Bazı Organik Materyallerin Toprağın Makro Besin Element Đçeriği Ve Baş Salata (Lactuca Sativa L.Var.Capitata) Verimine Olan Etkileri

Transkript

1 azı Organik Materyallerin Toprağın Makro esin Element Đçeriği Ve aş Salata (Lactuca Sativa L.Var.apitata) Verimine Olan Etkileri Melis ÇERÇĐOĞLU 1 ülent OKUR 2 Sezai DELĐK 3.Rıza ONGUN 4 1 Zir. Yük. Müh., Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak ölümü, ornova-đzmir. e-posta: meliscercioglu@hotmail.com 2 Prof. Dr., Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak ölümü, ornova-đzmir. 3 Doç.Dr., Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak ölümü, ornova-đzmir. 4 Dr., Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak ölümü, ornova-đzmir. ÖZET u çalışmanın amacı, organik materyal olan tütün atığı ve ahır gübresinin kompostlaştırılmış olarak uygulandığı toprağın makro besin elementi içeriği ve baş salata verimine olan etkilerini karşılaştırmaktır. u araştırma, E.Ü. Ziraat Fakültesi Menemen raştırma Uygulama ve Üretim Çiftliği nin deneme alanında yürütülmüştür. Özel sektörden sağlanan tütün atıklarının olgunlaştırılmasıyla elde edilen kompost ve ahır gübresi kullanılarak baş salata (Lactuca sativa L. var. capitata) yetiştirilmiştir. Çalışmada ticari gübre ve bitki koruma amaçlı pestisid vb. kullanılmamıştır. Denemeye ait uygulamalar: (1) kontrol, (2) 12.5 t ha -1 ahır gübresi t ha -1 tütün atığı kompostu, (3) 25 t ha -1 ahır gübresi + 25 t ha -1 tütün atığı kompostu, (4) 50 t ha -1 ahır gübresi, (5) 50 t ha -1 tütün atığı kompostu, (6) 37.5 t ha -1 ahır gübresi t ha -1 tütün atığı kompostu. Denemede iki farklı dönemde toplam üç kere (7 Eylül 2005, 11 Kasım 2005 ve 14 Nisan 2006 olmak üzere) toprak örneklemesi yapılmıştır. raştırmada, tütün atığı kompostunun ve ahır gübresinin, toprağın makro besin element içeriklerine ve bitki verimine olan etkileri incelenmiştir. Tütün atığı ve ahır gübresi uygulamaları toprağın makro besin element içerikleri ve bitkisel üretimde kontrole göre olumlu yönde artışlar göstermiştir. Topraklara ait verimlilik parametrelerinden olan N-P-K gibi makro besin element içeriklerinde gerçekleşen artışlar marul bitkisinin veriminde de gözlenmiştir. Maksimum verim, özellikle 50 t ha -1 tütün atığı kompostunun uygulandığı parsellerde t ha -1 olarak hesaplanmıştır. raştırmadan elde edilen sonuçlar tütün atığı kompostunun toprak düzenleyicisi olarak kullanılabileceğini göstermiştir. nahtar Kelimeler: Tütün atığı, ahır gübresi, baş salata (Lactuca sativa L. var. capitata), toprağın makro besin element içeriği. Effect of Some Organic Materials On the Primary Nutrients In Soils and Lettuce (Lactuca Sativa L.Var.apitata) Yield STRT The aim of this study is to compare effects of composted tobacco waste (TW) with farmyard manure (FYM) as organic materials on macro element status of soil and yield of lettuce. This research was held in the experimental fields of griculture Faculty s Research Farm of Ege University in Menemen-Izmir-Turkey. Tobacco wastes gathered from factory were composted and applied to lettuce (Lactuca sativa L. var. capitata) with manure. No mineral fertilizers or pesticides were applied. The treatments were; (1) control, (2) 12.5 t ha -1 FYM t ha -1 TW, (3) 25 t ha -1 FYM + 25 t ha -1 TW, (4) 50 t ha -1 FYM, (5) 50 t ha -1 TW, (6) 37.5 t ha -1 FYM t ha -1 TW. During the experiment, soil samples were taken three times in two different periods (1 st, September 7, 2005; 2 nd, November 11, 2005; and 3 rd, pril 14, 2006). The effects of TW and FYM on soil macro nutrients and the yield were investigated. ll application rates provided increasing effects on soil when compared with control. Increasing N, P, K contents provided a rise in yield. Maximum lettuce yield was t ha -1 at the plots where 50 t ha -1 TW was applied. The results show that TW can be used as a soil conditioner. Key Words: Tobacco waste, farmyard manure, Lactuca sativa L. var. capitata, soil macro elements GĐRĐŞ Toprağın doğal verimliliğinin korunabilmesi, organik madde içeriğinin belirli bir düzeyde tutulması ile mümkündür. unun için ise azalan miktar kadar organik maddenin toprağa ilave edilmesi gereklidir. Saltalı vd., (2000), tütün atığının alkali bir toprağın total N, 599

2 yarayışlı P, K, Fe, u, Zn, Mn konsantrasyonlarına etkisini belirlemek amacıyla bir araştırma yürütmüşlerdir. Tütün atığının artan oranlarda uygulanması ile toplam N ve yarayışlı P, K, Fe, u, Zn, Mn içeriğini arttırmıştır. rohi ve Durak (1986), tütün tozunun gübre olarak kullanılması konusunda bir araştırma yapmışlar ve Tokat Sigara Fabrikası ndan aldıkları tütün tozunda yaptıkları bitki besin elementleri analiz sonuçlarında %2.28 N, 1037 ppm P, %2.38 K, 550 ppm Na, 7832 ppm a, 9265 ppm Mg, 5250 ppm Fe, 150 ppm Mn, 125 ppm Zn, 110 ppm u olduğunu saptamışlar ve tütün tozunun hem buğday hem de çeltik verimini arttırdığını belirleyerek buğday için 5 t da -1 ve çeltik için daha fazla tütün tozu önermişlertdir. Diez vd., (1980), çöp kompostu, ahır gübresi ve arıtma çamurunun şeker pancarı, yazlık arpa ve buğdayın verimi üzerine etkinliğini incelemişler ve ahır gübresinin %58-61 arasında verime etkili olduğunu belirlemişlerdir. MTERYL ve YÖNTEM Materyal u araştırma E.Ü. Ziraat Fakültesi Menemen raştırma Uygulama ve Üretim Çiftliği deneme alanlarında yürütülmüştür. Tesadüf blokları deneme planına göre 3x2=6 m 2 lik parsellere tütün tozu kompostu ve ahır gübresi uygulanmıştır. Deneme bitkisi olarak baş salata (Lactuca sativa L. var. capitata) kullanılmış ve her parsele 30 bitki dikilmiştir. Kullanılan çeşit Enza Zaden firmasının Tasna Iceberg salata çeşididir. Toprak örneğine ait diğer bazı değerler Çizelge-1 de, denemede kullanılan organik materyallerin analiz sonuçları ise Çizelge-2 de verilmektedir. Çizelge 1. Deneme alanına ait toprağın bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Toprağın Mekanik nalizi gregasyon Yüzdesi Stürüktür Stabilite Ind Kum Tarla Kapasitesi Mil Kil Solma Noktası 9.03 ünye Tın Faydalı Su 9.7 ph 7.52 Toplam Porozite Suda Çözünebilir Toplam Tuz Toplam-N 0.12 Kireç (% ao 3 ) 5.38 lınabilir P 8.88 Organik Madde 2.53 lınabilir K Hacim ğırlık (g cm -3 ) 1.28 lınabilir a Özgül ğırlık (g cm -3 ) 2.58 lınabilir Mg KDK (me 100 g -1 ) 17.3 lınabilir Na Çizelge 2. Kompostlaştırılmış tütün atığı ve ahır gübresinin analiz sonuçları ph E (ds m -1 ) Org. Mad. /N Org. Kireç (% ao 3 ) Toplam- N lınabilir P K Na a Mg Tütün a hır g Yöntem Deneme üç tekerrürlü tesadüf blokları deneme desenine uygun olarak yürütülmüştür. Denemeye ait uygulamalar şöyledir: (1)Kontrol, (2)%25 ahır gübresi+%75 tütün atığı kompostu, (3)%50 ahır gübresi+%50 tütün atığı kompostu, (4)%100 ahır gübresi, (5)%

3 tütün atığı kompostu, (6)%75 ahır gübresi+%25 tütün atığı kompostu. Denemenin kuruluş aşamasında toprağın bitki besin maddesi analiz sonuçlarına dayalı olarak yapılan hesaplamalar sonucunda 5 t da -1 iyi yanmış ahır gübresi verilerek marul bitkisinin topraktan kaldırdığı azot miktarı ( kg N da -1 ) karşılanmıştır (IF, 1991). unun dışında temel bir gübreleme yapılmamıştır. Denemede I.üretim döneminde fidelerin dikimi 1 Eylül 2005 tarihinde karık sulamayla beraber yapılmış ve daha sonra damla sulama yöntemine geçilmiştir. II. üretim döneminde ise fideler, 25 Kasım 2005 tarihinde karık sulamayla birlikte dikilmiş ve hasat sonuna kadar sulama yapılmamıştır. raziden kuralına uygun olarak alınan toprak örnekleri ile ahır gübresi laboratuarda hava kurusu durumuna getirilip 2 mm lik elekten geçirildikten sonra bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemek üzere analiz edilmiştir (US Soil Survey Staff, 1951). raştırmada elde edilen verilere varyans analizi yapılmıştır. Deneme alanına ait toprağın besin elementi içerikleri ve bitki verimi ile ilgili sonuçlara ilişkin veriler SPSS 8.0 paket programı ile irdelenmiştir (SPSS, Release 8 for Windows SPSS Inc. hicago, US.). RŞTIRM ULGULRI Farklı dozlarda uygulanana tütün atığı kompostu ve ahır gübresi materyallerinin baş salata verimi üzerine yapmış olduğu etkiler Çizelge-3 ve Şekil 1 de verilmiştir. Çizelge 3. I. ve II. dönem yetiştirilen baş salata bitkilerinin verim değerleri (Duncan; P 0.05) Uygulama Dozu (t da -1 ) Ortalama Verim (t da -1 ) I.üretim dönemi II. üretim dönemi I.ve II. üretim dönemleri toplamı Verim (t da-1) Uygulamalar (t da-1) I.üretim dönemi II.üretim dönemi I. ve II. üretim dönemleri toplamı Şekil 1. Farklı düzeylerde uygulanan organik materyallerin baş salata bitkisinin verim değerlerine olan etkisi Çalışmada kullanılan organik materyallerin toprağın makro besin maddesi miktarı üzerine olan etkileri ise Çizelge-4 te verilmiştir. 601

4 Çizelge 4. Kompostlaştırılmış tütün atığı ve ahır gübresi karışımlarının toprağın makro besin element miktarı üzerine etkisi (Duncan; P 0.05). Fide Dikiminden ir Hafta Sonra (7 Eylül 2005) ppm I. Hasat Dönemi (11 Kasım 2005) ppm II. Hasat Dönemi (14 Nisan 2006 ) ppm Uygulamalar N P K Na a Mg N P K Na a Mg N P K Na a Mg Kontrol 1 %25 G+%75T 2 %50 G+%50T 3 %100 G 4 %100 T 5 %75G %25 T D D D

5 TRTIŞM ve SONUÇ Tütün atığı kompostu ve ahır gübresi uygulamasıyla toprakların makro (N-P-K-Na- a-mg) besin element miktarları artmıştır. Çalışmanın yapıldığı toprağın toplam-n içeriği %0.129 dur. Çalışmada en yüksek toplam-n %0.159 ile fide dikiminden bir hafta sonra alınan (7 Eylül 2005) toprak örneklerinde ve 2 no lu uygulamanın gerçekleştirildiği parselde %23.2 lik bir artışla analiz edilmiştir. u uygulamadaki toplam-n artışı diğer uygulamalardan fazla olsa da uygulamalar arasında toplam-n bakımından pek belirgin bir farklılık (% %0.159 arası) analiz edilmemiştir. Denemenin yürütüldüğü toprağın alınabilir P içeriği 8.88 ppm bulunmuştur. Tütün atığı kompostu ve ahır gübresi ilavesiyle toprağın alınabilir P içerikleri ile ppm değerlerine ulaşmıştır. raştırmada en yüksek alınabilir P içeriği ppm ile fide dikiminden bir hafta sonra (7 Eylül 2005) alınan toprak örneklerinde 2 no lu uygulamada %39.4 lük bir artışla analiz edilmiştir. Çalışmanın yürütüldüğü toprağın alınabilir K içeriği de analiz edilmiş ve ppm olarak saptanmıştır. Toprakta Fazla düzeyde bulunan alınabilir K içeriğinde, tütün atığı kompostu ve ahır gübresi ilavesiyle çok fazla bir değişim gözlenmemiştir. Çalışmada en yüksek alınabilir K içeriği fide dikiminden bir hafta sonra alınan toprak örneklerinde (7 Eylül 2005) ppm değeri ile 5. uygulamada %28.3 lük bir artışla analiz edilmiştir. Denemede kullanılan tütün atığı kompostu %2.68, ahır gübresi ise %3.07 K içermektedir. Potasyum içeriği bakımından kompost organik tarım sisteminde bitkinin ihtiyaç duyduğu potasyumu karşılamada yeterli olacak önemli organik gübreler arasındadır. Yapılan çeşitli araştırmalarda da, topraklara ahır gübresi ilavesi ile toprakların elverişli P, değişebilir K + ve toplam N kapsamlarının arttığı, kimyasal özelliklerinin geliştiği belirtilmiştir (Shen vd., 1996, Press vd., 1996, N dayegamiye ve ate, 1989). raştırma yapılan toprağın alınabilir Na içeriği ppm olarak bulunmuştur. Toprağın sodyum içeriği tütün atığı kompostu ve ahır gübresi ilavesiyle kontrole göre artışlar göstermiştir. Çalışmada en düşük alınabilir Na içeriği II. Hasat döneminden sonra alınan toprak örneklerinde (14 Nisan 2006) ve 3 no lu uygulamada 73 ppm olarak belirlenmiştir. En yüksek alınabilir Na içeriği fide dikiminden bir hafta sonra alınan toprak örneklerinde (7 Eylül 2005) ve 4 numaralı uygulamada ppm ile %7.92 lik bir artış göstermiştir. Özellikle tütün atığı kompostunun ve ahır gübresinin 2552 ppm ve 2816 ppm gibi yüksek sayılabilecek düzeylerde Na içermeleri bu materyallerin tuz içerikleri ile de paralellik göstermektedir. Saltalı vd., (2000), alkali bir toprağa artan dozlarda tütün atığı kompostu uygulamasıyla değişebilir sodyum miktarının azaldığını belirlemişlerdir. Deneme toprağının alınabilir a içeriği ppm bulunmuştur. Yeterli düzeyde bulunan alınabilir a içeriği farklı organik atıkların ilavesiyle ile ppm değerlerine ulaşmıştır. Denemede kullanılan tütün atığı kompostu ve ahır gübresinin kireç içerikleri sırasıyla %2.43 ve 2.09 düzeylerinde bulunmuştur. Denemede en yüksek alınabilir a içeriği II. hasat döneminden sonra alınan toprak örneklerinde (14 Nisan 2006) %12 lik artışla ppm ile 5 numaralı uygulamada analiz edilmiştir. Deneme toprağının alınabilir Mg içeriğine de bakılmış ve ppm olarak bulunmuştur. u miktar fazla düzeydedir. Toprağa organik atıkların uygulanmasıyla alınabilir Mg içerikleri ppm değerleri arasında değişiklik göstermiştir. raştırmada en yüksek alınabilir Mg içeriği II. hasat döneminden sonra alınan toprak örneklerinde (14 Nisan 2006) 1213 ppm ile 5 no lu uygulamanın yapıldığı toprak örneklerinde analiz edilmiştir. urada kontrol parseli gözlem değerine göre artış %129 olarak gerçekleşmiştir. Tütün atığı kompostu ve ahır gübresi uygulamalarıyla baş salata bitkisinin verim değerlerinde istatistiksel olarak farklar oluşmuştur. I.üretim döneminde; en yüksek verim %23.6 lık bir artışla %100 tütün atığı kompostu uygulamasında 6.27 t da -1 olarak hesaplanmıştır. II. üretim döneminde; kış mevsiminden dolayı verim azalmıştır. Toplam verim; % 25.6 lık bir artışla % 100 tütün atığı kompostu uygulanan parselden t da -1 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen verilere göre 603

6 tütün tozunun ahır gübresine bir alternatif olabileceği söylenebilir. Topraklara ait verimlilik parametrelerinden olan N-P-K gibi makro besin maddesi içeriklerinde gerçekleşen artışlar marul bitkisinin veriminde de kendini göstermiştir. Marul verimi, özellikle % 100 tütün tozu kompostunun kullanıldığı parsellerde I. ve II. hasat dönemleri toplamı t da -1 olarak hesaplanmıştır. yrıca tütün tozunun kullanımı ile ilgili sonuçların olumlu çıkmasından dolayı organik maddece zengin bu materyalin yakılıp atılması ve çevreye verdiği zararlar önlenmeli ve topraklara organik madde olarak dönüşümü mutlaka gerçekleştirilmelidir. ncak bu konuda daha önce yapılan çalışmalar ve incelenen literatürlere dayalı olarak tütün tozunun kompostlaştırılarak kullanılması içeriğindeki nikotin miktarını azaltacağından göz ardı edilmemelidir. KYNKLR rohi,., Durak,., Tütün Tozunun Organik Gübre Olarak Değerlendirilmesi. Türkiye Tütüncülüğü ve Geleceği Sempozyumu. Tebliğler, s , Tokat. Diez, Th., Weigelt, H., Zur düngewirkung von müllkompost und klarschlamm. Land.Forschung 33(1): IF World Fertilizer Use Manual, 1991 N Dayegamiye,., ote, D., Effect of long-term pig slurry and solid cattle manure application on soil chemical and biological properties. anadian Journal of Soil Science. 1989, 69:1, 39-47; 26 ref., 2 fig., 5 tab. Pres,.M., Mahaffee, W.F., Edwards, J.H., Klopper, J.W., Organic by-prduct effects on soil chemical properties and microbial communities. ompost Science and Utilization. 1996, 4:2, 70-80; 35 ref. Saltalı, K., rohi, R.., ilgili V.., Tütün atığının alkali toprakların bitki besin elementi içeriğine ve toprak karekteristiğine etkileri. GOU, griculture Faculty, Soil Science Department, Taşlıçiftlik- Tokat/Turkey. Shen,., Xue Yuan, L., Kanamori, I., rao, T., Effect of long term application of compost on some chemical properties of wheat rhizosfere and non-rhizosfere soils. Pedesphere. 1996, 6:4, ; 11 ref. SPSS (1997).Release 8 for Windows SPSS Inc. hicago, US. Tuncay, H., 1993a. Toprak fiziği uygulama kılavuzu E.Ü. Ziraat Fakültesi, Teksir No: 28, ornova. U.S. Soil Survet Staff., Soil survey manual U.S. Department griculture Handbook, U.S. Government Printing Office Washington, No: