngilizce Ergonomic checkpoints: Practical and easy to implement solutions for improving safety, health and working conditions. Second edition, [ISBN], International Labour Office, in collaboration with the International Ergonomics Association, dgreports/ dcomm/ publ/documents/publication/wcms_ pdf 132 ergonomik kontrol noktası için uygulama Türkçe Kontrol Noktaları kitapları Ergonomik Kontrol Noktalari, Milli Prodüktivite Merkezi Yay, 2005 Tarımda ergonomik kontrol noktaları, Efil Yayınevi Yayınları, Ergonomik Kontrol Noktalari/Sibel Cosar/Bilim/Muhendislik/urunno= Yararlı Kaynaklar İngilizce EU OSHA OSHwiki It is based on the wiki concept (see Wikipedia) of developing an online encyclopeadia where users collaborate to create and share knowledge. Napo and publications/napo safety smile 14