ÜNİTE ÜNİTE. ERGONOMİ Dr. Ercüment N. DİZDAR İÇİNDEKİLER HEDEFLER ERGONOMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ, DÜNYADA VE TÜRKİYE DE ERGONOMİ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER ERGONOMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ, DÜNYADA VE TÜRKİYE DE ERGONOMİ Ergonomi Kavramı Ergonominin Dünyadaki Tarihçesi Ergonominin Türkiye'deki Gelişimi ERGONOMİ Dr. Ercüment N. DİZDAR Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Ergonominin dünyadaki tarihi seyrini bilecek, Ergonominin Türkiye'deki tarihi gelişimini anlayabilecek, Ergonomiye katkıda bulunmuş bilim adamları hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz. ÜNİTE 1 ÜNİTE 1

2 GİRİŞ Endüstrileşmenin her aşamasında vazgeçilmez unsur olan insan faktörünün sağlık ve güvenlik (İş Sağlığı ve Güvenliği-İSG) gibi sorunları ancak 20. yüzyılın ilk yarısında ele alınmış, iş güvenliği ile verimlilik arasındaki önemli ilişkinin de fark edilmesi ile birlikte, insan ile çalışma ortamı arasındaki ilişkileri kapsamlı olarak inceleyecek bir disiplin arayışı başlamıştır (Bk. Ünite 12: Güvenliğe Dayalı İşyeri Düzenleme). Bu durum Ergonomi (Ergonomics, Human Factors) biliminin doğmasına yol açmıştır (Şekil 1.1.). Ergonomide esas, maksimum verimliğe minimum yorgunlukla ulaşmaktır Resim 1.1. Ergonominin İngilizce yazılımı: Ergonomics dir. Endüstriyel Ergonomi, çalışan (işçi, worker) için, sağlık ve güvenliğinin yükselmesi ile yüksek moral kaynağı olurken, çalışanların performanslarının artırılması da işletme için artan kalite, üretkenlik ve rekabet edebilirliktir. Ergonominin temel amacı, insan yeteneklerini en iyi şekilde kullanarak onu en uygun işe yerleştirmek ve performansını en yüksek düzeye çıkarmaktır (Resim 1.2). Resim 1.2. Ergonomi, çalışma şartlarının iyileştirilmesi için uğraş verir. Resim 1.3. Yükselen endüstrileşme süreci, ergonomiyi zorunlu hâle getirmiştir. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 2

3 ERGONOMİ KAVRAMI Ergonomi, maksimum performansı (verimlilik vb.) minimum insani maliyet (stres, kazalar vb.) ile elde etmektir. Ergonomi, sistem yaklaşımını insan ve makine arasındaki ilişkiye uygular Resim 1.4. Ergonominin önceliklerinden biri İSG dir. Ergonomi insana ait özelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin ve becerilerin bilinmesi ve bunlara ait alt ve üst sınırların belirlenmesi, insana yaraşır bir iş düzenlemesinin en önemli değerlendirme ölçütüdür. Resim 1.5. Çalışanların sağlığının korunması ergonominin önceliklerindendir. Benzer tanımlayıcı ifadeler dünya çapında diğer ergonomi kuruluşlarınca da kullanılmaktadır. Dolayısıyla, ergonominin amaç ve yaklaşımının gerekli yönlerini birleştiren ayrıntılı bir tanım isteyenler için A. Chapanis den (Resim 1.6) şu tanım verilebilir: Ergonomi, üretken, güvenli, rahat ve etkili insan kullanımı için, insanın davranış, yetenek, sınır ve diğer özellikleri hakkındaki bilgileri ortaya çıkarır ve bu bilgileri araç, makine, sistem, iş ve çevre tasarımında kullanır. Ergonomi, sistem yaklaşımını, insan ve makine arasındaki ilişkiye uygular. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 3

4 Ergonomi sadece mühendislik değildir. Resim 1.6. Alphonse Chapanis. Çalışanın refahını, güvenliğini, performansını ve aynı zamanda da iş verimini artırmaya yönelen ergonomi, hayatın insana uygun hâle getirilmesinde disiplinler arası bir yaklaşımı tercih eder. Resim 1.7. Ergonomi diğer bilim dallarının ara kesitidir. Teknik mühendislik alanlarının yanı sıra, psikoloji, sosyoloji, fizyoloji ile sıkı etkileşimi bulunan ergonomide ağırlık, şeylerin tasarımında insanları nasıl etkilediği dir. Bu bilim dalı, kapasite ve ihtiyaçlarına daha uygun olması için, insanların kullandığı şeyleri (eşyaları) ve bunları kullandıkları çevreleri (ortamları) değiştirmeye çalışır. Ergonomi, insanlar ve insanların işte ve günlük hayatta kullandıkları ürün, ekipman, yöntem, kısacası tüm çevresi ile iletişimlerine odaklıdır. Ergonomi, insanların anatomik özelliklerini (Bk. Ünite 3: İnsan Vücudunun Anatomi ve Fizyolojisi), antropometrik karakteristiklerini (Bk. Ünite 5 ve 6: Antropometrik İşyeri Düzenleme), fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önünde tutarak, endüstriyel iş ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile oluşabilecek, fiziksel ve psiko-sosyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve insan-makine-çevre uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan, çok disiplinli bir araştırma ve geliştirme alanıdır. Ergonomi, insan kabiliyet ve kapasitesine uygun iş çevresi düzenlemekle, dolayısıyla, çalışan sağlığının sağlanması ve iş kazalarının minimizasyonu sağlamış Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 4

5 olmaktadır. Ergonomi aslında, güvenlikle ilgili yapılacak tüm teorik ve pratik yaklaşımların odak noktasındadır. Başka ifadeler ile, Ergonominin amaçları: Çalışanla işi arasında iyi bir uyum sağlayarak, insanın çalışırken aşırı zorlanmalar yüzünden yıpranmasını önlemek öte yandan bu uyum sayesinde iş başarımını yükseltmektir. Çalışanın işe değil, işin çalışana uydurulmasının sağlanmasıdır. Örneğin çalışma masasının yüksekliğinin artırılması çalışanın birçok kez işine ulaşmak için gereksiz yere aşağıya doğru eğilmesini önleyecektir. Ergonomi, özellikle çalışan ile işi arasındaki uyumu sağlar. Ergonomi, çalışanla işi arasındaki istenen uyumu gerçekleştirebilmek için, öncelikle insanı yeteneklerini en iyi kullanabileceği bir işe yerleştirmeyi amaçlar. Resim 1.8. Eğitimden İSG ye, iş gücünden modellemeye Ergonomi. ERGONOMİNİN DÜNYADAKİ TARİHÇESİ Ergonomi, ilk kez sözlüklere, 1857 yılında Polonyalı Biyolog Wojciech Jastrzębowski nin kaleme aldığı RYS ergonomji czyli nauki o pracy, opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki (Hakikatlere Dayanan Doğa Bilimleri Çekirdekleri, Ergonomi) makalesinde geçmiştir. Resim 1.9. Wojciech Jastrzębowski ( ). Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 5

6 Resim Ergonomi, sanayileşmenin gelişmesine paralel gelişmiştir. Başlıca araştırmalar 20. yüzyılın ilk zamanlarına gidilerek izlenmesine rağmen, tanımlanabilir bir pratik ve çalışma alanı olan Ergonomi biliminin gelişimi ise II. Dünya Savaşı sıralarında (1940 larda) başlamaktadır. Ergonomi deyimi ilk kez 1857 yılında kullanılmıştır Resim Belli bir zamana gelene kadar, ergonomi sadece fiziksel iş gücü kullanımıyla ilgiliydi. Amerika, İngiltere ve Almanya da ergonomi çalışmaları, askerî silah sistemlerinde insan performansını artıracak araştırma ve uygulamaları gerçekleştirmek amacıyla gerçekleştirilen faaliyetler sonucunda bulunmuştur. Örneğin; bu üç ülke, insanların daha etkili bir biçimde silahları daha iyi kullanmaları için silahların görüş tasarımlarını nasıl daha iyi geliştirebiliriz sorusu ile ilgilenmişlerdir. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 6

7 Resim Sandalye ve sıra gibi eşyaların tasarımı ergonomik olmalıdır. II. Dünya Savaşı na kadar, insanların teknolojik sistemlerin ortaya çıkardığı taleplere uyum sağlayabileceği zımnen kabul edilmiştir. Ergonomi, Teknolojide insan unsuru nun göz ardı edilmesi sonrası ön plana çıktı. Hem teknolojik sistemler, daha çok montaj ve üretimle alakalı olduğu için, hem de otomasyon düzeyi ve elektronik kullanımı sınırlı olduğundan, pratikteki tecrübe de bu kabullenmeyi desteklemiştir. Ancak, savaş yıllarında askerî ekipmanın hızlı teknik gelişimi bu tecrübenin revizyonunu gerektirmiştir. İşçileri işlere uydurmak için seçme ve eğitme, savaş sırasında işi çalışana uyduracak tasarım yaklaşımını eklemiştir. Zira, insan yetenekleri fazla önemsenmeden yapılan harp silah ve araçlarının kullanılması, önemli sayıda insan hayatına mal olmuştur. Bu, daha çok makinelerin artan hızının ve kompleksliğinin bir sonucuydu. Zira, savaş yıllarında makineler insanın uyum yeteneğini aşmıştır. Teknolojik sistemlerin değişme hızı o kadar fazlaydı ki, normal bir insan artık onu takip edemez hâle gelmişti. Teknolojik gelişmeler uzun zaman askeri dünya ile sınırlı kalmayıp, süratli bir şekilde sivil uygulamalara da yayıldı. Bu, insandan beklenenlere bir değişiklik getirdi. İş, daha çok üretimden ağırlıklı olarak kontrol ve yönetime, yani işlerin nasıl yapılması gerektiğini düşünüp planlamaya doğru kaydı. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 7

8 Resim Görsel enformasyon, insan kapasitesini aşmamalıdır. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 8

9 Bu yolla insan, normal işlemden bir çok adımı atmış oluyordu. İnsanların makinelerin kontrollüğünü üslendiği bu tip yeni durumlar ise, başka problemleri doğurmuştur. Resim Günümüzde insanlar, sıkça kontrol ünitelerini kontrol etmektedirler. Dahası, iş çevresi daha da talepli hâle geldikçe, insanların ısı, ışık, basınç, ses, titreşim, gürültü, hız açısından neye dayanabileceği önemli hâle gelmiştir. Amerika da mühendislik psikologları, pilot hatası olarak atfedilen çoğu askerî uçak kazalarının niçin olduğunu daha iyi anlamaya çalışmak için bu kazaları araştırmaya çalıştılar. Fiziksel şartlar Ergonomik yaklaşımları zorunlu hale getirmiştir Resim Görsel ve işitsel enformasyon, ergonominin önemli konusudur. Araştırmaların sonucunda ortaya çıkan temel bulgu ise gerçekte pilot hatası olarak anılan durumun mühendislik tasarım hataları olduğunun anlaşılması olmuştur. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 9

10 Bu tasarım hatasına, kontrol araçlarının, göstergelerin, çalışma alanı düzenlemelerinin insanın; yetenek, sınır ve diğer karakteristik özellikleri ile uyumlu olmaması durumu yol açmıştı. Böylece, bu tasarım hataları, pilotların hata yapmalarına yol açıyordu. Amerika da bu bulgular, insan-makine ara kesiti tasarımıyla ilgili insan faktörlerini daha iyi anlamaya yarayacak araştırmalara yöneltti ve böylece insan faktörleri tanımlanabilir bir araştırma ve uygulama alanı olarak gelişti. Resim Pilot eğitimleri vb. ergonomik benzetim laboratuvarlarında yapılmaktadır. İlk zamanlar, ana odak noktası, insanın algılama, reaksiyon ve öğrenme faktörleri üzerineydi ve insan makine teknolojisi olarak bilinen gelişmesi ise daha sonra laboratuar çalışmaları şeklinde oldu. İnsan algılama ve öğrenmesi Bilişsel Ergonominin konularındandır Resim Ergonomi, İnsan-makine etkileşimi teknolojisidir. II. Dünya Savaşı nı izleyen yıllarda Avrupa ve Japonya fabrikalarını tekrar inşa etme görevleriyle karşılaştılar. Resim Dünya savaşları, ergonomiye ihtiyacı uyandırmıştır. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 10

11 Sonuçta, sistematik olarak insanın iş doğası üzerine nasıl çalışılacağı yani ergonomiye karşı bir ilgi gelişti ve daha sonra bu bilgi işyeri tasarımına uygulandı. Önemli olan girdi-çıktı artık enerji veya malzeme değil, bilgiydi. Resim Ergonomi, çalışma ortamında iş güvenliği olarak anılmaktadır. İş, doğrudan işleme katılmaktan çok, bir işlemin kontrolüne, hatta zamanla diğer makineleri kontrol eden makinelerin kontrolüne değişmiştir. Bu yolla insan, normal işlemden birçok adımı atmış oluyordu. Günümüz Ergonomisi fiziksel şartların araştırılmasıyla başlamıştır Resim Son yüzyılda, insan işe katılmaktan çok, işin kontrolünü yapmaktadır. Günümüzdeki Durum Yirminci asrın ortalarında makine ve kontrol dizaynı, iş yerindeki yerleşim durumu, sıra ve banklar, el aletleri modelleri, ağır yükleri elle yükleme vb. konularda yoğunlaşan ergonomi araştırmaları, sonraki yıllarda gürültü, vibrasyon, aydınlatma ve sıcaklık gibi iş hijyeni ile ilgili konular üzerindeki araştırmalara kaymıştır. İnsanların makinelerin kontrollüğünü üslendiği bu tip yeni durumlar ise, başka problemleri doğurmuştur. Dahası, iş çevresi daha da talepli hâle geldikçe, insanların ısı, ışık, basınç, ses, titreşim, gürültü, hız açısından neye dayanabileceği önemli hâle gelmiştir. Kısacası, makinelerin ve işlemlerin tasarımında, insan sınırları ve kabiliyetlerine uyacak tam iş çevrelerine artan bir ihtiyaç olmuştur. Bunun sonucu Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 11

12 olarak Savaş Sonrası Avrupa da geliştirilecek her türlü araç ve gerecin tasarımında insan faktörünün dikkate alınması nın gereği üzerinde durulmuştur. Avrupadaki en önemli Ergonomi kuruluşu IEA dır Günümüzde ergonomi araştırmaları ise, kişinin yalnızca kullandığı alet ve metotları veya işinin organizasyonu gibi fiziksel ortamı göz önünde bulundurmaz. Aynı zamanda çalışanın düşünce yapısı, duyguları, diğer çalışanlarla olan ilişkileri, problemlerle uğraşma kabiliyeti gibi tüm psikolojik ve sosyolojik çevresi ile kısacası tüm insanla ilgilenir. Bu yapıdaki problemler daha önceleri de fark edilmiş olmakla birlikte, özellikle bunlarla (iş-insan ilişkisi) ilgilenen bir akademik disiplin yoktu. Bu amaçla İngiltere de kurulan Ergonomi Araştırma Konseyi (Ergonomics Research Council), 1961 de Uluslararası Ergonomi Derneği (International Ergonomics Association- IEA) adını alarak günümüzde de çalışmalarını devam ettirmektedir. Resim Uluslararası Ergonomi Birliği (IEA). Daha sonra ana ilgi noktası ise, ergonomi teknolojisini geliştirmek için sistematik alan gözlem çalışmalarına, biyomekaniğe, antropometrik karakteristiklere ve insan fizyolojisine doğru kaydı. Resim Ergonomi Cemiyeti Zamanla Amerika ve Avrupa birbirine uydu ve çalışmalar genişledi. Günümüzde, insan faktörlerini ve Ergonomiyi uygulama ve geliştirme amacıyla kullanılan yöntemler ve çalışma alanları ise benzerdir ve ergonomi ile insan faktörleri IEA tarafından aynı disiplin olarak resmen tanınmaktadır. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 12

13 ERGONOMİNİN TÜRKİYE DEKİ GELİŞİMİ Ergonominin Türkiye ye girişi 60 lı yılların sonlarına rastlar. Bu gün İstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi nde dekanlık görevini yürüten Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK, 21 Şubat 1968 tarihinde, Ankara Makine Mühendisleri Odasınca düzenlenen İşbilim adlı bilimsel konferansta yaptığı sunu ile, Türkiye ilk kez Ergonomi bilimi ile tanışmış oldu. Resim Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK. Ergonomi Türkiye mizde ilk kez Prof. Dr. A. F. ÖZOK ile gündeme gelmiştir Ergonominin Türkiye deki tarihi köşe taşları şöylece özetlenebilir: Üniversitelerdeki ilk Ergonomi dersleri 1969 yılında İTÜ Makine Fakültesi nde Fabrika Organizasyonu dersinin ders müfredatı içinde verilmeye başlanmıştır. Resim Ergonomi dersleri ilk olarak İstanbul Teknik Üniversitesi nde verilmeye başlanmıştır. İlk geniş Fabrika Organizasyonu dersinin ders müfredatı içinde (1000 kişinin her birinden 50 ölçü alınarak) TÜBİTAK desteğinde tamamlanmıştır. 1. Ulusal Ergonomi Kongresi, Kasım 1987 tarihlerinde İTÜ, Endüstri Mühendisliği Bölümü nde Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK tarafından düzenlenmiştir yılında Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK Türk Ergonomi Derneği ni kurmuştur. Türk Ergonomi Derneği, hâlen uluslararası bir dernek olarak Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 13

14 çalışmalarını yürütmektedir. Dünyadaki ilk Uluslararası Uygulamalı Ergonomi Konferansı (1st International Conference on Applied Ergonomics & Advances in Applied Ergonomics), Mayıs 1996 tarihlerinde, Prof.Dr. Ahmet Fahri ÖZOK (İTU) ile Prof. Dr. Gavriel Salvendy (Purdue Universty, USA) tarafından İstanbul da düzenlenmiştir. Seksenli yıllardan günümüze kadar, Ulusal Ergonomi Kongreleri her sene farklı bir üniversitede düzenlenmiş ve düzenlenmektedir. Resim Uygulamalı Ergonomi Konferansı nın ilki Türkiye de düzenlenmiştir yılında Boğaziçi Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü nde Doç. Dr. Mahmut EKŞİOĞLU tarafından, Boğaziçi Üniversitesi Ergonomi Laboratuvarı, ErgoLab kısa adıyla fiziksel ergonomi laboratuvarı kurulmuştur. ErgoLab, genel olarak, biyomekanik, fizyolojik ve psikofizik çalışmaların yapılabileceği ekipman ve sistemlerle donatılmıştır. ErgoLab Laboratuvar, ağırlıklı olarak, aşağıdaki alanlarda araştırma yapmaya yönelik bilgisayar destekli çeşitli ölçme sistemlerini içermektedir. ErgoLab Doç. Dr. Mahmut EKŞİOĞLU nun gayretleriyle kurulmuştur. Resim Boğaziçi Üniversitesindeki ErgoLab. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 14

15 Resim Doç. Dr. Mahmut EKŞİOĞLU. Modern Ergonomi nin temsilcisi Prof. Dr. Mustafa KURT Ankara dadır Artık, günümüz Türkiye sinde, başta mühendislik (ve özellikle de endüstri mühendisliği bölümleri) olmak üzere, birçok mesleki ve teknik eğitim müfredatında, Ergonomi (ya da Türk Dil Kurumu Sözlüğüne göre İşbilim ) dersi bulunmaktadır. Tüm bu çabaların sonucu olarak da, ülkemizde Ergonomi ile (doğrudan ya da dolaylı) uğraşan çok sayıda uzman yetişmiştir. Ülkemizde ergonominin gelişiminde Millî Prodüktivite Merkezi nin (MPM) önemli katkıları olmuştur. Kurumca düzenlenen Ergonomi, iş yerlerinde fiziksel ortamın iyileştirilmesi, Endüstri mühendisliğinin işletmelere katkısı gibi seminerlerde, ergonomi düşüncesinin vurgulanması yanı sıra, MPM uzmanlarından G. İncir tarafından hazırlanarak, kurumca yayınlanan Endüstriyel İşyerlerinde Çevre Koşullarının Etkileri (1976) ve Ergonomi (1980) kitapları da yararlı kaynaklar olarak, kısır olan ergonomi literatürüne öncülük etmişlerdir. Yine MPM tarafından basılmış Dr. Necmettin Erkan tarafından (1992) dönemin en kapsamlı Ergonomi kitabı yayınlanmıştır. Son yıllarda Dr. E. Gönen İş ve İş gücü Planlaması (1988), A.E. Özkul ve A.S. Anagün (1996), A. Sabancı (1999), B.Ali Su (2001) ve F.C.Babalık (2005) tarafından yazılmış Ergonomi kitapları da alandaki önemli boşlukları dolduracak niteliktedir. Ç. Güler in editörlüğünde (2004) yayınlanan Sağlık Boyutuyla Ergonomi kitabı ve E. N. Dizdar ın da Toplam Ergonomi kitapları da (2004) Ergonominin uygulama alanları ile ilgili ileri konularını içermektedir. İş sistemi ve süreç düzenlemede Avrupa ekolü olan REFA nın uzman ismi, Ankara daki Gazi Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği nden Prof. Dr. Mustafa Kurt, ergonominin ülkemizdeki önde gelen bilim adamlarındandır. Prof. Dr. Mustafa Kurt hocamız, kurduğu Ergonomi ve İş Etüdü Laboratuvarı, bu bilim dalının ülkemizdeki farkındalığın artırılmasına hizmetleri olmuş, ergonomi alanında günümüze değin onlarca bilim doktoru yetiştirmiştir. Resim Prof. Dr. Mustafa KURT. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 15

16 Ergonomi Hocaları Prof. Dr. E. KAHYA ile Prof. Dr. D. EROL Eskişehir dedir. Resim Dr. Ercüment N. DİZDAR ın hazırladığı Toplam Ergonomi kitabı. Diğer yandan, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü öğretim üyeleri Prof. Dr. Emin KAHYA ile Prof. Dr. Doğan EROL un, ergonomi ve antropometri konularında profesyonel manada yararlanılabilecek bir kaç kitapları bulunmaktadır. Resim Prof. Dr. Emin KAHYA. Resim Prof. Dr. Doğan EROL. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 16

17 Ödev Ergonominin Tarihsel Gelişimi, Dünyada ve Türkiye de Ergonomi Resim Prof. Dr. Emin Kahya ve arkadaşlarınca yürütülen ergonomi çalışmaları. Türkiye de Ergonomi Odaklı Yaklaşım Felsefesi köklerini salmıştır. Türkiye nin doğusunda ise Ergonomi Biliminin temsilcisi Prof. Dr. Muhammet Dursun KAYA, hâlen Atatürk Üniversitesi nde BAUM Müdürü olarak Ergonomi dalında eğitimler vermekte ve dünyaca ünlü ABD deki Ohio State Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. William S. MARRAS tarafından yürütülen bazı ergonomi projelerinde görev alma ve izleme imkânı bulmuştur. Resim Prof. Dr. William S. MARRAS. Sonuç olarak, 60 larda ülkemizi Ergonomi ile tanıştıran Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK ve öğrencileri yüzlerce akademisyen ve Ergonomi profesyoneli, Türkiye nin modern bilimine ve her türlü AR-GE ve yenilenme faaliyetinin mihrak noktasına Ergonomi Odaklı Yaklaşım Felsefesi anlayışını kazandırmışlardır. "Beşikten Mezara Ergonomi" başlıklı bir makale hazırlayınız. Ergonominin olmadığı bir yaşam tarzı olabilir mi? Bulunduğunuz şehirdeki üniversitelere uğrayarak, ergonomi konusuyla ilgilenen bilim insanları ile tanışarak, ergonominin önemi hakkındaki görüş ve kanaatlerini derleyiniz. "Ergonomi, İSG Bakımından Olmasza Olmaz Bir Konusudur' başlığı üzerinde bir çalışma yürütünüz. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 17

18 Özet Ergonominin Tarihsel Gelişimi, Dünyada ve Türkiye de Ergonomi Maksimum performansı, kaza ve mesleki hastalıklar gibi minimum insani maliyetler ile elde etmek isteyen Ergonomi, çalışan (işçi, worker) için, sağlık ve güvenliğinin yükselmesi ile yüksek moral kaynağı olurken, çalışanların performanslarının artırılması da işletme için artan kalite, üretkenlik ve rekabet edebilirliktir. Ergonomide temel gaye, insan yeteneklerini en iyi şekilde kullanarak onu en uygun işe yerleştirmek ve performansını en yüksek düzeye çıkarmaktır. Ergonomi, ilk kez sözlüklere, 1857 yılında Polonyalı Biyolog Wojciech Jastrzębowski nin kaleme aldığı RYS ergonomji czyli nauki o pracy, opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki (Hakikatlere Dayanan Doğa Bilimleri Çekirdekleri, Ergonomi) makalesinde geçmiştir. 1900'lerin ortalarında makine ve kontrol dizaynı, iş yerindeki yerleşim durumu, sıra ve banklar, el aletleri modelleri, ağır yükleri elle yükleme vb. konularda yoğunlaşan ergonomi araştırmaları, sonraki yıllarda beraber gürültü, vibrasyon, aydınlatma ve sıcaklık gibi iş hijyeni ile ilgili konular üzerindeki araştırmalara kaymıştır yılında İngiltere de kurulan Ergonomi Araştırma Konseyi (Ergonomics Research Council), bilahare adını Uluslararası Ergonomi Derneği (International Ergonomics Association-IEA) şeklinde değiştirerek günümüzde de çalışmalarını devam ettirmektedir. Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK, 21 Şubat 1968 tarihinde, Ankara Makine Mühendisleri Odasınca düzenlenen İşbilim adlı bilimsel konferansta yaptığı sunu ile Türkiyeyi Ergonomi bilimi ile tanıştırmıştır. Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 18

19 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Hakikatlere Dayanan Doğa Bilimleri Çekirdekleri başlıklı makale ile hangi bilim dalı ilk kez literatüre girmiştir? a) Ergonomi b) Doğa Bilimi c) Ergo Bilim d) Hakikat Bilimi e) Doğa Çekirdeği 2. Ergonomi Bilimine ilk kez 1857 yılında işaret eden bilim adamı hangi ülkedendir? a) İngiltere b) Almanya c) İspanya d) Polonya e) Amerika yılında İngiltere de kurulan Ergonomi kurumunun adı nedir? a) İngiliz Ergonomi Kuruluşu b) Uluslararası Ergonomi Derneği c) İngiliz Kraliyet Ergonomisi d) Ergonomi Kraliyet Birimi e) Ergonomi Araştırma Konseyi 4. Ergonomi Araştırma Konseyi, günümüzde hangi isim ile anılmaktadır? a) Ergonomi Birliği b) Ergonomi Konfederasyonu c) Uluslararası Ergonomi Derneği d) Uzman Ergonomistler Derneği e) Uluslararası Ergonomi ve İnsan Bilimleri Kuruluşu 5. Uluslararası Ergonomi Derneği nin kısa adı nedir? a) UED b) IEA c) IHFA d) OSHA-E e) E-OSH Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 19

20 6. 60 lı yıllarda Türkiye de ilk kez Ergonomi kim tarafından tanıtılmıştır? a) Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK b) Necmettin ERKAN c) Prof. Dr. Mustafa KURT d) Prof. Dr. Emin KAHYA e) Prof. Dr. Doğan EROL 7. Ergonominin Türkçe karşılığı aşağıdakilerden hangisidir? a) İş Verimi b) Verimlilik c) İşbilim d) İş Yapma Sanatı e) İş Sağlığı ve Güvenliği Bilimi 8. Dünyadaki ilk Uluslararası Uygulamalı Ergonomi Konferansı nerede gerçekleştirilmiştir? a) New York b) Londra c) Moskova d) Madrit e) İstanbul 9. Doç. Dr. Mahmut EKŞİOĞLU tarafından ErgoLab hangi üniversitenin bünyesinde kurulmuştur? a) Ankara Üniversitesi b) Gazi Üniversitesi c) Orta Doğu Teknik Üniversitesi d) Boğaziçi Üniversitesi e) İstanbul Teknik Üniversitesi 10. MPM tarafından basılan ve 1990 lı yılların en kapsamlı Ergonomi kitabı kim tarafından kaleme alınmıştır? a) Dr. Niyazi ER b) Dr. Necmettin ERKAN c) Dr. Nimetullah Ahmet KAVURAN d) Dr. Numan Hasan KAHRAMAN e) Dr. Neşet Kamuran HASDEMİR Cevap Anahtarı 1.A,2.D,3.E,4.C,5.B,6.A,7.C,8.E,9.D,10.B Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 20

21 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Bailey, R.W., Human Performance Engineering, Prentice Hall, 2006 Bridger, R. S., Introduction to Ergonomics, McGraw-Hill, Chapanis, A., Introduction To Human Factors Considerations in System Design, (Eds. M. Mitchell, P. Van Balen, K. Moe), NASA Pub., Washington, USA, Charles, A., Ergonomics and Safety in Hand Tool Design, Lewis Publishers, Corlett, E. N., Clark, T. S., The Ergonomics of Workspaces and Machines-A Design Manual, Taylor and Francis, Bristol, Corlett, E., Wilson, J., Manenica, I.,, The Ergonomics of Working Postures, Taylor & Francis, Cushman, H., Nielson, S., Weim, W., 1983, Ergonomic Design for People at Work Vol. 1, Kodak Human Factor, USA, Das, B., Sengupta, Arijit K., Industrial Workstation Design: A Systematic Ergonomics Approach, Applied Ergonomics, Vol 27 (3), Elsevier Science, Dizdar, E. N., Üretim Sistemlerinde Olası İş Kazaları İçin Bir Erken Uyarı Modeli, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Endüstri Mühendisliği (Doktora Tezi), Ankara, Dizdar, E. N., Ergonomik İş İstasyonu Tasarımında İlk Adım: Antropometri, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, (14) s , Haziran, Dizdar, E. N., İş Güvenliği, Murathan Yayınevi, (4. Baskı), Dizdar, E. N., İş Güvenliği, ZKÜ, Karabük TEF (Lisans Ders Kitabı), Alver Matbaası, Ankara, Ekim, Dizdar, E. N., İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri, 210 Sayfa. Dizdar, E. N., Toplam İş Güvenliği, (E Kitap), Dizdar,. E. N., Taşıt Ergonomisi, Z.K.Ü., Karabük Teknik Eğitim Fakültesi (Ders Notları), Karabük, Eylül, Dul, J., Weerdmeester B. A., Ergonomics For Beginners: A Quick Reference Guide, Taylor & Francis; 2nd Ed., Helander M. G, Landauer T. K., Prabhu P.V. (Ed), Handbook Of Human-Computer Interaction, North-Holland, 1997 Helander, M. G., The Human Factors Profession, Handbook of Human Factors and Ergonomics, (Ed. Salvendy G.) pp. 3-16, John Wiley&Sons Ltd., Helander, M., A Guide to the Ergonomics of Manufacturing, Taylor & Francis, Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 21

22 Helander, M., Design For Manufacturability : A Systems Approach To Concurrent Engineering, Taylor & Francis, 2002 ILO, Ergonomic Checkpoints, Geneva, Karwowski, W, Marras, S. W., The Occupational Ergonomics Handbook, C R C Press, 2008 Karwowski, W., International Encylopedia of Ergonomics and Human Factors, Taylor & Francis, Kaya, M. D., Ergonomi: Antropometrik Verilerin Güncellenmesi Üzerine Bir Araştırma, Detay Yayıncılık, Kroemer, K. H. E., Kraemer A., Office Ergonomics, Taylor & Francis; 2nd Ed., Kroemer, K. H. E., Kroemer H. B., Kroemer Elbet K. E., Ergonomics How to Design for Ease and Efficiency, (2nd Edition), Prantice Hall, New Jersey, Lehto, M.R., Buck, J. R., Introduction To Human Factors And Ergonomics For Engineers, (Ed: Salvendy, G.), Taylor & Francis, Mccormick, Ernest J., Senders, Mark S., Human Factors in Engineering and Design, 5th Edition, Mcgraw- Hill International, Mital, A., Advances in Industrial Ergonomics and Safety, Taylor & Francis, Nebhard, D., A., Workplace Cross Trainigng, CRC Press, Taylor & Francis, Group Neumann, W. P., (Ed), Inventory of Human Factors Tools and Methods: A Work- System Design Perspective, Ryerson University, 2007 Niebel, B., Freivalds, A., Methods, Standars and Work Design, Mcgraw Hill, 2003 Oborne, D., Ergonomics at Work: Human Factors in Design and Development, 3rd Edition, John Wiley&Sons Ltd., OSHA, Easy Ergonomics, A Practical Approach for Improving the Workplace, (Education and Training Unit, Cal/OSHA Consultation Service, California Department of Industrial Relations), 1999 Pheasant S., Ergonomics, Work and Health, Mac Millian Press, Australia,2001. Pheasant, S., Bodyspace: Anthropometry, Ergonomics And Design Of Work, Prentice Hall, 2002 Phillips, C. A., Human Factors Engineering, John Wiley & Sons Pulat, M. B., Fundamentals of Industrial Ergonomics, Waveland Press, Sabancı, A., 1999, Ergonomi, Baki Kitapevi, Adana, Salvendy, G., Handbook of Human Factors and Ergonomics, 2nd Edition, John Wiley&Sons Ltd., Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 22

23 Salvendy, G., Handbook of Industrial Engineering, 2nd Ed., John Wiley & Sons, Inc., Salvendy, G., Karwowski, W., Design of Work and Development of Personnel in Advanced Manufacturing, John Wiley&Sons, Sanders, M. S., McCormick, E., Human Factors in Engineering and Design, McGraw-Hill Inc., Seventh Edition, Singapore, Stelmach, G., (Ed)., Human Factors, Kees Michielsen of North-Holland, Şimşek, M., 1994, Mühendislikte Ergonomik Faktörler, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Tayyari, F., Smith, J. L., Occuparional Ergonomics Principles and Application, Chapman & Hall, First Ed., London, Virginia Tech, Workplace Ergonomics Program, Virginia Politechnic Istitue and State University, Environmental, Health And Safety Services, Wickens, D. C., Gordon, S., Liu, Y., An Introduction To Human Factors Engineering, Prentice Hall, 2007 Zandin, K B., Maynard, H. B., Maynard's Industrial Engineering Handbook, Mcgraw-Hill, Atatürk Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi 23