Bir Ülke Bir Bayrak. Temel Kaynak 5. Toplum Hayat m z

Transkript

1 SOSYAL B LG LER

2 Temel Kaynak 5 Bir Ülke Bir Bayrak Toplum Hayat m z Toplum, bireylerden oluflur. Toplum içinde bireyler sürekli birbirleriyle iletiflim hâlindedirler. liflkileri düzenleyen yaz l ve yaz s z kurallar vard r. Yaz s z kurallar; gelenekler, görenekler ve ahlak kurallar d r. Yemek yerken uygun davran fllarda bulunmak bu kurallara örnektir. Yaz l kurallar anayasa ile belirlenen kurallard r. Anayasa, devletin temel niteliklerini tarif eden, vatandafllar n hak ve özgürlüklerini belirleyen temel yasad r. Anayasa, demokrasinin temelidir. Toplumun her kesimi için ba lay c d r ve vazgeçilmezdir. Demokrasinin olmad yerde insan haklar, eflitlik, özgürlük gibi de erler korunamaz. Demokratik yaflam n temeli, sorunun çözümüne kat l m ile mümkündür. Birlikte al nan kararlar n, karara kat lan herkes taraf ndan yerine getirilmesi gerekir. Kat l m n en iyi örnekleri ise oy kullanmak, aday olmakt r. Kamu yarar n hedef alan, insanlar aras iliflkileri ve insanlarla kurumlar aras iliflkileri düzenleyip kolaylaflt ran de erler sistemine yasa denir. Bireylerin yasalara uymalar beklenir. Yasalar toplumda huzur ve düzeni sa lamak için konulmufltur. Ülkemizde yasalar Türkiye Büyük Millet Meclisi taraf ndan konulur. Toplumu oluflturan bireyler yasalara uydu u sürece hem kendi haklar n korur hem de baflkalar n n haklar na sayg göstermifl olur. Yasalara uyulmad nda toplumda düzen bozulur, kargafla ortam oluflur. Bu nedenle yasalar toplum hayat m z düzenler niteliktedir. Ayr ca yasalara uymayan vatandafllar devletimizin yetkili organlar taraf ndan cezaland r l r. Çünkü yasalara uymamak, karfl gelmek bir suçtur. Bu nedenle yasalara uygun davran fllarda bulunulmal d r. 468

3 Bir Ülke Bir Bayrak SOSYAL B LG LER Merkeze Ba l Yönetim Toplumun ihtiyaçlar resmî kurumlarla karfl lan r. Ancak devletin büyük co rafi alanda kurulmufl olmas tüm kurumlar n merkezde yönetilmesine engel olur. Bu nedenle merkeze ba l yönetim birimleri oluflturulmufltur. Merkeze ba l yönetim birimleri, yerel yönetimlerle birlikte görev yaparak kamu hizmetlerini yürütürler. Merkezî yönetim birimlerinin ildeki temsilcisi vali, ilçedeki temsilcisi kaymakamd r. Kaymakam, ilçede halk n sorunlar n çözmek için gerekenleri yapar. Vali, ilde devletin temsilcisi olarak görevlerini yapar. Valinin Görevleri Vali; kanun, tüzük, yönetmelik ve hükûmet kararlar n n ilan n ve uygulanmas n sa lamak ve bakanl klar n talimat ve emirlerini yürütmekle ödevlidir. Bu ifllerin gerçeklefltirilmesi için gereken bütün tedbirleri almaya yetkilidir. Kanun, tüzük, yönetmelik ve hükûmet kararlar n n verdi i yetkiyi kullanmak ve bunlar n yükledi i ödevleri yerine getirmek için valiler genel emirler ç karabilir ve bunlar ilan ederler. lin her yönden genel idare ve genel gidiflini düzenlemek ve denetlemekten sorumludur. Vali, ilde teflkilat veya görevli memuru bulunmayan ifllerin yürütülmesini, bu ifllerin görülmesiyle yak n ilgisi bulunan herhangi bir idarî flube veya daire baflkan ndan isteyebilir. Bu suretle verilen ifllerin yap lmas mecburidir. Vali, Cumhuriyet Bayram nda ilde yap lacak resmî törenlere baflkanl k yapar ve tebrikleri kabul eder. Vali, il s n rlar içinde bulunan genel ve özel bütün kolluk kuvvet ve teflkilat n n amiridir. Suç ifllenmesini önlemek, kamu düzen ve güvenini korumak için gereken tedbirleri al r. Bu maksatla devletin genel ve özel kolluk kuvvetlerini istihdam eder, bu teflkilat amir ve memurlar vali taraf ndan verilen emirleri derhal yerine getirmekle yükümlüdür. ldeki devlet memurlar n n bir k sm n do rudan atamak, bir k sm n n atanmas konusunda görüflünü bildirmek, bir k sm n n da görev yerlerini belirlemek ve de ifltirmek valinin görevidir. Kaymakam n Görevleri Kaymakam, ilçenin her yönden genel idare ve genel gidiflini düzenlemek ve denetlemekten sorumludur. Kaymakam, kanun, tüzük yönetmelik ve hükûmet kararlar n n ilan n, uygulanmas n sa lar ve bunlar n verdi i yetkileri kullan r ve ödevleri yerine getirir. Kaymakam, valinin talimat ve emirlerini yürütmekle ödevlidir. Kaymakamlar, kanunlarda belirtilen devlet dairesi, müessese ve iflletmelerini, özel ifl yerlerini, özel idare, belediye ve köy idareleriyle bunlara ba l müesseseleri denetler ve teftifl ederler. Kaymakam, valinin, onay yla ilçe genel ve özel kolluk kuvvetleri mensuplar n n geçici veya sürekli olarak yerlerini de ifltirebilir. Kanun, tüzük, yönetmelik ve hükûmet kararlar ve bunlara dayan larak valiler taraf ndan verilecek talimat ve emirler ilçe idare, flube baflkanlar na kaymakamlar yolu ile bildirilir. 469

4 Temel Kaynak 5 Bir Ülke Bir Bayrak Merkezî Yönetim Birimleri Bireylerin belli görevleri oldu u gibi ülkede iflleyiflin devam edebilmesi için farkl sorunlar n çözümüne yard mc olacak merkezî yönetim birimleri vard r. Devlet ifllerinin baflkentten yönetildi i idarî sisteme merkezî yönetim denir. Kültür ve Turizm Bakanl Kültür ve Turizm Bakanl n n görevleri: a. Millî, manevi, tarihî, kültürel ve turistik de erleri araflt rmak, gelifltirmek, korumak, yaflatmak, de erlendirmek, yaymak, tan tmak, benimsetmek ve bu suretle millî bütünlü ün güçlenmesine ve ekonomik geliflmeye katk da bulunmak, b. Kültür ve turizm konular ile ilgili kamu kurum ve kurulufllar n yönlendirmek, bu kurulufllarla ifl birli inde bulunmak, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar ve özel sektör ile iletiflimi gelifltirmek ve ifl birli i yapmak, c. Tarihî ve kültürel varl klar korumak, ç. Turizmi, millî ekonominin verimli bir sektörü hâline getirmek için yurdun turizme elveriflli bütün imkânlar n de erlendirmek, gelifltirmek ve pazarlamak, d. Kültür ve turizm alanlar nda her türlü yat r m, iletiflim ve geliflim potansiyelini yönlendirmek, e. Kültür ve turizm yat r mlar ile ilgili tafl nmazlar temin etmek, gerekti inde kamulaflt rmak, bunlar n etüt, proje ve inflaat n yapmak, yapt rmak, f. Türkiye nin turistik varl klar n her alanda tan t c faaliyetler ile her türlü imkân ve araçlardan faydalanarak kültür ve turizmle ilgili tan tma hizmetlerini yürütmek, h. Kanunlarla verilen di er görevleri yapmakt r. 470

5 Bir Ülke Bir Bayrak SOSYAL B LG LER Adalet Bakanl Adalet Bakanl n n görevleri: a. Kanunlarda kurulmas öngörülen mahkemeleri açmak ve teflkilatland rmak, ceza infaz ve slah kurumlar, icra ve iflas daireleri gibi her derece ve türdeki adalet kurumlar n planlamak, kurmak ve idari görevleri yönünden gözetim ve denetimini yapmak ve gelifltirmek, b. Bir mahkemenin kald r lmas veya yarg çevresinin de ifltirilmesi konular nda Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kuruluna teklifte bulunmak, c. Kamu davas n n aç lmas ile ilgili olarak kanunlar n Adalet Bakan na verdi i yetkinin kullan lmas ile ilgili çal flma ve ifllemleri yapmak, ç. Avukatl k ve Noterlik Kanunlar n n bakanl a verdi i görevleri yapmak, d. Adli sicilin tutulmas ile ilgili hizmetleri yürütmek, e. Türk Ticaret Kanunu ile Ticaret Sicili Tüzü ünün bakanl a verdi i görevleri yapmak, f. Adalet hizmetlerine iliflkin konularda, yabanc ülkelerle ilgili ifllemleri yerine getirmek, g. Adalet hizmetleriyle ilgili konularda, gerekli araflt rmalar ve hukuki düzenlemeleri yapmak, görüfl bildirmek, h. Bakanl klarca haz rlanan kanun ve kanun hükmünde kararname taslaklar n n bakanl a gönderilmesinden önce Türk hukuk sistemine ve kanun yapmak tekni ine uygunlu unu incelemek,. lgili mevzuat hükümlerine göre infaz ve slah ifllerini düzenlemek, i. cra ve flas daireleri vas tas yla, icra ve iflas ifllemlerini yürütmek, j) Kanunlarla verilen di er görevleri yapmakt r. 471

6 Temel Kaynak 5 Bir Ülke Bir Bayrak Millî E itim Bakanl Millî E itim Bakanl n n görevleri: a. Atatürk inkilap ve ilkelerine ve anayasada ifadesini bulan Atatürk Milliyetçili ine ba l, Türk milletinin millî, ahlaki, manevi, tarihî ve kültürel de erlerini benimseyen, koruyan ve gelifltiren, ailesini, vatan n, milletini seven ve daima yüceltmeye çal flan, insan haklar na ve anayasan n bafllang c ndaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti ne karfl görev ve sorumluluklar n bilen ve bunlar davran fl hâline getirmifl vatandafl olarak yetifltirmek üzere, bakanl a ba l her kademedeki ö retim kurumlar n n ö retmen ve ö rencilerine ait bütün e itim ve ö retim hizmetlerini planlamak, programlamak, yürütmek, takip ve denetim alt nda bulundurmak, b. Okul öncesi, ilkö retim, ortaö retim ve her çeflit örgün ve yayg n e itim kurumlar n açmak ve yüksekö retim d fl nda kalan ö retim kurumlar n n di er bakanl k kurum ve kurulufllar nca aç lmas na izin vermek, c. Türk vatandafllar n n yurt d fl nda yap lacak e itim ve ö retimi ile ilgili hizmetleri düzenlemek ve yürütmek, ç. Di er bakanl k, kurum ve kurulufllarca aç lan ve yüksekö retim d fl nda kalan örgün ve yayg n e itim kurumlar n n denklik derecelerini belirlemek, program ve yönetmeliklerini birlikte haz rlamak ve onaylamak, d. Türk Silahl Kuvvetlerine ba l ortaö retim kurumlar n n program, yönetmelik ve ö renim denklik derecelerinin belirlenmesi konular nda ifl birli inde bulunmak, e. Yüksek ö retimin millî e itim politikas bütünlü ü içinde yürütülmesini sa lamak için, Yüksekö retim Kanunu ile bakanl a verilmifl olan görev ve sorumluluklar yerine getirmek, f. Okullardaki beden e itimi, spor ve izcilik e itimi ile ilgili hizmetleri yürütmek, g. Yüksek ö renim gençli inin bar nma, beslenme ihtiyaçlar n ve maddi yönden desteklenmelerini sa lamakt r. 472

7 Bir Ülke Bir Bayrak SOSYAL B LG LER Demokratik Yönetim ve Ulusal Egemenlik Atatürk ün Kurtulufl Savafl n n bafllamas ndan savafl n her aflamas ndaki çal flmalar yla ulusal egemeni e dayal bir devletin kurulmas amac vard. Ülkeyle ilgili her karar milletin verece i, millî iradeyi hakim k lan yeni bir devletin kurulmas na yönelik çal flmalar planlanarak mücadeleye bafllam flt r. Türk halk n n da deste i, mücadelesi ve çabas yla Atatürk 23 Nisan 1920 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisini açm flt r. Meclis baflkanl na Mustafa Kemal seçilmifltir. Meclise bir önerge vermifltir. Önergenin konular flunlard r: Hükûmet kurmak zorunludur. TBMM nin üstünde hiçbir güç yoktur. TBMM yasama ve yürütme yetkilerini kendinde toplam flt r. Meclisten seçilecek bir kurul (Bakanlar Kurulu) hükûmet ifllerine bakar. Meclis baflkan hükûmetin de baflkan d r. M. Kemal Atatürk Meclis teki konuflmas nda Bundan böyle Türk ulusunun gelece ine iliflkin kararlar Türk milletinin kendisi verecektir. demifltir. Böylelikle cumhuriyet yönetiminin kabul edildi i ilan edilmifltir. Cumhuriyet yönetimi demokrasiye dayal d r. Halk, kendi kendini yönetir. Kendi özgür iradesiyle seçti i yöneticilere yetki verir. Yöneticilerin yetkileri de yasalar taraf ndan belirlenmifltir. Demokrasinin temelinde özgürlük ve eflitlik vard r. Ülkemizde haklar m z T.C. Anayasas ile belirlenmifl ve korunma alt na al nm flt r. Kanunlar önünde herkes eflittir. TBMM, Ulusal egemenlik ilkesiyle kurulmufl Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin yasama organ d r. Yasalar TBMM taraf ndan anayasaya uygun olarak haz rlan r ve kabul edilir. Devletimizde, yürütme görevi cumhurbaflkan, baflbakan ve bakanlar kuruluna aittir. Anayasam za göre yürütme organ n n bafl nda cumhurbaflkan bulunur. Cumhurbaflkan, Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin temsilcisidir. Görevlerin yürütülmesinde as l görev, baflbakan ve bakanlar kurulundan oluflan hükûmete aittir. 473

8 Temel Kaynak 5 Bir Ülke Bir Bayrak Ulusal Egemenlik Sembolleri Ulusal egemenlik, halk n kendi kendini yönetme yetkisini elinde bulundurmas d r. Her milletin ulusal egemenli ini simgeleyen unsurlar vard r. Bunlar, bir ulusun hem varoluflunu hem de bu varolufl sürecinde yaflad güçlükleri vurgulamaktad r. Türkiye Cumhuriyeti nin kurulufl dönemi mücadelelerle gerçekleflmifltir. Saltanattan ulusal egemenli e ve ba ms zl a geçifl sürecimizi ifade eden ve devletimizin ba ms zl n temsil eden sembollerden baz lar flunlard r: Bayra m z Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa 474

9 Bir Ülke Bir Bayrak SOSYAL B LG LER E lenerek Ö renelim - 8 Tan mlar verilen kavramlar ilgili kutulara yazarak bulmacay çözünüz Bir ilde hükûmeti temsil eden en yetkili yönetim görevlisi. 2. Bir devletin yönetim biçimini belirten, yasama, yürütme, yarg lama güçlerinin nas l kullan laca n gösteren, yurttafllar n kamu haklar n bildiren temel yasa. 3. Halk n egemenli i temeline dayanan yönetim biçimi. 4. Egemen olma durumu, hâkimiyet. 6. Bir milletin, belli bir toplumun veya bir kuruluflun simgesi olarak kullan lan, renk ve biçimle özellefltirilmifl, genellikle dikdörtgen biçiminde kumafl. 7. Bir ilçenin en büyük yönetim görevlisi. 8. Kamu yarar n hedef alan, insanlar aras iliflkileri ve insanlarla kurumlar aras iliflkileri düzenleyip kolaylaflt ran de erler sistemi. 5. Yürütmek ifli, çekip çevirme, idare. 475

10 Temel Kaynak 5 Bir Ülke Bir Bayrak Ö rendiklerimizi Uygulayal m - 7 Afla daki ifadelerden do ru olanlar n bafl na, D, yanl fl olanlar n bafl na Y harfi yaz n z. Vatandafllar n hak ve özgürlüklerini belirleyen temel yasa, anayasad r. Demokrasinin temelinde insan haklar, özgürlük ve eflitlik vard r. Yasalar, toplumda düzeni sa lamak için konulmufltur. Yasalar n ceza yapt r m yoktur. Yasalar ba ms z mahkemeler taraf ndan konulur. lde hükûmeti vali temsil eder. Belediyeler, merkezî yönetim birimidir. Kaymakam ilçede halk n sorunlar n çözer. Devlet ifllerinin baflkentten yönetildi i idari sisteme merkezî yönetim denir. Tarihî ve kültürel de erleri korumak ç flleri Bakanl n n görevlerindendir. Türk vatandafllar n n yurt d fl nda yap lacak e itim ve ö retimi ile ilgili hizmetleri düzenlemek Millî E itim Bakanl n n görevidir. Cumhuriyet yönetimi demokrasiye dayan r. Cumhurbaflkan merkeze ba l yönetim birimlerinin temsilcisidir. Kanunlarda kurulmas öngörülen mahkemeleri açmak Adalet Bakanl n n görevleri aras ndad r. Devletimizde yürütme organ n n bafl nda cumhurbaflkan vard r. 476

11 Bir Ülke Bir Bayrak SOSYAL B LG LER TEST Kamu yarar n hedef alan ve insanlar aras iliflkileri düzenleyip kolaylaflt ran de erler sistemi afla dakilerden hangisidir? a. hükûmet b. yönetim c. yasa d. siyasi parti 2. Afla dakilerden hangisi merkeze ba l yönetim birimidir? a. muhtar b. bakan c. belediye d. kaymakam 3. Demokrasi ile ilgili afla daki bilgilerden hangisi do rudur? a. Kanun önünde herkes eflittir. b. Tüm ülkelerde uygulanmaktad r. c. Yaz s z kurallar geçerlidir. d. Örgüt veya vak f kurulmas na izin verilmez. 4. Devlet ifllerinin baflkentten yönetildi i idari sisteme... denir. cümlesinde noktal yere afla dakilerden hangisi gelmelidir? a. demokrasi b. hükûmet c. merkezî yönetim d. yerel yönetim 5. Toplumsal yaflam m zda hak ve özgürlükler afla dakilerden hangisiyle belirlenir? a. insan gücü b. yasalar c. askerî yönetim d. ekonomik güç 6. Bir ö renci s n fta oylama sonucu s n f baflkan seçilmifltir. Bu durumda ö renci afla dakilerden hangisini temsil etmektedir? a. Ö retmenleri b. Okul yönetimini c. Kendisine oy verenleri d. S n ftaki tüm ö rencileri 7. I. Törenlere baflkanl k etmek II. Kasabada yasalar uygulamak III. Resmî ziyaretleri kabul etmek Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri kaymakam n görevlerindendir? a. yaln z III b. I ve II c. I ve III d. II ve III 8. Afla dakilerden hangisi ilde yasalar n uygulanmas n sa lar? a. bakan b. kaymakam c. vali d. muhtar 9. Ülkemizde yaz l hukuk kurallar n ç karmak afla dakilerden hangisinin görevidir? a. TBMM b. kaymakaml k c. belediye d. halk 10. I. Kaymakam n atamas ile göreve bafllar. II. lde yaflanan sorunlar çözer. III. Merkeze ba l yönetim birimidir. Vali ile ilgili yukar daki bilgilerden hangileri do rudur? a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 11. Demokratik yönetimle ilgili afla daki ifadelerden hangisi do rudur? a. Halk, kendi seçtikleri kifliler yönetir. b. Maddi durumu iyi olan kifliler oy kullan rlar. c. Cumhurbaflkanl babadan o ula geçer. d. Yasalar n kald r lmas baflbakan n yetkisindedir. 477

12 Temel Kaynak 5 Bir Ülke Bir Bayrak 12. Ülkemizin iç güvenli ini sa lamak hangi merkezî yönetim biriminin görevidir? a. ç flleri Bakanl b. Adalet Bakanl c. Millî E itim Bakanl d. D fl flleri Bakanl 17. Demokratik yönetim birimleri yetkilerini kimden al r? a. hükûmet b. devlet c. sevenler d. bakanl k 13. Tarihî ve kültürel varl klar korumak ifli hangisinin görevidir? a. Kültür ve Turizm Bakanl b. ç flleri Bakanl c. Maliye Bakanl d. Millî E itim Bakanl 18. TBMM de görev yapan milletvekilleri afla dakilerden hangisini temsil etmektedir? a. cumhurbaflkan n b. baflbakan c. milleti d. meslek gruplar n 14. Bakanl klarca haz rlanan kanun ve kanun hükmünde kararname taslaklar n n bakanl a gönderilmesinden önce Türk hukuk sistemine ve kanun yapmak tekni ine uygunlu unu inceler. Yukar daki görev hangi merkezî yönetim biriminin görevidir? a. D fl flleri Bakanl b. ç flleri Bakanl c. Adalet Bakanl d. Kültür ve Turizm Bakanl 15. Yürütme organ n n bafl nda afla dakilerden hangisi bulunur? a. milletvekili b. cumhurbaflkan c. vali d. hakim 16. lçelerde hükûmetin temsilcisi afla dakilerden hangisidir? a. vali b. muhtar c. belediye baflkan d. kaymakam 19. Afla dakilerden hangisi ulusal egemenlik sembollerine de er veren birinin davran fllar ndan de ildir? a. Bayra a karfl sayg l olmak b. Anayasaya uygun davranmak c. stiklâl Marfl n uygun flekilde dinlemek d. Tek bafl na yasa koymak 20. I. Zeki Üngör taraf ndan bestelenmifltir. II. On iki k tadan oluflmaktad r. III. Okunurken sayg duruflunda durulmal d r. stiklâl Marfl yla ilgili yukar daki bilgilerden hangisi ya da hangileri do rudur? a. yaln z III b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 478